ความหมายของประชาธิปไตย

1. บทที่ ๘ ประชาธิปไตยแนวพุทธ
บทนํา
ทฤษฎีประชาธิปไตยเปนทฤษฎีที่มีความเชื่อพื้นฐานวา การปกครองในระบอบ
ประชาธิปไตย คือ การปกครองที่มีอํานาจอธิปไตยสูงสุด ประกอบดวย อํานาจนิติ
บัญญัติ บริหารและตุลาการ ซึ่งเปนอํานาจของปวงชน ดังนั้น ประชาธิปไตยจึงมีความ
เกี่ยวของกับประชาชนในดานการจัดระเบียบการจัดการปกครองประเทศ และวิถีชีวิต
ในการดํารงอยูรวมกันอยางยอมรับสิทธิ เสรีภาพ ความสําคัญและประโยชนซึ่งกันและ
กัน โดยอาศัยกระบวนการเลือกตั้ง โดยเลือกผูแทนเขาไปทําหนาที่รักษาผลประโยชน
และใชอํานาจทางการเมืองแทน ซึ่งหมายถึง ความสามารถที่จะกําหนดและบังคับใช
สิท ธิแล ะห นาที่ไดอ ยางถูกตอ ง ช อ บ ธรรม ต าม อุด ม ก ารณป ระช าธิป ไต ย ที่
ประกอบดวยหลักการ0
๑ สําคัญดังตอไปนี้
๑. หลักที่ถือวาประชาชนเปนแหลงที่เกิดและเปนเจาของอํานาจสูงสุดในการ
ปกครองประเทศ
๒. หลักการในการมีสวนรวมของประชาชน
๓. การใชหลักเหตุผล
๔. หลักการปกครองโดยเสียงขางมากโดยไมละเมิดสิทธิของฝายขางนอย
๕. กฎหมายหรือหลักนิติธรรม
๖. หลักความเสมอภาค
ความหมายของประชาธิปไตย
คําวา “ป ระชาธิป ไตย ” (Democracy) มีรากศัพทมาจากภ าษากรีกวา
“Demos” แปลวา “ประชาชน” กับ “Kratos” ซึ่งแปลวา “การปกครอง” สําหรับ
ในภาษาไทย คําวาประชาธิปไตยนั้นผูริเริ่มใชเปนคนแรกคือ กรมหมื่นนราธิปพงศ
ประพันธ “ประชาธิปไตย” สามารถแยกไดเปน ๒ คํา คือ “ประชา” หมายถึง
“ประชาชน” กับ “อธิปไตย” หมายถึง “อํานาจสูงสุดของแผนดิน” เมื่อนําเอาคําทั้ง
สองคํารวมเขาดวยกันจะหมายถึง “การปกครองที่อํานาจสูงสุดเปนของประชาชน”
ต าม พ จ น านุก ร ม ฉ บับ ร าช บัณ ฑิต ย ส ถ าน พ .ศ .๒ ๕ ๔ ๒ ใหค ว าม ห ม าย ข อ ง
ประชาธิปไตยวา1
๒ เปนระบอบการปกครองที่ถือมติปวงชนเปนใหญ การถือเสียงขาง
มากเปนใหญ
๑
จรูญ สุภาพ. (๒๕๓๕). ระบบการเลือกตั้งเปรียบเทียบ (ประชาธิปไตย , เผด็จการ) และหลักวิเคราะห
การเมืองแผนใหม. กรุงเทพฯ : ไทยวัฒนาพาณิชย
๒
ราชบัณฑิตยสถาน. (๒๕๔๖). พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรุงเทพ :
นานมีบุคสพับลิเคชันส.

2. ๑๖๕
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
ประชาธิปไตยในฐานะเปนระบบการเมือง ประกอบดวยหลักสําคัญคือ การให
ประชาชนมีสิทธิสมัครรับเลือกตั้ง ออกเสียงเลือกตั้ง และการเลือกตั้งจะตองเปนไป
ดวยความบริสุทธิ์ ยุติธรรมและยังมีสิทธิในการออกเสียงประชามติ (Referendum)
สิทธิในการออกเสียงถอดถอน (Recall) เจาหนาที่ของรัฐที่ไดรับตําแหนงในการ
เลือกตั้ง สิทธิในการเสนอแนะเกี่ยวกับกฎหมายที่จําเปน และจะตองมีหลักประกันใน
เรื่องเสรีภาพของประชาชนอยางเหมาะสมตลอดจนความเทาเทียมกันในสังคม ตาม
กฎหมายและการถือเสียงขางมากมีอํานาจปกครอง
ประชาธิปไตยในฐานะที่เปนวิถีการดําเนินชีวิต ประชาชนยอมรับและปฏิบัติ
ตนในการดํารงชีวิตตามหลักแหงระบอบประชาธิปไตย โดยเคารพในความคิดเห็น
และสิทธิเสรีภาพของผูอื่น สนใจกิจการบานเมือง ปฏิบัติตนเปนพลเมืองดีของสังคม
และเคารพในกฎเกณฑกติกาของความเปนประชาธิปไตย การมีวิถีชีวิตแบบ
ประชาธิปไตย ไดแก การมีใจกวางที่จะพิจารณาปญหาตาง ๆ ดวยวิจารณญาณ
อาศัยการพูดคุยแลกเป ลี่ยนความคิดเห็น รวมกัน กอนที่จะมีการตัดสิน รูจัก
ประนีประนอม ไมใชตัดสินปญหาขอขัดแยงดวยการใชกําลังรุนแรง มีขันติธรรม
อดทนรับฟงความคิดเห็นของผูอื่นที่แตกตางไปจากตัว เคารพสิทธิและเสรีภาพของ
ผูอื่น ตลอดจนยอมรับความเสมอภาคระหวางบุคคล เปนตน
สาโรช บัวศรี ไดใหความหมายของประชาธิปไตยเปน ๓ สถานะ หรือที่
เรียกวา องคสามของประชาธิปไตย ไดแก2
๓
๑. ประชาธิปไตยในฐานะที่เปนอุดมคติ ซึ่งหมายถึง การมีศรัทธาและความ
เชื่อมั่นในสติปญญา เหตุผลและความสามารถของมนุษย เทิดทูนอิสรภาพ และ
เสรีภาพของมนุษย
๒. ประชาธิปไตยในฐานะที่เปนระบบการเมืองและวิธีการจัดระเบียบการ
ปกครอง หมายถึง ระบบการเมืองที่ถือวาอํานาจเปนของประชาชนหรือมาจาก
ประชาชน รัฐบาลเปนเพียงผูไดรับมอบอํานาจใหทําหนาที่ปกครองแทนประชาชน
เทานั้น และประชาชนมีโอกาสเปลี่ยนแปลงผูใชอํานาจแทนตนได โดยการเลือกตั้งที่
มีกําหนดวาระ ถือวาเปนการปกครองของประชาชนโดยอาศัยประชาชน และเพื่อ
ประชาชน
๓ . ป ระชาธิป ไตยในฐาน ะที่เปน วิถีชีวิตห รือการดําเนิน ชีวิต ป ระจําวัน
หมายถึง การอยูรวมกัน ปฏิบัติตอกันดวยความเคารพ ทั้งทางกายและวาจา ไม
กาวกายในสิทธิของผูอื่น เคารพกฎเกณฑของสังคม รวมกันรับผิดชอบและทํา
ประโยชนเพื่อความผาสุกของสวนรวม ตลอดจนการใชสติปญญา และความเฉลียว
ฉลาดในการแกปญหาทั้งมวล
กรมวิชาการ ไดระบุวาความหมายของประชาธิปไตย ที่มุงเนนการมีสวน
รวมของประชาชนแตละคนที่มีสิทธิเสรีภาพเทาเทียมกัน จึงใหความหมายของ
๓
สาโรช บัวศรี (๒๕๒๐). พื้นฐานการเมืองและการปกครอง. กรุงเทพฯ : กรมฝกหัดครู.

3. ๑๖๖
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
ประชาธิปไตยที่ไมหมายถึงเฉพาะระบอบการปกครองอยางเดียว แตรวมไปถึงแบบ
แผนของการดํารงชีวิตรวมกันดวย คือ การตรวจสอบถึงความตองการของประชาชน
และสิ่งที่ประชาชนตองการนั้นไดรับการตอบสนองหรือไม นอกจากนี้ยังรวมไปถึงการ
มีสวนรวมของประชาชนในสังคมดวย เชน การมีสวนรวมในการออกกฎหมาย
สวัสดิการ สังคม หรือการควบคุมสังคมดานอื่น ๆ โดยที่ประชาชนมีสวนรวมใน
กิจกรรมของสังคม ทั้งนี้ การที่จะไดรับการตอบสนองดังกลาวไดตองอาศัยหลักสอง
ประการ คือ การมีสิทธิและหนาที่ในสังคม หรือเกิดความสัมพันธระหวางสังคมกับ
ปจเจกชน และการที่ปจเจกชนมีสิทธิเสรีภาพเทาเทียมกัน
อมร รักษาสัตย และคณะ ไดใหลักษณะสําคัญของประชาธิปไตย ในแงของ
หลักการและอุดมการณไว ๑๔ ขอดังนี้3
๔
๑. ประชาชนเปนเจาของอํานาจอธิปไตยเปนผูทรงอํานาจสูงสุด
๒. รัฐบาลไดอํานาจมาจากประชาชนหรือโดยความยินยอมของประชาชน
๓. ประเทศขนาดใหญในปจจุบันนิยมใชประชาธิปไตยทางออม จะตองมีการ
เลือกตั้งผูแทนและพนักงานของรัฐอยางบริสุทธิ์ยุติธรรม โดยประชาชนสามารถใช
สิทธิเลือกตั้งไดอยางอิสระ
๔. สถาบันทางการเมืองที่ทําหนาที่ตัดสินใจทางการเมืองหรือวางนโยบาย
สาธารณะ ตองตั้งขึ้นดวยวิธีทางแหงการแขงขันเพื่อไดรับคะแนนเสียงเห็นชอบจาก
ประชาชน
๕. ประชาชนตองมีสวนรวมในการปกครองประเทศตลอดเวลา ผานกลไก
ตาง ๆ หรือใชสิทธิที่จะแสดงบทบาทตาง ๆ ไดโดยตรง
๖. รัฐบาลตองรับผิดชอบตอประชาชน ประชาชนมีสิทธิติชมควบคุมการ
ทํางานของรัฐบาลตลอดเวลา และมีสิทธิ์เปลี่ยนแปลงรัฐบาลตามวิธีการที่กําหนดไว
๗. อํานาจในการปกครองประเทศตองไมอยูในกํามือของคนคนเดียวหรือกลุม
เดียว ตองมีการแบงอํานาจปกครองประเทศอยางนอยในระดับหนึ่ง
๘. รัฐบาลตองมีอํานาจจํากัด มีการแบงและกระจายอํานาจ มีการตรวจสอบ
และถวงดุลหรือคานอํานาจซึ่งกันและกัน
๙. หนาที่หลักของรัฐบาลคือการสงเสริมปจเจกชน เสรีภาพ ความเสมอภาค
ภราดรภาพของประชาชน
๑๐. การตัดสินใจสําคัญตองเปนไปตามเสียงฝายขางมาก โดยคํานึงถึงสิทธิ
ของฝายขางนอย
๑๑. ประชาชนมีความเสมอภาคกันในดานตาง ๆ โดยเฉพาะความเสมอภาค
ในสายตาของกฎหมายและความมีโอกาสเทาเทียมกันในดานตาง ๆ ทุกคนมีศักดิ์ศรี
และไมมีใครมีอภิสิทธิ์เหนือผูอื่น
๔
อมร รักษาสัตย และคณะ. (๒๕๓๙). ประชาธิปไตย อุดมการณ หลักการและแบบอยางการปกครอง
หลายประเทศ. กรุงเทพฯ : จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.

4. ๑๖๗
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
๑๒ . ประชาชนมีสิทธิเสรีภาพตาง ๆ อยางกวางขวาง โดยรัฐบาลให
หลักประกันและคุมครองการใชสิทธิเสรีภาพนั้นอยางนอยในสิทธิเสรีภาพพื้นฐานที่
สําคัญ
๑๓. ประชาชนตองมีอิสระในการพูด การพิมพ การแสดงความคิดเห็น การ
รวมชุมนุม การตั้งพรรคการเมืองเพื่อใหสามารถมีสวนรวมในการปกครองประเทศได
จริง และอยางมีขอมูล ขาวสาร
๑๔. รัฐบาลตองใชหลักการปกครองโดยกฎหมาย หรือหลักเนติธรรม ไมใช
อํานาจตามอําเภอใจ เชน บุคคลจะถูกจับกุมคุมขังหรือถูกลงโทษไดก็เฉพาะเมื่อมี
กฎหมายกําหนดวามีความผิด และจะตองไดรับการพิจารณาโดยรวดเร็วเปดเผยโดย
คณะตุลาการที่ไมลําเอียง
สรุปไดวาประชาธิปไตยมีความหมายครอบคลุม ๓ ดานสําคัญ คือ
๑. ประชาธิปไตยมีลักษณะที่เปนแนวคิด อุดมการณ หรืออุดมคติ
ที่เชื่อวา มนุษยหรือประชาชนตางมีสิทธิ เสรีภาพและความเสมอภาคอยางเทา
เทียมกันตามธรรมชาติ เคารพในศักดิ์ศรีความเปนมนุษยซึ่งกันและกัน และสามารถ
อยูรวมกันไดอยางมีความสุข
๒. ประชาธิปไตยในระบบการเมืองการปกครองรูปแบบหนึ่งที่
ประชาชนของประเทศมีสิทธิ มีอํานาจ และมีโอกาสที่จะเขาไปมีสวนรวมหรือ
กําหนดตัวผูนําในการบริหารประเทศ ในลักษณะที่ประชาชนมีอํานาจในการปกครอง
ตนเอง
๓. ประชาธิปไตยในลักษณะเปนวิถีชีวิตที่ประชาชนสวนใหญใชในการ
ดําเนินชีวิตประจําวัน ซึ่งไดแก บุคลิกภาพประชาธิปไตย เชน ความมีเหตุผล การ
เคารพซึ่งกันและกันทั้งในความเปนมนุษยและความสามารถของแตละบุคคล การ
เคารพในกฎเกณฑของสังคม การใชสติปญญาเพื่อการแกปญหาอยางสันติ การมี
ความอดทนอดกลั้นตอความคิดเห็นที่แตกตางกัน รวมทั้งการดําเนินชีวิตอยางมี
เสรีภาพภายใตกฎหมาย และการรวมมือกันเพื่อประโยชนตอสวนรวม