1. Θουκυδίδου Περικλέους Επιτάφιος Κεφάλαιο 34
Η τελετή των επιταφίων στην Αθήνα.
Η επιλογή του ρήτορα.
Βασικό θέμα
Η περιγραφή του τυπικού της δημόσιας ταφής των νεκρών στην Αθήνα (με την ευκαιρία
της ταφής των πρώτων νεκρών του πρώτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου). Η
εκλογή του Περικλή για την εκφώνηση του επιταφίου λόγου.
Δομή κεφαλαίου
1. Η δημόσια ταφή των πρώτων νεκρών του Πελοποννησιακού πολέμου.
Με την εδραίωση της δημοκρατίας αναπτύχθηκε η συνείδηση της πολιτικής κοινότητας
και θεωρήθηκε υποχρέωση του κοινού της πόλης-κράτους να προσφέρει τιμές σε
αυτούς ακριβώς τους πολίτες που σκοτώνονταν στον πόλεμο, γιατί οι νεκροί αυτοί
θεωρούνταν ότι δεν προέρχονταν μόνο από κάποια οικογένεια, αλλά πως ανήκαν
προπάντων στον ευρύτερο κύκλο της πόλης-πατρίδας, στην οποία προσέφεραν τη ζωή
τους. Με το ίδιο πνεύμα η πόλη φρόντιζε και τα παιδιά των νεκρών ως την ενηλικίωσή
τους. Οι επιτάφιες λοιπόν τελετές και η απόδοση τιμών στους νεκρούς των πολέμων
αποτελούν από τη μια έκφραση ευγνωμοσύνης και χρέους της πολιτείας προς αυτούς
και από την άλλη προβολή παραδείγματος και προτύπου, το οποίο πρέπει να
μιμηθούν οι μεταγενέστεροι.
2. Το τυπικό της τελετής ταφής των νεκρών των πολέμων.
Η τιμή των νεκρών με έργα:
α. πρόθεση των οστών
β. προσφορά επικήδειων δώρων
γ. εκφορά, μεταφορά στον τόπο ταφής.
δ.ενταφιασμός των νεκρών, ολοφυρμοί ως απαραίτητο στοιχείο για
εξασφάλιση μεταθανάτιας γαλήνης.
Μέριμνα επίσης λαμβανόταν και για τους νεκρούς, των οποίων τα πτώματα δε βρίσκονταν
μετά τη μάχη για να ταφούν. Καθώς ήταν βαθιά ριζωμένη η θρησκευτική αντίληψη ότι οι
ψυχές όσων δε θάβονταν δεν μπορούσαν να διαβούν την πύλη του Άδη ούτε να
εξασφαλίσουν τη μεταθανάτια γαλήνη, θεωρείτο απόλυτα επιβεβλημένη υποχρέωση των
ζωντανών να τους θάψουν. Έτσι, υπήρχε η συμβολική ταφή αυτών των νεκρών σε άδειο
φέρετρο
Η τιμή των νεκρών με λόγια: επιτάφιος λόγος.
3. Ο ορισμός του Περικλή ως ομιλητή προς τιμή των νεκρών του πρώτου έτους
του Πελοποννησιακού πολέμου.
Παρουσίαση του ομιλητή της συγκεκριμένης ταφής χωρίς εγκωμιαστικούς προσδιορισμούς.
Ο Περικλής μοναδικός, συνέδεσε το όνομά του με το μεγαλείο της πόλης και την
αξιοθαύμαστη λάμψη της σε όλους τους τομείς της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής,
πνευματικής ζωής. Ο Θουκυδίδης αν και λάτρης της μεγάλης αυτής πολιτικής φυσιογνωμίας
παραμένει αντικειμενικός παρατηρητής.
Βασικές επισημάνσεις
Απορία: γιατί ο Θουκυδίδης επέλεξε να περιγράψει την ταφή των πρώτων
νεκρών του πρώτου έτους και να διασώσει έναν Επιτάφιο που εκφωνήθηκε σε
2. Θουκυδίδου Περικλέους Επιτάφιος Κεφάλαιο 34
αυτήν, ενώ γνώριζε ότι ακολούθησαν δραματικότερες και σημαντικότερες
συγκρούσεις στα επόμενα χρόνια. Η εξήγηση του προβληματισμού είναι διπλή
(βλ. και εισαγωγή σελ. 16-17):
α) Τον επιτάφιο λόγο εκφωνεί ο Περικλής, τον οποίο θαυμάζει ο Θουκυδίδης και ο οποίος θα
επιδιώξει σε μια προσπάθεια να εμπνεύσει φρόνημα αυτοθυσίας στους Αθηναίους να αναπτύξει
σε όλη τη λάμψη του το μεγαλείο της Αθήνας.
β) Με την ευκαιρία της εκφώνησης του λόγου από τον Περικλή δόθηκε εύλογο πρόσχημα στο
Θουκυδίδη να συντάξει ένα δικό του Επιτάφιο και να εκθέσει από το στόμα του δημιουργού της
«αρχής» των Αθηναίων τη γενική εικόνα της Αθήνας πριν από τον πόλεμο σαν ιδανική
περίπτωση πολιτικής κοινότητας στην Ελλάδα, παρά ως συντελεσμένη πραγματικότητα. Δεν
υπήρχε λοιπόν στιγμή καταλληλότερη από το τέλος του πρώτου χρόνου του πολέμου, όταν η
Αθήνα αντιμετώπισε χωρίς δυσκολία τον αντίπαλο συνασπισμό και βγήκε αλώβητη,
διατηρώντας όλη τη δύναμη και την ακτινοβολία της, για να ακουστεί το εγκώμιό της.
Ρόλος του κεφαλαίου 34 στον Επιτάφιο λόγο
Απομάκρυνση της σκέψης του αναγνώστη από πολεμικά γεγονότα.
Προλείανση εδάφους ώστε να υπάρχει ομαλή εισαγωγή στο ρητορικό λόγο.
Επιτάφια ομιλία παίρνει χαρακτήρα ύμνου με διαχρονική διάσταση.
Απουσία θρησκευτικού στοιχείου.
Μαθητεία Περικλή και Θουκυδίδη κοντά σε σοφιστές, προχωρημένος στοχασμός , σκόπιμη
παράλειψη. Πνεύμα ορθολογισμού αφήνει έξω κάθε υπερβατικό παράγοντα και εστιάζει το
ενδιαφέρον στις ανθρώπινες επιλογές και ενέργειες.
