เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับภาษาสันสกฤต

1. 8
เรื่องนารูเกี่ยวกับภาษาสันสกฤต
ภาษาสันสกฤต มีอายุเกาแกมากกวา 3,000 ป นี้นาจะเปนการกําหนดอายุที่นอยที่สุดแลว
เพราะพุทธศาสนาเกิดขึ้นเมื่อ 2500 กวาปมาแลว และภาษาสันสกฤตที่ใชบันทึกพระเวทมีมากอน
หนานั้นไมนอยกวา 500 ปอยางแนนอน
วรรณคดีภาษาสันสกฤตที่เกาที่สุดคือ ฤคเวท ในสมัยโบราณไมนิยมการเขียน คัมภีรพระเวท
สืบทอดโดยผานการทองจํา และเรียนจากครูสูลูกศิษย สํานักของตัวเอง (เพราะฉะนั้นคัมภีรจึงมีสาขา
เฉพาะตามสํานักดวย)
ภาษาสันสกฤต กับภาษาบาลี เปนคนละภาษา ภาษาสันสกฤตเกากวาภาษาบาลีสักหนอย
ลักษณะคําศัพทแตกตางกัน แตโครงสรางทางไวยากรณคลายกัน โดยรวมๆ แลว ถือวา ภาษา
สันสกฤตมีความซับซอนกวา และมีความแตกตางกัน 3 ชั้น ตามอายุ ภาษาที่พระสวดในปจจุบัน คือ
ภาษาบาลี ไมใชภาษาสันสกฤต
ภาษาสันสกฤต มีอยูในภาษาไทยมากกวา 2,300 คํา คําที่มีรูปตรงกันทั้งบาลีสันสกฤตราว
1,500 คํา (ก็เลยไมทราบวามาจากภาษาไหนกันแน) และเปนศัพทบาลี 2,600 คํา (จากพจนานุกรม
ฉบับราชบัณฑิตสถาน พ.ศ.2542)
รองรอยภาษาสันสกฤตปรากฏในแผนดินไทยมาหลายศตวรรษแลว ภาษาสันสกฤตปรากฏใน
จารึกที่พบในประเทศไทยมาตั้งแตตนๆ พุทธกาล เชน จารึกบนเหรียญเงิน ราวพุทธศตวรรษที่ 12 พบ
ที่นครปฐม, จารึกบนตราประทับที่ควนลูกปด จังหวัดกระบี่ หรือจารึกวัดศรีเมืองแอม จังหวัด
ขอนแกน (มีเนื้อหาหลายบรรทัด) ก็เกาแกพอๆ กัน
ปจจุบันมีการศึกษาภาษาสันสกฤตในประเทศไทยนอยกวาภาษาบาลีหลายเทา เพราะภาษา
บาลีมีใชในพระพุทธศาสนา มหาวิทยาลัยสงฆและวัดตางๆ จึงมีการเรียนการสอนภาษาบาลีกันทั่ว
ประเทศ มีตําราภาษาบาลีเปนพันๆ เรื่อง สวนภาษาสันสกฤตนั้นอาจมีไมถึงรอยเรื่อง แตถาจะเทียบ
กับตาประเทศนั้นจะแตกตางกัน เพราะในตางประเทศมีการศึกษาภาษาสันสกฤตกันกวางขวาง
โดยเฉพาะเว็บไซตภาษาสันสกฤตมีเยอะมาก เรียกวา นั่งเรียนอยูกับบานก็มีวัตถุดิบมากพอ มากกวา
ภาษาบาลีเปนสิบๆ เทา
วรรณคดีสันสกฤตที่รูจักกันดีไดแก มหาภารตะ รามายณะ เวตาล ศกุนตลา ภควัทคีตา หิโตป
เทศ ปญจตันตระฯลฯ ปจจุบันมีการแปลเปนภาษาไทยเพิ่มขึ้นอีกหลายเรื่อง
กามนิต วาสิฏฐี ไมใชวรรณคดีสันสกฤต กามนิต หรือ Der Pilger Kamanita (นักแสวงบุญ
ชื่อ กามนีต) ฉากในเรื่องนั้นเปนอินเดีย แตผูแตงคือกวีรางวัลโนเบล ชาวเดนมารก (Karl Adolph
Gjellerup) แตงเปนภาษาเยอรมัน เมื่อผานสํานวนแปลเปนไทยแบบกลิ่นอายคัมภีรศาสนา ทําใหคน
อานเขาใจวาเปนหนังสือแปลจากอินเดีย
คัมภีรพุทธศาสนาฝายมหายาน ใชภาษาสันสกฤตบันทึก มีคัมภีรพุทธศาสนาจํานวนมากที่
บันทึกไวเปนภาษาสันสกฤต แตโดยมากเปนแนวคิดในฝายมหายาน มีภิกษุมหายานไดแปลออกเปน
ภาษาอื่น โดยเฉพาะภาษาทิเบต และภาษาจีน ซึ่งปจจุบันมีหลายเรื่องที่ตนฉบับภาษาสันสกฤตหายไป
แลว เหลือแตฉบับภาษาจีน แตยังคงปรากฏชื่อภาษาสันสกฤตอยูเทานั้น

2. 9
แมภาษาบาลีจะเปนภาษาหลักในพุทธศาสนาฝายเถรวาท แตศัพทเกี่ยวกับพุทธศาสนา
จํานวนไมนอย ก็ใชศัพทสันสกฤต เชน ธรรมะ ศาสนา ศรัทธา พุทธบริษัท เปนตน
พจนานุกรมภาษาสันสกฤตเลมแรก มีปรากฏขึ้นเมื่อพันกวาปมาแลว พจนานุกรมภาษา
สันสกฤตเลมแรก คือ อมรโกศ เขียนโดยอมรสิงห เมื่อราวคริสตศตวรรษที่ 4-7 แตมีลักษณะเปน
หนังสือรวมคําศัพท มากกวาอธิบายคําศัพท
พจนานุกรมภาษาสันสกฤต-ไทยเลมแรก มีขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 6 เมื่อ พ.ศ. 2469 จัดทําโดย
รอยโท หลวงบวรบรรณรักษ เปนพจนานุกรม 3 ภาษา สันสกฤต ไทย อังกฤษ นับเปนพจนานุกรม
ภาษาสันสกฤตเลมเดียวในประเทศไทยในขณะนี้
ภาษาสันสกฤต มีพัฒนาการแตกตางกัน 3 สมัยหลัก สมัยแรกคือสมัยพระเวท มีลักษณะ
ไวยากรณที่หลากหลาย สมัยตอมาคือสมัยคลาสสิก มีไวยากรณที่เปนระเบียบ รัดกุม พบในงานกวี
นิพนธสวนใหญ และสมัยหลังคือ สันสกฤตผสม มีคําศัพทและไวยากรณรวมของภาษาบาลีหรือภาษา
ปรากฤต
ภาษาสันสกฤต มีศัพทสอดคลองภาษาอังกฤษหลายคํา ภาษาสันสกฤตมีรากศัพทจากสมัย
โบราณ เรียกวา โปรโต-อินโดยูโรเปยน ซึ่งแตกสาขาออกมามากมาย เชน กรีก ละติน เปอรเซีย
ภาษาอังกฤษรับคําศัพทมาจากกรีกและละติน ทําใหภาษาอังกฤษมีศัพทจํานวนมากสอดคลองกับ
ศัพทภาษาสันสกฤต ทีนี้ ภาษาไทยนําศัพทภาษาสันสกฤตมาใช ทําใหศัพทภาษาไทยหลายคําตรงกับ
ศัพทอังกฤษไปโดยอัตโนมัติ
ภาษาสันสกฤตใชตัวอักษรใดเขียนก็ได ภาษาสันสกฤตมีเสียงพยัญชนะ และเสียงสระ (ไมมี
วรรณยุกต) ในสมัยพระเวทมีเสียงสูงกลางต่ําดวย เรามักเห็นเอกสารภาษาสันสกฤตที่เขียนดวยอักษร
เทวนาครี (เท-วะ-นา-คะ-รี) แตอาจใชอักษรอื่นเขียนก็ได เชน อักษรทมิฬ โรมัน หรืออักษรไทย
ปจจุบันชาวไทยมากกวาครึ่ง ใชชื่อเปนภาษาสันสกฤตลวน หรือผสมภาษาสันสกฤต คนไทย
เห็นวา ศัพทภาษาสันสกฤตหลายคํามีความหมายที่ดี เปนมงคล และกระชับ (คําสั้น แตความหมาย
เยอะ) จึงนิยมใชสรางศัพทสําคัญๆ มาตั้งแตสมัยโบราณ โดยเฉพาะพระนามบุคคลสําคัญ เชน
พระมหากษัตริย พระราชวงศ พระพุทธรูป ราชทินนามของขุนนาง หนวยงาน ภายหลังใชตั้งชื่อ
นามสกุล พบไดโดยทั่วไป
การลําดับคําศัพทในภาษาสันสกฤตเปนแบบจิ๊กซอว คําศัพทในภาษาสันสกฤตนั้น เมื่อ
นํามาใช จะมีการกําหนดหนาที่ไวชัดเจน วาตัวใดเปนประธาน กริยา กรรมฯลฯ จึงสามารถวาง
ตรงไหนก็ไดในประโยค ผูอานตองหาเอาเอง วาประธาน กริยา กรรม และคําขยายอยูตรงไหน แต
โดยทั่วไปนิยมใช ประธาน กรรม กริยา และคําขยายไวหนาคําที่ถูกขยาย
ปจจุบันไมมีการใชภาษาสันสกฤตในชีวิตประจําวัน แตมีการใชในหมูนักวิชาการบาง เชน
หนังสือพิมพ วิทยุ บล็อก มหาวิทยาลัยบางแหงในอินเดีย บังคับใหใหนักศึกษาวิชาเอกสันสกฤต ตอง
สื่อสารเปนภาษาสันสกฤต (ปาย เอกสาร จดหมาย สนทนา) และเขียนวิทยานิพนธเปนภาษาสันสกฤต
มีการจัดสัมมนาวิชาการดานภาษาสันสกฤตระดับโลก ประจําทุก 3 ป เรียกวา World
Sanskrit Conference (WSC) แตละประเทศผลัดกันเปนเจาภาพ ครั้งลาสุด เมื่อป 2558 จัดขึ้นที่
ประเทศไทย เปนการประชุมครั้งที่ 16 คราวหนาครั้งที่ 17 จัดที่แวนคูเวอร ประเทศแคนาดา ระหวาง
วันที่ 9-13 กรกฎาคม 2561