1. Хөдөө Аж Ахуйн Их Сургууль
Эдийн Засаг Бизнесийн Сургууль
Монгол улс дах
ам.долларын
ханшийг
шинжлэхүй нь
Илтгэгч:
Г. Мөнххуяг
Удирдагч: Н. Батжаргал
Холбоо барих утас: 99720629, 99052242
Е-майл хаяг: mailespyza@yahoo.com
Хаяг: ХААИС, ЭЗБС, Эдийн засгийн онолын тэнхим
Улаанбаатар 2009 он

2. Хураангуй
Аливаа үйлжвэрлэлжилт, бизнесийн хувьд авч үзвэл нэг талаар түүний
зохистой үйл ажиллагааг явуулах үндсэн хөрөнгө оруулалт, нөгөө талаас
цаашдын тогтвортой байдлыг хангах зах зээл зэрэг үзүүлэлтүүд чухал нөлөө
үзүүлдэг ба үүнгүйгээр үйлдвэржилт, бизнесийн хөгжлийн талаар төсөөлөхөд
бэрх юм.
Яг өнөөгийн нөхцөлд манай улсын эдийн засагт ам.долларын
өсөлтөөс хамаарч хэрэглэгчдийн худалдан авах чадвар буурч, пүүс компаниуд
ханшийн зөрүүнээс алдагдал хүлээж байгаа ба уг байдлаас үүдэн Төв банк
бодлогын хүүгээ 14%-д хүргэснээр цаашдаа эдийн засгийн өсөлт саарч, зах
зээлийн чадавхи бууран, зээлийн хүү нэмэгдэх байдал ажиглагдаж байгаа билээ.
Ийм нөхцөлд бид дотоодын үйлдвэр, бизнес эрхлэгчидээ авч үлдэх болон
цаашдаа тэдгээрийн хөгжилийг тодорхойлоход байдал улам хүнд болох
магадлал ихээхэн өндөр байгаа юм.
Түлхүүр үг
Экспорт, импорт, тооцоолсон ханш, бодит ханш, ханшийн өсөлт
Оршил
Дэлхийн эдийн засаг глобалчлагдахын хэрээр тухайн орны эдийн засагт бусад
орнуудын эдийн засгийн үзүүлэх нөлөөлөл улам бүр нэмэгдсээр байна. Үүний нэг
тод илрэл нь 2007 оны сүүлчээс эхэлсэн
(“sub-prime mortgage”-ээс үүдэлтэй)
АНУ-ын санхүүгийн хямрал жил гаруйхан хугацааны дотор дэлхийн бүхийл улс
оронд эдийн засгийн хямралыг экспортлоод байгаа билээ. Энэхүү хямралын нөлөө
нь улс орон бүрд янз бүрээр илэрч байгаа ба манай улсын хувьд голлон валютын
зах зээлд ихээхэн нөлөө үзүүлж байна. Хүн амын хэрэглээний дийлэнх хэсгийг
импортын бараагаар хангадаг манай улсын хувьд гадаад валют тэр дундаа гадаад
худалдааны 70 орчим хувийг гүйцэтгэдэг ам.долларын ханшны гэнэтийн өсөлт нь
манай улсын эдийн засагт томоохон шокыг бий болгож байна.
2009 он гарсаар үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн ам.доллартай харьцах ханш 25%
орчим хувиар суларсан ба цаашид ч энэхүү үзүүлэлт нэмэгдэх хандлага
ажиглагдаж байна.
Ам.долларын ханш өсөхийн хэрээр үндэсний мөнгөн тэмдэгт ханшгүйдэж, энэ
хэмжээгээр иргэдийн төгрөгт итгэх итгэл алдарч улмаар валютаар хадгаламж руу

3. шилжүүлэх сонирхол нэмэгдснээр валютын ханшныг улам ихээр хөөрөгдөх
болсон.
Валютын ханш хөөрөгдөхийн хэрээр импортоор орж ирж буй барааны үнэ өсч
иргэдийн худалдан авах чадвар бууран, үүнээс үүдэн үндэсний үйлдвэрлэлийн
хэмжээ багасч өдөр ирэх тусам эдийн засгийн хямрал гүнзгийрэх нөхцөл бүрдэж
байна.
Энэхүү валютын ханшний өсөлт нь бодлого боловсруулагчид болон эдийн
засагчдийн судалгааны гол сэдэв, шүдний өвчин болсон энэ үед миний бие өөрийн
эдийн засгийн хичээлээр үзсэн онолын мэдлэгээ ашиглан бага ч болов судалгаа
хийхийг хичээлээ.
Зорилго
Манай улсын эдийн засагт бий болсон ам.долларын ханшны өсөлт нь
бодит
шалтгаантай
эсэхийг
тодоруулан
судалж
цаашид
хэрхэн
өөрчлөгдөхийг тодорхойлоход энэхүү илтгэлийн гол зорилго оршино.
1. Манай улсын эдийн засагт ам.долларын ханш өсөх болсон
шалтгаанууд.
Өнгөрөгч оны сүүлийн сараас эрчээ авсан ам.долларын ханшны өсөлт өнөөдрийн
байдлаар аль хэдий нь 1500 төгрөгний босгыг даван чангарсан.
Энэхүү сүүлийн хэдэн сарын турш сонин хэвлэлүүдийн гол сэдэв болсон
ам.долларын ханшны өсөлтийн шалтгааныг холбогдох байгууллага, албаны
хүмүүсийн мэдэгдэл, сэтгүүлчид болон хувь хүмүүсийн үзэл бодол, таамаглалаас
доорх байдлаар томьёолж болох юм.

4. Хүснэгт 1 Ам. долларын ханшны өсөлт /2008.10.20-2009.03.05
ам. доллар /Монгол банк/
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
1554,84
1144,26 1157,82
1226,16 1272,31 1306,28
1471,93
1370,42 1431,44
20,10,08 20,11,08 10,12,08 01,01,09 12,01,09 20,01,09 10,02,09 20,02,09 05,03,09
•
Валютын хар зах хэмээн нэрлэгдэх “Найман шарга” зах дээр цөөн тооны
ченжүүд валютын ханшийг зохиомлоор хөөрөгдөх замаар ам.долларын
ханшийг өндөр түвшинд хүргэсэн байна. Иймээс Санхүүгийн зохицуулах
хорооноос валют арилжааны цэгүүдэд хяналт шалгалтыг явуулж эхэлсэн
бөгөөд өнгєрсєн хугацаанд Санхvvгийн зохицуулах хорооноос валют
арилжааны цэгvvдэд тавих хяналтыг чангатгаснаар нэлээд хэдэн цэгийн
vйл ажиллагааг зогсоож 30-ийг 17 болгон цөөлсөн байна.
•
2008 оны 4 улирлын байдлаар ханш уналтын түвшин 36 хувьд хүрч байгаа
нь үндэсний мөнгөн тэмдэгтэд итгэх иргэдийн итгэл алдарч улмаар
хадгаламжийг ам.доллараар хийх болсон мөн ихэнх пүүс компаниуд ханш
уналтын эрсдлийг бууруулах зорилгоор бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнийхээ
үнийг ам.доллараар тогтоож дотоодод валютаар гүйлгээ хийх явдал эрс
нэмэгдсэнтэй холбогдож ам.долларын эрэлт өсч хомсдол үүссэнээр
валютын ханш огцом өсөх болсон. Уг нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт
зөвхөн төгрөгөөр төлбөр тооцоо хийх хуультай боловч мөрдөгдөх хууль эрх
зүйн орчин хангалттай бүрдээгүй гэдэг шалтгаанаар хэрэгжихгүй байна.
Иймээс Төв банк Сангийн яам, Санхүүгийн зохицуулах хороотой хамтран
валютын зохицуулалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг бэлтгэж,
УИХ-д єргєн барьснаар энэ хууль 2009 оноос эхлэн хэрэгжих болно. Энэ

5. хууль мөрдөгдөж эхэлсэн нөхцөлд төгрөгөөр төлбөр тооцоо хийх орчин
бүрдэж, ам.доллараар төлбөр тооцоо хийсэн байгууллага, аж ахуйн
нэгжүүдэд хатуухан хариуцлага тооцдог болох юм байна.
•
Монгол улсын гадаад валютын (үндсэндээ ам.доллар) нөөцийн 25-30
хувийг хилийн чандад ажиллаж амьдарч буй монголчуудын ар гэрийнхэндээ
явуулсан валютаас бүрддэг гэсэн статистик мэдээлэл байдаг. Дэлхий
санхүүгийн хямрал бүхий л улс орнуудыг нөмөрч үүний уршгаар ихэнх
үйлдвэрийн газрууд ажилчдаа халах болсон нь манай улсын иргэдийг ч
тойрч
гарсангүй.
Үүнээс
үүдэн
гадаадад
ажиллаж
амьдарч
буй
монголчуудын ар гэрийнхэндээ явуулах валютын хэмжээ багасч энэ
хэмжээгээр дотоод дахь валютын нийлүүлэлт буурч ам.долларын ханш
өсөх болсон. Тухайлбал албан бус тоогоор манай 100-гаад мянган иргэн
гадаадын улсуудад ажиллаж амьдардаг гэсэн судалгаа байдаг. Эднээс
хамгийн олон буюу 30 гаруй мянга нь Солонгост ажиллаж, амьдардаг.
Єнгєрсєн 11 дvгээр сараас эхлэн Солонгосын зарим жижиг, дунд
vйлдвэрvvд хаалгаа барьж эхэлсэн бөгөөд үүнээс үүдэн манай улсаас тус
улсад гэрээгээр ажиллаж буй хүмүүс ч их хэмжээгээр ажилгүй болсоор
байна.
•
Манай улсын экспортын гол бүтээгдэхүүн болох зэсийн үнэ дэлхийн зах
зээл дээр буурснаас үүдэн манай улсын валютын нөөц багасч тэр
хэмжээгээр дотоодын зах зээл дээрх валютын нийлүүлэлт багасч хомсдол
үүссэнээр ам.долларын ханш өссөн. Лондоны бирж дээр 2008 оны 7-р
сарын 02-ны өдөр дээд хэмжээндээ буюу 8940 ам.долларт хүрч байсан
зэсийн үнэ өнгөрсөн долоо хоногт бага зэрэг (12%) өсч 3316 ам.доллараар
худалдаалагдаж
байна.
Уулын
баяжуулах
“Эрдэнэт”
үйлдвэр
жилд
дунджаар 110 орчим мянган тонн зэсийн баяжмал дэлхийн зах зээл
нийлүүлдэг бөгөөд зэсийн үнэ буурсан өнгөрсөн 5 сарын хугацаанд
нийлүүлсэн баяжмалын хэмжээ 45 мянга орчим тонн болж байна. Зэсийн
үнэ дэлхийн зах зээл дээр 8940-3316 ам.доллар болж 5624 ам.доллар буюу
63%-иар буурснаар манай улсад орж ирэх ам.долларын нийлүүлэлт 253.0
сая ам.доллараар буурсан тооцоо гарч байна.

6. •
Өнгөрсөн
парламентын
үед
зарим
гадаадын
хөрөнгө
оруулалтай
компанитай байгуулсан тогтвортой байдлын гэрээнээс үүдэн зарим
гадаадын хөрөнгө оруулалттай компани олборлосон алтаа “Монгол банк”нд тушаалгүй экспортод гаргах эрх зүйн боломж нээгдсэн. “Монгол банк”-нд
тушаагдах алт багассанаас үүдэлтэйгээр валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх нэг
урсгал татарч, монгол улсын валютын нөөц багасч, “Монгол банк”-наас урт
хугацаанд интервенц хийж ам.долларын ханшийг тогтворжуулах боломж
хязгаарлагдснаас үүдэн зохиомол ханшны өсөлт бий болсоор байна.
Жишээлбэл “Бороо гоулд” ХХК-ны жилд дунджаар олборлодог 5 орчим тонн
алтыг “Монгол банк”-аар дамжуулан худалдаалсан бол валютын нөөц доод
тал нь 135.0 сая ам.доллараар нэмэгдэх боломж байсан.. Өнгөрсөн оны
эхээр нэг тэрбум ам.долларт хүрч байсан валютын нөөц өнөөдрийн
байдлаар 345.0 сая ам.долларт хүрсэн байна.
•
Манай улсын гадаад худалдааны бараа эргэлт 2008 оны эхний 11 сарын
байдлаар 5.7 тэрбум ам.доллар болж үүнээс экспорт 2.3, импорт 3.4 тэрбум
ам.доллар байна. Энэ нь манай улсын гадаад худалдааны алдагдал
өнгөрсөн оны эхний 11 сарын байдлаар 1.1 тэрбум ам.долларт хүрсэн
статистик үзүүлэлт харагдаж байна. Энэ нь дотоодын зах зээл дээр
валютын хомсдол үүсэх үндсэн нөхцөл болж байна.
Хүснэгт 2 Гадаад худалдааны алдагдал (сая ам.доллар)
Дээрх шалтгаануудаас авч үзвэл манай улсад ам.долларын ханш өсөх болсон
үндсэн шалтгаан нь гадаад худалдааны хүчин зүйл болох нь харагдаж байна.

7. Иймээс бид ам.долларын ханшны өсөлтийг судлахын тулд экспорт, импорт
тэдгээрийн бүтэц, экспортын орлогод голлон нөлөөлж буй бүтээгдэхүүнээс орох
орлогыг нарийвчлан судлах нь зүйтэй юм.
Энэхүү судалгааг илтгэлийн гуравдугаар хэсэгт нарийвчлан авч үзэх учир одоо түр
хойшлуулан дэлхийн зах зээл дээрх ам.долларын ханшны төлөв байдлыг товч авч
үзье.
2. Дэлхийн валютын зах зээл дээрх ам.долларын
ханш түүний төлөв байдал
Дэлхийн хямралаас үүдэлтэйгээр бусад улс орны мөнгөн тэмдэгтээр ам. долларын
ханш сүүлийн хэдэн сар хэрхэн өөрчлөгдөснийг хүснэгт 2-т үзүүллээ.
Хүснэгт 3 Дэлхийн зах зээл дээрх ам.долларын ханш
Дэлхийн зах зээл дээрх ам.долларын ханш сүүлийн 7 сарын байдлаар хэрхэн
хэлбэлзэж байсныг доорхи хүснэгтэд үзүүллээ.
Хүснэгт 4 Ам.долларын ханш (сарын дундажаар)

8. Хүснэгтээс авч үзвэл 2008 оны 7-12 сарын хооронд евротой харьцах долларын
ханш 0.095 евро буюу 14.8 %-иар, юаньтай харьцах долларын ханш 0.024 юань
буюу 0.3%-иар, фунттэй харьцах долларын ханш 0.17 фунт буюу 33.7%-иар, тус
тус өсч харин иентэй харьцах долларын ханш 16.7 иен буюу 15.4%-иар буурсан
үзүүлэлт харагдаж байна. Харин 2009 оны нэгдүгээр сарын эхний 15 хоногийн
байдлаар евротой харьцах долларын ханш 0.6%-иар, юаньтай харьцах долларын
ханш 0.3%-иар буурч, иентэй харьцах долларын ханш 1.2%-иар рубльтэй харьцах
долларын ханш 7%-иар тус тус өсч фунттэй харьцах долларын ханш тогтвортой
байсан байна. Сүүлийн өдрүүдэд рубльтэй харьцах долларын ханш өсч 1-р сарын
20-ны өдрийн байдлаар 32.92 рубльтэй тэнцэж байна.
Хүснэгтийн үзүүлэлтээс ерөнхийд нь дүгнэж үзвэл долларын ханш өсөх хандлага
ажиглагдаж байна. “The Financial Forecast Center”-ээс гаргасан евротой харьцах
долларын ханшны 2009 оны 5 сар хүртлэх прогнозоос авч үзвэл долларын
евротой харьцах ханш 2009 оны 4 сар хүртэл буурч, 5 сараас өсөх төлөвтэй байна.

9. Хүснэгт 5 Доллартай харьцах еврогийн ханшны прогноз
Ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà øèíæýý÷äèéí äîëëàðûí õàíøíû òàëààð þó ãýæ ºã¿¿ëñíèéã
òîâ÷ àâ÷ ¿çüå.
АНУ-ын Холбооны нєєцийн сангийн нєєц хомсдож байгаатай холбогдоод дэлхийн
эдийн засаг, санхvvгийн зах зээл дээр ам.долларын ханш унаж болзошгvй, îäîîãîîð
ам.долларын ханш єсч байгаа мэт боловч энэ нь цаг зуурын vзэгдэл þì õýìýýí çàðèì
ýäèéí çàñàã÷èä ¿çýæ áàéíà.
Bank of America банкны тєлєєлєгч Боб Синше õýëýõäýý 2008 îíû 07 ñàраас єнєє
хvртэл дэлхийн нийт валютын сагсанд ам.долларын эзлэх хувь 20 хувиар єсч
ам.долларын vнэ ханш єсєх хандлага vргэлжилж áàéãàà áîëîâ÷ ýíý íü áîäèò
øàëòãààíààñ ¿¿äýëòýé áóñ çºâõºí ñvvлийн vед ам.долларын эрэлт их байгаа нь
тvvнийг vнэд хvргэж байгаа юм шиг харагдуулж баéíà ãýæýý. Тvvний дvгнэлтээр
энэ сарын сvvлч гэхэд еврогийн ам.доллартай харьцах ханш 1.38 болж, 2009 оны
нэгдvгээр улиралд бvр 1:1.44 болох гэнэ.
Credit Suisse Securities-ийн тєлєєлєгч Дэниэль Катциев îäîîõîíäîî åâðîïûí ýäèéí
çàñãèéí íºëººëºë òîäîðõîé ìýäðýãäýõã¿é áàéíà. Ãýâ÷ ºíººäºð ¿íý öýíýòýé ìýò õàðàãäàæ
áóé äîëëàðûí õàíøûã óíàëò òîéðîõã¿é õýìýýæýý.
Wells Fargo Bank-ны валютын старатегич Василий Серебряков єнєєдєртєє
дэлхийн валютын зах зээл дээр европын засаг захиргааны мєнгєний бодлого
хvчтэй нєлєєлж áàéíà. Европын Тєв банк, Их Британи, Швед, Шинэ Зеландын
банкууд санхvvгийн шинэтгэл хийгээд байгаа юм. "Тун удахгvй европын энэ
санхvvгийн шинэтгэл нь АНУ-ын тvвшинд хvрнэ. Ýíý нєхцєлд еврогийн ханш єсєх л
болно" ãýæýý.

10. Èéíõ¿¿ äýëõèéí òîìîîõîíä òîîöîãäîõ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûí øèíæýý÷èä 2009 îíû 2-ð
óëèðëààñ àì.äîëëàðûí õàíø ñóëðàíà ãýäãèéã ìýäýãäñýýð áàéíà.
3. Àì.äîëëàðûí õàíøûã ýêñïîðò, èìïîðòûí ôóíêöèéí òóñëàìæòàéãààð
òîäîðõîéëîõ íü
Ýäèéí çàñãèéí îíîëîîð âàëþòûí õºâºã÷ õàíø íü ýêñïîðò (âàëþòûí íèéë¿¿ëýëò), èìïîðòûí
(âàëþòûí ýðýëò) òýíöâýðýýð òîäîðõîéëîãääîã õýìýýí ¿çäýã. Ìàíàé óëñ äàõü àì.äîëëàðûí
õàíø ýêñïîðò, èìïîðòûí õýìæýýíýýñ õàìààðàõ õàìààðëûã êîððåëÿöèéí òýãøòãýëèéí
òóñëàìæòàéãààð 1993-2008 îíû òîîí ¿ç¿¿ëýëòýí äýýð òîîöîæ ¿çëýý.
Хүснэгт 6 Àì.äîëëàðûí ýêñïîðò, èìïîðòîîñ õàìààðàõ õàìààðàë
Үүнд: EX- экспорт, IM- импорт, SR- ам. долларын ханш
Äýýðõ тооцооллоос àì.долларын ханшид экспортын хамаарах хүч 56.9%,
импортынх 72.2%-èéí õàìààðàëòàé áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà.
Ýíýõ¿¿ õàìààðëààñ ¿íäýñëýí ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàã äàõü àì.äîëëàðûí õàíøíû
ººð÷ëºëòèéã òîäîðõîéëîõûí òóëä ýêñïîðò, èìïîðòîîñ õàìààðñàí àì.äîëëàðûí õàíøíû ôóíêöûã
16 æèëèéí òîîí ìýäýýëýëä ¿íäýñëýí òîîöëîî.

11. Хүснэгт 7 Эскпорт, Импортын орлого болон âалютын ханшíû ìýäýýëýë
Хүснэгт 8 Регрессийн үр дүн

12. Äýýðõ òîîöîîëëîîñ ýêñïîðò, èìïîðòîîñ õàìààðñàí àì.äîëëàðûí õàíøíû ôóíêöûã äîîðõè
áàéäëààð áè÷èæ áîëîõ þì.
Sr = 119.01 • EX-0.95 • IM1.23
Sr
- Òºãðºãººð èëýðõèéëýãäñýí àì.äîëëàðûí õàíø
EX
- Íèéò ýêñïîðòûí õýìæýý
IM
- Íèéò èìïîðòûí õýìæýý
Äýýðõ ôóíêöýíä ºíãºðñºí æèë¿¿äèéí ýêñïîðò èìïîðòûí õýìýýã îðóóëàí òîîöîæ æèë á¿ðèéí
àì.äîëëàðûí äóíäàæ õàíøèéã òîîöîí òóõàéí æèëä áàéñàí áîäèò õàíøòàé õàðüöóóëàí
äîîðõ õ¿ñíýãòýíä õàðóóëëàà.
Хүснэгт 9 Õàíøíû õàðüöóóëàëò
Äýýðõ õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä 1994 îíûã ýñ òîîöâîë òóõàéí æèëä áîäèòîîð áàéñàí õàíø
òîîöîîãîîð ãàðñàí õàíøíààñ ºíäºð áàéãàà áºãººä ýíý íü ìàíàé óëñàä âàëþòûí çàõ çýýë
äýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã ÷åíæ¿¿ä âàëþòûí õàíøèíä òîäîðõîé õýìæýýíèé
õººðºãäëèéã (äóíäàæààð 150 îð÷èì òºãðºã)áèé áîëãîäîã íü õàðàãäàæ áàéíà.

13. Òîîöîîãîîð òºãðºãòýé õàðüöàõ àì.äîëëàðûí õàíø íü 1650 òºãðºã áàéõààð ãàðñàí áºãººä
ýíýõ¿¿ õàíø íü ºíººäðèéí âàëþòûí çàõ çýýë äýýðõ áîäèò õàíøíààñ 130 òºãðºãººð ºíäºð
áàéãàà áà õýðýâ îí äóóñòàë äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõ ìàíàé óëñûí ýêñïîðòûí ãîë
á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä áîëîõ àëò, çýñ, íîîëóóðûí ¿íýíä îíöûí ººð÷ëºëò îðîõã¿é áîë ìàíàé óëñàä
àì.äîëëàðûí õàíø 1650 òºãðºã õ¿ðýõ áà ¿¿í äýýð ÷åíæ¿¿äèéí õººðãäëûã îðóóëàí
òîîöâîë 1800 òºãðºãò õ¿ðýõ òîîöîî ãàð÷ áàéíà.
Äýýðõýýñ ¿¿äýí ìàíàéä àì.äîëëàðûí õàíø öàøèä ºññººð áàéõ óó? ýñâýë áóóðàõ óó?
áóóðâàë õýçýýíýýñ ýõýëæ áóóðàõ âý? ãýñýí ìàø îëîí àñóóëò óðãàí ãàð÷ áàéíà. ¯¿íä
õàðèóëò ºãºõºä ìàø õÿëáà𠺺ðººð õýëáýë ìàíàé óëñûí ãàäààä õóäàëäààíû íºõöºë
ñàéæèð÷ ýêñïîðòûí îðëîãî íýìýãäýæ ýõýëâýë àì.äîëëàðûí õàíø áóóðàõ áîëîìæòîé þì.
¯¿íèéã íàðèéâ÷ëàí òîîöîõ ¿¿äíýýñ ýêñïîðòûí ãîë íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íýýñ
ýêñïîðòûí îðëîãî õýðõýí ººð÷ëºãäõèéã òîîöëîî.
Хүснэгт 10. Ýêñïîðòûí íèéò îðëîãî áîëîí ãîë íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòûí
îðëîãî

14. Хүснэгт 11 Регрессын үр дүн
Äýýðõ òîîöîîëëîîñ ýêñïîðòûí ãîë íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ õàìààðàõ ýêñïîðòûí íèéò
îðëîãûí ôóíêöûã áè÷âýë äîîðõ áàéäàëòàé áàéíà.
EX = 4.85 • GR0.26 • CaR0.15 • CoR0.61
ÅÕ
- ýêñïîðòûí íèéò îðëîãî
GR
- ýêñïîðòîä ãàðãàñàí àëòíû îðëîãî
CaR
- ýêñïîðòîä ãàðãàñàí íîîëóóðûí îðëîãî
CoR - ýêñïîðòîä ãàðãàñàí çýñíèé îðëîãî
Äýýðõ ôóíêöýýñ àâ÷ ¿çâýë ìàíàé óëñûí ýêñïîðòûí íèéò îðëîãî äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõ
çýñíèé ¿íý íýã õóâèà𠺺ð÷ëºãäºõºä 0.61 õóâèàð, àëòíû ¿íý íýã õóâèà𠺺ð÷ëºãäºõºä
0.26 õóâèàð, íîîëóóðûí ¿íý íýã õóâèà𠺺ð÷ëºãäºõºä 0.15 õóâèàð òóñ òóñ ººð÷ëºãäºõ
òºëºâ àæèãëàãäàæ áàéíà.
Äýýðõ хоёр ôóíêöýíä ¿íäýñëýí ìàíàé óëñàä èðýõ æèëä àì.äîëëàðûí õàíø ÿìàð õýìæýýíä
áàéõûã òîîöîæ ¿çýõ áîëîìæòîé þì.

15. Äýëõèéí øèíæýý÷äûí ¿íèéí òàëààðõè òààìàãëàë
¹
Á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºë
Îäîîãèéí ¿íý
2009 îíû 12 ñàðä
õ¿ðýõ ¿íý
¯íèé
ºñºëòèéí
õóâü
1
Àëò (óíö.äîëëàð)
872
950
8.9
2
Çýñ (òîíí.äîëëàð)
3105.1
3774
21.5
3
Íîîëóóð (êã.äîëëàð)
25
31
24
Äýýðõ ¿íèéí ïðîãíîçèä ¿íäýñëýí Ìîíãîë óëñûí ýêñïîðòûí õýìæýýã òîîöâîë.
2009 îíä õ¿ëýýãäýæ áóé ýêñïîðòûí îðëîãî
2008 îíû ýêñïîðòûí õýìæýý
(ñàÿ.äîëëàð)
ªñºëòèéí õóâü
2009 îíû ýêñïîðòûí îðëîãî
(ñàÿ.äîëëàð)
2539.3
19.01
3022.02
Хүсгнэгт 12 Импортын өсөлтийн дундаж
Èì ï î ðòû í º ñº ëò (ñàÿ.äî ëëàð)
1600.00
1400.00
1200.00
1000.00
800.00
y = 264.67Ln(x) - 275.31
2
600.00
R = 0.2738
420.00
400.00
200.00
0.00
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
-200.00
-400.00
2009 îíû ýöýñò õ¿ëýýãäýæ áóé àì.äîëëàðûí õàíø
2007
2008

16. 2009 îíû ýêñïîðòûí îðëîãî
(ñàÿ.äîëëàð)
2009 îíû èìïîðò îðëîãî
(ñàÿ.äîëëàð)
2009 îíû àì.äîëëàðûí õàíø
3022.02
4035.8
1601
Ìàíàé óëñûí çàñãèéí ãàçðààñ ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëûã äàâàí òóóëàõûí òóëä ãàäààäûí
ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãà áîëîí äîíîð îðíóóäààñ õºíãºëòòýé çýýë àâàõààð ãýðýý
õýëýëöýýð õèéæ áàéãàà áºãººä ýíýõ¿¿ õýëýëöýýð íààøòàé øèéäýãäñýí òîõèîëäîëä
ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàãò 300 ñàÿààñ 3 òýðáóì õ¿ðòýëõ àì.äîëëàð îðæ èðýõ áîëîìæòîé
þì. ¯¿íýýñ 1 òýðáóì õ¿ðòýëõ àì.äîëëàð íü âàëþòûí çàõ çýýë äýýð øóóä íèéë¿¿ëýãäýæ
¿ëäñýí õýñýã íü âàëþòûí íººöºä çàðöóóëàãäàíà õýìýýí ¿çýæ àì.äîëëàðûí õàíø ÿìàð
ò¿âøèíä áàéõûã äàðààõ õ¿ñíýãòýýð õàðóóëëàà.
¹
Ãàäíààñ àâàõ çýýëèéí
õýìæýý (ñàÿ.äîëëàð)
Àì.äîëëàðûí õàíø
1
2
3
4
300
500
800
1000
1464.02
1384.93
1281.45
1220.83
Ашигласан материалууд
-
“Mongolian Statistical Yearbook” 1996, 1998-2007 NSO
-
“Monthly bulletin” Mongol bank
-
“Year Report” Mongolian Wool and Cashmere Association
-
“Macroeconomics” Orosoo. R
-
“Macroeconomics” Gregory Mankew
-
“Metal price” London Metal Exchange
-
“Commodity prices” Wall street journal“Commodity market” Reuters
-
“Gold price” World gold council
-
“Commodity price” Index Mundi