4 consumers & producers

3
II:Эрэлт ба нийлүүлэлт Зах зээл ба чинээлэг аж
байдал

Copyright © 2004 South-Western
55Хэрэглэгчид,
Үйлдвэрлэгчид, ба
Зах зээлийн үр
ашиг

Зах зээлийн тэнцвэрийг
эргэж харъя
• Тэнцвэрийн үнэ батоо хэмжээ нь худалдагч
болон худалдан авагчийн нийт сайн сайхан
байдлыг дээд хэмжээнд хүргэх үү?
• Зах зээлийн тэнцвэр хязгаарлагдмал
нөөцийн зах зээлийн хуваарилалтын аргыг
тусгадаг.
• Зах зээлийн хуваарилалт нь чинээлэг эдийн
засгийг бий болгоход хэрэгтэй.

Эдийн засгийн чинээлэг аж байдал
• Чинээлэг эдийн засаг нь нөөцийн хуваарилалт
нь эдийн засгийн сайн сайхан байдалд
хэрхэн нөлөөлөх талаар судалдаг.
• Худалдагчид болон худалдан авагчид зах
зээлээс үр ашиг хүлээн авна.
• Зах зээл дэх тэнцвэр нь худалдагч болон
худалдан авагчдын нийт сайн сайхан
байдлыг ддээд хэмжээнд хүргэнэ.

• Зах зээл дэх тэнцвэр нь ашгийг дээд
хэмжээнд хүргэх ба энэ нь бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэгч болон худалдан авагчдын
хоёулангийнх нь сайн сайхан байдлыг
дээшлүүлнэ.

• Хэрэглэгчийн илүүдэл нь эдийн засгийн
чинээлэг байдлыг худалдан авагчийн
зүгээс хэмждэг.
• Үйлдвэрлэгчийн илүүдэл нь эдийн засгийн
чинээлэг байдлыг худалдагчийн зүгээс
хэмждэг.

Хэрэглэгчийн илүүдэл
• Төлбөрийн чадварт ай байх гэдэг нь
худалдан авагчаас бараанд төлөхийг хүссэн
хамгийн дээд хэмжээ.
• Энэ нь худалдан авагч бараа болон
үйлчилгээг хэрхэн үнэлж байгааг хэмждэг.

• Хэрэглэгчийн илүүдэл нь худалдан
авагчийн төлбөрийн чадвараас түүний
бодитойгоор төлөх тоо хэмжээг хассан
дүн.

Хүснэгт1. 4 боломжит худалдан авагчийн чадавх
Copyright©2004 South-Western

• Зах зээлийн эрэлтийн муруй нь худалдан
авагч үнийн янз бүрийн түвшинд худалдан
авахад бэлэн байгаатоо хэмжээг дүрсэлдэг.

Эрэлтийн хуваарь ба
Эрэлтийн муруй

Зураг 1 Эрэлтийн хуваарь баэрэлтийн муруй
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Price of
Album
0 Quantity of
Albums
Demand
1 2 3 4
$100 John’s willingness to pay
80 Paul’s willingness to pay
70 George’s willingness to pay
50 Ringo’s willingness to pay

Зураг 2 Хэрэглэгчийн илүүдлийг эрэлтийн муруйн
тусламжтай хэмжих нь
(a) Price = $80
Price of
Album
50
70
80
0
$100
Demand
1 2 3 4 Quantity of
Albums
John’s consumer surplus ($20)

Зураг 2 Хэрэглэгчийн илүүдлийг эрэлтийн муруйн
тусламжтай хэмжих нь
(b) Price = $70
Price of
Album
50
70
80
0
$100
Demand
1 2 3 4
Total
consumer
surplus ($40)
Quantity of
Albums
John’s consumer surplus ($30)
Paul’s consumer
surplus ($10)

Хэрэглэгчийн илүүдлийг хэмжихэд эрэлтийн
муруйг ашиглах нь
• Эрэлтийн муруйн доод хэсэг, үнийн дээд
хэсгээр зах зээл дэх хэрэглэгчийн
илүүдлийг хэмждэг.

Зураг 3 Хэрэглэгчийн илүүдэлд үнэ нөлөөлөх нь
Consumer
surplus
Quantity
(a) P1 үнийн хэрэглэгчийн илүүдэл
Price
0
Demand
P1
Q1
B
A
C

Зураг 3 Хэрэглэгчийн илүүдэлд үнэ нөлөөлөх нь
Эхний
хэрэглэгчийн
илүүдэл
Quantity
(b) P2 үнийн хэрэглэгчийн илүүдэл
Price
0
Demand
A
B
C
D E
F
P1
Q1
P2
Q2
Шинэ хэрэглэгчдийн
хэрэглэгчийн илүүдэл
Эхний хэрэглэгчид
нэмэлт илүүдэл

Хэрэглэгчийн илүүдэл юугаар
хэмжигдэх вэ?
• Хэрэглэгчийн илүүдэл, худалдан авагчийн
төлбөрийн чадвараас түүний бодитойгоор
төлөх тоо хэмжээг хассан дүн, буюу
худалдан авагчдын бараанаас авч буй үр
ашгийг хэмждэг.

Үйлдвэрлэгчийн илүүдэл
• Үйлдвэрлэгчийн илүүдэл нь худалдан
авагчийн худалдан авч буй барааны үнээс
түүний зардлын дүнг хассан дүн.
• Энэ нь зах зээлийн үйл ажиллагаанд
оролцож байгаа худалдагчийн ашгийг
хэмждэг.

Хүснэгт2. 4 боломжит худалдагчийн зардал
Copyright©2004 South-Western

Үйлдвэрлэгчийн илүүдлийг хэмжихэд
нийлүүлэлтийн муруйг ашиглах нь
• Хэрэглэгчийн илүүдэл нь эрэлтийн
муруйтай холбоотой тул, үйлдвэрлэгчийн
илүүдэл нь нийлүүлэлтийн муруйтай
холбоотой байх нь тодорхой.

Нийлүүлэлтийн хуваарь ба
нийлүүлэлтийн муруй

Зураг 4 Нийлүүлэлтийн хуваарь банийлүүлэлтийн муруй

Үйлдвэрлэгчийн илүүдлийг хэмжихэд
• Үнээс доод хэсэг ба нийлүүлэлтийн
муруйгаас дээш хэсэг нь зах зээл дэх
үйлдвэрлэгчийн илүүдлийг тодорхойлдог.

Зураг 5 Үйлдвэрлэгчийн илүүдлийг хэмжихэд
Quantity of
Houses Painted
Price of
House
Painting
500
800
$900
0
600
1 2 3 4
(a) Price = $600
Supply
Grandma’s producer
surplus ($100)

Зураг 5 Үйлдвэрлэгчийн илүүдлийг хэмжихэд
Quantity of
Houses Painted
Price of
House
Painting
500
800
$900
0
600
1 2 3 4
(b) Price = $800
Georgia’s producer
surplus ($200)
Total
producer
surplus ($500)
Grandma’s producer
surplus ($300)
Supply

Зураг 6 Үйлдвэрлэгчийн илүүдэлд үнэ нөлөөлөх нь
Producer
surplus
Quantity
(a) Р1 үнийн үйлдвэрлэгчийн илүүдэл
Price
0
Supply
B
A
C
Q1
P1

Зураг 6 Үйлдвэрлэгчийн илүүдэлд үнэ нөлөөлөх нь
Quantity
(b) Р2 үнийн үйлдвэрлэгчийн илүүдэл
Price
0
P1
B
C
Supply
A
Эхний
Үйлдвэрлэг-
-чийн
Q1
P2
Q2
Шинэ үйлдвэрлэ-
-гчийн илүүдэл
Эхний үйлдвэрлэг-
-чийн нэмэлт
илүүдэл
D E
F
илүүдэл

Зах зээлийн үр ашиг
• Хэрэглэгчийн илүүдэл ба үйлдвэрлэгчийн
илүүдэл нь бидэнд дараах асуултад
хариулахад тусална:
• Чөлөөт өрсөлдөөнт зах зээлийн
тусламжтайгаар нөөцийг байршуулах нь
нийгмийн хүсэл зорилгод нийцэж байнауу?

= Худалдан авагчдын барааны үнэлгээ –
Хэрэглэгчдээс төлсөн мөнгөн дүн
ба
Үйлдвэрлэгчдийн илүүдэл
= Худалдагчаас авсан мөнгөн дүн –
нийлүүлэгчдийн зардлууд

Нийт илүүдэл
= Хэрэглэгчийн илүүдэл + Үйлдвэрлэгчийн
илүүдэл
эсвэл
Нийт илүүдэл
= Худалдан авагчийн барааны үнэлгээ –
Худалдагчдын зардлууд

• Үр ашиг нь нөөцийн байршилт нийт
илүүдлийг дээд хэмжээнд хүргэж байвал
байршлыг үр ашигтай гэж үзнэ.

• Төлөвлөгч нь үр ашгийн зэрэгцээгээр
төрөл бүрийн худалдан авагч болон
худалдагчийн хооронд баялгийг үнэнчээр
хуваарилах шударга байдалд анхаарал
тавих ёстой.

Зураг 7 Зах зээлийн тэнцвэрийн нөхцөл дэх хэрэглэгчийн ба
үйлдвэрлэгчийн илүүдэл
Producer
surplus
Consumer
surplus
Price
0 Quantity
Equilibrium
price
Equilibrium
quantity
Supply
Demand
A
C
B
D
E

• Зах зээлийн үр дүнгийн талаарх 3 таамаглал
• Чөлөөт зах зээл нь нийлүүлсэн барааг
/төлбөрийн чадвараар тодорхойлогддог/ бусад
чадавхитай хэрэглэгчдээс өндөр үнэлсэн
худалдан авагчдын дунд хуваарилна.
• Чөлөөт зах зээл нь бага зардлаар үйлдвэрлэсэн
бараа нийлүүлэгчдийн дунд түүний эрэлтийг
бий болгоно.
• Чөлөөт зах зээл нь хэрэглэгчид болон
үйлдвэрлэгчдийн нийт илүүдлийг дээд
хэмжээнд хүргэх барааны тэр тоо хэмжээг
үйлдвэрлэнэ.

Зураг 8 Тэнцвэрт тоо хэмжээний үр ашиг
Quantity
Price
0
Supply
Demand
Cost
to
sellers
Cost
to
sellers
Value
to
buyers
Value
to
buyers
Value to buyers is greater
than cost to sellers.
Value to buyers is less
than cost to sellers.
Equilibrium
quantity

Зах зээлийн үр ашгийг үнэлэх нь
• Нөөцийн үр ашигтай хуваарилалт нь зах
зээлийн тэнцвэрийн үр дүн байдаг тул
төлөвлөгч чөлөөт өрсөлдөөнт зах зээлийн
үйл ажиллагааны үр дүнг тэр байгаагаар нь
хүлээн зөвшөөрдөг.
• Хөндлөнгөөс оролцохгүй бодлого нь
францаар laissez faire гэж илэрхийлэгдсэн
байдаг ба үгчлэн орчуулбал “тэдэнд хийх
боломжийг олгооч” гэсэн үг юм.

• Зах зээлийн засаглал
• Хэрэв зах зээлийн систем нь төгс өрсөлдөөнт
биш бол зах зээлийн засаглалүр дүнтэй болно.
• Зах зээлийн засаглал нь үнэд нөлөөлөх чадвар юм.
• Зах зээлийн засаглал нь зах зээл үр ашиггүй байх
шалтгаан болдог бөгөөд учир нь нийлүүлэгчдэд
үнэ болоод барааны нийлүүлэлтийн тоо хэмжээг
эрэлт нийлүүлэлтийн тэнцвэрээс өөр түвшинд
барьж байх бололцоог олгодог юм.

• Гадаад нөлөө
• Зах зээлийн үйл ажиллагааны үр дүн тухайн зах зээл
дэх худалдагч болон худалдан авагчдаас гадна өөр
бусад субъектүүдээс хамаардаг.
• Зах зээлийн чинээлэг байдал нь зөвхөн худалдан
авагчдын өртөг болоод үйлдвэрлэгчдийн зардлаас бус
мөн бусад хүчин зүйлүүдээс хамаарахад хүргэдэг.
• Худалдан авагчид болон нийлүүлэгчид хэрэглээ
болоод үйлдвэрлэлийн талаар шийдвэр гаргахдаа
зах зээл дээрх тэнцвэр бүхэлдээ нийгмийн ашиг
тусын үүднээс үр ашиггүй байж болох гадаад
нөлөөг тооцож үздэггүй юм.

Дүгнэлт
• Хэрэглэгчийн илүүдэл гэдэг нь худалдан
авагчаас бодитойгоор төлж буй хэсгийг
хасахад төлбөрийн чадвартай үлдэж байхыг
хэлнэ.
• Хэрэглэгчийн илүүдэл нь зах зээлийн үйл
ажиллагаанаас хэрэглэгчийн олж авч буй
ашгийг тодорхойлно.
• Хэрэглэгчийн илүүдлийг эрэлтийн муруйны
доор болон тэнцвэрийн үнийн дээр оршиж
байгаа дүрсийн талбайг тодорхойлох замаар
тогтоодог.

Дүгнэлт
• Үйлдвэрлэгчийн илүүдэл гэдэг нь
үйлдвэрлэгчийн зардлыг хасаад
худалдагчийн авч байгаахэсгийг хэлнэ.
• Тэрээр зах зээлийн үйл ажиллагаанаас
худалдагчийн олж буй ашгийг
тодорхойлно.
• Үйлдвэрлэгчийн илүүдлийг тэнцвэрийн
үнийн доор болоод нийлүүлэлтийн муруйн
дээр оршиж буй дүрсийн талбайг
тодорхойлох замаар тооцоолно.

Дүгнэлт
• Нөөцийн байршил хэрэглэгч болон
үйлдвэрлэгчийн илүүдлийн нийлбэрийг
максимум хэмжээнд хүргэж байвал түүнийг
үр ашигтай гэж үзнэ.
• Бодлого боловсруулагчид эдийн засгийн
үйл ажиллагааны үр дүнг илүү шударга, үр
ашигтай байлгахыг үргэлж сонирхож
байдаг.

Дүгнэлт
• Эрэлт болон нийлүүлэлтийн тэнцвэр
хэрэглэгч болон үйлдвэрлэгчийн илүүдлийг
максимум хэмжээнд хүргэдэг.
• Зах зээлийн “үл үзэгдэх гар” худалдан
авагч болоод худалдагчийг нөөцийн үр
ашигтай байрлалд аваачна.
• Зах зээлийн доголдлын үед нөөцийн
байршил үр ашиггүй байна.

Үндсэн ойлголтууд
• Эдийн засгийн чинээлэг аж байдал
• Төлбөрийн чадвартай байх
• Хэрэглэгчийн илүүдэл
• Үйлдвэрлэгчийн илүүдэл
• Шударгаёс
• Үр ашиг
• Зардал

4 consumers & producers

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to 4 consumers & producers

Similar to 4 consumers & producers (6)

4 consumers & producers