More Related Content
Similar to Лекц №1, 2 2016.09.03
Similar to Лекц №1, 2 2016.09.03 (20)
More from batsuuri nantsag
More from batsuuri nantsag (20)
Лекц №1, 2 2016.09.03
- 2. Сэдэвийн хүрээнд яригдах гол асуудлууд:
◦ Малын эмч гэж хэн бэ;
◦ Малын эмчийн мэргэжил, түүний онцлог;
◦ Малын эмчийн мэргэжил, үйл ажиллагааны
цар хүрээ;
◦ Малын эмчийн мэргэжлийн ур чадвар,
түүний шалгуур;
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 3. Малын эмч гэж хэн бэ?
ДАЭМБ-ын Хуурай газрын амьтны эрүүл
мэндийн кодод малын эмч гэж ”зохих
боловсролтой, тухайн улсад мал эмнэлгийн
үйлчилгээ/шинжлэх ухаан эрхлэх талаар
холбогдох МЭМЗ-д бүртгүүлсэн буюу
итгэмжлүүлсэн хүнийг хэлнэ” гэжээ.
Ийнхүү малын эмчид 2 шалгуур тавигдаж байна:
• Зохих боловсрол эзэмшсэн байх
• МЭМЗ-д бүртгэлтэй/итгэмжлэгдсэн
байх
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 4. Малын эмч хүний нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг:
Малын эмч бол манлайлагч;
Малын эмч бол уламжлал, шинэчлэлийг тээн
хөгжүүлэгч, соён гэгээрүүлэгч;
Малын эмч бол даяаршлын үеийн гол төлөөлөгч;
Малын эмч бол шинжлэх ухааны ололтыг түгээн
дэлгэрүүлэгч, хэрэглэгч, хөгжүүлэн баяжуулагч;
Малын эмч бол хүн төрөлхтний эмч гэсэн 5 дэд
сэдвийн хүрээнд яригдана.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 5. Малын эмч бол удирдан зохион
байгуулагч, манлайлагч:
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 7. Үндэсний мал эмнэлгийн алба нь:
Мал, амьтныг эрүүлжүүлэх;
Хүн амыг мал, амьтны гаралтай цэвэр, аюулгүй
бүтээгдэхүүнээр хангах;
Мал, амьтнаас хүнд халдварладаг өвчнөөс
сэргийлэн хамгаалах;
Хүн, мал, амьтанд аюулгүй эрүүл орчныг бий болгох;
Улс орны хөгжил дэвшлийг хурдасгахад хувь нэмэр
оруулах;
Үндэсний аюулгүй байдал, нийтийн эрүүл мэндийг
хамгаалахад мэргэжлийн үүднээс туслах зэрэг гол
үүргийг хүлээж байна.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 8. Үндэсний мал эмнэлгийн алба төр, хувийн
хэвшлийн мал эмнэлэг, байгууллагын мал
эмнэлгээс бүрдэж байна.
Эдгээр байгууллагууд бүгд орчин үеийн
менежментийн зарчмаар эрт, орой хэзээ нэг
цагт ажиллах болно.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 9. Малын эмч хүн ажиллаж байгаа
газартаа ямагт манлайлагч байхыг
бидний мэргэжил шаарддаг.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 13. Малын эмч бол уламжлал, шинэчлэлийг тээн
хөгжүүлэгч, соён гэгээрүүлэгч:
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 14. Малын эмч бол даяаршлын үеийн гол
төлөөлөгч
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 15. Малын эмч бол шинжлэх ухааны ололтыг
түгээн дэлгэрүүлэгч, хэрэглэгч, хөгжүүлэн
баяжуулагч
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 16. Мал эмнэлэг хүн төрөлхтнийг
аварддаг. Хүн эмнэлэг хүнийг
эмчилдэг.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 17. Мал эмнэлгийн мэргэжлийн
туслах ажилтан:
МЭМТА-д 3 шалгуур
тавигддаг:
МЭМЗ-өөс ажил үүрэг гүйцэтгэх эрх авах
МЭМЗ-өөс тогтоосон үүрэг/даалгавар
гүйцэтгэх
МЭМЗ-д бүртгүүлсэн/итгэмжлэл авсан
малын эмчийн хариуцлага, зааварчилгаан
дор ажиллах
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 18. Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
Мал эмнэлгийн мэргэжил
Цогц мэдлэг, чадвар эзэмшсэний үндсэн
дээр хийдэг ажлыг мэргэжил гэдэг.
- 19. Малын эмч нар бол мал эмнэлгийн
мэргэжлийн гишүүд юм.
Дундад зуун болон шинэ эриний эхэн
үед шашны номлол судлал, анагаах
ухаан, хууль гэсэн зөвхөн 3
мэргэжлийг хүлээн зөвшөөрдөг
байжээ.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 20. Мэргэжлийн эрх/давуу эрх нь тодорхой онцлог чанар,
ур чадварт үндэслэн нийгмээс олгож буй
зөвшөөрөл юм.
Мал эмнэлгийн төрийн болон хувийн хэвшлийн
үйлчилгээг мэргэжлийн түвшинд өндөр чанартай
гүйцэтгэхэд шаардлагатай наад захын чадварыг шинэ
төгсөгч (Day 1 graduate)эзэмшсэн байх ёстой.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 21. Нэгтгэн дүгнэж хэлэхэд, мал эмнэлгийн мэргэжлийн
үндсэн элементэд дараах зүйлс багтана:
Их сургуулийн түвшний албан бөгөөд зохион байгуулалт бүхий
боловсрол, сургалтаар мэдлэг, чадвар эзэмшсэн байх
Үйлдэл, үйлчилгээнийхээ төлөө үйлчлүүлэгч болон нийгэмийн
өмнө хариуцлага хүлээнэ.
Мал эмнэлгийн мэргэжлийн гишүүд нь МЭМЗ-өөс баталсан
Мэргэжлийн зохицуулалт, ёс зүйн кодод (Code of Professional
Conduct and Ethics) захирагдана.
Гишүүд нь ур чадвар, шударга чанар, хариуцлагатай,
мэргэжлийн хувьд бие даасан, чадавхын хувьд ижил үнэт зүйл,
хэм хэмжээ, гүйцэтгэлтэй байна.
Мал эмнэлгийн мэргэжил нь МЭМЗ-өөр зохицуулагддаг буюу
өөрийгөө зохицуулна.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 22. Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
МЭМЗ нь мал эмнэлгийн сургуулийн
хөтөлбөрийн чанарт хяналт тавьж,
хэрэгжилтийг хангуулах үүрэгтэй.
МЭМЗ-өөр итгэмжлэгдсэн сургууль
төгсөгчдөд мал эмнэлгийн мэргэжлийн ажил
үйлчилгээ эрхлэх итгэмжлэлийг шууд олгож
бүртгэлд хамруулдаг.
Итгэмжлэл аваагүй мал эмнэлгийн сургууль
төгссөн малын эмч нараас шалгалт авч тухайн
улс/мужид мал эмнэлгийн мэргэжлээр
ажиллах итгэмжлэл олгож, бүртгэлд
хамруулна.
- 23. Мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөл ‘Шинэ
төгсөгч’-ийн мэргэжлийг тасралтгүй
хөгжүүлнэ.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 24. ДАЭМБ-ын Хуурай газрын амьтны эрүүл
мэндийн код (2013 он)-д МЭМЗ-ийг ‘малын
эмч, МЭМТА-уудыг зохицуулах хараат бус
байгууллага’ гэж томъёолжээ.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 26. Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
Малын эмчийн мэргэжил, үйл
ажиллагааны цар хүрээ:
Малын эмч нь мал амьтан, үйлчлүүлэгчийн өмнө хүлээх
хариуцлагаар хязгаарлагдахгүйгээр амьтантай зүй зохистой
харьцах, хүнсний аюулгүй байдал, хүрээлэн буй орчны эрүүл
мэнд, нийтийн эрүүл мэнд, био-хамгаалал зэрэг нийтийн сайн
сайхны төлөө нийгмийн хүлээлтэд нийцэх үүрэгтэй.
- 27. Мал эмнэлгийн сайн засаглалын үзэл
баримтлалын гол элемент:
Өндөр чанартай мал эмнэлгийн
боловсрол
Мал эмнэлгийн мэргэжлийн
зохицуулалтын үр дүнтэй тогтолцоо
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 28. Малын эмчийн мэргэжлийн ур чадвар,
түүний шалгуур:
Мэргэжлийн түвшинд ажиллана гэдэг нь ажлыг ‘зүгээр’ биш
бүр түүнээс илүү хийнэ гэсэн үг юм.
‘Мал эмнэлгийн мэргэжлийн түвшинд ажиллана гэдэг нь
олон талын тэнцвэрийг хангаж ажиллана гэсэн үг.
Эдгээр шаардлагын тэнцвэрийг хангаж, мэргэжлийн
түвшинд ажиллахад бүтээмж, мэргэжлийн чадвар, үнэнч
шударга зан, энэрэнгүй үзэл, харилцааны ур дүй, хувь хүний
үнэт зүйл, бие даасан байдал, шийдвэр гаргах чадвар, зан
төрх, өөрийгөө бусдын оронд тавьж чаддаг чанар, өөртөө
итгэх итгэл, мэддэг зүйлийнхээ хязгаарыг хүлээн
зөвшөөрдөг байх чанарууд гол шалгуур болох юм.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 29. Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
Чадварын бүтцийн схем
«Знания без опыта – всего лишь информация»
Альберт Эйнштейн
- 30. Малын эмчийн ёс зүй
Лекц № 2
Багш: Н.Батсуурь
МАл эмнэлгийн ухааны доктор Ph.D.
- 31. Сэдвийн хүрээнд өгөх гол ойлголт
Малын эмчийн ёс зүй;
Малын эмчид хүлээлгэх ёс зүйн
хариуцлага.
- 32. Малын эмчийн ёс зүй:
Мэргэжлийн зохицуулалт/хандлагын
талаар гарсан кодууд нь зөвхөн
мэргэжлийн ур чадвар, ёс зүйн
стандартыг тогтоож, хэрэгжилтийг
хангуулахад бус, МЭА-нд олон нийт,
олон улсын зүгээс итгэх итгэл,
ялангуяа ёс зүйн хамгийн өндөр
стандартад үндэслэж үйлдэгдэх ёстой
мал эмнэлгийн гэрчилгээнд итгэх
итгэлийг хүлээхэд оршино.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 33. Мал эмчийн ёс зүй:
МЭМЗ-ийн бодлого, зорилго
нь ‘мэргэжлийн түвшинд ажил үйлчилгээ
эрхлэх болон малын эмч, МЭМТА-уудын
чадварын стандартыг тогтоох, түүний
биелэлтийг хангуулахад’ оршино.
Иймд ёс зүйн хандлага, асуудалд
анхаарал хандуулах нь малын эмч нарын
мэргэжлийн зохицуулалтын талаар
гарсан заавар, дүрмийн дагуу МЭМЗ-ийн
хариуцах ажлын нэг хэсэг юм.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 34. Мал эмнэлгийн сайн дадлын кодод
үндэслэсэн чанарын менежментийн
тогтолцооны протокол, зааварчилгаа гэх
мэт МЭМЗ-өөс баталдаг мэргэжлийн
зохицуулалтын дүрэм журам нь мал
эмнэлгийн үйл ажиллагааны бүхий л
чиглэлийг хамрахаас гадна МЭМЗ нь
дээрх дүрэм журмын хэрэгжилтийг
хангуулах хууль ёсны эрх мэдэл, хүсэл
эрмэлзэлтэй байх ёстой.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 35. Мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөл ба Мал эмнэлгийн сайн
дадлын код(ууд)
Хувийн мал эмнэлгийн хэвшилд чанартай малын эмч
нийлүүлэх зорилгоор мал эмнэлгийн мэргэжлийн
байгууллагууд мал эмнэлгийн үйлчилгээ, клиникийн
чанарын менежментийн тогтолцоонд зориулсан протокол,
зааварчилгааг Мал эмнэлгийн сайн дадлын кодод
тулгуурлан боловсруулах ажлыг удирдан зохион байгуулж
байна.
Чанарын менежментийн тогтолцоо нь түнш/үйлчлүүлэгчдэд
ил тод, итгэл даасан үйлчилгээг мэргэжил, ёс зүйн өндөр
түвшинд үзүүлэхэд чиглэсэн чөлөөт зах зээлийн тогтолцооны
орчин үеийн арга хэрэгсэл юм.
Ийм учраас МЭМЗ-ийг өөрөөр ‘Мал эмнэлгийн мэргэжлийн
чанарын менежмент, баталгаажуулалтын удирдах
байгууллага’ гэж нэрлэж болох нь.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 36. Дүгнэлт
МЭА-ны үйлчилгээг ДАЭМБ-ын Хуурай газрын
болон Усны амьтны эрүүл мэндийн кодод заасан
минимум стандартад хүргэх, улмаар боломжит
дээд түвшин хүртэл сайжруулахад дэмжлэг
үзүүлдэг хамгийн чухал түшиг тулгуур, арга
хэрэгсэл бол чадвартай, эрх мэдэлтэй, тасралтгүй
үйл ажиллагаа бүхий МЭМЗ юм.
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
- 37. Мэдээллийн эх сурвалж:
1. Дэлхийн амьтны эрүүл мэндийн байгууллага (ДАЭМБ)-аас олон улсын
стандарт болгон баталсан Хуурай газрын амьтны эрүүл мэндийн
код (Terrestrial Animal Health Code)
2. Х.П.Шнайдер, AGRIVET International Consultants, Намиб Улс.
ДАЭМБ-аас "Мал эмнэлгийн боловсрол, Мал эмнэлгийн
мэргэжлийн зөвлөлийн үүрэг" сэдвээр зохион байгуулсан Дэлхийн
мал эмнэлгийн боловсролын 3 дугаар зөвлөгөөнд тавьсан
илтгэл, 2013.12.05
3. Академич М.Төмөржав Мал эмнэлэг, малын эмч, эрин үе 2011 он.
4. Я.Шуурав, Л.Отгонтуяа, Б.Баясгалан, Я.Бямбасүрэн
Менежментийн шинэ парадигма: төлөвшил, хөгжлийн үндсэн
хандлагууд 2007 он.
5. Еn.wikipedia.org/w/index.php. Veterinary_physician&action
6. Үндэсний статистик Мал тооллогын 2015 оны урьдчилсан дүн
7. ХХААЯ-ны Вэб худас
Малын эмчийн мэргэжил, ажил
үйлсийн онцлог, ёс зүй
Editor's Notes
- Би өнөөдрийн лекцээрээ дараах сэдвүүдийг хөндөн ярьж, Та бүхэнд ямар нэг хэмжээгээр мэдээлэл өгөхийг хүсэж байна. Энэ нь сургууль төгсөж байгаа залуу эмч нарт хэрэг болох буйзаа хэмээн бодно. За ингээд дээрх дарааллын дагуу сэдвүүдийг ярилцья. Би асуудлыг хөндөж ярих боловч харилцан ойлголцоход Та бүхний идэвхтэй оролцоо чухал гэдгийг Та бүхэн надаар хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа байхаа. Ойлгомжгүй юм уу, эргэлзэж, тээнэгэлзсэн асуудал байх аваас санаа зоволгүй асууж тодруулахыг хүсье.
- ДАЭМБ-ын Хуурай газрын амьтны эрүүл мэндийн кодод малын эмч гэж ”зохих боловсролтой, тухайн улсад мал эмнэлгийн үйлчилгээ/шинжлэх ухаан эрхлэх талаар холбогдох МЭМЗ-д бүртгүүлсэн буюу итгэмжлүүлсэн хүнийг хэлнэ” гэжээ.
Ийнхүү малын эмчид 2 шалгуур тавигдаж байна:
Зохих боловсрол эзэмшсэн байх
МЭМЗ-д бүртгэлтэй/итгэмжлэгдсэн байх
- Малын эмч хүний нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг:
Малын эмч бол манлайлагч
Малын эмч бол уламжлал, шинэчлэлийг тээн хөгжүүлэгч, соён гэгээрүүлэгч
Малын эмч бол даяаршлын үеийн гол төлөөлөгч
Малын эмч бол шинжлэх ухааны ололтыг түгээн дэлгэрүүлэгч, хэрэглэгч, хөгжүүлэн баяжуулагч
Малын эмч бол хүн төрөлхтний эмч .
- Мал аж ахуй нь үндэсний эдийн засаг, хөдөлмөр эрхлэлт, экспортын орлогод онцгой байр суурь эзэлдэг.
Тус салбарт 2008 оны байдлаар нийт ажиллагчдын 34.6 хувь нь ажиллаж, дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 18.8 хувийг хөдөө аж ахуйгаас, үүний 86.9 хувийг мал аж ахуйн салбараас тус тус үйлдвэрлэж байна.
Мөн экспортын нийт орлогын 10 хувийг уг салбараас оруулж байна.
Улсын хэмжээнд мал бүхий 200 мянга гаруй өрх байгаагийн 160 гаруй мянга нь малчин өрх юм. Малчин өрх бол үндэсний жижиг үйлдвэрлэгчид бөгөөд тэднийг улс, эх орон, хэрэглэгчдийн эрх ашгийн үүднээс удирдан зохион байгуулагч нь малын эмч юм.
- Үндэсний мал эмнэлгийн алба нь:
Мал, амьтныг эрүүлжүүлэх;
Хүн амыг мал, амьтны гаралтай цэвэр, аюулгүй бүтээгдэхүүнээр хангах;
Мал, амьтнаас хүнд халдварладаг өвчнөөс сэргийлэн хамгаалах;
Хүн, мал, амьтанд аюулгүй эрүүл орчныг бий болгох;
Улс орны хөгжил дэвшлийг хурдасгахад хувь нэмэр оруулах;
Үндэсний аюулгүй байдал, нийтийн эрүүл мэндийг хамгаалахад мэргэжлийн үүднээс туслах зэрэг гол үүргийг хүлээж байна.
- Өмнөх слайдад харуулсан үүрэг, зорилтын ачааны хүндийг Үндэсний мал эмнэлгийн албаны эс ширхэг болсон малын эмч нар үүрч малчид, боловсруулах үйлдвэрийн ажиллагсад, бизнес эрхлэгчид, хэрэглэгчид, бусад салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй мэргэжилтнүүд, удирдах ажилтнууд, нийт иргэдийн хүч оролцоонд түшиглэн хэрэгжүүлдэг.
Эдгээр байгууллагууд бүгд орчин үеийн менежментийн зарчмаар эрт, орой хэзээ нэг цагт ажиллах болно.
Орчин үеийн байгууллага бол менежментийн баг, нийт ажиллагчдын оюуны хамтын бүтээл гэж үзэх болсон. Байгууллагыг бүтээхэд сайн удирдагч шийдвэрлэх ач холбогдолтой. Тэрээр манлайлагч, бүтээгч багш, хүчин зүтгэгч байх ёстой.
- Итгэл даах манлайлагч болохын тулд:
Үр дүнтэй ажиллах
Цэгц шударга хандах
Ажилтнуудаа анхаарч халамжлах
Итгэл даахуйц менежментийн баг бүрдүүлэх
Удирдах зөвлөл
Ахлах менежерүүдийн баг
Төслийн багууд
Асуудлын бүлгүүдтэй байх
Итгэлийг дэмжих зохион байгуулалтын арга хэрэгсэл нэвтрүүлэх
Байгууллагыэ бүтцийг зохистой бүрдүүлэх
Байгууллагын соёлыг төлөвшүүлэх
- Орчин үеийн менежментийн 5 зарчим:
1.Зохион байгуулалт-Хүн бүрийн хийх ажил, эдлэх эрх, хүлээх хариуцлага тодорхой байхын хамт байгууллагын бүтэц оновчтой, удирдлага чадвартай байх;
2. Сахилга-Цагийн сахилга(ажлыг цагт нь хийж гүйцэтгэх), Технологийн сахилга-ажлыг стандарт, техникийн нөхцөлийн дагуу чанартай хийх; Байгууллагын дотоод журам, хэм хэмжээг сахих;
3. Сэтгэл-Ажилдаа, байгууллагадаа чин сэтгэлээсээ хандах, Сэтгэл ариун байх;
4. Зүтгэл-Сэтгэлээс зүтгэл гарна. Хүч, мэдлэг, туршлага, ур чадвараа бүрэн дайчилж ажиллах;
5. Бүтээл-Зүтгэвэл бүтээнэ. Зүтгэл байвал зүүгээр ч худаг гаргана. Энэ бол бүтээл юм.
- Бэлчээрийн мал аж ахуй эрхэлж ирсэн уламжлалт арга ажиллагаанд шинжлэх ухаан, технологийн ололтыг нэвтрүүлэх;
Уламжлалт технологи, арга ажиллагааг төгөлдөршүүлэх;
Орчин үеийн өндөр бүтээмжтэй эрчимжсэн аж ахуйг хөгжүүлэхэд фермерүүд, бизнесийн байгууллагад дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх;
Малчид, фермерүүдэд шинжлэх ухааны мэдлэг олгох, шинэ мэдээллээр хангах, тэднийг соён гэгээрүүлэх зэрэг ажлыг нийтийн тусын тулд хийх ёстой.
- Мал, амьтны өвчинтэй тэмцэх, эрүүлжүүлэх нь дэлхий дахины нийтлэг зорилт болсон.
Дэлхийн худалдааны байгууллагын хүрээнд хүлээсэн үүргийг хэрэгжүүлэхэд оролцдог.
Дэлхийн амьтны эрүүл мэндийн байгууллагын гишүүн орны хувьд тус байгууллагаас баталсан стандарт, зөвлөмжид нийцсэн үйл ажиллагаа явуулах ёстой.
ДЭМБ, НҮБ-ын ХХАА-н байгууллагын хамтарсан Хүнсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх гол оролцогчийн нэг.
НҮБ-ын Хүрээлэн буй орчны хөтөлбөр, уур амьсгалын өөрчлөлт, цөлжилттэй тэмцэх үйл ажиллагааг дэмжин хэрэгжүүлэх оролцогч талуудын нэг.
ДАЭМБ-ын “Нэг дэлхий-нэг эрүүл мэнд” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгч гэх мэт өөрийн орны төдийгүй даян дэлхийн хүн зоны өмнө бид үүрэг хариуцлага хүлээдэг боллоо.
- Мал эмнэлгийн ажил үйлчилгээ шинжлэх ухааны нээлт, ололтод тулгуурладаг. Ер нь мал эмнэлэг бол шинжлэх ухааны байгууллага.
Цаг үргэлж хувьсан өөрчлөгдөж буй гадаад, дотоод нөхцөл, шалтгаанууд нь мал эмнэлгийн албаны бие бүрэлдэхүүнээс байнга шинэ мэдлэг, мэдээлэл, шийдэл шаарддаг.
Асуудлыг бүтээлчээр цаг алдалгүй шийдвэрлэхийн тулд малын эмч хүн байнга шинийг эрэлхийлж, судалж, суралцаж, туршиж, туршлагажиж байхыг амьдрал шаарддаг.
- Энэ бол маш онож хэлсэн үг болохыг дараах баримтууд нотолж байна:
Судалгааны мэдээ материалаас үзэхэд дэлхий дээр өнөөгийн байдлаар мал, амьтны 1000 орчим нэр төрлийн халдварт өвчин мэдээлэгдсэнээс 250 гаруй нь зоонозын халдвар байгаа бөгөөд үүний 60 хувь нь хүний эрүүл мэнд, амь насанд аюултай юм.
Сүүлийн 30 гаруй жилд хүн, амьтанд өвчин үүсгэдэг 90 гаруй бичил биетэн тодорхойлогдсоны 50 орчим нь шинээр өвчин үүсгэж, 40 гаруй халдварт өвчний голомт дахин сэргэсэн байна.
Сүүлийн хэдэн жилд Азиас шувууны тахал, Хойд Америкаас гахайн ханиад, Баруун Европоос үхрийн тархи сархиагтах өвчин бусад тив, дэлхийн улс орнуудад тархаж, хүн, мал, амьтны эрүүл мэндэд заналхийлэх болов.
Уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэн хөдөө аж ахуйн хортон шавьж, халдварт өвчний тархалт нэмэгдэж, байгаль орчин, мал, амьтан, хүн төрөлхтөний амьдралд ихээхэн аюул занал учруулах болов.
Энэ бүхэн нь дэлхий дахинд мал эмнэлгийн албаны гүйцэтгэх үүрэг, хариуцлагыг шинээр тодорхойлж байна.
- Мал эмнэлгийн мэргэжлийн туслах ажилтан гэж ДАЭМБ-ын ‘Хуурай газрын амьтны эрүүл мэндийн кодыг хэрэгжүүлэх зорилгоор тухайн нутаг дэвсгэрт тодорхой чиг үүрэг бүхий гүйцэтгэх эрхийг МЭМЗ-өөс авсан бөгөөд малын эмчийн хариуцлага, зааварчилгаан дор ажиллах хүнийг хэлнэ’ гэж заажээ. МЭМТА-ны ангилал бүрийн гүйцэтгэх үүргийг мэргэшил боловсрол, сургалт, хэрэгцээнд үндэслэн МЭМЗ-өөс тогтооно.
МЭМТА нь мал эмнэлгийн үйлчилгээг чанартай зохион байгуулахад амин чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
Амьтны эрүүл мэндийн тандалт, хүнсний эрүүл ахуй, лабораторийн үйлчилгээ гэх мэт олон чиглэлээр малын эмчийн ‘нүд, чих болдог’ гэсэн утгаараа МЭМТА-ууд нь ‘мал эмнэлгийн гэр бүлийн’ үнэ цэнэтэй гишүүд юм.
- Мал эмнэлгийн мэргэжлийн гишүүд ёс зүйн хууль журманд захирагдах бөгөөд мэдлэг чадвар, шударга зан, ёс суртахуун, энэрэнгүй үзлийг эрхэмлэн ажиллаж, нийтийн сайн сайхны төлөө үйлчлэх ёстой.
Эдгээр үүрэг нь мал эмнэлгийн мэргэжил ба нийгэм хоорондын ‘гэрээ’-ний үндэс болох бөгөөд, энэ нь эргээд мэдлэгээ ашиглах онцгой эрх, үйл ажиллагааны үлэмж бие даасан байдал, өөрөө өөрийгөө зохицуулах давуу эрхийг уг ‘мэргэжил’-д олгодог.
Мэргэжил ба түүний гишүүд нь үйлчилгээ авч байгаа иргэд/мал амьтан болон нийгмийн өмнө хариуцлага хүлээдэг.
- Мал эмнэлгийн сайн засаглалын амин чухал элементүүд нь мал эмнэлгийн мэргэжлийн тухай дэлхийн нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн ойлголттой нягт уялдсан байдаг. Иймд‘мэргэжил’ гэдэг үг нь мал эмнэлгийн мэргэжлийн хууль эрх зүйн хамгийн энгийн ойлголт юм.
1761 онд Францын Лион хотноо Буржела мал эмнэлгийн албан боловсролыг үндэслэснээр мал эмнэлгийн мэргэжил бий болжээ. Буржелагийн зорилго нь малын эмч нарыг анагаахын бусад мэргэжилтэй ижил түвшинд үнэлүүлэх явдал байв.
Ийнхүү XIX зуунаас технологи хөгжиж, мэргэжил нарийсахтай зэрэгцэн мал эмнэлэг болон бусад мэргэжлийнхэн өөрсдийгөө хүлээн зөвшөөрүүлэх ажил өрнүүлж эхэлсэн байна.
- Мэргэжлийн дээрх тодорхойлолтоос үзвэл эрх/давуу эрх нь салж хагацашгүй зүйл биш, харин тодорхой онцлог чанар, ур чадварт үндэслэн нийгмээс олгож буй зөвшөөрөл юм.
Энэ нь нийгмийн гэрээний үзэл баримтлал, мөн чанарын тусгал бөгөөд бид өөрсдийн үйлдэл, үйлчилгээнийхээ төлөө үйлчлүүлэгчийнхээ болоод нийгмийн өмнө хариуцлага хүлээдгийг харуулж байна.
Энэхүү хариуцлага өнөөдөр заавал биелүүлэх үүрэг болсон.
Мал эмнэлгийн төрийн болон хувийн хэвшлийн үйлчилгээг мэргэжлийн түвшинд өндөр чанартай гүйцэтгэхэд шаардлагатай наад захын чадварыг шинэ төгсөгч (Day 1 graduate)эзэмшсэн байх ёстой.
- Их сургуулийн түвшний албан бөгөөд зохион байгуулалт бүхий боловсрол, сургалтаар мэдлэг, чадвар эзэмшсэн байх.
Үйлдэл, үйлчилгээнийхээ төлөө үйлчлүүлэгч болон нийгэм (нийтийн сайн сайхны төлөө үйлчлэх – нийгмийн гэрээний үзэл баримтлал)-ийн өмнө хариуцлага хүлээх.
Мал эмнэлгийн мэргэжлийн гишүүд нь мэргэжлийн зохицуулах байгууллага болох МЭМЗ-өөс баталсан Мэргэжлийн зохицуулалт, ёс зүйн кодод (Code of Professional Conduct and Ethics) захирагдах.
Гишүүд нь ур чадвар, шударга чанар, хариуцлагатай, мэргэжлийн хувьд бие даасан, чадавхын хувьд ижил үнэт зүйл, хэм хэмжээ, гүйцэтгэлтэй байна.
Мал эмнэлгийн мэргэжил нь МЭМЗ-өөр зохицуулагддаг буюу өөрийгөө зохицуулна.
- МЭМЗ нь мал эмнэлгийн сургууль төгсөгчийн эзэмшсэн байвал зохих мэдлэг, чадвар, авъяас, хандлагаар тодорхойлогдох мал эмнэлгийн сургуулийн хөтөлбөрийн чанарт хяналт тавьж, хэрэгжилтийг хангуулах үүрэгтэй Үүнийг (Бүдүүвч 5-д харуулсан.
МЭМЗ мал эмнэлгийн сургуультай биечлэн танилцаж, үйл ажиллагааг нь үнэлэх замаар хөтөлбөрийг нь итгэмжилдэг бөгөөд ийнхүү итгэмжлэгдсэн сургууль төгсөгчдөд мал эмнэлгийн мэргэжлийн ажил үйлчилгээ эрхлэх итгэмжлэлийг шууд олгож бүртгэлд хамруулдаг.
Итгэмжлэл аваагүй мал эмнэлгийн сургууль төгссөн малын эмч нараас шалгалт авах МЭМЗ-ийн “Зөвлөл” буюу “Хороо” ажиллах бөгөөд шалгалтыг амжилттай давсан тохиолдолд тухайн улс/мужид мал эмнэлгийн мэргэжлээр ажиллах итгэмжлэл олгож, бүртгэлд хамруулна
- Мэргэжлийн мэдлэг, чадварыг тасралтгүй хөгжүүлнэ гэдэг нь мал эмнэлгийн ажил үйлчилгээ эрхлэхэд шаардлагатай мэдлэг, чадвар, практик туршлага хуримтлуулах зохион байгуулалттай аргачлал юм (Бүдүүвч 4). Үүнд албан, зохион байгуулалттай буюу албан бус, бие даасан гэх мэтчилэн суралцах аливаа хэлбэрийн үйлдэл орно.
Мэргэжлийн мэдлэг, чадварыг тасралтгүй хөгжүүлэх (Continuous Professional Development)-ийн тулд хувийн мал эмнэлгийн байгууллагуудаас сайн дурын байдлаар хэрэгжүүлж эхэлсэн сургалтын хөтөлбөрийг зарим орны МЭМЗ нэвтрүүлж малын эмч нарын итгэмжлэл/бүртгэлд тавьдаг зайлшгүй шаардлага болгожээ.
- ДАЭМБ-ын Хуурай газрын амьтны эрүүл мэндийн код (2013 он)-д МЭМЗ-ийг ‘малын эмч, МЭМТА-уудыг зохицуулах хараат бус байгууллага’ гэж томъёолжээ.
Аливаа улсад МЭМЗ байгуулах нь тухайн орны улс төр/захиргааны тогтолцооноос хамаарна. Иймд тухайн улсын МЭА-ны онцлогоос хамаарч үндэсний хэмжээний байгууллага хэлбэрээр, эсвэл дороо муж, аймгийн Зөвлөл бүхий Үндэсний/Холбооны улсын МЭМЗ байдлаар зохион байгуулж болно.
Гэвч эрх мэдэл, чадавхын хувьд (аль аль нь МЭА-ны гүйцэтгэлийн үнэлгээнд хамрагддаг гол шалгуур үзүүлэлт) ДАЭМБ-ын Хуурай газрын амьтны эрүүл мэндийн кодын Бүлэг 3.2.12-т заасан стандартад нийцэхийн тулд тусгай шалгуурыг хангасан байх ёстой(Бүдүүвч 6).
- Малын эмч нь мал амьтан, үйлчлүүлэгчийн өмнө хүлээх хариуцлагаар хязгаарлагдахгүйгээр амьтантай зүй зохистой харьцах, хүнсний аюулгүй байдал, хүрээлэн буй орчны эрүүл мэнд, нийтийн эрүүл мэнд, био-хамгаалал зэрэг нийтийн сайн сайхны төлөө нийгмийн хүлээлтэд нийцэх үүрэгтэй.
Төрийн болон хувийн мал эмнэлгийн хэвшил хоорондоо төдийгүй малчид, хүнс үйлдвэрлэгч, боловсруулагчидтай нягт хамтран ажиллаж, түншлэх нь үндэсний МЭА-ны мал эмнэлгийн сайн засаглалын амин чухал илэрхийлэл болдог.
Нийтийн эрүүл мэнд, усны болон зэрлэг амьтны эрүүл мэнд, өвчний тандалтын талаар ДАЭМБ-ын стандартыг баримталж, эмгэг төрүүлэгч гаднаас орж ирэхээс сэргийлэх, нэгэнт орж ирсэн тохиолдолд тэмцэх арга хэмжээ хэрэгжүүлэх, улмаар устгахад мэргэжлийн салбаруудын харилцаа, зохицуулалт нэн шаардлагатай.
- Мал эмнэлгийн сайн засаглалын үзэл баримтлалын гол элемент:
Өндөр чанартай мал эмнэлгийн боловсрол
Мал эмнэлгийн мэргэжлийн зохицуулалтын үр дүнтэй тогтолцоо
МЭМЗ-ийг байгуулж, үйл ажиллагааг тогтвортой зохион байгуулах нь мал эмнэлгийн сайн засаглалын түлхүүр элемент юм.
- Малын эмчийн мэргэжлийн ур чадвар, түүний шалгуур:
Мэргэжлийн түвшинд ажилладаг хүн гэж ур чадвартай, тунгаан бодож эргэцүүлэх сэтгэлгээ сайтай, эелдэг харилцаанд суралцсан нэгнийг хэлнэ. Иймд мэргэжлийн түвшинд ажиллана гэдэг нь ажлыг ‘зүгээр’ биш бүр түүнээс илүү хийнэ гэсэн үг юм.
‘Мал эмнэлгийн мэргэжлийн түвшинд ажиллана гэдэг нь олон талын тэнцвэрийг хангаж ажиллана гэсэн үг. Малын эмч нар үйлчлүүлэгч, асран тойлж буй мал амьтан, нийгэм, мал эмнэлгийн ажил үйлчилгээнийхээ шаардлага, хүлээлтийг тогтмол зохицуулж, зохион байгуулж байдаг.
Эдгээр шаардлагын тэнцвэрийг хангаж, мэргэжлийн түвшинд ажиллахад бүтээмж, мэргэжлийн чадвар, үнэнч шударга зан, энэрэнгүй үзэл, харилцааны ур дүй, хувь хүний үнэт зүйл, бие даасан байдал, шийдвэр гаргах чадвар, зан төрх, өөрийгөө бусдын оронд тавьж чаддаг чанар, өөртөө итгэх итгэл, мэддэг зүйлийнхээ хязгаарыг хүлээн зөвшөөрдөг байх чанарууд гол шалгуур болох юм.
- Чадвар гэдэг бол мэдлэг, туршлага, хандлага гэсэн 3 үндсэн зүйлийн цогц нэгдэл юм. Энэ 3-ыг нэгдмэл цогц байдлаар бий болгож, үр дүнтэй, үр нөлөөтэй ашиглаж чаддаг хүнийг чадвартай мэргэжилтэн гэдэг.
- Мэргэжлийн зохицуулалт/хандлагын талаар гарсан кодууд нь зөвхөн мэргэжлийн ур чадвар, ёс зүйн стандартыг тогтоож, хэрэгжилтийг хангуулахад бус, МЭА-нд олон нийт, олон улсын зүгээс итгэх итгэл, ялангуяа ёс зүйн хамгийн өндөр стандартад үндэслэж үйлдэгдэх ёстой мал эмнэлгийн гэрчилгээнд итгэх итгэлийг хүлээхэд оршино.
Ялангуяа гэрчилгээ үйлдэж буй малын эмчийн мэргэжлийн шударга байдал Хуурай газрын амьтны эрүүл мэндийн кодын Бүлэг 3.1; 3.2; 5.1; 5.2 (5.2.1)-т нийцсэн байх нь нэн чухал юм.
Малын эмч нар зөвхөн тэргүүн эгнээнд явдаг хүмүүс биш, амьтантай зүй зохистой харьцах үзэл баримтлал болон үйлдвэр, үйлчлүүлэгч, мал эмнэлгийн үйл ажиллагааныхаа тэнцвэрийг тогтмол хангах ёс зүйн өндөр шалгуурын дор ажилладаг.
- Хуурай газрын амьтны эрүүл мэндийн кодын 3.2.12 дугаар Зүйлд зааснаар МЭМЗ-ийн бодлого, зорилго нь ‘мэргэжлийн түвшинд ажил үйлчилгээ эрхлэх болон малын эмч, МЭМТА-уудын чадварын стандартыг тогтоох, түүний биелэлтийг хангуулахад’ оршино.
Иймд ёс зүйн хандлага, асуудалд анхаарал хандуулах (жишээлбэл, мал эмнэлгийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрлийн бүртгэл/итгэмжлэлийг цуцлах сахилгын арга хэмжээ авах)нь малын эмч нарын мэргэжлийн зохицуулалтын талаар гарсан заавар, дүрмийн дагуу МЭМЗ-ийн хариуцах ажлын нэг хэсэг юм.
- 1925 онд Махатма Гандигийн хэлсэн ‘Нийгмийн хүлцэж болшгүй 7 нүгэл’-ийн хоёр нь:
Ёс зүйгүй бизнес
Хүн чанаргүй шинжлэх ухаан
Мал эмнэлгийн сайн дадлын кодод үндэслэсэн чанарын менежментийн тогтолцооны протокол, зааварчилгаа гэх мэт МЭМЗ-өөс баталдаг мэргэжлийн зохицуулалтын дүрэм журам нь мал эмнэлгийн үйл ажиллагааны бүхий л чиглэлийг хамрахаас гадна (Бүдүүвч 1)МЭМЗ нь дээрх дүрэм журмын хэрэгжилтийг хангуулах хууль ёсны эрх мэдэл, хүсэл эрмэлзэлтэй байх ёстой.
- Мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөл ба Мал эмнэлгийн сайн дадлын код(ууд)
Хувийн мал эмнэлгийн хэвшилд чанартай малын эмч нийлүүлэх зорилгоор мал эмнэлгийн мэргэжлийн байгууллагууд мал эмнэлгийн үйлчилгээ, клиникийн чанарын менежментийн тогтолцоонд зориулсан протокол, зааварчилгааг Мал эмнэлгийн сайн дадлын кодод тулгуурлан боловсруулах ажлыг удирдан зохион байгуулж байна.
Чанарын менежментийн тогтолцоо нь түнш/үйлчлүүлэгчдэд ил тод, итгэл даасан үйлчилгээг мэргэжил, ёс зүйн өндөр түвшинд үзүүлэхэд чиглэсэн чөлөөт зах зээлийн тогтолцооны орчин үеийн арга хэрэгсэл юм.
Ийм учраас МЭМЗ-ийг өөрөөр ‘Мал эмнэлгийн мэргэжлийн чанарын менежмент, баталгаажуулалтын удирдах байгууллага’ гэж нэрлэж болох нь.
- МЭА-ны үйлчилгээг ДАЭМБ-ын Хуурай газрын болон Усны амьтны эрүүл мэндийн кодод заасан минимум стандартад хүргэх, улмаар боломжит дээд түвшин хүртэл сайжруулахад дэмжлэг үзүүлдэг хамгийн чухал түшиг тулгуур, арга хэрэгсэл бол чадвартай, эрх мэдэлтэй, тасралтгүй үйл ажиллагаа бүхий МЭМЗ юм.
МЭМЗ нь бүртгэл, итгэмжлэл олголт, үндсэн болон үргэлжилсэн боловсролын стандартыг тогтоох замаар МЭА-ны гүйцэтгэл, үйлчилгээг чанарын дээд түвшинд хүргэдэг.
Мөн мал амьтны нянгийн эсрэг эм бэлдмэлийн хариуцлагатай, хянуур хэрэглээтэй холбоотой зохицуулалтанд ч онцгой үүрэг гүйцэтгэдэг.
Дэлхий нийтийн хэмжээнд Мал эмнэлгийн сайн засаглалыг бэхжүүлж, тогтвортой хадгалахад мал эмнэлгийн боловсрол олгох байгууллага, МЭА-ны төрийн болон хувийн хэвшил, МЭМЗ (хослон ажиллах хөтөлбөр гэх мэт), мал эмнэлгийн мэргэжлийн холбоо/байгууллага нягт хамтран ажиллах ёстой.
- Үүгээр миний өнөөдрийн лекц өндөрлөж байна. Анхаарал тавьсанд баярлалаа.
