Малын хүрдтэх

1. Малын вермипсиллёз (хүрдтэх) Хүрдийн нөлөөгөөр малын арьс үрэвсэх
нэг төрлийн өвчнийг вермипсиллёз ба хүрдтэх нэнэ. Зарим нутгийн малчид
үүнийг малын үс цагаан хорхойтох өвчин гэж нэрлэдэг явдал бий. Малд
шимэгчлэгч хүрд нь үет хөлтний хүрээний, шавьжийн ангийн бүүргийн
багийн Vermipsyliidae язгуурын Vermipsylla ба Dorcadia гэсэн хоёр төрөлд
хамаарагдах далавчаа гэсэн бүлэг эктопаразит юм.

2. • Өвчний үүсгэгчид. Монгол оронд цоохор хүрд, алаг хүрд, хөх хүрд
гэж гурван зүйл хүрд байдаг.
• Үүсгэгчийн үржил , хөгжил. Мал , амьтдыг шимэгч гурван зүйл
хүрдний үржил нь бэлгийн замаар, хөгжил нь өндөг , авгалдайн гурван
үелбэр, хүүхэлдэй бие гүйцэх үе шатыг дамжина. Хүрд малын биед 9-р
сарын сүүлчээс дараа жилийн 4-р сар хүртэл асан орж, шимэгчлэлт нь
6-р сар хүртэл үргэлжилнэ. Хүрдийн үржил нь малын бие дээр
явагдаж,хөгжлийн бүх шат нь бэлчээр,хэвтэр,бууц зэрэг нээлтэй
орчинд зуны цагт явагдана. Өлөн хүрд малын биед орсны дараа 12-48
цагийн дотор малын цус сорж шимэгчилж эхэлдэг бөгөөд 12-13
хоногоос эхлэн өндөглөдөг. Манай оронд хүрд хорхойн нь өргөн уудам
нутгийг хамаарч,олон төрлийн мал,амьтдыг шимэгчилдэг юм.

3. • Өвчний эмнэлзүйн шинж тэмдэг. Хүрд бүхий нутгийн мал , толгой
дараалан хүрдтэнэ. Хүрдсэн мал идэш тэжээлээ идэж чадахгүй,
хавьтаж ойртсон мод, чулуу, юманд шөргөөх , шүд амаараа буюу хойт
хоёр хөлөө ээлжлэн биеэ маажих, хоол тэжээлээсээ гарч гөлрөн
зогсох үс ноос,оглорч хөглөрөх, өнгө зүс алдах байдал ажиглагдана.
• Сүүлдээ эцэж турах, үс ноос нь халцран унаж доройтон үхэх явдал
гардаг.
• Хүрдийн ялгадас цусаар бохирдсон үс ноос цас , усанд норвол юманд
уруулж шархалсан юм шиг болох ба үс нь ширэлдэж мод чулуунд
шөргөөд,маажихад зулгарч,халцарч унахын зэрэгцээ хүрдэнд
хатгуулсан арьсны хэсэгт үрэвсэл үүсэж усархаг улаан хүрэвтэр
өнгөтэй шүүс нэвчин гарна.

4. • Хүрдэтсэн ба үхсэн малын салст бүрхүүл, махны өнгийг харахад
цусгүйдэж цайвар цагаан болсон байна. Арьсыг хуулж үзэхэд
дотор талд цусан толбонууд олноор үүссэн байдаг.
• Өвчний онош. Эмнэлзүйн шинж тэмдгийг үндэслэн оношилно.
Малын хүрд хорхойтолыг арьсны бусад төрлийн өвчнүүдээс ялган
оношлох хэрэгтэй.
• Эмчлэх ба сэргийлэх. Дээр үед ардын янз бүрийн арга болох бүлээн
нурам , хөрзөнгийн үнс , адуу, тарваганы өөх-тос, арц мэтчилэн хүчтэй
үнэртэй янз бүрийн ургамлын нунтаг зэрэг зүйлүүдийг түрхэх, цацах
аргуудыг хэрэглэдэг байжээ.

5. • Мөн малаа намрын цагт 11, 12-р сар хүртэл бууцанд хэвтүүлэхгүй
байлгах арга хэмжээ авдаг байлаа.
• Малын хүрдийг устгахын тулд малын биенээс хүрдийг нэг
бүрчлэн түүвэрлэж усгах, шавьж устгагч химийн бодис хэрэглэнэ.
• Хүрдэтсэн малыг эмчилэн сэргийлэх зорилгоор гексахлораны
нунтгийг бог малд 30-50,0: бод малд 50,0-100,0-аар пургиулан үсэнд
нь цацах үр дүнтэй.
• Малд дуст цацах ажлыг сар тутамд нэг удаа хийж дараа жилийн 4-р
сар хүртэл үргэлжүүлбэл зохино.
• Хүрдний авгалдай,хүүхэлдэй , бие гүйцсэн үе шат бэлчээр бууцанд
явагддаг учир бууцыг байнга сэндийлэн хатааж тэдний өсөж хөгжих
замыг хааж усгах явдал юм.