Bài trình bày tại hội thảo 'Truy cập mở thông tin: động lực phát triển bền vững' tại Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn thành phố Hồ Chí Minh ngày 20/10/2016.

1. GIỚI THIỆU TRUY CẬP MỞ
LÊ TRUNG NGHĨA
TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU VÀ PHÁT TRIỂN QUỐC GIA VỀ CÔNG NGHỆ MỞ (RDOT)
BỘ KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ
Email: letrungnghia.foss@gmail.com
Blogs: http://vnfoss.blogspot.com/
http://letrungnghia.mangvn.org/
Trang web CLB PMTDNM Việt Nam:
http://vfossa.vn/vi/
HanoiLUG wiki: http://wiki.hanoilug.org/

2. Nội dung
1. Định nghĩa truy cập mở (OA)
2. Các dạng và mức OA
3. Khác biệt giữa OA & OER
4. Chính sách OA
5. Cấp phép OA
6. Ảnh hưởng tác động của OA
7. Vài quy trình, thủ tục hướng tới OA
8. Vài gợi ý cho Việt Nam về OA
9. Tài liệu tham khảo về OER

3. 1. Định nghĩa OA -1
UNESCO, 1999 [5]
Truy cập công bằng tới khoa học không chỉ là một yêu cầu có tính xã hội và
đạo đức đối với sự phát triển của loài người, mà còn là cơ bản cho việc hiện
thực hóa tiềm năng đầy đủ của các cộng đồng khoa học toàn thế giới và cho
việc định hướng sự tiến bộ khoa học hướng tới việc đáp ứng các nhu cầu của
loài người.
Sáng kiến Truy cập Mở Budapest, tháng 02/2012
Bằng việc 'truy cập mở' tới tài liệu này, chúng tôi ngụ ý tính sẵn sàng tự do
trên Internet công khai, cho phép bất kỳ người sử dụng nào để đọc, tải về,
sao chép, phân phối, in ấn, tìm kiếm, hoặc liên kết tới toàn văn các bài báo, đi
sâu vào chúng để đánh chỉ mục, truyền chúng như là các dữ liệu tới các phần
mềm, hoặc sử dụng chúng vì bất kỳ mục đích hợp pháp nào khác, không có
các rào cản về tài chính, pháp lý, hoặc kỹ thuật khác với những gì không thể
tách rời khỏi việc giành được sự truy cập tới bản thân Internet. Ràng buộc duy
nhất về tái sản xuất và phân phối, và vai trò duy nhất về bản quyền trong lĩnh
vực này, nên là trao cho các tác giả sự kiểm soát đối với tính toàn vẹn của tác
phẩm và quyền được hiểu và trích dẫn đúng đắn của họ.

4. 1. Định nghĩa OA -2
Ủy ban châu Âu (EC), 27/05/2016 [8]
Truy cập mở ngụ ý rằng các xuất bản
phẩm khoa học về các kết quả nghiên cứu
được các khoản vốn công - tư và nhà
nước hỗ trợ phải được làm cho truy cập
được tự do cho tất cả mọi người.
Báo cáo Finch về 'Khả năng truy cập,
tính bền vững, sự xuất sắc: làm thế nào
để mở rộng truy cập tới các xuất bản
phẩm nghiên cứu' [2]
'Nguyên tắc theo đó các kết quả nghiên
cứu từng được nhà nước cấp tiền sẽ là
truy cập được tự do trong phạm vi công
cộng là nguyên tắc đầy sức thuyết phục,
về cơ bản không cãi lại được'.

5. 2. Các dạng & các mức OA -1
Dạng 1. Truy cập mở Vàng (Gold OA) [9]
Xuất bản cho phép truy cập tức thì tới bất
kỳ ai bằng điện tử và không mất tiền. Các
NXB được bù đắp chi phí qua APCs
(Article Processing Charges), hoặc quảng
cáo, tài trợ hoặc các khoản bao cấp khác.
Dạng 2. Truy cập mở Xanh (Green OA)
Ký gửi kết quả nghiên cứu được rà soát lại
ngang hàng lần cuối vào kho lưu trữ điện
tử (của cơ sở hoặc theo chủ đề). Truy cập
tới kết quả nghiên cứu có thể tức thì hoặc
sau giai đoạn cấm vận được đồng thuận.
Mức 1. Truy cập mở không mất tiền (Gratis OA) [1]:
Truy cập không mất tiền trên trực tuyến.
Mức 2. Truy cập mở tự do (Libre OA):
Truy cập không mất tiền trên trực tuyến + các quyền sử dụng bổ sung khác nhau
thông qua các giấy phép Creative Commons khác nhau.

6. 3. Khác biệt giữa OA và OER
- OA: truy cập tự do, vĩnh viễn, toàn văn trực tuyến các tác phẩm hàn lâm và khoa học
- OA: tập trung vào việc chia sẻ nội dung, không vào yêu cầu cấp phép nằm bên dưới
- OER: gồm bất kỳ nội dung giáo dục nào được chia sẻ theo giấy phép mở (và vì thế
có thể được tái sử dụng và tái mục đích).
OA và OER là các bạn bè!
Nguồn: http://libguides.unisa.ac.za/oer-for-school-teachers

7. 4. Chính sách OA
WB, 12/04/2012; UNESCO, 31/07/2013; Báo cáo Finch, 6/2012; Trả lời của CP Anh, 7/2012
RCUK, 08/04/2013; HEFCE, 30/07/2014, cập nhật 7/2015; LSE, hiệu lực 01/01/2015;

8. 5. Cấp phép OA
►
WB:
- (Libre OA) CC BY;
- (Gratis OA)
CC BY-NC-ND
LSE: Chỉ nêu OA vàng và xanh ▲
◄
UNESCO:
- CC BY-SA;
- CC BY-NC-SA;
- CC BY-ND
- CC BY
◄
RCUK:
Không chỉ định
giấy phép nào
nhưng nhấn
mạnh vào
- CC BY và
- CC BY-NC
◄
HEFCE:
Bất kỳ giấy
phép nào, tối
thiểu là
CC BY-NC-ND
Nhiều khả năng việc cấp phép CC là theo các mức OA!

9. 6. Ảnh hưởng tác động của OA
'Nguyên tắc theo đó các kết quả
nghiên cứu từng được nhà nước
cấp tiền sẽ là truy cập được tự
do trong phạm vi công cộng là
nguyên tắc đầy sức thuyết phục,
về cơ bản không cãi lại được'. [2]
Hệ
thống
truyền
thông
nghiên
cứu
Chuyển từ
Hệ thống
độc giả trả
tiền sang Hệ
thống tác
giả trả tiền
► ►
▼
Làm thay đổi mô hình
kinh doanh và các quy
trình xuất bản.
◄
Nhu cầu phải thay đổi đối với tất cả
các bên tham gia đóng góp trong
hệ thống truyền thông nghiên cứu.

10. 7. Vài quy trình thủ tục hướng tới OA -1
Cây quyết định về truy cập mở và giai đoạn cấm vận của RCUK [4]

11. 7. Vài quy trình thủ tục hướng tới OA -2
Các yêu cầu cần đáp ứng cho OA trong chính sách của HEFCE [6]
Yêu cầu ký gửi: Kết quả đầu ra phải được ký
gửi trong kho của cơ sở, kho chia sẻ của vài
cơ sở hoặc kho theo đối tượng chủ đề.
Yêu cầu truy cập: Kết quả đầu ra phải được
trình bày ở dạng mà bất kỳ ai có truy cập
Internet cũng tìm kiếm được, đọc được, và tải
về được không mất tiền, trong khi vẫn tôn
trọng bất kỳ ràng buộc nào về thời gian.
Yêu cầu phát hiện: Kết quả đầu ra phải được
trình bày sao cho dễ tìm thấy được, ví dụ,
bằng các máy tìm kiếm.

12. 7. Vài quy trình thủ tục hướng tới OA -3
Công việc thực sự khó → cần nhóm nghiên cứu hỗn hợp!
Cần có giai đoạn chuyển đổi quá độ!
Chính sách được rà soát lại từng năm hoặc 2 năm 1 lần!
Các bên hợp
tác đưa ra
chính sách để
3 cơ chế làm
việc hiệu quả,
không loại trừ
lẫn nhau [2]
► ►

13. 8. Vài gợi ý cho Việt Nam về OA
- OA với Việt Nam: khái niệm mới,
quy trình - thủ tục mới, cơ chế mới,
mô hình kinh doanh mới, và nhiều
điều mới khác.
- Chưa có nghiên cứu chỉ ra ở Việt
Nam ở đâu đó đã có OA và nếu có
thì như thế nào?
Có lẽ trước tiên Việt
Nam cần một nhóm
nghiên cứu hỗn hợp
các bên tham gia
đóng góp để nghiên
cứu thực trạng OA ở
Việt Nam trước khi
làm bất kỳ điều gì.
►
▼
Việt Nam rất nên đầu tư
vào OA nếu không muốn
gặp rủi ro lớn nhất -
không làm gì cả! [2]
27/05/2016, thông cáo báo chí của EC:
Châu Âu hướng tới hệ thống Khoa học
mở với 70 tỷ EUR cho tới năm 2020! [8]
+ Mỹ, 29/10/2015, với #GoOpen [11]
►

14. 9. Tài liệu tham khảo về OA
[1] Chính sách truy cập mở của WB cho các xuất bản phẩm chính thức, 02/04/2012
[2] Báo cáo Finch 'Khả năng truy cập, tính bền vững, sự xuất sắc...', tháng 6/2012
[3] Thư Chính phủ Anh trả lời cho báo cáo Finch 'Khả năng truy cập...', 16/07/2012
[4] Chính sách của RCUK về truy cập mở và chỉ dẫn hỗ trợ, 08/04/2013
[5] Chính sách truy cập mở của UNESCO cho các xuất bản phẩm, 31/07/2013
[6] Chính sách OA theo REF của HEFCE, 30/072014 và được cập nhật tháng 07/2015
[7] Chính sách về các xuất bản phẩm truy cập mở của LSE, có hiệu lực từ 01/01/2015
[8] Thông cáo báo chí của EC về Khoa học Mở, 27/05/2016
[9] Thông tin về OA trên website của HEFCE được dịch sang tiếng Việt
[10] Chỉ dẫn cơ bản về OER, UNESCO và COL, 2015
[11] Bộ Giáo dục Mỹ: Thông cáo báo chí phát động chiến dịch #GoOpen, 29/10/2015
[12] Khoa học mở - Open Science trên blog cá nhân.

15. Cảm ơn!
Hỏi đáp
LÊ TRUNG NGHĨA
Email: letrungnghia.foss@gmail.com
Blogs: http://vnfoss.blogspot.com/
http://letrungnghia.mangvn.org/
Trang web CLB PMTDNM Việt Nam: http://vfossa.vn/vi/
HanoiLUG wiki: http://wiki.hanoilug.org/