1. Γιάννενα
Πρώτα στ’ άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα
Σα Ιωάλληλα γλσζηά θαη σο Γηάλλελα ή Γηάλληλα είλαη ε πξσηεύνπζα θαη
κεγαιύηεξε πόιε ηνπ λνκνύ Ησαλλίλσλ θαη ηεο Ζπείξνπ κε 111.740 θαηνίθνπο
(2011). Ζ επίζεκε νλνκαζία ηνπ ΟΣΑ είλαη Γήμος Ιωαννιτών θαη ζπκπεξηιακβάλεη
ηα γεηηνληθά ρσξηά. Ο θάηνηθνο νλνκάδεηαη Ησαλλίηεο, Ησαλλίηηζζα, ή θνηλώο
Γηαλληώηεο θαη Γηαλληώηηζζα. Σα Ησάλληλα βξίζθνληαη ζην βνξεηνδπηηθό θνκκάηη ηεο
επεηξσηηθήο Διιάδαο, ζην θέληξν ηνπ νκώλπκνπ ιεθαλνπεδίνπ. Δίλαη κία από ηηο
κεγαιύηεξεο πόιεηο ηεο Διιάδαο κε πινύζηα πνιηηηζηηθή παξάδνζε θαη ζύγρξνλεο
αλαπηπμηαθέο επηρεηξήζεηο. Ζ δηάλνημε ηεο Δγλαηίαο νδνύ ζπλδέεη νδηθά ηε δπηηθή κε
ηε βόξεηα θαη αλαηνιηθή Διιάδα. ΢ηελ πόιε ππάξρνπλ δύν λνζνθνκεία (Σν Γεληθό
Κξαηηθό "Υαηδεθώζηα" θαη ην "Παλεπηζηεκηαθό Πεξηθεξεηαθό Γνπξνύηε"). ΢ηα
Ησάλληλα εδξεύεη ην παλεπηζηήκην Ησαλλίλσλ, κε 17 ηκήκαηα θαη πεξίπνπ 20.000
θνηηεηέο. Δπίζεο ζηα Ησάλληλα θηινμελνύληαη θαη ηκήκαηα ηνπ Σ.Δ.Η. Ζπείξνπ, κε
έδξα ηελ Άξηα. Μεηαμύ ησλ πνιππνίθηισλ γεσγξαθηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηεο
πεξηνρήο, μερσξηζηή ζέζε θαηέρεη ε ιίκλε Πακβώηηδα, πνπ παξάθεηηαη ηεο πόιεο.
Άμην αλαθνξάο είλαη θαη ην λεζάθη ηεο ιίκλεο (λήζνο Ησαλλίλσλ), ζην νπνίν
βξίζθεηαη κηθξόο νηθηζκόο θαη δηάθνξα κλεκεία θαη αμηνζέαηα, όπσο ε ηειεπηαία
θαηνηθία ηνπ Αιή Παζά. Τπάξρνπλ επίζεο έμη κνλαζηήξηα, ην παιηόηεξν ηνπ Αγίνπ
Νηθνιάνπ (Νηίιηνπ) ή ΢ηξαηεγνπνύινπ ηνπ 11νπ αηώλα, ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ
(΢παλνύ) ή Φηιαλζξσπηλώλ από ην 1292 κ.Υ., ηνπ Αγίνπ Ησάλλε ηνπ Πξνδξόκνπ
(1506 κ.Υ.), ηεο Διενύζεο (1570 κ.Υ.), ηνπ Αγίνπ Παληειεήκνλνο (17νπ αηώλα) θαη
ηεο Μεηακνξθώζεσο ηνπ ΢σηήξνο (1851 κ.Υ.). ΢ην κνλαζηήξη ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ
(΢παλνύ) ή Φηιαλζξσπηλώλ δίδαμαλ θαηά ηα ρξόληα ηεο Σνπξθνθξαηίαο ν ιόγηνο
Αιέμηνο ΢παλόο, νη κνλαρνί Πξόθινο θαη Κνκλελόο θαη νη αδειθνί Αςαξάδεο,
Θενθάλεο θαη Νεθηάξηνο. Σξία ρηιηόκεηξα από ηελ πόιε ησλ Ησαλλίλσλ βξίζθεηαη ην
ζπήιαην Πεξάκαηνο Ησαλλίλσλ, κήθνπο πεξίπνπ 830 κέηξσλ θαη εθηάζεσο πεξίπνπ
14400 η.κ. Σν ζπήιαην αλαθαιύθζεθε από θαηνίθνπο ηεο πόιεσο πνπ πξνζπάζεζαλ
λα βξνπλ θαηαθύγην από ηνπο βνκβαξδηζκνύο ησλ ηηαιηθώλ αεξνπιάλσλ ην 1940.
Ιζηνξία
Αξραηόηεηα θαη πξώηνη ρξηζηηαληθνί ρξόλνη
Οη πξώηεο ελδείμεηο αλζξώπηλεο δξαζηεξηόηεηαο ζηελ πεξηνρή ησλ Ησαλλίλσλ
εληνπίδνληαη από ηελ Παιαηνιηζηθή Δπνρή (πξηλ 38.000 ρξόληα). Απηό έρεη
απνδεηρζεί από ηα ιίζηλα εξγαιεία πνπ βξέζεθαλ ζην ζπήιαην ηεο Καζηξίηζαο. Ζ
πόιε ηδξύζεθε ηνλ 6ν αηώλα από ην Βπδαληηλό Απηνθξάηνξα Ηνπζηηληαλό. Ζ
νλνκαζία ηεο πηζαλόηαηα πξνέξρεηαη από ηε Μνλή ηνπ Αγίνπ Ησάλλε ηνπ
Πξνδξόκνπ πνπ βξηζθόηαλ ζην ρώξν ηνπ θάζηξνπ θαη ηδξύζεθε πηζαλώο πεξί ην 510
κ. Υ. ή επεηδή ήηαλ ππό ηελ πξνζηαζία ηνπ Αγίνπ Ησάλλε ηνπ Πξόδξνκνπ. Ζ πόιε
αλαθέξεηαη γηα πξώηε θνξά ην 527 κ.ρ. από ηνλ ηζηνξηθό Πξνθόπην κε ηελ νλνκαζία
Δπξνία.
Μεζνβπδαληηλνί θαη Τζηεξνβπδαληηλνί ρξόλνη
Αθνινύζεζε ην δηάζηεκα ησλ ζιαβηθώλ επηδξνκώλ ζηελ επξύηεξε πεξηνρή θαηά ην
ηέινο ηνπ 6νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ 7νπ αη. κ.ρ.. ΢ην δηάζηεκα απηό δελ δηαζώδνληαη
1

2. ζηνηρεία γηα ηελ ηύρε ηεο πόιεο, αλ θαη ζεσξείηαη πηζαλή ε θαηάιεςή ηεο από ηνπο
επηδξνκείο γηα νξηζκέλεο δεθαεηίεο. Σν 879 ε πόιε αλαθέξεηαη γηα πξώηε θνξά κε ην
ζεκεξηλό ηεο όλνκα θαη ήηαλ έδξα Δπηζθόπνπ. Ζ πόιε θαηαιήθζεθε επί ηζάξνπ
΢ακνπήι πξνζσξηλά από ηνπο Βνπιγάξνπο. Σν 1082 ε πόιε θαηαιήθζεθε από ηνπο
Ννξκαλδνύο, ππό ηνλ Βνεκνύλδν ηνπ Σάξαληα, πνπ επηδηόξζσζε ηα ηείρε ηεο πόιεο
γηα λα απσζήζεη αληεπίζεζε ηνπ απηνθξάηνξα Αιέμηνπ Κνκλελνύ. Ζ πόιε
απειεπζεξώζεθε από ηνλ Αιέμην Κνκλελό ην 1108. Σν 13ν αη. κε ηελ εγθαζίδξπζε
ηνπ Γεζπνηάηνπ ηεο Ζπείξνπ ηα Ησάλληλα ήηαλ ην δεύηεξν ζεκαληηθόηεξν αζηηθό
θέληξν ηεο Ζπείξνπ, κεηά ηελ Άξηα. Ο ηδξπηήο ηνπ Γεζπνηάηνπ Μηραήι Α’
Κνκλελόο Γνύθαο ζπλέβαιε ζηελ εγθαηάζηαζε ζηελ πόιε επηθαλώλ νηθνγελεηώλ
από ηελ Κσλζηαληηλνύπνιε πνπ είραλ θύγεη ιόγσ ηεο Άισζεο ηνπ 1204 από ηνπο
΢ηαπξνθόξνπο. Από ην 1337-1340 ν Αλδξόληθνο ΗΗΗ Παιαηνιόγνο κε ηε βνήζεηα ηνπ
Ησάλλε Καληαθνπδελνύ θαηαιύνπλ ην Γεζπνηάην ηεο Ζπείξνπ θαη ηα Ησάλληλα
πεξηέξρνληαη ππό βπδαληηλό έιεγρν. Σν 1367 ηα Ησάλληλα έξρνληαη θάησ από ζιαβηθό
έιεγρν ηνπ Θσκά Πξεινύκπνπ πνπ νη Γηαλληώηεο έθεξαλ ζαλ πξνζηάηε, αιιά
απνδείρζεθε ηύξαλλνο. Μέρξη ηελ θαηάθηεζε από ηνπο Σνύξθνπο ην 1430, παξόιν
πνπ ε πόιε πεξηήιζε ππό ζεξβηθό θαη ηηαιηθό (νηθνγέλεηα Σόθθσλ) έιεγρν, γλώξηζε
ζεκαληηθή νηθνλνκηθή θαη πλεπκαηηθή άλζηζε.
Σνπξθνθξαηία
Ζ Πακβώηηδα, πην γλσζηή ζαλ ιίκλε ησλ Ησαλλίλσλ.
Ο 'Οξηζκόο' ηνπ ΢ηλάλ Παζά, 9 Οθη. 1430, πνπ απέλεηκε ζηνπο θαηνίθνπο ζεηξά
πξνλνκίσλ.
Σν 1430 νη Οζσκαλνί, ππό ηνλ ΢ηλάλ Παζά κε ηελ είζνδό ηνπο ζηελ πόιε
δεζκεύηεθαλ κε έγγξαθε ζπκθσλία (ορισμός) λα γίλνπλ ζεβαζηά πνιιά πξνλόκηα
2

3. ησλ θαηνίθσλ, θπξίσο πεξηνπζηαθά θαη εθθιεζηαζηηθά. Σν 1611 ν Γηνλύζηνο ν
Φηιόζνθνο (ή ΢θπιόζνθνο), πξώελ Δπίζθνπνο Λάξηζαο εγήζεθε εθηεηακέλεο
εμέγεξζεο ζηελ πεξηνρή. Ζ εμέγεξζε όκσο θαηαπλίγεθε από ην δηνηθεηή ηεο πόιεο
Αζιάλ Παζά, πνπ ήηαλ γελίηζαξνο ειιεληθήο θαηαγσγήο. Απόξξνηα ηνπ μεζεθσκνύ
απηνύ ήηαλ θαη ε θαηάξγεζε ησλ πξνλνκίσλ. Ο λαόο ηνπ Αγίνπ Ησάλλε ηνπ
Πξνδξόκνπ θαηαζηξάθεθε θαη νη κνλαρνί ζαλαηώζεθαλ. ΢ηε ζέζε ηνπ αλεγέξζεθε
ην 1618 ηδακί (Αζιάλ Σδακί, ζήκεξα κνπζείν, επί ηνπ θάζηξνπ) αθηεξσκέλν ζηνλ
Αζιάλ Παζά πνπ θαηέπλημε ην θίλεκα ηνπ Γηνλύζηνπ. Από ηελ επνρή εθείλε
εγθαηαζηάζεθαλ νηθνγέλεηεο Σνύξθσλ θαη Δβξαίσλ ζην θάζηξν ηεο πόιεο. Οη
εθδησρζέληεο Έιιελεο ίδξπζαλ λένπο νηθηζκνύο γηα πξώηε θνξά έμσ από ην θάζηξo:
ηεο Καινύηζηαλεο, ηεο ΢ηαξάβαο, ηεο Καξαβαηηάο, ηα Γπν Αδέιθηα, ηα Λαθώκαηα
θ.α. Παξόιε ηελ αλαηαξαρή, ε πόιε επαλέθακςε, νη Γηαλληώηεο ζπλέρηζαλ ηηο
εκπνξηθέο θαη ρεηξνηερληθέο ηνπο δξαζηεξηόηεηεο. Οη εκπνξηθέο ζρέζεηο κε
ζεκαληηθά θέληξα ηεο Δπξώπεο (Βελεηία θαη Ληβόξλν) ήηαλ έληνλεο, όπνπ έκπνξνη
από ηα Ησάλληλα ίδξπαλ εκπνξηθνύο θαη ηξαπεδηθνύο νίθνπο. Σαπηόρξνλα,
δηαηεξνύζαλ ηελ επαθή ηνπο κε ηελ παηξίδα θαη ρξεκαηνδνηνύζαλ ηελ θαηαζθεπή
εθπαηδεπηηθώλ ηδξπκάησλ. Απηνί νη έκπνξνη ππήξμαλ θαη νη πην ζεκαληηθνί εζληθνί
επεξγέηεο.
Ζ Καπιάλεηνο ΢ρνιή
Σα Ιωάλληλα ζην απόγεην ηνπ Νενειιεληθνύ Γηαθωηηζκνύ
Ζ ζεκαληηθόηαηε πλεπκαηηθή θαη εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηόηεηα ηελ επνρή εθείλε
ήηαλ απόξξνηα ηεο νηθνλνκηθήο επεκεξίαο πνπ ε πόιε γλώξηζε. Σα Ησάλληλα
απνηέιεζαλ ην ζεκαληηθόηεξν θέληξν ηνπ Νενειιεληθνύ Γηαθσηηζκνύ καδί κε ηελ
Κσλζηαληηλνύπνιε θαη ηα θέληξα ηνπ απόδεκνπ Διιεληζκνύ ζηε Βηέλλε θαη ζην
Βνπθνπξέζηη. Ησαλλίηεο ήηαλ νη ηδξπηέο θαη ησλ ηεζζάξσλ ειιεληθώλ ηππνγξαθείσλ
ηεο Βελεηίαο: ηνπ Νηθνιάνπ Γιπθύ, Αλδξέα Ηνπιηαλνύ, Νηθνιάνπ ΢άξνπ θαη
Γεκεηξίνπ Θενδνζίνπ. ΢ηνλ 17ν θαη 18ν αηώλα ρηίζηεθαλ πνιιεο ζρνιέο: ε
Δπηθαλείνπ ην 1647, ε Μπαιάλεηνο ην 1676, ε Μαξνύηζηνο ην 1742, ε Καπιάλεηνο ηo
1805 θαη αξγόηεξα ε Εσζηκαία ΢ρνιή ην 1828 θαη άιιεο. Οη ζρνιέο απηέο
απνηέιεζαλ ζεκαληηθά θέληξα ζηελ αλάπηπμε ηνπ Νενειιεληθνύ Γηαθσηηζκνύ. Ζ
Μπαιάλεηνο ηδξύζεθε από ηνλ Μπαιάλν Βαζηιόπνπιν, (1684-1760) κε ρξήκαηα ηνπ
επεξγέηε Μάλνπ Γθηνύκα. Δδώ δίδαμαλ ζεκαληηθέο πξνζσπηθόηεηεο ηνπ Διιεληθνύ
Γηαθσηηζκνύ, όπσο ν Βεζαξξίσλ Μαθξήο (1675-1683), ν ηεξέαο Γεώξγηνο
΢νπγδνπξήο (1683-1714), ν ηεξέαο Αλαζηάζηνο Παπαβαζηιείνπ (1715 -?), ν
ηεξνκόλαρνο Μεζόδηνο Αλζξαθίηεο (1715-?), ν καζεηήο ηνπ Αζαλάζηνο Φαιίδαο
(1767-1829), ν καζεηήο απηνύ Ησάλλεο Βειαξάο (1771-1823) θαη ν Κνζκάο Βαιάλνο
(1731-1808), γηνο ηνπ Μπαιάλνπ Βαζηιόπνπινπ. Ο Αζαλάζηνο Φαιίδαο κε ηε ζεηξά
3

4. ηνπ ίδξπζε ηελ Καπιάλεην ΢ρνιή κε ρξήκαηα πνπ δσξήζεθαλ από ηνλ πινύζην
έκπνξν Εώε Καπιάλε από ηε Ρσζία. Ο Φαιίδαο εμόπιηζε ηελ Καπιάλεην κε
αμηόινγε βηβιηνζήθε θαη κε εμνπιηζκό πεηξακαηηθήο θπζηθήο θαη ρεκείαο πνπ
πξνθάιεζε ηελ πεξηέξγεηα θαη θαρππνςία ηνπ Αιή Παζά. Ζ Καπιάλεηνο ιεηηνύξγεζε
έσο ην 1820, όηαλ ηα ΢νπιηαληθά ζηξαηεύκαηα κπήθαλ ζηα Ησάλληλα. ΢ηα Ησάλληλα
θνίηεζε θαη ν θιεξηθόο θαη ιόγηνο Νεόθπηνο Γνύθαο. Σα ζρνιεία απηά ζπλέρηζαλ ηε
Βπδαληηλή παξάδνζε θαη ζπλέβαιαλ απνθαζηζηηθά ζηελ αθύπληζε ησλ ππόδνπισλ
Διιήλσλ. Σν 1789 ε πόιε έγηλε έδξα ηεο πεξηνρήο (παζαιίθη) πνπ ήιεγρε ν Αιή
παζάο, κνπζνπικάλνο αιβαληθήο θαηαγσγήο από ην Σεπειέλη, ν νπνίνο είρε ππό ηνλ
έιεγρό ηνπ όιε ηελ πεξηνρή ηεο βνξεηνδπηηθήο Διιάδαο, ηελ Θεζζαιία, ηκήκα ηεο
Δύβνηαο θαη ηελ Πεινπόλλεζν. Καηά ην δηάζηεκα απηό ε πόιε γλώξηζε ην απόγεην
ηεο αθκήο ηεο. Από ηόηε έρεη κείλεη γλσζηή ε έθθξαζε όηη ηα Ησάλληλα είλαη «πξώηα
ζηα άξκαηα, ζηα γξόζηα θαη ζηα γξάκκαηα». Ο Νεόθπηνο Γνύθαο, ιόγηνο θαη
θιεξηθόο ηεο επνρήο, κε ππέξνγθν έξγν, αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά, κε κηα κηθξή
δόζε ππεξβνιήο:
Σν έηνο πνπ μέζπαζε ε Δπαλάζηαζε (1821), ν ΢νπιηάλνο ΢ειίκ ΗΗΗ ζηελ
Κσλζηαληηλνύπνιε, ζνξπβεκέλνο από ηελ ζπλερώο απμαλόκελε επηξξνή ηνπ Αιή
παζά θαη από πιεξνθνξίεο γηα πηζαλή απόζρηζή ηνπ από ηελ Οζσκαληθή
Απηνθξαηνξία, δηέηαμε ηνλ απνθεθαιηζκό ηνπ γηα πξνδνζία ελάληηα ζηελ Τςειή
Πύιε. Γπν ρξόληα αξγόηεξα δνινθνλήζεθε από αμησκαηνύρνπο ηνπ ΢νπιηάλνπ ζην
λεζί ηεο ιίκλεο ησλ Ησαλλίλσλ, όπνπ θαηέθπγε γηα λα απνθύγεη ηε ζαλαηηθή
θαηαδίθε. ΢ην Ίηο Καιέ, ηελ αθξόπνιε ηνπ θάζηξνπ, ππάξρνπλ ηα εξείπηα ηνπ
ζεξαγηνύ ηνπ Αιή Παζά, πνπ θαηαζηξάθεθε από ηνλ Οζσκαληθό ζηξαηό, ην Φεηίρηε
ηδακί θηηζκέλν ην 1597, ε καξκάξηλε βάζε ηνπ ηάθνπ ηνπ Αιή Παζά, θάπνηα
δηαζσδώκελα παιηά ηνπξθηθά θηίζκαηα, θπξίσο καγεηξεία, πύξγνη θξνπξώλ,
ππξηδηηαπνζήθεο, ζηαύινη αιόγσλ θαη θάπνηα θαλόληα από απηά πνπ ήηαλ
ηνπνζεηεκέλα γύξσ από ην θξνύξην. ΢ώδεηαη επίζεο έλαο πύξγνο ησλ Ννξκαλδώλ
πνπ είρε ελζσκαησζεί κε ην ζεξάτ ηνπ Αιή Παζά. Σν εθθιεζάθη ησλ Αγίσλ
Αλαξγύξσλ θηίζηεθε ην 1918 πάλσ ζην ζεζαπξνθπιάθην ηνπ Αιή Παζά.
Σα Ιωάλληλα κεηά ηελ Δπαλάζηαζε ηνπ 1821
Ζ Εσζηκαία ζρνιή ηνλ 19ν αηώλα.
Σν 1828 ηδξύεηαη ε Εσζηκαία ΢ρνιή κε ρνξεγία ησλ αδειθώλ Εσζηκά ζε πεξίνδν
δύζθνιε γηα ηελ πόιε. Σα Ησάλληλα δελ πεξηήιζαλ εληόο ηεο επηθξάηεηαο ηνπ
λενζύζηαηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο (1832). Σν 1869 κεγάιν κέξνο ηεο πόιεο
θαηαζηξάθεθε από ππξθαγηά, όκσο αλαθαηαζθεπάζηεθε γξήγνξα. Δηδηθά ε αγνξά
θαηαζθεπάζηεθε κε ζρέδηα ηνπ Γεξκαλνύ αξρηηέθηνλα Υνιηο, γεληθό ππήξμε θαη ην
ελδηαθέξνλ ησλ απόδεκσλ Γηαλλησηώλ πνπ ζπλέβαιιαλ ζηε ρξεκαηνδόηεζε γηα ηελ
4

5. αλέγεξζε πνιιώλ λαώλ (Αγίνπ Νηθνιάνπ, Αγίαο Μαξίλαο θ.α.), ζρνιείσλ θαη άιισλ
θνηλσθειώλ ηδξπκάησλ. ΢ηηο 21 Φεβξνπαξίνπ 1913 ηα Ησάλληλα απειεπζεξώζεθαλ
θαηά ηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη ελζσκαηώζεθαλ ζην Διιεληθό Κξάηνο. Μεηά
ηε Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή (1922) θαη ηελ αληαιιαγή ησλ πιεζπζκώλ, νη
πεξηζζόηεξεο ηνύξθηθεο νηθνγέλεηεο απνρώξεζαλ γηα ηελ Σνπξθία θαη ηαπηόρξνλα
ππνδέρηεθε αξθεηνύο πξόζθπγεο. Σν 1943, θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο Γεξκαληθήο
θαηνρήο, ζρεδόλ ην ζύλνιν ηεο Δβξατθήο θνηλόηεηαο ηεο πόιεο (Ρσκαληώηεο),
εζηάιεζαλ ζε ζηξαηόπεδα ζπγθέληξσζεο ζηελ Πνισλία θαη ηε Γεξκαλία, από ηνπο
νπνίνπο ειάρηζηνη επέζηξεςαλ. Γηαηεξείηαη ε Δβξατθή ΢πλαγσγή Ησαλλίλσλ. Από ηα
Ησάλληλα ήηαλ θαη ν επίζθνπνο Γηνλύζηνο ν Φηιόζνθνο, πνπ ππήξμε αξρεγόο ζε έλα
από ηα ζεκαληηθόηεξα επαλαζηαηηθά θηλήκαηα ζηελ πεξίνδν ηεο Σνπξθνθξαηίαο.
Αξγόηεξα ν Γηνλύζηνο ν Φηιόζνθνο νλνκάζηεθε ΢θπιόζνθνο εμαηηίαο ησλ
ζπλεπεηώλ ηνπ απνηπρεκέλνπ θηλήκαηνο ηνπ ελαληίνλ ησλ Σνύξθσλ. Πέζαλε κε
καξηπξηθό ζάλαην ζηα Ησάλληλα, ελώ θαηέπλημαλ θαη ην θίλεκα ηνπ. Παξά ηελ
απνηπρία ηνπ, θαηάθεξε λα μεζεθώζεη πνιινύο θαηνίθνπο ηεο ππαίζξνπ ελαληίνλ ησλ
Οζσκαλώλ.
Αμηνζέαηα θαη Μνπζεία ζηα Ιωάλληλα
Σάθνο Αιή Παζά θαη Φεηηρέ Σδακί
Σα Ησάλληλα έρνπλ πινύην αμηνζέαησλ θαη Μνπζείσλ, κε ηελ επηζήκαλζε, όηη ιόγσ
ηεο θπθινθνξηαθήο δπζρέξεηαο ηεο πόιεο θαη ηεο ρσξνηαμηθήο πνιπδηάζπαζεο ησλ
αμηνζέαησλ, ν επηζθέπηεο δπζθνιεύεηαη αξθεηά λα ηα επηζθεθζεί όια. Σα πιένλ
αμηνζεκείσηα αμηνζέαηα είλαη ηα εμήο.
(1) Αξραηνινγηθό κνπζείν Ιωαλλίλωλ, Πιαηεία Ληζαξίηζηα. Πεξηιακβάλεη
αξραηνινγηθά επξήκαηα θαη ησλ 4 λνκώλ ηεο Ζπείξνπ. Αλαθαηλίζζεθε ηα έηε
2008-2010 θαη έρεη πιένλ πνηνηηθή εξγνλνκηθή δηάηαμε εθζεκάησλ. Με ηελ
ίδξπζε ησλ λέσλ αξραηνινγηθώλ Μνπζείσλ Άξηαο, Νηθόπνιεο (Πξέβεδα) θαη
Ζγνπκελίηζαο, ηίζεηαη πιένλ ζην ηξαπέδη ην εξώηεκα ηεο επηζηξνθήο όισλ
ησλ εθζεκάησλ ησλ άιισλ Ννκώλ, πιελ απηώλ ηνπ Ννκνύ Ησαλλίλσλ.
(2) Κάζηξν Ιηο Καιέ : Πεξηέρεη ην Φεηηρέ Σδακί, ηνλ Σάθν ηνπ Αιή Παζά
θαη ην Βπδαληηλό Μνπζείν, όπσο θαη ηελ αίζνπζα έθζεζεο
Αξγπξνρξπζνρνΐαο. Σν Φεηηρέ Σδακί ην έηνο 2012 δελ είλαη επηζθέςηκν. Σν
όλνκά ηνπ ζεκαίλεη Σδακί ηεο Καηάθηεζεο θαη ρηίζηεθε ην 1430 πάλσ ζηα
εξείπηα ελόο βπδαληηλνύ λανύ. Αξρηθά ήηαλ μύιηλν, κεηά όκσο ην 1611
5

6. μαλαρηίζηεθε πέηξηλν. Σελ ηειηθή κνξθή ηελ πήξε από ηνλ Αιή Παζά ην
1795.
(3) To Bπδαληηλό Μνπζείν: ΢ηεγάδεηαη ζε θηίξην πνπ αλνηθνδνκήζεθε ζηα
εξείπηα ηνπ ζεξαγηνύ ηνπ Αιή -Παζά, ην νπνίν θαηαζηξάθεθε νινθιεξσηηθά
ην 1870 από ππξθαγηά. Σν Μνπζείν εγθαηληάζηεθε ην 1995 κε ζθνπό λα
δηαθπιάμεη ηα επξήκαηα ηεο επξύηεξεο πεξηνρήο ηεο Ζπείξνπ, πνπ
ρξνλνινγηθά θαιύπηνπλ ηελ παιαηνρξηζηηαληθή, βπδαληηλή θαη κεηαβπδαληηλή
πεξίνδν. Δπίζεο ην Μνπζείν, εθηόο από ηελ έθζεζε ησλ ζπιινγώλ ηνπ,
απνηειεί θαη πνιηηηζηηθό θέληξν, αθνύ θηινμελεί κνπζηθέο θαη ζεαηξηθέο
εθδειώζεηο, πεξηνδηθέο εθζέζεηο θιπ. ΢ηηο ζπιινγέο ηνπ πεξηιακβάλνληαη
παιαηνρξηζηηαληθά θαη βπδαληηλά γιππηά, επξήκαηα από ηελ Άξηα, θεξακηθά,
βηβιία, Υξηζηηαληθέο εηθόλεο θαη αμηόινγε ζπιινγή αξγπξνρνΐαο.
(4) Σέκελνο Αζιάλ Παζά (έηνο 1618). ΢ήκεξα ζηεγάδεη ην ηξηπιό Γεκνηηθό
Μνπζείν. Διιεληθό Σκήκα, Δβξατθό Σκήκα θαη Μνπζνπικαληθό ηκήκα. Σν
Γεκνηηθό Μνπζείν ζηεγάδεηαη ζην Αζιάλ Σδακί, πνπ βξίζθεηαη ζηελ
Αθξόπνιε ησλ Ησαλλίλσλ εληόο ηνπ Κάζηξνπ, πνπ ρηίζηεθε ην 1618 από ηνλ
Αζιάλ παζά. ΢ην Μνπζείν εθηίζεληαη ηνπηθέο ελδπκαζίεο, πθαληά,
μπιόγιππηα, είδε αξγπξνρνΐαο θαη άιια, ελώ ην έθζεκα πνπ μερσξίδεη είλαη ην
Γακαζθελό ζπαζί ηνπ Γεσξγίνπ Καξατζθάθε. Δπίζεο ζηνλ πεξίβνιν ηνπ
κνπζείνπ ζώδνληαη ηάθνη επηθαλώλ Σνύξθσλ, θαζώο επίζεο θαη ν ηάθνο ηνπ
Αζιάλ παζά. Αθόκε έμσ από ην Μνπζείν βξίζθνληαη θαλόληα θαη κπάιεο ηεο
επνρήο εθείλεο.
(5) Σν Μνπζείν Φωηίνπ Ραπαθνύζε: Βξίζθεηαη ζην θηηξηαθό ζπγθξόηεκα
ηνπ Σεκέλνπο Αζιάλ Παζά, ζηε βνξεηνδπηηθή αθξόπνιε ηνπ θάζηξνπ ησλ
Ησαλλίλσλ. Ο Γήκνο Ησαλληηώλ, κε ακνηβαία ζρέζε παξαρώξεζεο κεηαμύ
απηνύ θαη ηνπ ζπιιέθηε, θηινμελεί ηε ζπιινγή ζηνπο ρώξνπο ηνπ, από ην
2000. Σν ελέηαμε έηζη ζην πνιηηηζηηθό δπλακηθό ηνπ θαη ιεηηνπξγεί ζήκεξα
παξάιιεια κε ην Γεκνηηθό Λανγξαθηθό & Δζλνγξαθηθό Μνπζείν, ην νπνίν
ζηεγάδεηαη κέζα ζην Αζιάλ Σδακί. Οιόθιεξε ε ζπιινγή πεξηιακβάλεη 6.000
αληηθείκελα, πνπ θαηαηάζζνληαη ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο: Όπια κε ηα
εμαξηήκαηά ηνπο, θνζκήκαηα ηνπ 18νπ θαη ηνπ 19νπ αηώλα, Γηάθνξα,
Κεξακηθά (ηζιακηθήο ηέρλεο, αγγεηνπιαζηηθήο ηέρλεο ηνπ ειιεληθνύ ρώξνπ,
Σζαλάθ Καιέ).
(6) Οζωκαληθή Βηβιηνζήθε Πξόθεηηαη γηα εγθαηαιειεηκκέλν θηίξην κε
επηζθέςηκν. Μόλν εμσηεξηθή θσηνγξάθηζε.
(7) Οηθία Υνπζείλ Μαηέη ή νηθία Γεζπόηε. Οκνίσο κε επηζθέςηκν, εξείπην.
(8) Οζωκαληθό Σέκελνο Βειή Παζά
(9) Μνπζείν Πξνεπαλαζηαηηθήο Πεξηόδνπ
(10) Ηζηνξηθό Κέληξν ησλ Ησαλλίλσλ
(11) ΢ηνά Λνύιε: ΢ην εκπνξηθό απηό θέληξν ζπλππήξραλ, γηα πνιιά ρξόληα,
νη ηξεηο ζξεζθεπηηθέο εζλόηεηεο ηεο πόιεο, Υξηζηηαλνί, Δβξαίνη θαη
Μνπζνπικάλνη. Αξρηθά ε ΢ηνά ιεηηνπξγνύζε σο ράλη θαη ζηε ζπλέρεηα
κεηαηξάπεθε ζε εκπνξηθό θέληξν.
(12) Η Γεκνηηθή Πηλαθνζήθε ηωλ Ιωαλλίλωλ ζηεγάδεηαη από ην 2000 ζην
λενθιαζηθό θηίξην Ππξζηλέια, ην νπνίν θηίζηεθε ην 1890. Ο Βαζίιεηνο
Ππξζηλέιιαο, ν νπνίνο δηεηέιεζε δήκαξρνο Ησαλλίλσλ, δηέζεζε νιόθιεξε ηελ
θηλεηή θαη αθίλεηε πεξηνπζία ηνπ ην 1958 ζην δήκν Ησαλληηώλ. Σν 1960
δεκηνπξγήζεθε ε πξώηε Γεκνηηθή Πεξηθεξεηαθή Πηλαθνζήθε ζηελ Διιάδα,
πνπ θαη' αξράο ιεηηνύξγεζε ζην θηίξην Μειά κέρξη ηε κεηαζηέγαζή ηνπ ζηε
ζεκεξηλή ηεο ζηέγε. Σα έξγα ηεο ζπιινγήο ηεο Πηλαθνζήθεο αλήθνπλ ζηνπο
6

7. κεγαιύηεξνπο Νενέιιελεο, δσγξάθνπο θαη γιύπηεο, ηα νπνία
ζπγθεληξώζεθαλ κε αγνξέο θαη δσξεέο από δηάθνξνπο ζπιιέθηεο θαη
θαιιηηέρλεο. Πεξηιακβάλνληαη 500 πεξίπνπ έξγα, πίλαθεο, ζρέδηα, ραξαθηηθά,
εηθόλεο θαη γιππηά.
Γήκεηξα Φξνζύλε
ΠΖΓΖ: ΒΙΚΙΠΑΙΓΔΙΑ (δηαζθεπή)
7