อุดมการณ์ประชาธิปไตย

1. ๑๗๐
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
อุดมการณประชาธิปไตย
อุดมการณประชาธิปไตย ก็คือ การเขาถึงเปาหมายสูงสุดของประชาธิปไตย
โดยยึดหลักนิติธรรมอันกําหนดถึงสิทธิเสรีภาพ ความเสมอภาค และความยุติธรรมใน
หมูประชาชน ดําเนินการปกครองโดยถือหลักเสียงขางมากที่เคารพสิทธิของฝายขาง
นอย รวมถึงมีการกําหนดหลักเกณฑการดําเนินการและการสืบทอดหรือเปลี่ยนแปลง
ตําแหนงที่ตั้งอยูบนพื้นฐานแหงความยินยอมพรอมใจของประชาชนตามหลักอํานาจ
อธิปไตยของปวงชน
ชัยอนันต สมุทวณิช ไดกลาวถึงอุดมการณประชาธิปไตยที่สําคัญ วามีอยู ๗
ประการ5
๖ ไดแก
๑. รากฐานอันสําคัญยิ่งของอุดมการณประชาธิปไตย ไดแก การมีศรัทธาใน
ความสามารถ สติปญญาของมนุษย ในการที่จะสามารถรวมมือกันทํางาน และการ
รูจักหาเหตุผล ความถูกตอง
๒. การมีศรัทธาในความสามารถที่จะใฝหาเหตุผลของมนุษย ทําใหอุดมการณ
ประชาธิปไตยสนับสนุนสิทธิเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น โดยการเปดโอกาสให
ทุก ๆ ฝายเสนอขอเท็จจริง เหตุผล และความคิดเห็นเกี่ยวกับปญหาที่กําลังพิจารณา
อยูใหหมดเสียกอน แลวจึงรวมกันตัดสินใจ จากหลักการนี้จึงเกิดการประกันสิทธิ
เสรีภาพทางการพูด การพิมพโฆษณา และการเผยแพรการประชุม ตลอดจนเสรีภาพ
ในการรวมกลุมจัดตั้งสมาคมและพรรคการเมือง
๓. อุดมการณประชาธิปไตยเชื่อวามนุษยทุกคนมีความเทาเทียมกัน ความเทา
เทียมหรือความเสมอภาคนี้ไมไดหมายความถึงความเทาเทียมกันทางสติปญญาหรือ
กายภาพ แตเปนความเสมอภาคตามกฎหมายและทางการเมือง โดยที่ทุกคนควร
ไดรับการปฏิบัติจากเจาหนาที่ของรัฐและจากกฎหมายโดยเทาเทียมกัน ไมมีการ
แบงแยกวาเปนเพศใด มีกําเนิดอยางไร มีฐานะเปนอยางไร
๔. อุดมการณประชาธิปไตยเชื่อวาอํานาจทางการปกครองของรัฐบาลเกิดขึ้น
จากความยินยอมของประชาชนผูอยูใตการปกครองนั้น การใหความยินยอมเทากับ
๖
ชัยอนันต สมุทวณิช. (๒๕๒๔). การเลือกตั้ง พรรคการเมือง รัฐสภา และคณะทหาร. กรุงเทพฯ : บรรณ
กิจ.

2. ๑๗๑
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
เปนการสรางความชอบธรรมใหกับกําลังหรืออํานาจ ดังนั้นรัฐบาลที่ชอบธรรม จึง
ไดแกรัฐบาลที่เปนตัวแทนของประชาชน
๕. อุดมการณประชาธิปไตยเชื่อวาสถาบันทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม
ที่เปนกลไกในการปกครองรัฐบาลนั้นมีอยูเพื่อรับใชคนในสังคม ดังนั้นเสรีภาพสวน
บุคคลจึงเปนสวนที่มีความ
๖. เนื่องจากความเชื่อดังกลาว ที่วารัฐเปนเพียงอุปกรณที่ชวยใหคนในสังคมมี
ความสุขสมบูรณและรัฐอยูไดก็ดวยเปาหมายที่จะคุมครองชีวิตและทรัพยสิน และการ
แสวงหาความสุขของคนในสังคม ดังนั้นประชาชนจึงมีสิทธิอันชอบธรรมที่จะทาการ
คัดคาน ตอตานรัฐบาลที่ไมปฏิบัติตามจุดมุงหมายดังกลาว
๗. อุดมการณประชาธิปไตยเคารพในการตัดสินใจหรือมติของเสียงขางมาก
และพิทักษความคิดเห็นและผลประโยชนของเสียงขางนอย
อุดมการณประชาธิปไตย ดังกลาวนั้น จึงอาจเรียกวาเปนอุดมคติของการ
ปกครองในระบอบประชาธิปไตย ซึ่งในความเปนจริงก็ยังไมไดเกิดขึ้นในทุก ๆ สังคม
แตการที่จะบรรลุถึงอุดมคติทั้งเจ็ดประการนั้น ทั้งรัฐบาลและประชาชนจะตองมีความ
เชื่อรวมกัน มีอุดมคติรวมกันเสียกอนวาอุดมคติเหลานี้เปนสิ่งที่พึงปรารถนา และ
จะตองมุงมั่น พยายามที่จะขจัดอุป สรรคที่จะมากีดขวางห ลักการเหลานี้ดวย
อุดมการณประชาธิปไตยจึงจะกลายมาเปนความจริงและเปนแนวทางในการปกครอง
ประเทศไดดวย
อุดมการณทางการเมือง
ความหมายของอุดมการณทางการเมือง (Political Ideology) มีผูนิยาม
หลากหลาย เชนหมายถึง ความคิด ความเชื่อ ที่มีแบบแผนเกี่ยวกับหลักการและ
คุณคาทางการเมือง เปนความคิดความเชื่อที่มีแนวทางแนนอน มีเหตุผล มีจุดหมาย
ปลายทาง และวัตถุประสงคที่มนุษยพยายามจะดําเนินการใหสัมฤทธิผล หรืออาจ
หมายถึง ความคิดความเชื่อที่ทําใหเกิดกลไกควบคุม เพื่อบรรลุเปาหมายแหงความคิด
ความเชื่อนั้น เชนอุดมการณมารกซิสม กอใหเกิดพรรคคอมมิวนิสตเพื่อสรางและ
ควบคุมใหการปกครองบรรลุเปาหมายของอุดมการณ
อุดมการณมิใชเปนเพียงปรัชญาการเมือง อุดมการณทางการเมืองจะเรียกรอง
ใหมีการกระทําจากผูศรัทธาในอุดมการณ เกิดความรูสึกวาถูกตองที่จะกระทําตามนั้น
อุดมการณทางการเมืองมักจะเชื่อมโยงกลุมคนกลุมใดกลุมหนึ่งเปนพิเศษ
“ดังนั้น อุดมการณจึงมีขอเรียกรองที่จะใหคนยอมรับ เชื่อมั่น ศรัทธาเพื่อให
เกิดความรวมมือกันในกลุมชนที่จะกอใหเกิดการเปลี่ยนแปลงดังที่มุงไว” ขอควร
สังเกตประการหนึ่งคือ ในภาษาอังกฤษคําที่เปนอุดมการณมักจะมีคําวา “ism”
ตอทาย ซึ่งในภาษาไทยจะเปนคําวา “นิยม” เชน Liberalism หรือ เสรีนิยม
นักปราชญทางรัฐศาสตร เดอ ท็อคเคอวิลล (De Tocqueville) กลาวให
ความสําคัญกับอุดมการณวา “หากปราศจากอุดมการณแลว สังคมก็มิอาจจะตั้งอยู

3. ๑๗๒
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
หรือเจริญเติบโตตอไปได เหตุวาเมื่อมนุษยไมมีความเชื่อมั่นรวมกันในความคิดอันใด
อันหนึ่ง มนุษยก็ไมอาจดําเนินการใดๆ รวมกันได เมื่อขาดพฤติกรรมรวมดังกลาว
มนุษยก็ยังคงมีอยูแตจะปราศจากสิ่งที่เรียกวา สังคม”
ความสําคัญบทบาทของอุดมการณทางการเมือง
๑. เปนแรงผลักดันใหมนุษยทําสิ่งตางๆ ตามอุดมการณ
๒. เปนเปาหมายปลายทาง และรากฐานของหลักเกณฑตาง ๆ ทําใหสังคม
พัฒนาไปขางหนา
๓. ทําใหมนุษยยอมเชื่อฟงและเกิดความรับผิดชอบตออุดมการณ
๔. ทําใหเกิดการรวมกลุมคนที่ยึดมั่นในอุดมการณเดียวกัน
๕. เปนการกลอมเกลาทางสังคมวามนุษยพึงมีหรือพึงใชชีวิตอยางไร
องคประกอบของอุดมการณทางการเมือง
อุดมการณมีหลากหลายแตทั้งหมดมีองคประกอบรวมกัน ดังนี้
๑. คานิยม (Value) ทุกอุดมการณตางลวนเห็นวา คานิยมบ างอยางที่
อุดมการณตนเองยึดถือดีกวาคานิยมอื่นๆ และยังใชเปนเกณฑในการตัดสินความคิด
ความเชื่อและการกระทําของอุดมการณอื่นๆ ดวย อีกทั้งยังเปนขออางเพื่อที่จะใชใน
การชักจูงความคิดเห็นหรือเพื่อที่จะตอตานหรือยับยั้งความคิดอื่น มีสาระและน้ําเสียง
หรือไปในแนวที่เปนจริยธรรม ศีลธรรม หรือบรรทัดฐานใหคนยึดถือปฏิบัติตาม เชน
อุดมการณเสรีนิยม (Liberalism) มีคานิยมวาการตระหนักถึงศักยภาพของมนุษยแต
ละคนเปนหนึ่งในเปาหมายสูงสุดของสังคม ซึ่งจะปรากฎเปนจริงไดก็แตเฉพาะใน
ระบอบการเมืองที่พลเมืองแตละคนตางลวนมีอํานาจในการกําหนดนโยบายของรัฐไม
แตกตางกัน ตรงกันขามกับอุดมการณฟาสซิสม (Fascism) ซึ่งมองมนุษยไมเทาเทียม
กัน บางคนฉลาดกวาบางคน จึงใหความสําคัญกับคนที่เกงกวาฉลาดกวา และให
ความสําคัญกับผูนําหรือผูปกครองเหนือสิทธิ เสรีภาพของปจเจกชน และความยิ่งใหญ
ของเชื้อชาติตนเหนือเชื้อชาติอื่น
๒. วิสัยทัศนตอสังคมการเมืองในอุดมคติ (Vision of the Ideal Polity)
แตละอุดมการณตางมีวิสัยทัศนวา สังคมการเมืองควรจะมีลักษณะอยางไร หากมี
โอกาสในการบริหารจัดการสังคมการเมืองภายใตอุดมการณของตน เชน มารกซิสม
(Marxism) เห็นวาหากสังคมไมมีการถือครองกรรมสิทธิ์ในทรัพยสินของปจเจกชน
(Private Property) ชนชั้นในสังคมก็จะสูญสลายหายไป เมื่อไมมีชนชั้นใดที่มีอํานาจ
และการกดขี่ขูดรีดเหนือชนชั้นอื่น ซึ่งในทายที่สุดก็จะทําใหรัฐสูญสลายตามไปดวย
๓. มโนทัศนวาดวยธรรมชาติของมนุษย (Conception of Human Nature)
อุดมการณทั้งหลายตางลวนมีความคิด ความเชื่อถึงธรรมชาติของมนุษยวาเปน
อยางไร เชน เสรีนิยมคลาสสิค (Classical Liberalism) เชื่อวาโดยธรรมชาติมนุษย
ทุกคนตองการเลือกตัวแทนและนโยบายที่ดีที่สุดเพื่อคุณภาพชีวิตที่ดี ดังนั้น เมื่อระบบ

4. ๑๗๓
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
การเมืองเปดโอกาสใหมีการเปดเผยขอมูล ขอเท็จจริงของนโยบายและความคิด
ทางการเมืองของตัวนักการเมืองผานการหาเสียงเลือกตั้ง ประชาชนยอมตองเลือก
แนวทางที่ดีที่สุดเพื่อประโยชนแกตนเองที่จะไดรับ
๔. ยุทธศาสตร (Strategy of Action) แตละอุดมการณมียุทธศาสตรในการ
เปลี่ยนแปลงสังคมการเมืองที่เปนอยูใหเปนสังคมเมืองที่ตนเองใฝฝน เชน มารกซิสม
พยายามสรางจิตสํานึกทางชนชั้น (Class Consciousness) ใหเกิดขึ้นในหมูกรรมกร
ผูใชแรงงานเพื่อลมลางระบบทุนนิยมแลวแทนที่ดวยระบบสังคมนิยม หรือเสรีนิยมที่
ไมตองการใหรัฐเขามาแทรกแซงกิจกรรมทางเศรษฐกิจของประชาชน ตลอดจนการ
ดําเนินชีวิตในดานตาง ๆ เชน การกิน การดื่ม การแตงกาย หรือแมกระทั่งพฤติกรรม
ทางเพศดวยเชื่อวาจะเปนหนทางที่ดีที่สุดตอชีวิตของมนุษย
๕. ยุทธวิธีทางการเมือง (Political Tactics) ในขณะที่ยุทธศาสตรหมายถึง
แผนแมบทของการบรรลุสูความสําเร็จตามความใฝฝน ยุทธวิธีคือ แผนการยอยในทาง
ปฏิบัติที่มาจากแผนแมบทเพื่อบรรลุวัตถุประสงคที่ตองการนั่นเอง อุดมการณทาง
การเมืองแตละประเภทตางมียุทธวิธีทางการเมืองของตนเอง แมกระทั่งอุดมการณ
เดียวกัน แตเมื่อแตกแขนงแยกยอยออกไปยังมียุทธวิธีที่แตกตางกัน เชน สังคมนิยม
ซึ่งแตกแขนงออกไปเปนสังคมนิยมมารกซิสต (Marxist Socialism) และสังคมนิยม
ประชาธิปไตย (Social Democratic) เปนตน ขณะที่สังคมนิยมมารกซิสตเห็นวา
ระบบทุนนิยมจะลมสลายไดตองใชกําลังโคนลมโดยชนชั้นกรรมมาชีพเทานั้น แตสังคม
นิยมประชาธิปไตยปฏิเสธการใชความรุนแรง อีกทั้งยังศรัทธาในสถาบันทางการเมือง
ในระบอบประชาธิปไตยวาจะทําใหอุดมการณสังคมนิยมบรรลุผลได
อุดมการณใหความหมายกับชีวิตหรือมอมเมาชีวิต
ในดานบ วก มองวา อุดมการณผลักดันใหชีวิต สังคม ไป ขางหนาตาม
อุดมการณ เปนคุณคาของชีวิตและของสังคมนั้น สรางสรรคสังคม ประเทศชาติ ให
เจริญรุงเรืองตามอุดมการณ คนจํานวนไมนอยที่ยอมตายเพื่ออุดมการณทางการเมือง
ที่ตนยึดมั่น ยกตัวอยาง เชน อุดมการณประชาธิปไตย ทําใหคนเห็นวาตัวเองมีคุณคา
และสังคมใหโอกาสแกทุกคนในการสรางสรรคชีวิตของตนเอง อุดมการณทาง
การเมืองที่สอนใหคนยอมเปนระเบิดพลีชีพเพื่อเปาหมายของอุดมการณของกลุม
(ตัวอยางการยอมตัวเพื่ออุดมการณทางการเมือง) บางคนอาจไมเห็นดวย แตคนที่อยู
ในอุดมการณนั้นเห็นวาคนนี้เปนแบบอยางที่นายกยอง เขาทําในสิ่งที่ถูกตองสมควร
แลว
ใน ดาน ล บ มารกซแล ะเอ งเก ล ส (Karl Marx, Friedrich Engels) ชี้วา
“อุดมการณเปนมายา (illusion) หรือสํานึกจอมปลอม (false consciousness)
เปนเครื่องมือที่ชนชั้นปกครองใหมอมเมาใหชนชั้นที่ถูกปกครองไมเห็นธาตุแทของการ
ที่ตนถูกกดขี่ขูดรีดโดยชนชั้นที่ไดเปรียบ”

5. ๑๗๔
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
คารล ปอปเปอร (Karl Popper) เห็นวา “อุดมการณ คือ ระบบของ
ความคิดที่ปดตัวเองจากโลกภายนอก (a closed system of thought)” เขา
ยกตัวอยางวาระบบเผด็จการเบ็ดเสร็จในชวงระหวางสงครามโลกครั้งที่ ๑ และ ๒ ไม
วาจะเปนระบบคอมมิวนิสตโซเวียตหรือนาซีเยอรมัน ลวนใชอุดมการณเปนเครื่องมือ
ที่พวกเหลานี้ใชควบคุมสังคมใหประชนชนคลอยตาม และผูมีอํานาจที่อยูเบื้องหลังจะ
ผูกขาดการตีความวาอะไรจริง อะไรเท็จ อะไรควรไมควร โดยไมยอมรับใหมีความคิด
ความเชื่อที่แตกตางไปจากแนวการตีความของตน
ดว ย เห ตุก า ร ณม อ งอุด ม ก า ร ณเชิง วิพ า ก ษ จ อ หน ท อ ม ปสัน (John
Thompson) จึงแจกแจงอุดมการณออกเปน ๒ ประเภทใหญๆ คือ
๑. แนวคิดอิสระวาดวยอุดมการณ (Neutral Conception of Ideology)
ซึ่งหมายถึงการอธิบายอุดมการณโดยไมตีความวาอุดมการณจําเปนตองเปนความคิดที่
ผิดพลาดหรือแปลกแยกกับผลประโยชนของกลุมหรือชนชั้นใดชนชั้นหนึ่งเปนการ
เฉพาะอยางที่มารกซอธิบายไว แตอุดมการณประเภทนี้เปนหนึ่งในแงมุมของชีวิตทาง
สังคม อาจถูกนําเสนอในรูปแบบทางการเมืองรูปแบบตางๆ โดยไมไดคํานึงวาจะ
นําไปสูการปฏิวัติ ปฏิรูป การฟนฟู หรือเปนตัวจุดประกายนําไปสูการกอรูปใหเกิดการ
เปลี่ยนแปลงหรือรักษาไวซึ่งระเบียบสังคมหรือไม
๒ . แ น ว คิด วา ดว ย อุด ม ก า ร ณเชิง วิพ า ก ษ (Critical Conception of
Ideology) ซึ่งแตกตางอยางตรงกันขามกับแนวคิดแรก โดยอธิบายอุดมการณวา เปน
แนวคิดหรือความเชื่อที่ผิดพลาดหรือเปนจิตสํานึกจอมปลอม ทอมปสันจัดใหมารกซ
อยูในประเภทความคิดนี้