14 externalities

6
Нийгмийн секторын экономикс

Copyright©2004 South-Western
1515Гадаад нөлөө

Copyright © 2004 South-Western
• Эргэн санахад: Адам Смитийн зах зээлийн
“үл үзэгдэх гар” нь зөвхөн өөрсдийнхөө
хувийн зорилгыг илэрхийлж буй худалдагч
болон худалдан авагчдыг нийгмийн
нийтээрээ олж авч байгаа ашгийг дээд
хэмжээнд хүргэдэг тэр зах зээлд аваачиж
өгдөг юм.
Гэвч зах зээлийн хомсдол
байсаар

Гадаад нөлөө базах зээлийн үр
ашиггүй байдал
• Гадаад нөлөө гэж аливаа нэг хүний үйлдэл
бусдын чинээлэг аж байдалд нөлөөлөхийг
хэлнэ.
• Гадаад нөлөө нь зах зээл үр ашиггүй байх
шалтгаан бөгөөд, иймд нийт илүүдлийг
максимумчлах явдал бүтэлгүй болно.

• Гадаад нөлөө үүсэх...
. . . Нэг хүний үйлдэл бусдын чинээлэг аж
байдалд нөлөөлөх ба түүнийхээ төлөө ямар
нэг нөхөн олговор төлөөгүй болон хүлээн
аваагүй үед үүснэ.

• Бусдад үзүүлэх нөлөө нь тааламжтай бус
байвал, сөрөг гадаад нөлөө гэдэг.
• Бусдад үзүүлэх нөлөө нь үр ашигтай
байвал, эерэг гадаад нөлөө гэдэг.

• Сөрөг гадаад нөлөө
• Автомашины утаа
• Тамхины утаа
• Нохой хуцах (Чанга)
• Орон сууцны барилгад чангаая тавих

• Эерэг гадаад нөлөө
• Дархлаажуулалт
• Түүхэн барилгыг сэргээн засварлах
• Шинэ технологийг хөгжүүлэх

Зураг 1 Хөнгөн цагааны зах зээл
Quantity of
Aluminum
0
Price of
Aluminum
Equilibrium
Demand
(тухайлсан өртөг)
Supply
(тухайлсан зардал)
QMARKET

• Сөрөг гадаад нөлөө нь зах зээлийг
нийгэмд тустай хэмжээнээс ихээр
үйлдвэрлэхэд хүргэдэг.
• Эерэг гадаад нөлөө нь зах зээлийг нийгэмд
тустай хэмжээнээс багаар үйлдвэрлэхэд
хүргэдэг.

Чинээлэг эдийн засаг: Үр дүн
• Хөнгөн цагааны зах зээл
• Зах зээлийн тэнцвэр дээрх үйлдвэрлэгдсэн
болон хэрэглэгдсэн тоо хэмжээ нь
үйлдвэрлэгчийн болон хэрэглэгчийн
илүүдлийн нийлбэрийг максимумд хүргэх үр
ашигтай байна.
• Хэрэв хөнгөн цагааны үйлдвэр хорт хаягдал
ялгаруулвал (сөрөг гадаад нөлөө), хөнгөн
цагаан үйлдвэрлэгчийн нийгмийн зардал
хөнгөн цагаан үйлдвэрлэгчийн зардлаас давж
гарна.

Чинээлэг эдийн засаг: Үр дүн
• Хөнгөн цагааны зах зээл
• Үйлдвэрлэгдсэн хөнгөн цагааны нэгж бүрт,
нийгмийн зардал нь металл үйлдвэрлэгчдийн
өртөг болон хүрээлэн байгаа орчны
бохирдлоос таагүй нөлөө авч байгаа
хүмүүсийн зардлын нийлбэрийг агуулна.

Зураг 2 Бохирдол банийгмийн зохист түвшин
Equilibrium
Quantity of
Aluminum
0
Price of
Aluminum
Demand
(private value)
Supply
(private cost)
Social
cost
QOPTIMUM
Зохист түвшин
Cost of
pollution
QMARKET

Сөрөг гадаад нөлөө
• Эрэлтийн муруй болон нийгмийн зардлын
муруйн огтлолцол нь гарцын зохистой
түвшинг тодорхойлно.
• Нийгмийн зохистой гарцын түвшин нь зах
зээлийн тэнцвэрийн тоо хэмжээнээс багабайна.

• Гадаад нөлөөг дот оодын болгох нь
хүмүүсийг өөрсдийн үйл ажиллагаандаа
экстерналийг тооцож үзэхийг шаарддаг
байна.

• Нийгмийн зохистой гарцыг олж авах
• Засгийн газар тэнцвэрт тоо хэмжээг
нийгмийн тустай тоо хэмжээнд хүргэхийн
тулд үйлдвэрлэгчид татвар ногдуулах
замаар гадаад нөлөөг дотоодын болгох
боломжтой юм.

Эерэг гадаад нөлөө
• Хэн нэгний бусдад үзүүлэх нөлөө нь үр
ашигтай байвал, эерэг гадаад нөлөө гэнэ.
• Барааны нийгмийн өртөг нь хувийн өртгөөс
давж гарна.

• Технологийн дэвшил нь эерэг гадаад
нөлөөний нэг ба пүүсийн инноваци эсвэл
загвар зөвхөн пүүсэд үр ашигтай бус,
харин технологийн мэдлэг болон үр
ашгийн нийгмийн нөөцөд шинэ дэвшил
бий болгох замаар бүх нийгэмд үр ашигтай
байна.

Зураг 3 Боловсрол банийгмийн зохист түвшин
Quantity of
Education
0
Price of
Education
Demand
(private value)
Social
value
Supply
(private cost)
QMARKET
QOPTIMUM

• Нийлүүлэлтийн муруй ба нийгмийн
өртгийн муруйн огтлолцол нь зохист
гарцын түвшинг тодорхойлдог.
• Гарцын зохист түвшин нь тэнцвэрийн тоо
хэмжээнээс давна.
• Зах зээл нийгмийн хүсэн хүлээж байснаас илүү
багахэмжээтэй үйлдвэрлэдэг.
• Барааны нийгмийн өртөг нь тухайлсан
өртгөөс давна.

• Гадаад нөлөөг дотоодын болгох: Татаас
• Эерэг гадаад нөлөөг дотоодын болгох анхдагч
аргаюм.
• Аж үйлдвэрийн бодлого
• Засгийн газар эдийн засагт хөндлөнгөөс
оролцох нь үйлдвэрлэлийн технологийн
өсөлтийг урамшуулах зорилготой юм.
• Пат ент ын хууль нь аливаа пүүс болон хувь хүмүүст
бүтээсэн зүйлийнх нь төлөө зохиогчийн эрхийг нь
хамгаалах технологийн бодлогын нэг хэлбэр юм.
• Патентжуулахыг гадаад нөлөөг дотоодын болгох гэж
хэлдэг.

Гадаад нөлөөний талаарх хувийн
шийдлүүд
• Засгийн газрын үйл ажиллагаа нь гадаад
нөлөөний асуудлыг байнга шийдээд байж
чаддаггүй.

Гадаад нөлөөний талаарх хувийн
шийдлүүд
• Ёс суртахууны заалт, нийгмийн сайшаал
/Хүн ухамсраараахогоо хогийн саванд хийх/
• Буяны нийгэмлэгүүд /Байгаль орчныг
хамгаалах ТББ г.м/
• Төрөл бүрийн бизнес эрхлэх /Зөгийн аж
ахуй, жимсний цэцэрлэг хамтад нь эрхлэх/
• Сонирхогч талуудын хамтын ажиллагааг
зохион байгуулах /Зөгий үржүүлэгч,
цэцэрлэгч хоёр хамтарч ажиллах/

Коазын теорем
• Коазын т еорем нь нөөцийг байршуулахдаа
нэмэлт зардал үүрэхгүйгээр хувь талууд
өөр хоорондоо хэлцэлд хүрч болох тухай
батламж бөгөөд тэд гадаад нөлөөний
асуудлыг ч өөрсдөө шийдэх боломжтой.
• Трансакцын зардал
• Трансакцын зардал нь хэлцэлд хүрч түүнийгээ
биелүүлэх явцад талуудын хүлээх зардлууд.

Ямар учраас хувийн шийдлүүд үр дүнд
хүрдэггүй вэ?
• Заримдаа тохиолдолд сонирхогч
субъектууд хэлцэлд хүрэх процесст
талуудын хүлээх зардал болох трансакцын
зардлын улмаас гадаад нөлөөтэй
холбоотой асуудлыг шийдвэрлэж
чаддаггүй.

Гадаад нөлөөний талаарх нийгмийн
шийдэл
• Хэрэв экстерналь нь зах зээлд нөөцийг
байрлуулахдаа үр ашиг муутай байдаг бол
засгийн газар үүнийг дараах хоёр замаар
шийдвэрлэдэг . . .
• Захиран хянах бодлого.
• Зах зээлийн баримжаат бодлого.

шийдэл
• Захиран хянах бодлого
• Зохицуулалтын дараах хэлбэртэй байдаг:
• Тодорхой үйл явцыг хориглох.
• Зарим үйл явцыг шаардах.
• Жишээ:
• Бүх оюутныг дархлаажуулах шаардлага.
• Хүрээлэн байгаа орчныг хамгаалах агентлаг (EPA)
бохирдлын түвшний нөхцлийг тогтоох.

шийдэл
• Зах зээлийн баримжаат бодлого
• Засгийн газар хувийн урамшуулал болон
нийгмийн үр ашгийг нэгтгэх зорилгоор татвар
болон татаасыг ашигладаг.
• Пигугийн т ат вар нь сөрөг үр дагаварыг
зохицуулах зорилгоор оруулсан татвар юм.

шийдэл
• Пигугийн татварын эсрэг зохицуулалтын
жишээнүүд
• Хэрэв EPA үйлдвэрээс гарч байгаа бохирдлын
хэмжээг бууруулах шаардлагатай гэж
шийдвэл…
• пүүс бохирдлыг тодорхой хэмжээгээр
бууруулахаар тогтоох (i.e. зохицуулалт).
• пүүсийн хаягдлын нэгж тутамд тодорхой
хэмжээний татвар ногдуулах шийдвэр гаргах
(i.e. Пигоугийн татвар).

бодлого
• Зах зээлийн баримжаатай бодлого
• Нэг пүүсээс нөгөөд бохирдлын
зөвшөөрлийг сайн дураар шилжүүлэхийг
хүлээн зөвшөөрөх.
• Эдгээр зөвшөөрлийн зах зээл нь эцсийн дүнд
сайжрах болно.
• Пүүс өндөр зардлаар бохирдлыг бууруулах
пүүст зөвшөөрлийг худалдсанаас бага зардлаар
бохирдлыг бууруулахыг илүүд үзнэ.

Зураг 4 Пигугийн татварын эквивалент бабохирдлыг
зөвшөөрөхүй
Quantity of
Pollution
0
Price of
Pollution
Demand for
pollution rights
P Pigovian
tax
(a) Пигугийн татвар
2. . . . нь эрэлтийн
муруйн хамт бохирдлын
тоо хэмжээг
тодорхойлно.
1. Пигугийн
татвар
бохирдлын
үнийг тогтоож
Q

Зураг 4 Пигугийн татварын эквивалент бабохирдлыг
зөвшөөрөхүй
Quantity of
Pollution
0
Demand for
pollution rights
Q
Supply of
pollution permits
(b) Бохирдлын зөвшөөрөл
Price of
Pollution
2. . . . нь эрэлтийн
муруйны хамт
бохирдлын үнийг
тодорхойлно.
1. Бохирдлын
зөвшөөрөл
бохирдлын тоо
хэмжээг тогтоож
P

Дүгнэлт
• Худалдагч, худалдан авагчийн хоорондох хэлцэл
гуравдахь талд шууд нөлөөлж байгаа тохиолдолд
түүний нөлөөг гадаад нөлөө гэнэ.
• Бохирдол зэрэг сөрөг экстерналь нь
нийлүүлэлтийн нийгмийн зохистой хэмжээг
тэнцвэрийн тоо хэмжээнээс бага болгоход
хүргэдэг.
• Технологийн дэвшил зэрэг эерэг гадаад нөлөө
нийлүүлэлтийн нийгмийн зохистой хэмжээг
тэнцвэрийн тоо хэмжээнээс давж гаргадаг.

Дүгнэлт
• Экстерналийн үйлчлэлд байгаа тал
заримдаа асуудлаа бие даан шийдвэрлэх
боломжтой байдаг.
• Коазын теорем ёсоор хэрэв талууд
трансакц хийх боломжтой байвал тэд
үргэлж тохиролцоонд хүрч чаддаг бөгөөд
үүний дүнд нөөц үр дүнтэй байрлах болно.

Дүгнэлт
• Бохирдол зэрэг гадаад нөлөөний талаар
сонирхогчид хэлцэлд хүрч чадахгүй үед
засгийн газар оролцдог.
• Засгийн газар талуудын үйл ажиллагааг
шууд зохицуулан нийгмийн үр ашиггүй үйл
ажиллагааг зайлуулдаг ба Пигугийн
татварыг ашиглан эсвэл бохирдлын
зөвшөөрөл гаргах замаар гадаад нөлөөг
дотоодын болгодог байна.

14 externalities

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to 14 externalities

Similar to 14 externalities (6)

14 externalities