รูปแบบของรัฐ

1. บทที่ ๖ รูปแบบของรัฐ
บทนํา
รูปแบบของรัฐหรือรูปแบบการปกครองเกิดขึ้นพรอมกับการกําเนิดรัฐ โดยมี
วัตถุประสงค เพื่อใชเปนเครื่องมือในการควบคุม ดูแล ใหประชาชนอยูภายใตอํานาจ
หรือบางทีเปาหมายก็เพื่อประโยชนสุขของผูปกครองเองและพวกพอง บางทีก็เพื่อ
ประโยชนสุขของประชาชนที่อยูในรัฐ ใหอยูกันอยางปกติสุข ทําใหสังคมมีความเปน
ปกแผนมั่นคง0
๑
รูปแบบการปกครองมีหลายรูปแบบ ทั้งนี้ขึ้นอยูกับผูนําและประชาชนวา มี
พื้นฐานทางดานสังคม เศรษฐกิจ และวัฒนธรรมเปนอยางไร ทั้งนี้จะไมมีรูปแบบการ
ปกครองใดเปนรูปแบบที่ดีที่สุด และใชไดตลอดไป แตเปาหมายคือ ประโยชนสุขของ
ประชาชนสวนใหญ รูปแบบใดสามารถตอบสนองเปาหมายไดในขณะนั้น ก็ถือวาเปน
รูปแบบที่เหมาะสมและมีประโยชนแกรัฐนั้นๆ บางทีรูปแบบหนึ่งก็เหมาะกับสังคม
หนึ่ง แตไมอาจใชเปนรูปแบบการปกครองอีกสังคมหนึ่งได
นักปราชญในทางรัฐศาสตรไดพยายามวางกฎเกณฑคนหารูปแบบการ
ปกครองที่ดีที่สุด แตก็ยังไมพบรูปแบบดังกลาว จึงทําใหเกิดรูปแบบการปกครอง
หลากหลายรูปแบบ และหลากหลายทฤษฎี แตก็ยังไมมีขอยุติอยูดี
รูปแบบการปกครองดังกลาวที่วานี้ หมายถึงรูปแบบของรัฐบาลที่ใชอํานาจใน
การปกครอง ซึ่งเปนองคประกอบหนึ่งที่สําคัญในความเปนรัฐ อันประกอบไปดวย
อาณาเขต ประชากร รัฐบาล และอํานาจอธิปไตย รัฐบาลดังกลาวคือผูทําหนาที่ใช
อํานาจอธิปไตย เพื่อคุมครองควบคุมดูแลรักษาประเทศใหเกิดความสงบเรียบรอย
และประโยชนสุขรวมกันของประชาชน
รูปแบบการปกครองแบบตางๆ ในอดีต
การเมืองการปกครองเปนเรื่องของอํานาจที่บุคคลคนหนึ่งหรือกลุมหนึ่ง
เรียกวาผูปกครอง มีอํานาจเหนือบุคคลอีกกลุมหนึ่งเรียกวาผูอยูใตปกครองผูทําหนาที่
ปกครองจะตองมีความสามารถในการจัดสรรทรัพยากรทั้งหมดที่มีอยูในรัฐใหแกผูอยู
ใตปกครองอยางยุติธรรมทั่วถึง สังคมภายในรัฐนั้นจึงจะสงบสุข โดยทั่วไปผูปกครองที่
จะสามารถอยูในภาวการณเปนผูนําไดเปนระยะเวลายาวนาน จะตองไดรับการ
ยอมรับจากสมาชิกในรัฐซึ่งก็คือประชาชนนั่นเอง การเมืองการปกครอง เปนเรื่องที่มี
การศึกษากันอยางตอเนื่องยาวนานมากวา ๒๕๐๐ ปแลว นักปราชญ ชาวกรีก ๒
ทาน ที่ไดใหกําเนิดแนวคิดเรื่องการเมือง การปกครอง และนักรัฐศาสตรในปจจุบันที่
ศึกษาเรื่องการเมืองการปกครองหรือที่เรียกวา รัฐศาสตร จะตองอางถึงเสมอคือ
๑
สงบ เชื้อทอง. (๒๕๕๗). รูปแบบการปกครอง. (ออนไลน) : สืบคนไดจาก http://psiba.blogspot
.com/2012/03/4-forms-of-government.html [เมื่อวันที่ ๒๐ ธันวาคม ๒๕๕๗]

2. ๑๒๔
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
ภาพที่ ๖.๑ เพลโต (Plato)
ที่มา : https://lannatimes.files.wordpress.com/2014/04/plato-the-
republic.jpg
เพลโต (Plato,๔๒๗-๓๔๗ กอนคริสตกาล) เพลโตไดรับการยอมรับวาเปนนัก
อุดมคติ (idealist) เขามองวาทุกสิ่งทุกอยางควรจะดีที่สุดเทามันสามารถเปนไปได
ถามันเปนสิ่งที่ดีที่สุดแลวสิ่งนั้นก็จะกลายเปนสากล เพลโตเขียนหนังสือไวหลายเลม
ที่เดนๆ ก็คือ The Republic (สาธารณรัฐ) ซึ่งกลาวถึงรูปแบบการปกครองตามอุดม
คติที่จะตองปกครองดวย นักปราชญผูทรงความรูและคุณธรรมกลาวคือ เปนผูที่มี

3. ๑๒๕
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
ความรูสูงและรักความยุติธรรม ที่เรียกวา “ราชาปราชญ (philosopher king)”
และอุตมรัฐนั่นเองจะเปนเครื่องมือที่แกปญหาตาง ๆ เกี่ยวกับพฤติกรรมทางการเมือง
ของมนุษยและสถาบันทางการเมือง เพลโตเชื่อวา มนุษยจําเปนตองอยูรวมกันใน
สังคม เพื่อรวมกันทําคุณงามความดี โดยหนาที่สําคัญที่สุดของรัฐก็คือการสงเสริมให
มนุษยมีคุณธรรมความดี (virtue) และมีความสุข (happiness) และเพื่อใหบรรลุ
เปาหมายดังกลาวรัฐจึงจําเปนตองมีกฎหมายและสถาบันทางการปกครอง กฎหมายมี
ไวเพื่อใหบุคคลประกอบความดีละเวนความชั่ว สวนสถาบันการปกครองนั้นมีไวเพื่อ
เปนสวนสงเสริมใหการใชกฎหมายนั้นเปนไปได รัฐในทัศนะของเพลโตจึงเปนผลที่สืบ
เนื่องม าจ ากค วามไมส มบูรณของมนุษ ย (imperfection of human nature)
นอกจากนั้นก็ยังมีเรื่องเดนๆ อีกก็คือ The Statesman (รัฐบุรุษ) และ The Laws
(กฎหมาย) ซึ่งจุดเดนในแตละเรื่องมีดังนี้
๑. คุณงามความดีคือความรู (virtue is knowledge) ความคิด พื้นฐานของ
The Republic คือ ความคิดที่วาคุณงามความดีคือ ความรู มนุษยจะตองเรียนรูสิ่งที่
ดีเหลานี้โดยการแสวงหา สืบเสาะ สังเกต เพื่อที่จะสรางสังคมในอุดมคติ
๒. ไมสนับสนุนประชาธิปไตย เนื่องจากเพลโตเชื่อวาคนที่เปนผูปกครองควร
เปนผูที่มีความรู
๓. เพลโตเชื่อวารัฐที่ดีที่สุดคือรัฐที่มีความยุติธรรมเปนหัวใจหลักของรัฐ นั่นคือ
คนในรัฐทุกคนทําหนาที่ตามที่ของตน โดยไมกาวกายหนาที่ซึ่งกันและกัน
๔. เพลโตกําหนดใหราชาปราชญ (Philosopher King) ผูที่ทรงปญญา รูซึ้ง
ถึงความจริงเปนผูปกครองรัฐ เพราะเพลโตเห็นวาการเมืองเปนศิลปะอยางหนึ่ง
ดังนั้นผูที่จะรูซึ้งและเขาถึงศิลปะแหงการเมืองไดนั้น จะตองเปนผูที่มีความรอบรูอยาง
ดีเลิศ และในการปกครองนั้นจะตองใชความรูในหลักการปกครองดวย ซึ่งผูทรง
ปญญาก็สามารถที่จะเรียนรูไดโดยใชเหตุผล
๕. เพลโตมีความเชื่อมั่นในตัวของนักปรัชญามาก เพราะเขาเห็นวานักปรัชญา
คือผูที่กระหายที่จะไดมาซึ่งความรูอยางไมมีวันจบสิ้น จึงทําใหเขาเห็นวานักปรัชญา
เทานั้นที่จะมีความรูความสามารถเพียงพอที่จะเปนผูปกครองและนําความยุติธรรมมา
สูรัฐได
๖. รัฐในอุดมคติอาจจะปกครองในระบบราชาธิปไตยหรืออภิชนาธิไตยก็ได
ขึ้นอยูกับจํานวนของผูปกครอง ถาปกครองโดยราชาปราชญเพียงองคเดียวก็เปน
ราชาธิปไตย แตถาปกครองโดยคณะราชาปราชญก็จะกลายเปนอภิชนาธิปไตย
ตารางโดยจําแนกตามจํานวนผูเปนเจาของอํานาจอธิปไตย และจุดมุงหมายใน
การใชอํานาจการปกครองสามารถจําแนกไดดังนี้

4. ๑๒๖
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
จํานวนผูเปนเจาของ
อํานาจอธิปไตย
จุดมุงหมายของการปกครอง
เพื่อประชาชน เพื่อผูปกครอง
คนเดียว ราชาธิปไตย (Monarchy) ทุชนาธิปไตย (Tyranny)
คณะบุคคล อภิชนาธิปไตย (Aristocracy) คณาธิปไตย (Oligarchy)
คนสวนมาก ประชาธิปไตย (Democracy) ฝูงชน (Mob – Rule)
๗. รัฐในอุดมคติตามจุดประสงคที่แทจริงของเพลโตนั้น เขาตองการใหอํานาจ
ในการปกครองขึ้นอยูกับคณะหรือกลุมบุคคลจํานวนพอสมควร มากกวาที่จะขึ้นอยูกับ
คนเพียงคนเดียวหรือสองสามคน เพราะเพลโตเห็นวา การปกครองโดยคน เพียงคน
เดียวหรือสองสามคน อาจจะรวมกันใชอํานาจไปในทางที่ไมสุจริต กดขี่ประชาชนและ
แสวงหาประโยชนเขาตัวเองได
๘. หลักเกี่ยวกับการศึกษาในรัฐในอุดมคติของเพลโตนั้น จะเปนระบบ
การศึกษาที่มุงมั่นที่จะใหเปนเครื่องมืออบรม และเลือกหาวาคนในรัฐแตละคน
เหมาะสมกับหนาที่อะไร โดยแบงเปน ๒ ระดับ กลาวคือ
๘.๑ การศึกษาขั้นตน เปนการใหการศึกษาแกคนทุกคนในแบบบังคับ
ไปจนถึงอายุ ๑ ๘ ป และตอดวยการฝกอบ รมทางทห ารอีก ๒ ป โดย
การศึกษาขั้นตนนี้จะเนนไปที่พลศึกษาและดนตรีเปนสําคัญ การเรียนพลศึกษา
นั้นมุงเนนที่จะปลูกฝงความกลาหาญ สวนการเรียนดนตรีนั้นไมไดหมายถึง
การดีด สี ตี เปา แตมุงเนนไปที่การเรียนรูโคลงกลอนและวรรณคดีตางๆ
๘.๒ การศึกษาขั้นที่ ๒ กําหนดไวสําหรับผูที่ผานการศึกษาขั้นแรก
มาแลว โดยจะใชเวลาศึกษาตออีก ๑๕ ป แบงเปน ๒ ชวง คือ
๘ .๒ .๑ ชว ง แ ร ก อ า ยุ ๒ ๐ - ๓ ๐ ป จ ะ ศึก ษ า เกี่ย ว กับ
คณิตศาสตรเบื้องตนไปจนถึงขั้นสูงสุด และเรียนดาราศาสตรดวย ถา
สอบไมผาน ตองออกมาเปนพวกทหารปกปองรัฐ ซึ่งถือวามีจิตใจที่
ครอบงําไปดวยความกลาหาญ
๘.๒.๒ ชวงที่สอง ผูที่สอบผานในรอบแรกมาไดก็จะใชเวลา
ศึกษาตออีก ๕ ป เพื่อศึกษาวิชาปรัชญา โดยเนนการแสวงหาคุณงาม
ความดีและสัจธรรม เพื่อเตรียมตัวจะเปนผูปกครองตอไป
๙. เพลโตไดวางกฎเกณฑไววา ชนชั้นผูปกครองและชนชั้นนักรบจะตองไมมี
ทรัพยสินสวนตัวและหามการมีครอบครัว เพราะเพลโตเห็นวาถาชนชั้นสูงดังกลาวได
ใชชีวิตเชนเดียวกับคนทั่วไปแลว จะทําใหเกิดการแกงแยงอํานาจทางการเมืองในหมู
ชนชั้นสูงดังกลาว
๑๐. เพลโตกําหนดหามไมใหชนชั้นปกครองและชนชั้นนักรบมีความสัมพันธใน
ฐานะครอบครัว (พอ แม ลูก) แตการประเวณีจะมีไดเปนครั้งคราว เพื่อที่จะไดมาซึ่ง
พันธุที่ดีที่สุดเทานั้น โดยเด็กที่เกิดมาภายใตการควบคุมนี้จะอยูในความเลี้ยงดูของรัฐ

5. ๑๒๗
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
๑๑. ในรัฐอุดมคติ เพลโตยอมที่จะใหมีการคุมกําเนิด การทําแทง และการ
ทําลายทารก ตลอดจนการทอดทิ้งคนที่เจ็บปวยเรื้อรังและไมแข็งแรงได ทั้งนี้ก็เพื่อ
เปนการคุมขนาดและคุณภาพของประชาชนนั่นเอง
๑๒. เพลโตยอมรับความเสมอภาคระหวางชายและหญิง เพลโตมีความเห็นวา
ความแตกตางระหวางสองเพศนี้อยูตรงที่วา ชายเปนเหตุแหงการกําเนิด ในคณะที่
หญิงเปนผูใหกําเนิดเทานั้น นอกจากนี้ธรรมชาติไดสรางใหทัดเทียมกันทุกอยาง
ถึงแมวาหญิงอาจจะมีกําลังออนแอกวาก็ตาม ดังนั้นผูหญิงจึงมีโอกาสเปนผูปกครอง
หรือนักรบได หากสามารถพิสูจนไดวามีความสมารถเหมาะสมกับหนาที่นั้น ๆ
๑๓. เพลโตจงใจที่จะไมใหมีกฎหมายในรัฐอุดมคติ เพลโตถือวาเมื่อกําหนดไว
แลววาผูปกครองคือราชาปราชญ ผูมีความรอบรูและเฉลียวฉลาดอยางดีเลิศ ความ
จําเปนในเรื่องกฎหมายก็จะหมดไป แตถายังมีการกําหนดกฎหมายขึ้นมาอีกก็จะ
เทากับเปนการวางกรอบใหราชาปราชญตองปฏิบัติตาม ดังนั้นประโยชนที่จะไดรับ
จากความเฉลียวฉลาดของราชาปราชญก็ยอมหมดไปดวย
๑๔. การที่กําหนดราชาปราชญเปนผูปกครองก็เพื่อวาเขาจะไดใชความรู
นําไปสูสันติสุข ราชาปราชญเทานั้นที่จะรูวา ควรจะปกครองหรือนํารัฐไปในทางใดใน
สภาพแวดลอมซึ่งสับสนและเปลี่ยนแปลงอยูเสมอ
สรุปแนวคิดเกี่ยวกับรัฐในอุดมคติของเพลโตนั้น เราจะเห็นไดวาเพลโตไดวาง
กฎเกณฑที่คอนขางเขมงวดไวมาก ไมวาจะเปนในเรื่องของการครอบครองทรัพยสิน
ของชนชั้นปกครองและชนชั้นนักรบ เรื่องของความสัมพันธในฐานะครอบครัว
ตลอดจนเรื่องที่ใครหลาย ๆ คนอาจจะมองดูวาโหดราย อยางเรื่องการทําลายทารก
การทอดทิ้งคนที่เจ็บปวยเรื้อรังและไมแข็งแรง สิ่งเหลานี้อาจจะไมสามารถที่จะเกิด
ขึ้นมาในโลกแหงความเปนจริงในยุคปจจุบัน ที่เนนในเรื่องการเชิดชูสิทธิมนุษยชน
และเสรีภาพอยางออกนอกหนา
แตรัฐในอุดมคติของเพลโตนั้นก็มีความคิดที่กาวหนาอยู เพลโตไดวางหลัก
เกี่ยวกับการศึกษาไวในรัฐในอุดมคติของเขา การศึกษาในความคิดของเพลโตเปน
การศึกษาเพื่อมุงเนนที่จะคัดกรองประชาชนในรัฐวาควร วาเหมาะกับหนาที่อะไร
การศึกษาจะชวยทําใหคนในรัฐไดพบกับหนาที่ที่ตนควรที่จะทํา อีกทั้งแนวคิดเกี่ยวกับ
สตรีของเพลโตก็มีความกาวหนามาก ถาดูจากในยุคสมัยของเขา (หลายๆ สมัยตอๆ
มา) ที่สตรีเปนไดแคเพียงพลเมืองชั้นสองรองจากบุรุษ เพศหญิงในรัฐอุดมคติของเพล
โตมีความเทาเทียมและเสมอภ าคกับ เพศชาย ผูหญิงสามารถจะทําหนาที่ได
เชนเดียวกับชาย ถาหญิงนั้นสามารถที่จะพิสูจนในความสามารถที่เธอมีใหเปนที่
ประจักษได
รัฐในอุดมคติของเพลโต ถามองในแงมุมของปจจุบันอาจจะเปนสิ่งที่ดูเขมงวด
และวางกรอบกฎเกณฑตางๆ ไวอยางมากมาย มากจนดูเหมือนกับการบังคับและกีด
กันสิทธิของคนในรัฐจนเกินไป เปนเหมือนกับการใชชีวิตในแบบรัฐทหาร แตถารัฐใน

6. ๑๒๘
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
อุดมคตินี้เกิดขึ้นมาได ก็จะเปนรัฐที่มีระเบียบและคงไวซึ่งระบบ แตก็คงจะเปนการ
ยากที่จะหาราชาปราชญที่ทรงไวซึ่งคุณธรรมและความรูมาเปนผูปกครองได เพราะวา
มนุษยเปนสิ่งมีชีวิตที่มีความเห็นแกตัวแฝงอยูมากนอยอาจจะไมเทากัน ขึ้นอยูกับวา
มนุษยผูนั้นจะใชเหตุผลแหงคุณธรรมไดมากแคไหน การที่จะหาราชาปราชญที่
คํานึงถึงแตผลประโยชนของรัฐเพียงอยางเดียว คงจะเปนการยาก ยากจนเหมือนกับ
การงมเข็มในมหาสมุทรเลยก็เปนได
สวนอริสโตเติล ไดทําการศึกษาและวิเคราะหแสวงหารูปแบบการปกครองที่
เหมาะสมจากรัฐบาลตาง ๆ ที่ตนไดสังเกตการณซึ่งแตกตางกันไปตามพัฒนาการทาง
ประวัติศาสตรและอุดมการณทางการเมืองของแตละรัฐ รวมทั้งไดสนทนาแลกเปลี่ยน
ความรูจากนักปราชญรายอื่น ผลงานสําคัญในเรื่องการปกครองของเขาปรากฏใน
หนังสือชื่อ “การเมือง (Politics)” ในหนังสือเลมนี้ อริสโตเติลเชื่อวามนุษยในสภาพ
ธรรมชาติไมสามารถชวยเหลือตนเองได และความตองการของมนุษยจะไมอาจบรรลุ
ไดเลย หมายความวาชีวิตมนุษยไมอาจสมบูรณไดหากมิไดอยูในนครรัฐและระบบ
การเมือง ระบบการเมืองและมนุษยจะตองพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน1
๒ และกฎหมาย
หรือกฎหมายรัฐธรรมนูญเมื่อประกอบกับองคการรัฐบาลแลว จะยังผลใหประชาชน
เกิดความรูสึกเสมอภาคทั้งในดานกฎหมายและศีลธรรม
อริสโตเติล (Aristotle) เปนลูกศิษยที่เฉลียวฉลาดที่สุดของเพลโต อริสโตเติล
ไดเขียนหนังสือไวหลายเลม หนังสือเลมที่เกี่ยวกับการเมืองและมีชื่อเสียงมากที่สุดก็
คือหนังสือเรื่อง Politics ซึ่งสามารถสรุปแนวคิดของเขาได ดังนี้
๑. มนุษยเปนสัตวการเมือง จะตองมีการจัดระบอบการปกครองเพื่อรักษา
ความสงบสุขและความยุติธรรม
๒. แนวคิดเกี่ยวกับรัฐ รัฐเปนประชาคมการเมืองขั้นสูงสุด โดยมีจุดมุงหมาย
อยูที่ความดีอันสูงสุดเหนือความดีทั้งมวล
๓. สนับสนุนหลักการปกครองโดยกฎหมาย อริสโตเติลเขาใจถึงลักษณะ
ธรรมชาติของมนุษยวามีความเห็นแกตัวและเอารัดเอาเปรียบ เขาจึงไมเชื่อในการ
ปกครองโดยบุคคล
๔. สนับสนุนใหมีการถือครองสมบัติสวนตัว อริสโตเติลคิดวามนุษยควรมี
สมบัติสวนตัว เพราะวาเปนสิ่งที่ชวยในการดํารงชีพ
อริสโตเติลเสนอรูปแบบของระบบการเมืองเปน ๒ กลุมใหญ ๆ ดังนี้
๑. รูปแบบการปกครองที่ดี
๒
Aristotle. (1966) The politics of Aristotle, ed. And trans. By Ernest Barker. อางถึงใน
ทินพันธ นาคะตะ. (๒๕๔๑). รัฐศาสตร : ทฤษฎี แนวความคิด ปญหาสําคัญและแนวทางการศึกษา วิเคราะห
การเมือง กรุงเทพฯ : สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร.

7. ๑๒๙
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
๑.๑ ราชาธิปไตย (Monarchy) เปนการปกครองโดยคนเดียว
๑.๒ อภิชนาธิปไตย (Aristocracy) เปนการปกครองโดยกลุมคน
๑.๓ ประชาธิปไตย (Polity) เปนการปกครองโดยคนจํานวนมาก
๒. รูปแบบการปกครองที่ไมดี
๒.๑ ทรราชย (Tyranny) เปนการปกครองโดยคนเดียว
๒.๒ คณาธิปไตย (Oligarchy) เปนการปกครองโดยกลุมคน
๒.๓ ประชาธิปไตย (Democracy) เปนการปกครองโดยคนจํานวน
มาก
อริสโตเติลสนับสนุนประชาธิปไตยหรือรัฐที่ปกครองโดยชนชั้นกลาง โดยอาศัย
หลักรัฐธรรมนูญเปนหลักในการปกครอง
อริสโตเติลไดอธิบายวา รูปแบบการปกครองใดก็ตาม ที่สงเสริมใหผูปกครอง
ใชอํานาจเพื่อประโยชนสุขของสวนรวม ถือเปนรูปแบบที่ดี ในขณะเดียวกันรูปแบบ
การปกครองที่สงเสริมใหผูปกครองใชอํานาจเพื่อผลประโยชนสวนตนและพรรคพวก
นั้นเปนรูปแบบที่ไมดี
ประชาธิปไตยนั้นจัดเปนรูปแบบการปกครองที่ดีที่สุด และ มีเสถียรภาพมาก
ที่สุด อ ริส โ ต เติล ไดอ ธิบ า ย วา Polity เปน ก า ร ป ก ค ร อ ง โ ด ย รัฐ ธ ร ร ม นูญ
Constitutional Government เปนรัฐที่ราษฎรสวนใหญเปนผูเลือกนักบริหาร ซึ่งมี
หนาที่ในการปกปองผลประโยชนสวนรวม การปกครองแบบ Polity จะเปนหลักการ
ประนีประนอม ระหวางหลักการ ๒ อยางคือ เสรีภาพและทรัพยสิน ซึ่งจะเปนการ
เชื่อมเสรีภาพของคนจนกับทรัพยสินของคนรวย เพื่อที่อํานาจสูงสุดจะไดไมอยูที่ชน
ชั้นใดชนชั้นหนึ่ง ไมวาจะเปนคนจนหรือคนรวย อริสโตเติลยอมรับวา อํานาจเปน
ของประชาชนดีกวาที่จะเปนของคนเพียงไมกี่คน
รัฐแบบ Polity ประกอบดวยชนชั้นใหญ ๓ กลุม คือ คนรวย คนชั้นกลาง
และคนจน โดยเสถียรภาพของรัฐแปรตามชนชั้นกลาง กลาวคือ ถาหากชนชั้นกลางมี
มาก รัฐก็จะมีเสถียรภาพมาก เพราะเหลาคนชั้นกลาง จะระงับพลังของคนจน และ
คน รวย ที่จ ะทําล าย รูป แบ บ Polity แลวกลับ ไป สูรูป แบ บ Democracy ห รือ
Oligarchy
อริสโตเติลยังมีความเห็นวา คนแตละชนชั้นในสังคมนั้น จะมีลักษณะเฉพาะ
ของตนเอง กลาวคือ คนร่ํารวยมีความรูวาจะปกครองอยางไร แตจะไมยอมรับใน
ระเบียบขอบังคับ อีกทั้งยังมีความไดเปรียบกวาชนชั้นอื่น และยังมีความละโมบใน
เรื่องทรัพยสิน ในขณะที่คนจนมีความเขาใจยอมรับและเชื่อฟงในระเบียบขอบังคับ
หากแตขาดน้ําใจ อิจฉาในทรัพยสมบัติของคนรวย และยอมฟงการปลุกระดมที่สัญญา
วาจะมีการแบงทรัพยสิน คน ๒ ชนชั้นนี้มักจะแตกแยกและขัดแยงกันอยางรุนแรง
ดวยเหตุผลดังกลาว อริสโตเติล จึงเชื่อวาชนชั้นกลางจะรับฟงเหตุผลมากที่สุด
เปนกลุมที่มีความสุขุมเยือกเย็น มีความอุตสาหะ และเปนผูคอยเฝาดูการบริหารงาน
ของรัฐ อริสโตเติลใชชนชั้นกลางเปนกันชนของโครงสรางชนชั้นทางสังคม

8. ๑๓๐
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
ในสมัยตอมา จักรวรรดิโรมันไดสรางคุณูปการอันเปนมรดกแกวิชารัฐศาสตร
สืบตอมาไดแก หลักกฎหมายหรือหลักนิติศาสตร หลักการบริหารราชการหรือการ
บริหารรัฐกิจ ตลอดจนแนวคิดเกี่ยวกับกฎหมายธรรมชาติ และสิทธิธรรมชาติของ
มนุษย (natural rights) ของซิเซโร (Cicero) อันมีรากฐานสําคัญมาจากปรัชญา
สโตอิค (stoicism) ซึ่งถือวามนุษยทั้งปวงมีความเสมอภาค ภราดรภาพและมีที่มา
จากพระเจา รวมทั้งการเคารพในคุณคาของปจเจกชน (individual) โดยไมคํานึงถึง
ฐานะทางสังคมของบุคคล2
๓ ที่ถือเปนตนธารปรัชญาและหลักการการปกครองแบบ
ประชาธิปไตยตะวันตก
ในยุคตอๆ มา ศาสนจักรไดสรางทฤษฎีที่วา ผูที่จะมีอํานาจปกครองรัฐจะตอง
เปนฝายของศาสนจักรเทานั้น เนื่องจากพระผูเปนเจาเปนผูสรางและกําหนดทุกสิ่งทุก
อยางตลอดจนความเปนไปในโลก ฝายศาสนจักรก็คือผูที่ไดรับมอบหมายจากพระผู
เปนเจาใหมาทําหนาที่ผูปกครอง ทฤษฎีนี้เรียกวา Divine Theory ตอมาฝาย
อาณาจักรไดพยายามตอสูโดยนําเสนอแนวคิดที่วา ศาสนจักรควรทําหนาที่เพียงดาน
หลักธรรมคําสอนทางศาสนาเทานั้น แตฝายอาณาจักรนั้น นอกจากจะตองชวยดูแล
และชวยเหลือฝายศาสนจักรในการสงเสริมใหประชาชนปฏิบัติตามหลักธรรมคําสอน
ทางศาสนาแลว ยังจะตองทําหนาที่ปกครอง ดูแลทุกขสุขของประชาชน ใหอยูรวมกัน
อยางสงบสันติสุขดวย ดังนั้นอํานาจเด็ดขาดในการปกครองรัฐจึงควรจะรวมศูนยอยูที่
ฝายอาณ าจักร จึงเกิดแน วคิด ของการป กครองแบ บ ส มบูรณ าญ าสิท ธิราช ย
(Absolute Monarchy) ขึ้น และถือวาพระเจาเปนผูกําหนดขึ้น โดยมอบหมายให
พระมหากษัตริยเปนผูทําหนาที่ปกครองรัฐ ประชาชนมีหนาที่ตองปฏิบัติตามคําสั่งของ
พระมหากษัตริย การสืบทอดอํานาจของพระมหากษัตริยจะตองอยูในรูปของการ
สืบราชสมบัติเทานั้น แนวคิดนี้ไดรับการแพรกระจายไปทั่ว โดยเฉพาะในยุโรป
โดยเฉพาะนักปราชญชาวฝรั่งเศสชื่อ ฌอง โบแดง (Jean Bodin, ค.ศ. ๑๕๓๐-
๑๕๙๗) การปกครองระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยไดรับการถายทอดตอมาจนถึง
ชวงศตวรรษที่ ๑๖ ในยุคนี้ไดมีนักคิดคนสําคัญทางรัฐศาสตรคือ โธมัส ฮ็อบส
(Thomas Hobbes, ค.ศ. ๑๕๘๘-๑๖๗๙) ชาวอังกฤษ ก็ไดยืนยันวาอํานาจสูงสุดเปน
ของผูปกครองโดยประชาชนเปนผูมอบอํานาจนี้ใหในลักษณะเด็ดขาด แตชวงตอมา
จอหน ลอค (John Locke, ค.ศ. ๑๖๓๒-๑๗๐๔ ) ซึ่งเปนนักปราชญชาวอังกฤษ
เชนกัน กลับเห็นวาจริงๆ แลวสังคมรัฐจะเกิดไมไดเลย ถาไมมีประชาชนและ
ผูปกครองรัฐจะอยูไดก็ตอเมื่อประชาชนยอมรับเทานั้น โดยเฉพาะตองปกครองรัฐ
โดยยึดถือประโยชนของประชาชนโดยรวมเปนที่ตั้ง หากผูปกครองทําหนาที่อยางไม
ชอบธรรม ประชาชนก็สามารถเปลี่ยนแปลงได ผูปกครองจะไมมีอํานาจเด็ดขาด
เหมือนในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย แนวคิดของจอหน ลอค นี้เปนไปในแนวทาง
เดียวกับนักปราชญชาวฝรั่งเศส คนสําคัญคือ มงเตสกิเยอ (Mongtesquieu, ค.ศ.
๓
จรูญ สุภาพ. (๒๕๒๗). หลักรัฐศาสตร. กรุงเทพฯ : ไทยวัฒนาพานิช.

9. ๑๓๑
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
๑๖๘๗ - ๑๗๕๕) ที่กลาวถึงหลักสําคัญในการปกครองคือ หลักการแบงแยกอํานาจ
(Separation des Pouvoirs) วาอํานาจในการปกครองรัฐ จะตองไมตกอยูในมือของ
ใครคนใดคนหนึ่ง หรือโดยกลุมใดกลุมเดียว มิฉะนั้นประชาชนจะถูกรังแกไมไดรับการ
ดูแล ประชาชนจะเดือดรอนจากการถูกริดรอนและจํากัดสิทธิเสรีภาพขั้นพื้นฐาน
ดังนั้นควรแยกอํานาจปกครองออกเปน ๓ สวน แตไมใชแยกกันโดยเด็ดขาด แต
จะตองประสานและถวงดุลอํานาจกันระหวาง อํานาจนิติบัญญัติ อํานาจบริหาร และ
อํานาจตุลาการ แนวคิดของนักปราชญคนสําคัญ ๆ ไดรับการถายทอดตลอดมา
ประกอบกับสภาพทางเศรษฐกิจในประเทศตาง ๆ ถดถอยลง ประชาชนถูกเอารัดเอา
เปรียบจากผูปกครองในประเทศสมบูรณาญาสิทธิราชย เกิดความยากจนไปทั่ว แต
ผูปกครองกลับสุขสบาย สภาวะดังกลาวยิ่งสงผลใหแนวคิดของนักปราชญที่กลาวถึง
แพรหลายไปในประเทศตาง ๆ อยางรวดเร็ว จนในที่สุดก็เกิดการปฏิวัติในประเทศ
ตาง ๆ โดยเฉพาะการปฏิวัติครั้งสําคัญ โดยประชาชนของฝรั่งเศส เมื่อ ค.ศ. ๑๗๘๙
สงผลใหระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยถูกลมลางลง และแทนที่ดวยระบอบการ
ปกครองที่ยึดหลักวาอํานาจสูงสุดเปนของประชาชน ไมมีผูใดหรือกลุมใดมีอํานาจ
เด็ดขาดอีกตอไปซึ่งเปนหลักการปกครองระบอบประชาธิปไตยนั่นเอง
รูปแบบการปกครองในปจจุบัน
ก ารป ก ค รอ งขอ งป ร ะเท ศ สว น ให ญใน ยุโร ป ต ะวัน ต ก ส ห รัฐ อ เม ริก า
ออสเตรเลีย ญี่ปุน ลวนเปนประเทศที่มีการปกครองระบอบประชาธิปไตยและมีความ
มั่นคงทางการเมืองการปกครองจนเปนแบบอยางของประเทศตางๆ ลักษณะรวมกัน
ของการปกครองในกลุมประเทศเหลานี้ ไดแก
๑. ระบอบประชาธิปไตย ในประเทศกลุมดังกลาวขางตนนี้แตกตางกัน
ไปบาง ทั้งนี้ขึ้นอยูกับความเชื่อในปรัชญาทางการเมือง แนวความคิดของนักปราชญ
ทางการเมืองทางการเมืองและความเหมะสมของแตละประเทศ
๒. ประมุขของรัฐ มีทั้งตําแหนงพระมหากษัตริยและประธานาธิบดี
ก. ประเทศที่มีพระมหากษัตริยเปนประมุขของรัฐ ไดแก
อังกฤษ ญี่ปุน สเปน ฯลฯ
ข. ประเทศที่มีประธานาธิบดีเปนประมุขของรัฐ ไดแก
สหรัฐอเมริกา ฝรั่งเศส เยอรมนี และประเทศสวนใหญในโลก
ทั้งพระมหากษัตริยและประธานาธิบดีจะทําหนาที่ดานพิธีการตาง
ๆ และเปนผูแทนของประเทศ สวนฐานะและอํานาจหนาที่ดานพิธีการตาง ๆ และ
เปนผูแทนของประเทศ สวนฐานะและอํานาจหนาที่ยอมเปนไปตามที่รัฐธรรมนูญ
กําหนดไว
๓. ประมุขของรัฐบาล มี ๒ แบบ
ก. ตําแหนงประธานาธิบดี ในประเทศที่มีการปกครองแบบ
ประธานาธิบดี