การฝึกเขียนและท่องอักษรสระและพยัญชนะ

1. 21
การฝกเขียนและทองอักษรสระและพยัญชนะ
คัมภีรลลิตวิสตระมีเรื่องราว การทองอักษรสระและพยัญชนะภาษาสันสกฤตในลักษณทํานอง
นี้อยู ดังปรากฎใน "ลิปศาลาสํทรฺศนปริวรฺโต" อัธยายที่ 10 วาดวยการเสด็จเยี่ยมโรงเรียนไดกลาวถึง
พระโพธิสัตว พระราชกุมารสรวารถสิทธะ (เจาชายสิทธัตถะ) ไดเติบใหญแลว พระบิดาราชาศุทโธท
นะไดพาพระกุมารไปที่โรงเรียน (ลิปศาลา) ในสํานักครูวิศวามิตร เพื่อรับการศึกษาในศิลปศาสตรทั้ง
ปวง เมื่อเขาเรียนแลวพระกุมารก็ไดชวยสอนเพื่อนๆ ที่เรียนดวยกัน ในการทองอักษรสระและ
พยัญชนะ โดยสอนใหแตละตัวออกเสียงเปนธรรมภาษิตและบทปรัชญา มีเนื้อหาในคัมภีรลลิตวิสตระ
ดังตอไปนี้
กระนี้แลดูกรภิกษุทั้งหลาย เด็กตั้งหมื่นเรียนหนังสือพรอมกับพระโพธิสัตวในการเรียนนั้นเด็ก
ทั้งหลายเหลานั้นอานอักษรแมบทโดยอาศัย (ความชวยเหลือของ) พระโพธิสัตว ในคราวใดเด็ก
เหลานั้นจะอานตัวอักษรวา (Miroj Shakya. Online. 2017)
1. วิธีการเขียนสระเทวนาครี
อ (अ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน อนิตฺยะ अ�नत्यः (ความไมเที่ยง)
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
อา (आ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน อาตฺมปรหิต आत्मपर�हत (ประโยชนตนและผูอื่น)
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
อิ (इ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน อินฺทฺริยไวกลฺยะ इिन्द्रयवैकल्यः (อินทรียบกพรอง)
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
อี (ई) ในกาลนั้นออกเสียง เปน อีติพหุลํชคตฺ ई�तबहुलंजगत ्(โลกมากไปดวยอันตราย)
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
อุ (उ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน อุปทฺรวพหุลํ ชคตฺ उपद्रवबहुलं जगत ् (โลกมากไปดวย
อุปทวะ)
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

2. 22
อู (ऊ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน อูนสตฺตฺวํ ऊनस�वं (สัตวหรือคนมีความพรองอยูคือไมเต็ม)
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
เอ (ए) ในกาลนั้นออกเสียง เปน เอษณาสมุตฺถานโทษะ एषणासमुत्थानदोषः (โทษเกิดจาก
การแสวงหา)
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
ไอ (ऐ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ไอรฺยาปถะเศฺรยาน ऐयार्पथःश्रेयान (อิริยาบถประเสริฐ)
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
โอ (ओ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน โอโฆตฺตร ओघो�र (คือทะเลไดแกเกลศ)
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
เอา (औ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน เอาปปาทุกะ औपपादुकः (เกิดขึ้น)
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
อํ (अं) ในกาลนั้นออกเสียง เปน อโมฆตฺปตฺติ अमोघोत्प�� (เกิดมาไมเสียเปลา)
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
อะ (अः) ในกาลนั้นออกเสียง เปน อสฺตํคมน अस्तंगमन (การดับ)
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................

3. 23
2. วิธีการเขียนพยัญชนะเทวนาครี
ก (क) ในกาลนั้นออกเสียง เปน กรฺมวิปากาวตาระ कमर्�वपाकावतार (หยั่งลงสูผลกรรม)
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
ข (ख) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ขสมสรฺวธรฺม खसमसवर्धमर् (ธรรมทั้งปวงเสมอดวย
อากาศ)
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
ค (ग) ในกาลนั้นออกเสียง เปน คมฺภีรธรฺมปฺรตีตฺยสมุตฺปาทาวตาระ
गम्भीरधमर्प्रतीत्यसमुत्पादावतारः (หยั่งลงสูปรตีตยสมุตปาทะ ซึ่งเปนธรรมอันลึกซึ้ง)
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
ฆ (घ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ฆนปฏลาวิทฺยาโมหานฺธการวิธมนะ
घनपटला�वद्यामोहान्धकार�वधमन (กําจัดความมืดแหงอวิทยาซึ่งเปนแทงและเปนแผนทึบคือ
โมหะ)
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
ง (ङ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน องฺควิศุทฺธิ अङ्ग�वसु�� (ความบริศุทธแหงอวัยวะรางกาย)
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
จ (च) ในกาลนั้นออกเสียง เปน จตุรารฺยสตฺยะ चतुरायर्सत ्यः (อารยสัตย4)
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
ฉ (छ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ฉนฺทราคปฺรหาณะ छन्दरागप्रहाणः (ประหารความใคร
และความกําหนัด)
..............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................

4. 24
ช (ज) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ชรามรณสมติกฺรมณะ जरामरणसम�तक्रमणः (ระงับชรา
และมรณะ)
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
ฌ (झ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ฌษธฺวชพลนิคฺรหณะ झषध्वजबल�नग्रहणः (ขมกําลัง
ของกาม)
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
ญ (ञ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ชฺญาปนะ �ापनः (บอกใหรู)
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
ฏ (ट) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ปโฏปจฺเฉทนะ पटोपच्छेदनः (การตัดขาดซึ่งแผนทึบคืออ
วิทยา)
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
ฐ (ठ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ฐปนียปฺรศฺนะ ठपनीयप्रश ्नः (ตั้งปญหา)
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
ฑ (ड) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ฑมรมารนิคฺรหณะ डमरमार�नग्रहणः (ขมการทะเลาะ
วิวาทและมาร)
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
ฒ (ढ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน มีฒวิษยา मीढ�वषया (อารมณ เปน เครื่องไหลผาน)
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................

5. 25
ณ (ण) ในกาลนั้นออกเสียง เปน เรณุเกฺลศ रेणुक्लेश (ละอองคือเกลศ)
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
ต (त) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ตถตาสํเภท तथतासंभेद (ความจริงไมตางกัน)
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
ถ (थ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ถามพลเวคไวศารทฺยะ थामबलवेगवैशारद्यः (ความ
องอาจคือแรงกําลังความวองไว)
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
ท (द) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ทานทมสํยมเสารภฺยะ दानदमसंयमसौरभ्यः (ความงาม
คือทานการขมกรรเมนทรียความสํารวมระวังชญาเนนทรีย)
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
ธ (ध) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ธนมารฺยาณํา สปฺตวิธมฺ धनमायार्णां सप्त�वधम्(อารยา
ทรัพย7)
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
น (न) ในกาลนั้นออกเสียง เปน นามรูปปริชฺญา नामरूपप�र�ा (กําหนดรูนามรูป)
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
ป (प) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ปรมารฺถ परमाथर् (ความหมายอันสูงสุด)
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

6. 26
ผ (फ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ผลปฺราปฺติสากฺษาตฺกฺริยา फलप्रािप्तसा�ाित्क्रया (การ
บรรลุผลคือการทําใหปรากฏ)
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
พ (ब) ในกาลนั้นออกเสียง เปน พนฺธนโมกฺษะ बन्धनमो�ः (พนจากเครื่องผูกมัด)
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
ภ (भ) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ภววิภวะ भव�वभवः (ภพและวิภพ)
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
ม (म) ในกาลนั้นออกเสียง เปน มทมาโนปศมนะ मदमानोपशमनः (ระงับความเมาและ
ความถือตัว)
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
ย (य) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ยถาวทฺธรฺมปฺรติเวธะ यथावद्धमर्प्र�तवेधः (แทงตลอดธรรม
ตามความจริง)
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
ร (र) ในกาลนั้นออกเสียง เปน รตฺยรติปรมารฺถรติ रत्यर�तपरमाथर्र�त (ความยินดีความไม
ยินดีความยินดีที่ เปน ปรมัตถ
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
ล (ल) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ลตาเฉทนะ लताछेदनः (ตัดเถาวัลยคือเครื่องผูกพัน)
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

7. 27
ว (व) ในกาลนั้นออกเสียง เปน วรยานะ वरयानः (ยานประเสริฐ)
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ศ (श) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ศมถวิปศฺยนา शमथ�वपश्यना (ศมถะและวิปศยนา)
..........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
ษ (ष) ในกาลนั้นออกเสียง เปน ษฑายตนนิคฺรหณาภิชฺญชฺญานาวาปฺติ
षडायतन�नग्रहणा�भ��ानावािप्त (บรรลุอภิชญาชญานดวยการขมอายตนะ6)
..........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
ส (स) ในกาลนั้นออกเสียง เปน สรฺวชฺญชฺญานาภิสํโพธนะ सवर्��ाना�भसंबोधनः (ตรัสรู
สรรพัชญาชญาน)
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
ห (ह) ในกาลนั้นออกเสียง เปน หตเกฺลศวิราคะ हतक्लेश�वरागः (การปราศจากราคะคือ
เกลศที่ถูกกําจัดแลว)
..........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
กฺษ (�) ในกาลนั้นออกเสียง เปน กฺษณปรฺยนฺตาภิลาปฺยสรฺวธรฺมะ
�णपयर्न्ता�भलाप्यसवर्धर्मः (ธรรมทั้งปวงคือความปรารถนาในกาลสิ้นสุดลงแหงกาละ)
..........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
กระนี้แล ดูกรภิกษุทั้งหลาย เด็กทั้งหลายเหลานั้น อานแมบทไดออกเสียงเปนธรรมที่สําคัญๆ
ตั้งแสนนับไมถวนที่เปนตัวประธาน โดยอานุภาพของพระโพธิสัตว
3. การเขียน र (ร) สามรูปแบบ
र् ในอักษรเทวนาครีเขียนได 3 รูป คือ र् (เรียกวา รอธรรมดา), (เรียกวา รอเรผะ), /
(เรียกวา รอควบ) ซึ่ง र ทั้ง 3 รูป มีหนาที่ที่แตกตางกันออกไปดังตอไปนี้คือ

8. 28
3.1 र् เปน ร แบบธรรมดา ไมไดทําหนาที่เปนตัวสะกดและไมไดทําหนาที่ควบกับอักษร
ตัวอื่นที่อยูขางหนา ใหใช र् ธรรมดา เชน नर (นร) रस (รส) เปนตน
3.2 / เปน ร แบบควบ ทําหนาที่ในการสังยุกตกับอักษรตัวอื่น โดยมีอักษรตัวอื่นอยู
หนา र् และออกเสียงควบกับ र् ที่ประกอบกับสระ เขียนเปนรูป / อยูใตพยัญชนะตัวที่ออกเสียง
กอน หรือที่เรียกกันวารอควบ เชน प्रद�प (ปฺรทีป) �क्रया (กฺริยา) नेत्र (เนตฺร) เปนตน
3.3 เปน ร เรผะ (หรือหนวดกุง) ใชเปนตัวสะกดและออกเสียงครึ่งหนึ่ง วางไวขางบน
พยัญชนะตัวที่ประกอบหรือสระหรือตัวที่ออกเสียงทีหลัง เชน स्वगर्(สฺวรฺค) भायार् (ภารฺยา) मागर्
(มารฺค) धमर् (ธรฺม) เปนตน