Necmettin Erbakan Üniversitesi Açık Ve Uzaktan Öğrenme Dersi Doç. Dr. Agah Tuğrul Korucu

1. AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİMDE ÖĞRETEN VE ÖĞRENEN
ROLLERİ
AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRENME DERSİ
DOÇ. DR. AGAH TUĞRUL KORUCU
NİSANUR TÜR
18318271090

2. İÇİNDEKİLER:
A) Öğreten Rolleri
1) BERGE’NİN ÇEVRİMİÇİ ROLLERİ
-Pedagojik Roller
-Sosyal Roller
-Teknik Roller
-Yönetimsel Roller
2) GUASCH VE ARKADAŞLARININ ÇEVRİMİÇİ ÖĞRETEN ROLLERİ
-Tasarım ve Planlayıcı Roller
-Sosyal Roller
-Öğretici / Bilgi Verici Roller
-Teknolojik Roller
-Yönetimsel Roller

3. 3) ABDULLA’NIN TANIMLANMIŞ OLDUĞU ÇEVRİMİÇİ ÖĞRETEN
ROLLERİ
4) GOODYEAR VE ARKADAŞLARININ TANIMLADIĞI ÇEVRİMİÇİ
ROLLER
B) Öğrenen Rolleri
-Öğretmen Eğitiminde Açık ve Uzaktan Öğrenim Uygulamaları

4. ■ Geçmişte radyo, televizyon, mektup, radyo ya da basılı
materyallerle yapılan açıktan öğrenme, günümüzde
teknolojinin gelişmesiyle internet tabanlı eğitime geçiş
yapılmıştır.
■ Teknolojinin eğitim ortamında sağladığı değişiklikler,
bireylerin davranışlarını, rollerini ve sorumluluklarını
değiştirmektedir.

5. A) Öğreten Rolleri:
1980’li yıllardan itibaren açık ve uzaktan öğretim ortamındaki öğreten
rolleri şekillenmeye başlamış ve gelişen teknolojiyle birlikte yenileri
eklenmiştir. Ayrıca bu roller teknoloji oluşturulduğu için çevrimiçi roller
olarak da adlandırılır. Bu roller şöyledir:
- Geri Dönüt Verme: Öğreten ve öğrenenlere uygun zamanlı geri dönüt
verir.
- Teşhis Uzmanı ve Yönlendirici: Öğreten öğrenenlere yön gösterip,
yardımcı olur.
- Teknik Destek ve Yeterlilik: Öğrenenlere teknik konularda yardımcı olur
- Yönlendirici: Öğrenci katılımı için motivasyon arttırır.
- Sosyal Yardımcı: Öğrencilerin çevrimiçi öğrenme ortamlarında
bulunmalarına yardımcı olur.

6. - Ortam Tasarımcısı: Öğrenme ortamı tasarlar.
- Ders Yöneticisi: Çevrimiçi ortamı kontrol eder ve yönetir.
- Öğrenme Yöneticisi: Öğrencilere öğrenmede yardımcı olur.
- Pedagojik Uzman: Uzaktan eğitime yönelik ihtiyaç duyulan
teknikleri geliştirir.
- Grafik Tasarımcısı: Çoklu medya öğeleri tasarlar.
- Değerlendirme Uzmanı: uzaktan öğretimde öğrenci performansını
değerlendirir.
Her açık ve uzaktan öğrenme ortamında yukarıdaki tüm rollerin
ortaya çıkması beklenmemektedir. Öğretenin bu rollerin farkında
olması ve kendini geliştirmesi hedeflenir.

7. BERGE’NİN ÇEVRİMİÇİ ROLLERİ
Farklı açık ve uzaktan öğretim deneyimlerinde rollerin
farklılaşabileceğini ve yeni roller oluşabileceğini belirten Berge,
çevrimiçi roller içi kesin kalıplar çizmemiştir.
Dört çevrimiçi rolden bahsetmiştir:

8. Pedagojik Roller: Burada öğretenin yeni yöntemler geliştirmesi
gerektiği, öğrenen-öğreten, öğrenen-öğrenen ve öğrenen-içerik
etkileşiminin oluşturması gerektiğini ve öğrencilerin
güdülenmesini üst düzeyde tutması gerektiği vurgulanır.
Pedagojik rollerin alt başlıkları:
- Öğrenme ortamı tasarımcısı ve etkileşim oluşturucusu:
Tasarım yapma ve öğrenci etkileşimini sağlama
- Öğretim uzmanı: Yenilikleri takip etme, öğrenciyi güdüleme
- Ölçme – Değerlendirme Uzmanı: Değerlendirme süreci için
kurallar oluşturma

9. Sosyal Roller: Öğrenen ve öğreten açık ve uzaktan öğretim ortamında yeni
bir sosyal yapıda öğrenme ve öğretme faaliyetlerini yürütmektedir. Çevrimiçi
öğrenme topluluğunu benimseyebilecekleri ve öğrenme faaliyetlerini rahatlıkla
gerçekleştirmeleri amaçtır.
Sosyal Rollerin Alt Başlıkları:
- Çevrimiçi Öğrenme Topluluğu Lideri: Öğrencilerin etkileşiminde yardımcı
olma
- Program Koordinatörü: Öğrencilerin ihtiyaç duydukları bilgileri öğrencilere
sunma

10. Teknik Roller: Öğretenin uzaktan öğrenme ortamında yer alan
teknolojileri kullanabilmesi, teknik problem yaşanmaması ve
öğrencilere bu alanda destek olabilmesi için edinmesi gereken
rollerdir.
Teknik Rollerin Alt Başlıkları:
- Teknik Uzman: Öğrencilerin yaşadığı teknik problemlere
çözüm üretebilme.
- Medya Tasarımcısı: Öğrencilerin güdülenmesini sağlayacak
içerik ve materyal geliştirme.
- Teknolojik Entegrasyon Uzmanı: Uygun içerik yapıları
oluşturma ve kullanabilme

11. Yönetimsel Roller: Ders planlama, hazırlama ve yönetme işleri
uzaktan eğitimde çok önemlidir. Yönetimsel rolde öğreten,
organizasyon, süreç ve faaliyetlerin yönetilmesi ile ilgilenir.
Yönetimsel Rollerin Alt Başlıkları:
- Konferans Yöneticisi: Tartışma ve paylaşımlar için belirli
kurallar ve yönergeler oluşturma
- Öğretim Planlayıcısı: Dersin Amacına uygun olarak dersleri
organize etme ve öğrencinin bireysel öğrenme yapabilecekleri
esnek yapılar oluşturma

12. GUASCH VE ARKADAŞLARININ ÇEVRİMİÇİ ÖĞRETİCİ ROLLERİ
Guasch ve arkadaşları, öğreten rollerini belirlerken organizasyon yapısı
ve kullanılan teknolojilere göre bu rollerin genişleyebileceğini
belirtmiştir.
Öğreten rollerini beş ana başlık altında değerlendirmişlerdir:

13. Tasarım ve Planlayıcı Roller: Tasarım ve planlama süreci
açık ve uzaktan öğretim ortamında öğrenme ve öğretme
faaliyetlerinden önce başlayan, süreçte devam eden ve bittikten
sonra planlamalar yapan bir roldür.
- Amaçlarını gerçekleştirmek için diğer rollerle işbirliği
- Planlamalar yapar
- Öğrenci-öğretmen-içerik etkileşimine karar verir
- Öğrenci güdülenmesi için neler yapılacağını planlar
- Öğrenme ve sürecin değerlendirme stratejisine karar verir

14. Sosyal Roller:
Bu rolde öğretenden öğrencilerle:
- sosyal iletişime geçip sosyal öğrenme ortamı oluşturması
- öğrencilerin kendi aralarında etkileşim içinde bulunabilecekleri bir
sosyal ortam oluşturması beklenmektedir.
Berge’nin sosyal rollerinden farklı olarak, bu rolün öğrencilerin
duyuşsal olarak öğrencilerin kendilerini daha rahat hissetmeleri ve
ifade etmeleri için önemli olduğunu belirtmektedir.

15. Öğretici / Bilgi Verici Roller: Bu rol öğretme yeterlilikleri,
konuya olan hakimiyeti ve kritik düşünme becerileri ile ilişkilidir.
Anlattığı alan ile temel bilgi sahibi olan öğreten:
- Açık ve uzaktan öğretim ortamı ve ortamdaki teknolojik
bileşenleri kullanarak içeriği sunar.
- Öğretim yöntemleri geliştirir ve işbirlikçi öğrenme ortamları
hazırlar.

16. Teknolojik Roller: Uzaktan öğrenme ortamlarında öğreten rollerini
tanımlayan tüm araştırmacılar tarafından ısrarla vurgulanan ve
öneminden bahsedilen bir roldür.
Bu rolde öğretenden beklenen:
- kullanmış olduğu açık ve uzaktan öğretim ortamındaki teknolojileri
rahatça kullanabilmesi
- öğrencilere destek olabilmesidir.

17. Yönetimsel Roller:
Bu rolde öğretenden beklenen:
- sürecin ilk aşamasında yapmış olduğu planlamaları iyi bir şekilde
yöneterek açık ve uzaktan öğretim faaliyetlerini gerçekleştirmesi
- öğrenme hedeflerini gerçekleştirmesi
- sanal sınıfları kontrol etmesi
- öğrencilerin güdülenmesini üst düzeyde tutmasıdır.
Özetle sanal öğrenme ortamındaki sürecin kontrolünü eline almasın ve
süreci yönetmesi beklenmektedir.

18. ABDULLA’NIN TANIMLANMIŞ OLDUĞU ÇEVRİMİÇİ ÖĞRETEN ROLLERİ
Abdulla 2004’te belirtilen öğreten rollerini sentezlemiş ve öğreten rollerini
4 ana başlık altında toplamıştır.
- Zihinsel Roller
- Sosyal Roller
- Yönetimsel Roller
- Teknik Roller
Bu sınıflandırmada Berge’nin etkisi bulunmaktadır. Ancak ondan farklı
olarak, zihinsel rollerde öğretenin sürekli kendini geliştirerek pedagojik
yeterlilik ve becerilerini güncel tutması gerektiğinden bahsetmiştir.

19. GOODYEAR VE ARKADAŞLARININ TANIMLADIĞI ÇEVRİMİÇİ ROLLER
Goodyear ve arkadaşların 2000 yılında öğretenin sahip olması gereken 8 rol
belirlemişlerdir.:
- İçerik Yöneticisi: Konu ile ilgili içeriği öğrenenlerin rahat anlayabileceği şekilde
şekillendirir ve öğrenene sunar.
- Teknoloji Uzmanı: Uzaktan öğretim ortamında yer alan teknolojileri etkili bir
şekilde kullanır ve kullanılmasına yardımcı olur.
- Tasarımcı: Öğrenme ortamını ve öğrenme amaçlarının gerçektirilmesi için öğretim
faaliyetleri tasarlar.
- Sistem Yöneticisi: Devam eden öğrenme programı ile ilgili kayıtları takip eder,
kayıtları saklar ve sistemin güvenliğini sağlar.

20. - Süreç Yöneticisi: Çevrimiçi öğrenme aktivitelerin yönetilmesi ve
öğrenenlerin sürece katılması için desteklenmesini sağlar.
- Danışman: Öğrenenlerle birlikte çalışma ve bireysel olarak
öğrenenlerle etkileşim kurulması, çevrimiçi örenme aktivitelere ve
derslere katılımlarının sağlanması için rehberlik yapar ve tavsiyelerde
bulunur.
- Değerlendirme Uzmanı: Öğrenenlerin faaliyetlerini puanlar, geri
bildirim sunar ve öğrenme çalışmalarını tasdik eder.
- Araştırmacı: Alanı ile ilgili yeni bilgilerin uzaktan öğretim
ortamlarında nasıl etkili bir şekilde öğretileceğini araştırır ve uygular.

21. B) Öğrenen Rolleri:
Açık ve uzaktan öğrenme sürecini inceleyen birçok araştırmacı, bu
sürecin öğrenenlerde öğrenme stillerinde farklılıklara dikkat
çekmişlerdir.
Ek olarak, çevrimiçi öğrenen rolleri, öğreten rollerinde olduğu gibi,
şartlara bağlı olarak kişisel özellik, kültür, kullanılan teknoloji, amaçlar,
kazanımlar gibi faktörler sayesinde değişebilmektedir.

22. Çevrimiçi öğretim ortamlarında öğrenenlerin yaşamış oldukları en
önemli problemlerden biri sosyal topluluk hissi
oluşturamamalarıdır. Bunu üzerine Bride ve Beers (2008) iki temel
öğrenen rolü tanımlamışlardır:
- Öğrenme Grubu Üyesi: Öğrenenler çevrimiçi ortamlarda yer
alan öğrenme faaliyetlerine katılmalı, öğrenen ve öğretenlerle
etkileşim halinde olmalı ve tartışmalarda yer almalıdır.
- Kendi Kendine Öğrenen Birey: Öğrenenler eş zamanlı
öğrenme aktiviteleri dışında öğrenme ve araştırma becerilerine
sahip olmalı ve çevrimiçi eş zamansız öğrenme araçlarını etkili
bir şekilde kullanabilmelidir.

23. Öğrenenlerin rollerini değiştiren faktörler:
- uzaktan öğrenme ortamları
- öğretim şekli
- bilginin sunuluş şekli
- topluluk yapısının farklılığı
- iletişim ve etkileşimin farklılığı
- sürekli güncellenen teknolojiler

24. Öğretmen Eğitiminde Açık ve Uzaktan Öğrenim Uygulamaları
- Açık ve uzaktan öğretim geniş kitlelerin ve eğitim almada zorlukları
bulunan bireylerin eğitim ihtiyaçlarını gidermeyi hedeflemektedir. Açık
ve uzaktan öğretim yaklaşımı öğretmen eğitimi için de uzun yıllardır
kullanılan bir yaklaşımdır.
- Bu öğretime kullanılan materyal ve yöntemlerin değişmesi, öğretmen
eğitimindeki açık ve uzaktan öğretimden faydalanma isteğini
etkilememiştir.
- Açık ve uzaktan öğretimin gelişimi kullanılan teknolojiler açısında
temelde beş nesil olarak tanımlanır. Öğretmenlerin bu nesillerden
faydalanma şekilleri ve öğretmenlerin kişisel ve gelişmelerine olan
katkısı değişmektedir.

25. Birinci nesil: İlk kullanılan teknolojiler basılı materyaller
üzerinden gerçekleşmiştir.
- Örnek olarak kitap, dergi ve mektup verilebilir.
- Bu basılı materyaller öğretmenlerin bireysel gelişimine katkıda
bulunmuştur.
- Ancak birinci nesil teknolojide, etkileşim açısından ve
öğretmenlere bilgi sunma açısından yetersiz kalmıştır.

26. İkinci nesil: Ses tabanlı materyaller döneminde ses konferansı,
telefon, çift yönlü ses iletimi, radyo, ses kasetleri ve CD’ler
kullanılmıştır.
- Bu dönemde düşük düzeyde pedagojik beceri ve içerik bilgisine
sahip öğretmenlin kişisel gelişimine katkı sağlamak
amaçlanmıştır.
- Burada kullanılan teknolojiler öğrenci-öğretmen ulaşımına
imkan sağlamıştır.
- Ancak ikinci nesil teknolojide yapılan yayınların takibinde
zorluklar, öğrenci-öğretmenlerin eğitimlerden sıkılmaları
problemleri oluşmuştur.

27. Üçüncü nesil: Bu dönemde video, video konferans gibi görüntü tabanlı
materyaller kullanılmıştır.
- Görüntülü sistemler, gerçek sınıf, öğrenmenin müfredat paralellerinde
gitmesine, öğretmenlerim mesleki becerilinin artmasına olanak
sağlamıştır.
- Ancak video içerikli yayın ve ürün geliştirme maliyetli olduğu için
sınırlı kullanılabilmiştir.

28. Dördüncü nesil: Bilgisayar destekli çoklu medya ortaya
çıkmıştır.
- Burada temel olarak etkileşimli video, içerik, çoklu medya ve
animasyon, CD ve içerik yazılımları kullanılmıştır.
- Bu sayede öğretmenler zengin bir içerik türü ile çalışma
imkanı bulmuşlardır.

29. Beşinci nesil: Bu dönemde ise web tabanlı modeller ve mobil
tabanlı modeller esas alınmıştır.
- Günümüzü de içeren bu nesilde bilgisayar destekli iletişim,
internet tabanlı öğrenme ve öğretme materyalleri, çevrimiçi
kurslar, sınıflar, akıllı telefonlar, tabletler kullanılmaktadır.
- Bu sayede öğretmenler geniş bir içerik ve uygulama
kütüphanesine ulaşmışlardır.
- Diğer dört nesilden farklı olarak artık öğretmenler uzaktan
eğitimi bir öğretim yöntemi olarak kullanmaya başlamışlardır.