Оқушыларға жаңа тақырыпты түсіндіру, қазақ хандығы, Абылай хан туралы мәлімет беру, тапсырмалармен жұмыс жасау

4. Сабақтың тақырыбы: “Қазақ
хандығы. Абылай хан”
а) білімділік: Оқушыларға жаңа тақырыпты түсіндіру, қазақ
хандығы, Абылай хан туралы мәлімет беру,
тапсырмалармен жұмыс жасау
б) дамытушылық: Оқушылардың ақыл-ойын кеңейту, сұрақ - жауап,
дәлелдеу, мысал арқылы дамыту;
а) тәрбиелік: Қазақ елінің тарихын біліп, құрметтеуге, қастерлеуге,
терең ұға білуге,тәрбиелеу;
Сабақтың түрі: Жаңа сабақ Сайыс сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, мәнерлеп оқу, сын тұрғысынан
ойлау әдісі, пікір алмасу, сайыс, топқа бӛлу әдісі;
Кӛрнекілігі: Кітаап, сурет, қима қағаз, слайд, интерактивті тақта
Сабақтың мақсаты:

5. 1. Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушыларды түгелдеу, сабаққа даярлық;
Оқушы назарын сабаққа аудару;
Ана тілің – бала шағың өркенің,
Ана тілің – болашағың, ертеңің,
Аан тілің - сайын далаң, жер, көгің,
Аан тілің - арман ойың, өрнегің.
Ана тілді білмесең,
Шат шадыман күлмес ең,
Жер бетінде сайраңдап,
Қазақ болып жүрмес ең.

6. 2. Үй тапсырмасын сұрау:
3 – ші тапсырма. Екі жай сӛйлемнен
ыңғайлас салалас құрмалас сӛйлем жасаңдар.

7. III. Жаңа сабақ
Қарашаның он төрті
Сынып жұмысы
Қазақ хандығы. Абылай хан

8. 1. Кӛрініс. (Оқушылар тақырыпты, жаңа жазып
болып, орындарынан тұрып сыныптан шығып кетеді. )
Осы кезде сыныпта қалған екі оқушының бірі,
......, ата-анамыз қонақтан келгенше достарымызды
жинап бастаңғы жасайық та?!
Жасасақ жасайық. Ӛзіміздің кӛшенің балаларын шақыр.
Мен қазір оларды шақырып келе қояйын.
(әрқайсысының тұсына барып айтады):
Біздің үйге қонаққа жүріңдер, бастаңғы жасаймыз.
Олар келіп стол басына жайғасады.

9. Ал енді құр отырмай, ойнайық.
Ойнасақ, ойнайық.
Достар бір сәт тарихымызға сапар
шегейік.

10. Тарих беті ұлылардың есімінен тұрады,
Ізгі жандар халқымыздың берекесін ұғады.
Жасырмайық, паш етейік тарихтағы сырларды
Ұрпақтарға жеткізейік қасиетті ұлдарды.

12. Абылай (Әбілмансұр) хан — (1733—1737) билік құрған. Абылай хан
(1711-1781)Қазақ Ордасының ханы, қазақ мемлекетінің
тарихындағы аса кӛрнекті мемлекет қайраткері,
арғы тегі Жошы хан, бергі бабалары қазақ ордасының негізін салған
Әз-Жәнібек, одан соң еңсегей бойлы ер Есім хан, Салқам Жәңгір хан.
Абылай – Жәңгір ханның бесінші ұрпағы. Абылай жекпе-жекке
шыққанда жауы шақ келмейтін батыр болып, қанішер Абылай
атаныпты. Осы Абылайдан кӛркем Уәли туады. Оның баласы
Әбілмансұр (кейін қазаққа хан болып Абылай атанған) «ақтабан
шұбырынды» жылдарында жетім қалып, үйсін Тӛле бидің қолына
келеді. Аш-жалаңаштықтан жүдеген ӛңіне, ӛсіп кеткен шашына қарап
Тӛле би оған «Сабалақ» деп ат қойып, түйесін бақтырады. Әбілмәмбет
тӛренің жылқысын да бағады. Бұл, Ш.Уәлихановтың айтуына
сүйенсек, Абылайдың 13 жасар кезі болса керек.

14. Көкшетау қаласы Абылай Хан алаңы.

15. 4. Сабақты бекіту:
Келіңдер достар,
екі топқа бӛлініп, сайыс ӛткізейік.
Бәрі: - Иә, сайыс ӛткізейік.
Ендеше, екі топқа бӛлінейік, сайысты қарсы болмасаңдар мен
жүргіземін. (Оқушылар екі топқа бӛлінеді, екі столға
отырады)
Сайысымыз бірнеше турдан тұрады. Бірінші тур – «Бәйге»
деп аталады. Мұнда екі топқа 10-10-нан сұрақ қойылады, қай
топ сұрақтарға дұрыс әрі тез жауап берсе, жоғары
бағаланады.
1 – айналым
“Бәйге”

16. 1-топқа:
1.Салалас құрмалас сөйлем деген не?
2. Абылай хан қай жылы дүниеге келген ?
3. Қазақ тілі қандай тіл?
4. Абылай қазақ тарихындағы нешінші хан?
5. Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемге мысал
келтір.
6. Абылай ханның әкесінің есімі кім?
7. Жай сөйлем мен құрмалас сөйлемнің
айырмашылығы неде?
8. Абылай қай жүздің ханы ?
9. «Орфография» қай елдің сөзі?
10. Төле би не себепті Абылай ханға “сабалақ” деп
ат қойған?

17. • 2-топқа:
• 1. Қазақ тілі алғаш мемлекеттік
мәртебесін қай жылы алды?
• 2. Құрмалас сөйлем деген не?
• 3. Абылай хан қай жылдары хандық
құрды?
• 4. Ақылды сөзінің түбірі?
• 5. Абылай хан қай жерге жерленген?
• 6. Қарсылықты салалас құрмалас
сөйлемге мысал келтір.
• 7. Абылай ханның жұбайының есімі кім?
• 8. Қазақ тілінде лексика ғылымы нені
зертттейді?
• 9. Ғажайып сөзінің синонимі?
• 10. Абылай қай жылы дүние салды?

18. Рахмет, сайысымызды ары қарай жалғастырайық.
Келесі сайысымыз
2. “Сөз тапқанға қолқа жоқ” ойыны.
“Қ” дыбысы
1 - топ
1. Абылай кім?
2. Жақын сөзінің антонимі
3. Тіл тас жара ма?
4. Отаныңды қалай сүйесің?
5. Ердің атын не шығарады?
6 Тәуелсіздік кім үшін қажет?
1. Апайың ұрыса ма?
2. Тәрбие неден басталады?
3. Екі немесе бірнеше жай сөйлемнен құралып,
күрделі ойды білдіретін сөйлем атауы?
Жақсылық деген не?

19. ―Ж‖ дыбысы
2 – топ
1. Тәуке Абылайды не үшін ―Сабалақ‖ деп атады?
2. Ел бірлігін сақтап қалу үшін не істеу керек?
3. Білім не үшін керек?
4. Қайда кетіп барасың?
5. Елің тоқырауға үшыраса не істер едің?
6. Кӛңіл күйің қалай?
7. Ауыр сӛзінің антонимі
8. Алға қойған мақсатың...
9. 2030 жылда елімізде қандай ӛзгерістер болады?
10. Еңсесі биік ел болашағы кімнің қолында?

20. •
•
• Келесі сайысымыз,
• 3. “Кім тез талдай біледі?” деп аталады.
• 1 – тапсырма. Берілген сӛздерге
• морфологиялық талдау жасаңдар
• және сӛйлемдер құраңдар.
• Халықтың, билеуші, Абылайдың, кеңесшілері, ша
йқастарда, қазақ, қымбатты, сұлтандар, мемлекет,
тайпаларды,басқарды, дамыған, тәуелсіздік.

21. 2 – тапсырма. Берілген жай сӛйлемдерден салалас
құрмалас сӛйлем жасаңдар.
1. Абылайдың жиырма жасы 1733 жылға сәйкес келеді. Дәл сол жылы қазақ пен қалмақ
арасында үлкен майдан болғаны қытай деректерінде атап кӛрсетілген.
2. Абылайдың әскери қайраткерлігі, қолбасылық қабілеті жоғары деңгейде еді. Бұл
қабілеті 30-40 жылдардағы шайқастарда ерекше кӛрінді.
3. Жан алысып жан беріскен соғыстардың бірін Бұқар жырау ӛлең шумақтарымен
суреттеген. Онда «Қалданменен ұрысып, Жеті күндей сүрісіп...» деп суреттейді.
4. Абылай хан Қазақ Ордасының ханы. Қазақ мемлекетінің тарихындағы аса кӛрнекті
мемлекет қайраткері.
5. Абылай бала күнінде Үйсін Тӛле бидің қолына келеді. «Ақтабан шұбырынды»
жылдарында Абылай жетім қалған.
6. Аш-жалаңаштықтан ӛңі жүдеп, шашы ӛсіп кеткеді. Тӛле би оған «Сабалақ» деп ат
қойып, түйесін бақтырады.

22. 4. Келесі бөлім “Елші ”
деп аталады. Бұл бөлімде мәтінді қазақ
тіліне аудару қажет.
1 топқа:
Казахский язык принадлежит народу, населяющему большую
территорию. Сотни тысяч слов в нашем языке, он на первое место я
бы поставил три слова: хлеб, труд народ. Эти три корня, на которых
держится наше государство. Это самое сущность нашего строя. И
эти корни так прочнопереплелись, что ни разровать их, ни
разделить никогда. Кто не знает, что такое хлеб и труд, перестает
быть сыном своего народа.
2 – топқа:
Люди одной страны, одного государства могут говорить на разных
языках, но для развития обшества, его культуры, науки и
производства нужен государственный язык. Таким языком в
Казахстане является казахский язык.
Огромный вклад в формирование и развитие казахского
литературного языка внесли Абай Кунанбаев, и Ибрай Алтынсарин.

23. Ал енді
5. «Полиглот» сайысы болсын,
кім кӛп тіл біледі?
1-топ
Билеуші–
қолбасшылық–
билік -
қауым –
бітім жасау –
тайпа -
халық –
қолында болды -

24. 2-топ
саясатшы –
Әйгілі –
күшті -
жер кӛлемі –
ынтымақ -
Отан –
билік жүргізу –
батыр -

26. Қорытынды:
Егер сен ел билеуші хан болсаң,
қазақ елінің туы ешқашан
жығылмасын десең елің үшін қандай
қызмет атқарар едің?

27. Үйге тапсырма:
―Қазақ хандары‖деген тақырыпқа шағын
шығарма жазыңдар.
Бағалау:

28. Ал енді достар,
ата – аналарың келіп
іздеп қалар,
үйлеріңе қайтыңдар