1. Η ΕΠΟΦΗ ΤΟΥ ΦΑΛΚΟΥ
Ο ΜIΝΩIΚΟΣ ΠΟΛIΤIΣΜΟΣ
Η Κρήηη καηοικήθηκε για πρώηη θορά
ηη Νεολιθική εποτή. Ο ζημανηικόηερος
οικιζμός θαίνεηαι να ήηαν η Κνφζός,
όπφς ακριβώς και ζηην Εποτή ηοσ
Χαλκού. Σηην 3η και 2η τιλιεηία π.Χ. ο
πολιηιζμός ζηην Κρήηη έθηαζε ζε συηλό
επίπεδο κοινφνικής και οικονομικής
οργάνφζης και καλλιηετνικής
παραγφγής. Είναι γνφζηός με ηο όνομα
«μινφικός πολιηιζμός» από ηο μσθικό
βαζιλιά ηης Κνφζού Μίνφα και ήρθε ζηο
θφς ζηις αρτές ηοσ 20ού αιώνα με
ηις αναζκαθές μοσ.

2. Από τις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ. ο πληθυσμός στην Κρήτη
βαθμιαία αυξάνεται, η γεωργία και η κτηνοτροφία γίνονται πιο
συστηματικές και οι κάτοικοι οργανώνονται σε μικρούς
οικισμούς. Οι Μινωίτες έχουν επαφή με άλλες περιοχές του
Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, όπως οι Κυκλάδες, η
Κύπρος και η Αίγυπτος, με τις οποίες εμπορεύονται διάφορα
προϊόντα. Εξάγουν λάδι, κρασί, ξυλεία, λίθινα αγγεία, ίσως
υφάσματα και δέρματα. Εισάγουν μέταλλα ή άλλες πρώτες
ύλες για την κατασκευή όπλων, εργαλείων και
καλλιτεχνημάτων, όπως χαλκό από την Κύπρο και άργυρο από
τις Κυκλάδες.

3. Έηζη, κεξηθνί νηθηζκνί απνθηνύλ ζηγά ζηγά κεγαιύηεξε έθηαζε θαη πινύην από ηνπο
άιινπο. Απηή ε εμέιημε νδεγεί, γύξσ ζην 2000 π.Χ., ζηε κεγαιύηεξε αιιαγή ζηελ
ηζηνξία ηνπ κηλσηθνύ πνιηηηζκνύ κε ηελ εκθάληζε ηωλ πξώηωλ αλαθηόξωλ. Γύξσ
ηνπο αλαπηύζζνληαη κεγάινη νηθηζκνί πνπ κπνξνύλ λα ραξαθηεξηζηνύλ πόιεηο. Μέρξη
ζήκεξα είλαη γλσζηά κε βεβαηόηεηα ηέζζεξα ηέηνηα αλάθηνξα, ζηελ Κλωζό, ηε
Φαηζηό, ηα Μάιηα θαη ηε Εάθξν. Σα πξώηα αλάθηνξα θαηαζηξέθνληαη γύξσ ζην 1700
π.Χ. από ζεηζκό, αιιά μαλαρηίδνληαη πην επηβιεηηθά. Η πεξίνδνο ησλ δεύηεξσλ, λέωλ
αλαθηόξωλ (1700-1450 π.Χ) είλαη απηή ηεο κεγαιύηεξεο αθκήο ηνπ κηλσηθνύ
πνιηηηζκνύ. Σελ επνρή απηή νη Μηλσίηεο θπξηαξρνύλ ζην Αηγαίν, όπνπ ηδξύνπλ
απνηθίεο (Κύζεξα, Ρόδνο) θαη έρνπλ ζηελέο ζρέζεηο κε ηελ επεηξσηηθή Ειιάδα,
επεξεάδνληαο έληνλα ην κπθελατθό πνιηηηζκό πνπ θάλεη ηόηε ηελ εκθάληζή ηνπ.

4. Σα αλάθηνξα είλαη κεγάια ζπγθξνηήκαηα θηηξίσλ, απνηεινύληαη δειαδή
από πνιιέο πηέξπγεο δσκαηίσλ θαη είλαη ηα δηνηθεηηθά, νηθνλνκηθά,
ζξεζθεπηηθά θαη θαιιηηερληθά θέληξα ηεο πεξηνρήο ζηελ νπνία
βξίζθνληαη. Παξά ηηο επηκέξνπο δηαθνξέο όια ηα κηλσηθά αλάθηνξα
έρνπλ ηα εμήο θνηλά ραξαθηεξηζηηθά:
Έρνπλ πξνζαλαηνιηζκό ζηνλ άμνλα Βνξξά-Νόηνπ.
Έρνπλ κία νξζνγώληα θεληξηθή απιή. Γύξω ηεο αλαπηύζζνληαη νη
πηέξπγεο ηωλ δωκαηίωλ.
Ήηαλ πνιπώξνθα, είραλ κεγάιεο θιίκαθεο, θωηαγωγνύο, ζύζηεκα
ύδξεπζεο θαη απνρέηεπζεο θαη αξθεηνί ρώξνη ηνπο έθεξαλ
ηνηρνγξαθίεο. Από απηέο αληινύκε πιήζνο πιεξνθνξηώλ γηα πνιιέο
από ηηο πηπρέο ηεο δωήο ηωλ Μηλωηηώλ.
Γελ ήηαλ νρπξωκέλα.

5. Σα αλάθηνξα ήηαλ ε θαηνηθία ηνπ άξρνληα ηεο επξύηεξεο
πεξηνρήο, όπνπ ζπγθεληξσλόηαλ ε παξαγσγή θαη ηα
εκπνξεύκαηα γηα λα δηαηεζνύλ ζην εζσηεξηθό ηνπ λεζηνύ
ή ζην εμσηεξηθό. Ήηαλ επίζεο θέληξα θαηαζθεπήο
πνιύηηκσλ αληηθεηκέλσλ θαη θαιιηηερλεκάησλ, θαζώο
θαη ζξεζθεπηηθά θέληξα, όπνπ καδεπόηαλ πιήζνο
θόζκνπ κε ηελ επθαηξία δηαθόξσλ ηειεηώλ. ΢ηα
αλάθηνξα δειαδή δνύζε, θπθινθνξνύζε θαη εξγαδόηαλ
κεγάινο αξηζκόο αμησκαηνύρσλ, ππαιιήισλ θαη
ηερληηώλ.
Παξάιιεια, ππήξραλ δηάζπαξηεο ζε νιόθιεξε ηελ Κξήηε
αγξνηθίεο ή επαύιεηο πνπ ζπγθέληξσλαλ ηε γεσξγηθή θαη
θηελνηξνθηθή παξαγσγή ηεο πεξηνρήο ηνπο θαη έιεγραλ ηε
δηαθίλεζε ησλ πξντόλησλ γηα ινγαξηαζκό ησλ αλαθηόξσλ. Σν
πνιηηηθό, δηνηθεηηθό θαη νηθνλνκηθό ζύζηεκα ηεο κηλσηθήο
Κξήηεο ήηαλ δειαδή ζπγθεληξωηηθό, κε θέληξν ηα αλάθηνξα.
www.youtube.com/watch?v=nrGdT1PySEA

6. Η αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ θαη ε πεξίπινθε δηνηθεηηθή θαη θνηλσληθή
νξγάλσζε νδήγεζαλ γύξσ ζην 1700 ζηε ρξήζε ελόο ζπζηήκαηνο
γξαθήο ην νπνίν αξρηθά έκνηαδε κε ηα ηεξνγιπθηθά, όπσο απνδεηθλύεη
ν δίζθνο ηεο Φαηζηνύ. Λίγν αξγόηεξα άξρηζε λα ρξεζηκνπνηείηαη έλα
λέν ζύζηεκα γξαθήο, ε Γξακκηθή Α. Η γξαθή ήηαλ ζπιιαβηθή,
δειαδή θάζε ζεκείν αληηζηνηρνύζε ζε κία ζπιιαβή, θαη ππήξμε ην
πξόηππν γηα ηελ αλάπηπμε ηεο κπθελατθήο γξαθήο. ΢εκεία απηήο ηεο
γξαθήο έρνπλ βξεζεί θπξίσο επάλσ ζε αγγεία ή ραξαγκέλα ζε
πηλαθίδεο απνγξαθήο εκπνξεπκάησλ. Η γξαθή όκσο απηή δελ έρεη
απνθξππηνγξαθεζεί.

7. Σελ επνρή ησλ λέσλ αλαθηόξσλ (1700-1450 π.Χ.) νη Μηλσίηεο θπξηαξρνύλ
κε ηα πινία ηνπο ζε όιν ην Αηγαίν. Η εκπνξηθή δξαζηεξηόηεηα πνπ είρε
μεθηλήζεη από ηελ πξνεγνύκελε ρηιηεηία είλαη ηώξα πην έληνλε. Ιδηαίηεξε
δήηεζε ζε όιν ην Αηγαίν έρνπλ ηα έξγα ηεο θαιιηηερληθήο παξαγσγήο
(κεηαιινηερλία, ιηζνηερλία, θνζκεκαηνηερλία). Μηλσίηεο έκπνξνη θαη
λαπηηθνί θαίλεηαη λα απεηθνλίδνληαη ζε αηγππηηαθνύο ηάθνπο
πξνζθέξνληαο ηέηνηα έξγα ζε Αηγύπηηνπο αμησκαηνύρνπο κε ηνπο νπνίνπο
ζπλαιιάζζνληαλ.

8. Γύξσ ζην 1450 π.Χ. ηα κηλσηθά αλάθηνξα θαηαζηξέθνληαη,
πηζαλόλ από ζεηζκό, εθηόο από απηό ηεο Κλσζνύ. Η
εμαζζέληζε ηεο πνιηηηθήο θαη δηνηθεηηθήο νξγάλσζεο πνπ
μεθηλνύζε από ηα αλάθηνξα θαίλεηαη όηη έδσζε ηελ επθαηξία
ζηνπο Μπθελαίνπο λα θαηαιάβνπλ ηελ Κλσζό. Οη Μπθελαίνη
από ηελ Κλσζό θαίλεηαη όηη θπξηαξρνύλ ζε έλα κεγάιν ηκήκα
ηεο θεληξηθήο θαη αλαηνιηθήο Κξήηεο κέρξη ην 1370 π.Χ.,
νπόηε ην αλάθηνξν ηεο Κλσζνύ θαηαζηξέθεηαη νξηζηηθά. ΢ηε
ζπλέρεηα ε Κξήηε απνηειεί επαξρία ηνπ κπθελατθνύ θόζκνπ
δηαηεξώληαο όκσο νξηζκέλα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά.
www.youtube.com/watch?v=dxthoiliU50

9. Ζ ΘΡΖΣΚΔIΑ ΚΑI Ζ ΤΔΧΝΖ ΤΩΝ ΜIΝΩIΤΩΝ
Οη Μηλσίηεο πίζηεπαλ, βαζηθά, ζε έλα ζύκπιεγκα γπλαηθείσλ ζενηήησλ νη
νπνίεο έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ηε βιάζηεζε θαη ηε δηαδνρή ησλ επνρώλ, ηελ
άλζεζε θαη ην καξαζκό, ην ζάλαην θαη ηελ αλάζηαζε. ΢ηα ρξόληα ηεο αθκήο
ηνπ κηλσηθνύ πνιηηηζκνύ δελ ππήξραλ ζηελ Κξήηε κεγάινη λανί αιιά κόλν
κηθξά αλαθηνξηθά ή νηθηαθά ηεξά. Οη πηζηνί αηζζάλνληαη ηε ζεόηεηα ζαλ
θάηη κπζηεξηαθό, θεπγαιέν θαη άπηαζην. ΢πρλά ε ιαηξεία ηνπ ζείνπ
πξαγκαηνπνηείηαη θαη ζε ζπήιαηα, όπσο ζην Δηθηαίν Άληξν, όπνπ νη πηζηνί
πξνζέθεξαλ κηθξά εηδώιηα πνπ απεηθόληδαλ ηνπο ίδηνπο ηνπο ζενύο. Μεγάιε
είλαη ε ζεκαζία ηνπ ηεξνύ δέληξνπ ζηε κηλσηθή ζξεζθεία. Σν θύξην ηεξό
δέληξν θαίλεηαη λα είλαη ε ειηά. Από ηα δώα ζεκαληηθό ξόιν παίδεη ζηε
κηλσηθή ζξεζθεία ν ηαύξνο. Οη ηειεηέο πεξηιάκβαλαλ ρνξνύο θαη αγώλεο,
όπσο ηα ηαπξνθαζάςηα. Σν ηεξαηείν ην απνηεινύζαλ θπξίσο γπλαίθεο, αιιά
ππήξραλ θαη άλδξεο ηεξείο. Επεηδή δελ έρνπλ αθόκε αλαγλσζζεί νη γξαθέο
ησλ Μηλσηηώλ, κόλε πεγή πιεξνθόξεζήο καο γηα ηε ζξεζθεία ηνπο είλαη ηα
έξγα ηέρλεο πνπ έθεξαλ ζην θσο νη αλαζθαθέο.

10. Οη Μηλσίηεο αλέπηπμαλ πνιιέο κνξθέο ηέρλεο ζε
ζαπκαζηό επίπεδν. Η κηλσηθή ηέρλε έρεη πνηθηιία θαη
πξσηνηππία. Όια ηα κηλσηθά έξγα –αγγεία από πειό ή
πέηξα, εηδώιηα, θνζκήκαηα, ηνηρνγξαθίεο– έρνπλ θίλεζε,
δσληάληα θαη ράξε θαη δείρλνπλ κηα πξνηίκεζε ησλ
Μηλσηηώλ γηα ηελ απεηθόληζε ηεο θύζεο. Σα ζέκαηα θαη
ε ηερλνηξνπία ηνπο επεξέαζαλ ηνπο γεηηνληθνύο ιανύο,
ηδηαίηεξα ηνπο Κπθιαδίηεο θαη ηνπο Μπθελαίνπο.
Οη ηνηρνγξαθίεο, πνπ νη πεξηζζόηεξεο πξνέξρνληαη
από ην αλάθηνξν ηεο Κλσζνύ, παξηζηάλνπλ ζπλήζσο
ζξεζθεπηηθέο ή ηειεηνπξγηθέο πνκπέο, εηδπιιηαθά
ηνπία κε πινύζηα βιάζηεζε θαη δώα, θαζώο θαη
ζέκαηα από ηνλ θόζκν ηεο ζάιαζζαο.

11. Κεξακηθή. Ο γξήγνξνο θεξακηθόο ηξνρόο πνπ έρεη θαζηεξσζεί
δηεπθνιύλεη ηελ ηαρύηεξε θαηαζθεπή ησλ πήιηλσλ αγγείσλ
πνπ είλαη θνκςά θαη έρνπλ πνηθίια ζρήκαηα. Σα σξαηόηεξα
αγγεία απηήο ηεο επνρήο ζηε κηλσηθή Κξήηε είλαη ηα
πνιύρξσκα θακαξαϊθά, πνπ νθείινπλ ηελ νλνκαζία ηνπο ζην
ζπήιαην ησλ Κακαξώλ, όπνπ πξσηνβξέζεθαλ.
Καηαζθεπάδνληαλ ζηα εξγαζηήξηα ησλ κεγάισλ αλαθηόξσλ
ηεο Κλσζνύ θαη ηεο Φαηζηνύ. Σα θακαξατθά αγγεία εμάγνληαλ
ζε όιε ηελ αλαηνιηθή Μεζόγεην θαη ηελ Αίγππην.
Δηαθνζκνύληαλ ζπλήζσο κε πνιύπινθα θακππιόγξακκα
ζρέδηα γεκάηα θαληαζία θαη ζπαληόηεξα κε ζέκαηα από ην
δσηθό θαη θπηηθό θόζκν.

12. Άιια έξγα ηέρλεο. Σα πεξηζζόηεξα κηλσηθά εηδώιηα είλαη πήιηλα
θαη παξηζηάλνπλ γπλαίθεο, δελ ιείπνπλ όκσο θαη εηδώιηα αλδξώλ
θαη δώσλ. Αμηνζεκείσηα είλαη ηα ξπηά, κεγάια αγγεία, νξηζκέλα
κε κνξθή θεθαιήο δώνπ, ζπλήζσο ηνπ ηεξνύ κηλσηθνύ ηαύξνπ, ηα
νπνία ρξεζηκνπνηνύληαλ ζηηο ηειεηνπξγίεο. Yπάξρνπλ επίζεο
πεξίηερλα θνζκήκαηα από ρξπζό θαη αζήκη θαη ζθξαγίδεο από
ειεθαληνζηό θαη από ζθιεξνύο εκηπνιύηηκνπο ιίζνπο κε
εγράξαθηα γξακκηθά ζρέδηα.