หลักการของประชาธิปไตย

1. ๑๖๗
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
หลักการประชาธิปไตย
ประชาธิปไตย คือ การปกครองโดยประชาชน ซึ่งสาระสําคัญ ของหลัก
ประชาธิปไตยประกอบดวยหลักการที่สําคัญ ๓ หลักการ ไดแก หลักอํานาจสูงสุดเปน
ของประชาชน หลักเสรีภาพและความเสมอภาค และหลักการปกครองโดยเสียงขาง
มากที่คุมครองเสียงขางนอย อยางไรก็ตามนักกฎหมายบางทานก็เห็นวา นอกจาก
หลักการทั้ง ๓ อยางแลว หลักประชาธิปไตยยังประกอบดวยหลักประชาธิปไตยโดย
ทางผูแทนและหลักการมีพรรคการเมือง ซึ่งสอดคลองกับประชาธิปไตยที่สามารถแบง
ได ๒ รูปแบบ คือ ประชาธิปไตยโดยทางตรงและประชาธิปไตยโดยทางออมหรือ
ประชาธิปไตยโดยทางผูแทน แมวาในปจจุบันประชาธิปไตยโดยทางตรงลวน ๆ ไม
สามารถใชได แตประเทศตาง ๆ ในตะวันตก โดยเฉพาะอยางยิ่งในยุโรปและอเมริกา

2. ๑๖๘
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
เหนือที่มีประชาธิปไตยโดยทางผูแทน มีระบบการเลือกตั้งและระบบพรรคการเมืองที่
ดีแลวก็ยังมีการใชประชาธิปไตยโดยทางตรงหรือที่เรียกวาประชาธิปไตยแบบมีสวน
รวมผสมผสานควบคูกับประชาธิปไตยโดยทางผูแทน
หลักอํานาจสูงสุดเปนของประชาชน
ระบอบการปกครองใดที่อํานาจสูงสุดไมไดเปนของประชาชน ระบอบการ
ปกครองดังกลาวยอมไมเปนประชาธิปไตย ดังนั้น หลักอํานาจสูงสุดเปนของ
ประชาชนจึงเปนหลักเกณฑที่ใชแยกการปกครองระบอบประชาธิปไตยออกจากการ
ปกครองระบอบอื่น ๆ ตัวอยางเชน ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย (Absolute
Monarchy) อํานาจสูงสุดเปนของพระมหากษัตริย ระบอบราชาธิปไตย แบบอํานาจ
จํากัด (Limited Monarchy) อํานาจอธิปไตยยังคงเปนของกษัตริยอยู แตบางเรื่องที่
มีผลกระทบตอสิทธิและเสรีภาพของประชาชน เชน การเก็บภาษีตองใหผูแทน
เห็นชอบกอน ระบอบเผด็จการ (Dictatorship) อํานาจสูงสุดเปนของบุคคลคนเดียว
หรือกลุมบุคคลเพียงกลุมเดียวเปนตน
หลักเสรีภาพและความเสมอภาค
โดยที่ประชาธิปไตยคือระบอบการปกครองที่อํานาจสูงสุดเปนของประชาชน
ประชาชนจึงมีเสรีภาพ เปนเจาของอํานาจ และมีสวนรวมในอํานาจดังกลาวอยาง
เสมอภาคเทาเทียมกัน
ห ลัก เส รีภ า พ แ ล ะ ค ว า ม เส ม อ ภ า ค เปน ห ลัก ก า ร พื้น ฐ า น ข อ งร ะ บ อ บ
ประชาธิปไตยที่สัมพันธกัน กลาวคือ ความเสมอภาคทําใหการใชเสรีภาพเปนไปอยาง
เทาเทียมกัน ถาเสรีภาพเปนเสรีภาพที่คนบางกลุมเขาถึงได ในขณะที่คนบางกลุมคน
บางคนเขาถึงไมได ก็อาจจะเปนเสรีภาพที่ปราศจากความเสมอภาค ในขณะเดียวกัน
หากมีแตความเสมอภาคโดยไมมีเสรีภาพ ก็ไมเปนประชาธิปไตย เชน ในประเทศที่
ปกครองระบอบเผด็จการ แมวาประชาชนจะมีความเสมอภาคกันแตไมมีเสรีภาพ
เพราะผูปกครองมีอํานาจและเสรีภาพที่จะทําอะไรก็ไดตามที่ตนตองการแตเพียงผูดียว
ในขณะที่ประชาชนไมมี ดังนั้น กรณีเชนนี้ยอมถือวาไมมีเสรีภาพ
เสรีภาพ (Liberty) หมายถึง ความสามารถของบุคคลที่จะกระทํา หรืองดเวน
กระทํา การสิ่งหนึ่งสิ่งใดก็ไดตามที่กฎหมายกําหนด และกฎหมายนั้นออกโดยไดรับ
ความยินยอมเห็นชอบจากประชาชน (consent of the people) ไมวาโดยตรงหรือ
โดยออม
เสรีภาพพื้นฐานที่อยางนอยประเทศประชาธิปไตยตองใหหลักประกันแก
ประชาชน คือ เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น เสรีภาพในการพูดและการพิมพ
เสรีภาพในการเลือกตั้ง เสรีภาพในการนับถือศาสนา เสรีภาพในการเลือกถิ่นที่อยู
เสรีภาพในการชุมนุมและการรวมกันเปนสมาคมและเสรีภาพสวนบุคคล

3. ๑๖๙
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
หลักความเสมอภาค คือ หลักที่วา “ในสถานการณที่เหมือนกันจะตองปฏิบัติ
ดวยหลักเกณฑเดียวกัน” หากมีการเลือกปฏิบัติในสถานการณที่เหมือนกันถือวาเปน
การเลือกปฏิบัติที่ไมเปนธรรมและขัดแยงกับหลักความเสมอภาค ดังนั้น ความเสมอ
ภาคจึงหมายถึงความเสมอภาคในกฎหมาย กลาวคือ มีสิทธิหนาที่ในทางกฎหมาย
เชนเดียวกับบุคคลอื่น ไมใชหมายความวาจะตองมีความเสมอภาคในการมีวัตถุสิ่งของ
ความเสมอภาคแบงออกเปน ๒ ประเภท คือ หลักความเสมอภาคทั่วไป กับ
หลักความเสมอภาคเฉพาะเรื่อง4
๕
๑. หลักความเสมอภาคทั่วไป หมายความวา บุคคลไมวาจะมีฐานะทาง
กฎหมายอยางไรก็ตองอยูภายใตกฎหมายเดียวกัน เชน หากตํารวจกระทํา ผิด
กฎหมายก็ตองรับโทษเชนเดียวกับคนธรรมดาทั่วไป การเปนตํารวจไมกอใหเกิดสิทธิ
แกตํารวจที่จะไมตองรับโทษในทางอาญา เวนแตจะเขาเหตุยกเวนโทษ หรือเหตุ
ยกเวนความผิดตามบทบัญญัติในประมวลกฎหมายอาญา
๒. หลักความเสมอภาคเฉพาะเรื่อง หมายความถึง กฎหมายไดบัญญัติถึงหลัก
ความเสมอภาคในขอบเขตเรื่องใดเรื่องหนึ่งเปนการเฉพาะ ซึ่งหลักความเสมอภาค
เฉพาะเรื่องอาจแบงออกไดเปนความเสมอภาคในกระบวนการยุติธรรม ความเสมอ
ภาคในการเขาทํางานในภาครัฐ ความเสมอภาคในการเลือกตั้ง ความเสมอภาคใน
การรับภาระของรัฐ และความเสมอภาคในการรับบริการสาธารณะ
หลักการปกครองโดยเสียงขางมากที่คุมครองเสียงขางนอย
หากมองกันโดยผิวเผินแลวดูเหมือนวาหลักเสียงขางมากและหลักการคุมครอง
เสียงขางนอยจะขัดแยงกัน แตแทที่จริงแลวหลักการทั้งสองนี้เปนหลักการที่คูกันอัน
ถือไดวาเปนรากฐานของรัฐประชาธิปไตย Henry M. Robert กลาววา “บทเรียนอัน
ยิ่งใหญสําหรับความเปนประชาธิปไตยคือการเรียนรูวาเสียงขางมากตองใหโอกาส
เสียงขางนอยแสดงความคิดเห็นในอีกดานหนึ่งอยางอิสระและเต็มที่”
การปกครองระบอบประชาธิปไตยมิใชเปนการปกครองโดยเสียงขางมาก
เทานั้น แตเปนการปกครองโดยใชเหตุผลและขอเท็จจริง ดังนั้น การปกครองที่ถือ
หลักเสียงขางมากที่คุมครองเสียงขางนอยจึงตองรับฟงทุกฝาย ทั้งนี้ เนื่องจาก
หลักการปกครองโดยเสียงขางมากนั้นอันที่จริงเปนเพียงการสะทอนระบบการนับหรือ
ระบบจํานวนฝายใดฝายหนึ่งที่มีเสียงขางมาก และการสะทอนเสียงขางมากเปนการ
สะทอนใหเห็นเพียงวาฝายใดมีอํานาจตัดสินใจดําเนินการในฐานะที่ตนมีเสียงขางมาก
แตไมไดหมายความวาเสียงขางมากถูก สวนเสียงขางนอยผิด ดังนั้นในการดํา รงเสียง
ขางมากจึงตองเปนความชอบธรรมที่จะดําเนินการโดยมีขอบเขต การวินิจฉัยหรือ
ตัดสินปญหาตาง ๆ จะตองอยูบนหลักของเหตุผลที่สาธารณชนหรือวิญูชนยอมรับได
๕
บรรเจิด สิงคะเนติ. (๒๕๔๗). หลักพื้นฐานของสิทธิเสรีภาพและศักดิ์ศรีความเปนมนุษยตามรัฐธรรมนูญ.
กรุงเทพฯ : สํานักพิมพวิญูชน.

4. ๑๗๐
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
มิใชลักษณะพวกมากลากไปจนกลายเปนเผด็จการเสียงขางมากอันเปนการลวง
ละเมิดตอหลักประชาธิปไตย
นอกจากนี้ หลักการปกครองโดยเสียงขางมากที่คุมครองเสียงขางนอยยังเปน
การเปดโอกาสใหเสียงขางนอยไดกลายเปนเสียงขางมากในอนาคตอีกดวย กลาวคือ
ประชาชนสามารถเลือกผูแทนของตนเองไดตามตองการ ซึ่งความตองการของ
ประชาชนอาจเปลี่ยนแปลงได ดังนั้น ฝายที่เปนเสียงขางมาก (รัฐบาล) จึงอาจ
กลายเปนเสียงขางนอย (ฝายคาน) ก็ไดในอนาคต
5
๖
ชัยอนันต สมุทวณิช. (๒๕๒๔). การเลือกตั้ง พรรคการเมือง รัฐสภา และคณะทหาร. กรุงเทพฯ : บรรณ
กิจ.