พยัญชนะ

1. พยัญชนะ
พยัญชนะในภาษาสันสกฤตแบงไดเปน 2 กลุม คือ พยัญชนะในวรรค (แบงตามตําแหนงเกิด
เสียง) และพยัญชนะนอกวรรค (ตําแหนงเกิดเสียงไมอาจระบุไดชัดเจนอยางกลุมแรก) รวมทั้งหมด
25+9 = 34 เสียง พยัญชนะในวรรค แบงไดเปน 5 วรรค ก็คือ ก क, จ च, ฏ ट, ต त, ป प, รวม
ทั้งหมดเปน 25 เสียง และจะมีพยัญชนะนอกวรรคหรือเรียกอีกอยางวา “อวรรค” อีกจํานวน 9 เสียง
ซึ่งประกอบไปดวยกลุมพยัญชนะนออกวรรคดังนี้ ย य, ร र, ล ल, ว व, ศ श, ส स, ษ ष, ฬ ळ, ห ह
รวมทั้งหมดเปน 34 เสียง
ตารางที่ 2.4 พยัญชนะในวรรค
เสียงไมกอง
ลมนอย
เสียงไมกอง
ลมมาก
เสียงกอง
ลมนอย
เสียงกอง
ลมมาก
นาสิก
(จมูก)
ฐานเสียง
ก क k ข ख kh ค ग g ฆ घ gha ง ङ ṅ คอ (กณฺฺย)
จ च c ฉ छ ch ช ज j ฌ झ jh ญ ञ ñ เพดาน (ตาลวฺย)
ฏ ट ṭ ฐ ठ ṭh ฑ ड ḍ ฒ ढ ḍh ณ ण ṇ ศีรษะ (มูรฺธนฺย)
ต त t ถ थ th ท द d ธ ध dh น न n ฟน (ทนฺตฺย)
ป प p ผ फ ph พ ब b ภभ bh ม म m ริมฝปาก(โอษฺฺย)
ที่มา : ธวัชชัย ดุลยสุจริต. ออนไลน. 2560.
ตารางที่ 2.5 พยัญชนะนออกวรรค
เสียงกอง เสียงไมกอง ฐานเสียง
ย य y ศ श ś เพดาน (ตาลวฺย )
ร र r ษ ष ṣ ศีรษะ (มูรฺธนฺย)
ล ल l ฬ ळ ḷ ส स s ฟน (ทนฺตฺย)
ว व v . ริมฝปาก (โอษฺฺย)
ห ह h . .
เสียงพยัญชนะอาจแบงเปน 2 พวกหลักๆ คือ เสียงกอง และเสียงไมกอง นอกจากนี้ยังแบง
ตามฐานเสียง หรือวรรค (ก จ ฏ ต ป) แบบนี้ก็ได พยัญชนะตัวสุดทายของแตละวรรค คือนาสิก เปน
เสียงกอง พยัญชนะนอกวรรค (ย... ห) เปนเสียงกองทั้งหมด ยกเวน ศ ษ ส
1. เครื่องหมายกํากับเสียง

2. 18
ภาษาสันสกฤตมีเครื่องหมายหลายชนิดซึ่งมีชื่อและหนาที่แตกตางกันไป ในเบื้องตนนี้ควร
รูจักเครื่องหมายที่พบบอยในการเรียนสันสกฤต ไดแก
1.1 วิสรฺค (วิสรรคะ �वसगर्หรือ วิสรรชนีย �वसजर्नीय) : ะ ḥ เสียงหลังเสียงสระอื่น
เพื่อเพิ่มเสียงลมหายใจ ใชแทนเสียงลมหายใจแรงที่พนออกมา มักจะเปนสวนทายของคํา เมื่อ
ถายทอดเปนภาษาไทยจะใชวิสรรชนีย (ะ) เชน
ตารางที่ 2.6 วิสรรคะ
เทวนาครี โรมัน ไทย
जनः janaḥ ชนะ
राजाः rajāḥ ราชาะ
अिग्नः agniḥ อคฺนิะ
1.2 อนุสฺวาร (อนุสวาระ अनुस्वारหรือพินฺทุ �बन्दु) เปนจุดเขียนไวเหนืออักษร เชน สํ
(อานวา สัม) นํา (น สระอา แลวมีอนุสวาร อานวา นาม) ใชแทนเสียงอนุนาสิกหรือเสียงขึ้นจมูก มี
ลักษณะเปนวงกลมเล็กๆ อยูเหนือพยัญชนะเชนเดียวกับภาษาไทย เชน
ตารางที่ 2.7 อนุสวาระ
เทวนาครี โรมัน ไทย
अस्तंगमन asṫkamana อสฺตํคมน
संस्कृ त saṁskṛta สํสฺกฤต
1.3 วิราม ( ◌् ) พยัญชนะเมื่อไมมีสระอาศัยจะตองมีวิรามกํากับเสมอ วิรามทําหนาที่หาม
เสียง นอกจากนี้ยังใชเปนตัวสะกดไดดวย โดยเติมดานลางพยัญชนะที่ตองการทําใหเปนตัวสะกด เมื่อ
ถายทอดเปนภาษาไทยจะมีลักษณะเปนจุด (พินทุ)ใตพยัญชนะ ตัวอยางเชน
ตารางที่ 2.8 วิราม
เทวนาครี โรมัน ไทย
क् च ् ट् K c ṭ ก จ ฏ
मा�नत्य ् mānitya มานิตฺย
1.4 อวครหะ (S) หรือ อวเคราะห ใชแทนสระ “อะ” ที่ถูกลบไปในการสนธิ เมื่อถายทอด
เปนภาษาไทยมักจะใสเครื่องหมายจุลภาค ( ’ ) เพื่อใหรูวามีการสนธิ เชน
ตารางที่ 2.9 อวครหะ

3. 19
เทวนาครี โรมัน ไทย
कोS�प kae=ip ko’pi โก’ป
2. พยัญชนะครึ่งตัว
3. พยัญชนะซอน
เมื่อเราเรียนรูวิธีการเขียนพยัญชนะเดี่ยวๆ และการประสมสระแลว ก็จะตองมารูจัก
พยัญชนะซอนกัน พยัญชนะซอน หรือ สังโยค संयोग หรือ สังยุกต संयुक्त หมายถึง สัญลักษณแทน
เสียงพยัญชนะหลายเสียงเรียงตามกัน โดยไมมีสระคั่นกลาง เชน ในคําวา ตฺวา มีพยัญชนะซอนกัน 2
ตัว ตฺ และ ว. พยัญชนะ ต ไมมีเสียงสระตามมา จึงใสจุดไว แตในการเขียนเทวนาครี จะมีวิธีการเขียน
พยัญชนะแบบนี้ त्वा เพื่อใหทราบวาไมมีสระที่ ต. นั่นคือ เขียน ต เพียงครึ่งตัว สวน ว นั้นเขียนเต็ม
ตัว. ลองดูอีกสักตัวอยาง สํสฺกฺฤต คํานี้ สฺ และ กฺ ซอนกัน เมื่อเขียนเทวนาครี ส จะเหลือครึ่งตัว สวน
ก เขียนตามปกติ อยางนี้ संस्कृ त
วิธีการซอนตัวเพื่อบอกวาตัวขางหนาไมมีสระนั้น ใชกันมาตั้งแตอักษรพราหมี ตนตระกูล
ของอักษรอินเดียเลยทีเดียว ปลลวะ ขอม ก็ใชกันแบบนี้ เสียอักษรไทยเราไมใช (ดูเหมือนวาอักษรไทย
พอขุนรามใชวิธีเขียนตัวชิดกันเพื่อบอกคําควบกล้ํา) ทั้งนี้ก็เพราะกติกาของการเขียนอักษรเหลานี้มีวา
พยัญชนะเดี่ยวๆ ถือวามีสระอะอยูดวย เชน นคร (อานวา นะคะระ) หากไมเอาสระอะ ก็ตองหาวิธี
อีกวิธีการหนึ่งที่ทําใหทราบวาไมมีเสียงสระตามหลังพยัญชนะ ก็คือใสเครื่องหมายวิรามใต
ตัวพยัญชนะ ดังนี้ त ् เทียบกับอักษรไทยคือ ตฺ นั่นเอง แตคําสันสกฤตนั้นมีเสียงพยัญชนะควบหรือ
ซอนเปนจํานวนมาก หากใสวิรามไปเสียหมดก็คงจะรกรุงรัง อานลําบาก แถมยังไปเกะกะสระอีก จึง
ใชวิรามเฉพาะพยัญชนะสุดทายของคํา หรือพยัญชนะที่ไมมีรูปซอนจริงๆ

4. 20
สําหรับอักษรโรมันนั้นสะดวกกวา เพราะพยัญชนะเดี่ยวๆ ของเขาไมมีคาสระอยูดวย เชน
n ออกเสียงไมได บอกไดแควาเปนอักษรเอ็น แต no มีสระมาประสม จึงออกเสียงไดเปน โน
พยัญชนะเมื่อประสมกันแลวจะมีการเปลี่ยนแปลงรูป พยัญชนะบางตัวยังคงเคาเดิมไวบาง
กลาวคือพยัญชนะตัวหนาจะลดรูปเปนพยัญชนะครึ่งตัว สวนตัวหลังเขียนเต็มตัว พยัญชนะบางตัวไม
คงเคาเดิมไวเลย ซึ่งเปนสิ่งที่นักศึกษาหรือคนเรียนจะตองใสใจเปนพิเศษ ตอไปนี้คือตัวอยางพยัญชนะ
ซอนบางตัวที่พบบอยเทานั้น
ตารางที่ 2.10 พยัญชนะประสม
พยัญชนะ สําเร็จเปน พยัญชนะ สําเร็จเปน
กฺต ก + ต � ศฺจ ศ + จ �
กฺร ก + ร क्र ศฺน ศ + น �
กฺษ ก + ษ � ศฺร ศ + ร श्र
คฺร ค + ร ग्र ศฺล ศ + ล �
ชฺญ ช + ญ � ศฺว ศ + ว �
ตฺต ต + ต � ษฺฏ ษ + ฏ �
ตฺน ต + น � ษฺฐ ษ + ฐ �
ตฺร ต + ร त्र สฺร ส + ร स्र
ทฺท ท + ท � หฺณ ห + ณ �
ทฺธ ท + ธ � หฺน ห + น �
ทฺม ท + ม � หฺม ห + ม �
ทฺย ท + ย � หฺย ห + ย �
ทฺร ท + ร द्र หฺร ห + ร ह्र
ทฺว ท + ว � หฺว ห + ว �