Human rights, children rights, बालकांचे हक्क , मानवी हक्क, social work , professional social work

1. बालकाांचे मानवी हक्क
सादरकर्ाा
डॉ.भुषण इांद्रससांग भामटेराजपुर्

2.  बालकाांचे जन्मजार् हक्क घोषषर् करणारा
जाहीरनामा सांयुक्र् राष्ट्ाांनी २० नोव्हेंबर १९५९
रोजी प्रसूर् के ला. जगार्ील सवा बालकाांचा
सवाांगीण षवकास साधून तयाांना सुखी व समृद्ध
जीवन उपलब्ध व्हावे, असा या जाहीरनाम्याचा
हेर्ू आहे. उद्देसिका, प्रतयक्ष ठराव आणण
बालकहक्काांच्या कायावाहीसाठी सुचषवलेली दहा
र्त्त्वे असे तयाचे र्ीन भाग पडर्ार्.

3.  उद्देसिका
 सांयुक्र् राष्ट्ाांनी मानवी हक्काांच्या वैश्ववक घोषणेमध्ये
नमूद के ल्यानुसार प्रतयेक मनुष्टय हा सवा हक्क व
स्वार्ांत्र्ये समळषवण्यास पात्र आहे. मग तया बाबर्ीर्
जार्, वणा, सलांग, भाषा, धमा, राजकीय वा अन्य
मर्प्रणाली, राष्ट्ीय वा सामाश्जक उतपत्ती, मालमत्ता,
जन्म वा अन्य दजाा हयाांचा षवचार के ला जाणार नाही.
िारीररक वा मानससक अपररपक्वर्ेमुळे बालकाची
अधधक काळजी व सांगोपन करावे लागर्े; तयाचप्रमाणे
तयाला कायद्यान्वये सांरक्षणही द्यावे लागर्े.
बालकाच्या प्रसवपूवा व प्रसवोत्तर श्स्िर्ीांचा षवचार
करण्यार् येर्ो. अिा प्रकारे बालकाची योग्य र्ी काळजी
व ननगा घेण्याची र्रर्ूद १९२४ च्या
बालकहक्कासांबांधीच्या श्जनीव्हा घोषणेमध्ये समाषवष्टट
करण्यार् आली होर्ी

4. र्तवे व हक्क
 बालकहक्काांच्या जाहीरनाम्यार् समाषवष्टट के लेले
सवा हक्क प्रतयेक बालकाला, जार् वणा, सलांग,
भाषा, धमा, राजकीय वा अन्य मर्प्रणाली, राष्ट्ीय
वा सामाश्जक उतपत्ती (उगम), मालमत्ता इतयादीांचा
षवचार न करर्ा समळावयास हवेर्.
 बालकाला षविेष सांरक्षण समळावे, बालकाचा
िारीररक, मानससक, नैनर्क, आध्याश्तमक व
सामाश्जक दृष्टटीनी षवकास होऊ िके ल, अिा
सांधध-सुषवधा तयाला कायद्याने वा अन्य मागाांनी
उपलब्ध करावयास हव्यार्.

5.  जन्मापासून बालकाला नाव व राश्ष्ट्यतव
समळण्याचा हक्क आहे.
 बालकाला सामाश्जक सुरक्षेचे सवा लाभ
समळावयास हवेर्.
 िारीररक, मानससक ककां वा सामाश्जक दृष्ट्या अपांग
असलेल्या बालकाला षविेष प्रकारची वागणूक,
सिक्षण देण्यार् येऊन तयाची षविेष प्रकारची
काळजी घेण्यार् यावी.

6.  बालकाच्या पूणा व सुसांवादी व्यश्क्र्मतवाच्या षवकासािा तयाला
प्रेम व सलोखा याांची गरज असर्े. कोवळ्या वयार्ील बालकाला,
अतयांर् अपवादातमक पररश्स्िर्ी वगळर्ा, तयाच्या मार्ेपासून दूर
करू नये. अनाि व ननराधार बालकाांची षविेष काळजी वाहणे
आणण तयाांना आधार देणे, हे समाजाचे व िासनाचे कर्ाव्य
ठरर्े.
 बालकाला मोफर् व सक्र्ीचे ककमान प्रािसमक सिक्षण समळणे
आववयक आहे. बालकाचे सामर्थया वाढेल, तयाच्या ननणाायक
बुद्धीचा षवकास होऊन तयाच्या ठायी नैनर्क व सामाश्जक
जबाबदारीची जाणीव ननमााण होईल आणण समाजाला तयाचा
उपयोग होईल, अिा प्रकारचे सिक्षण बालकाला उपलब्ध
करावयास हवे.
 बालकाला सवाप्रिम सांरक्षण व साहाय्य समळणे आववयक आहे.

7.  क्रू रर्ा, षपळवणूक व दुलाक्ष या सवा प्रकाराांपासून बालकाला सांरक्षण
समळावयास हवे. तयाचा कोणतयाही प्रकाराने अपव्यापार करण्यार्
येऊ नये. ककमान वयोमयाादेपयांर् बालकाला नोकरीवर वा कामास
ठेवू नये, तयाचप्रमाणे तयाच्या जीषवर्ाला हानी वा धोका सांभवेल
अिा कोणतयाही अनारोग्यकारक व्यवसायार् तयाला गुांर्वू नये.
 जार्ीय, धासमाक वा अन्य प्रकारचा भेदभाव उतपन्न करणाऱ्या
प्रवृत्तीांपासून बालकाचे रक्षण के ले पाहहजे. सलोखा, सहहष्टणुर्ा, सख्य,
र्सेच िाांर्र्ा, वैश्ववक बांधुभाव इतयादीांचे सांवधान के ल्या जाणाऱ्या
पररश्स्िर्ीर् तया बालकाचे सांगोपन के ले पाहहजे.
 प्रतयेक जन्मजार् बालकास जन्मससद्ध अधधकार व हक्क प्राप्र्
करून देणारे कायदे प्रगर् राष्ट्ाांनी वेळोवेळी के ल्याचे हदसून येर्े.
अमेररके च्या सांयुक्र् सांस्िानाांर् १९३० साली बालकाांच्या सिक्षणासांबांधी
एक सनद र्यार करण्यार् आली. १९४२ मध्ये लांडन येिे १९
राष्ट्प्रनर्ननधीांच्या षवचारषवननमयाांर्ून बालक सनद जाहीर करण्यार्
आली. १९४६ मध्ये स्िापन करण्यार् आलेली ‘सांयुक्र् राष्ट्े बालक
ननधी’ (युनायटेड नेिन्स धचल्रेन्स फां ड-युननसेफ) ही सांस्िा प्रिमर्ः
द्षवर्ीय महायुद्धोत्तर काळार् उद्ध्वस्र् यूरोपच्या पुनराचना कायाार्
गुांर्ली; साांप्रर् या सांस्िेने षवकसनिील देिाांमधील बालक कल्याण
कायाक्रमावर प्रामुख्याने भर हदलेला आहे.
स्त्रोर्: https://mr.vikaspedia.in/social-welfare/