1. ЦАХИМ БАНКНЫ ЗЭЭЛИЙН ТООЦООЛУУРЫН СИСТЕМИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ
НЬ
Ганбаатарын Жаргалмаа
МОНГОЛ УЛСЫН ШИНЖЛЭХ УХААН ТЕХНОЛОГИЙН ИХ СУРГУУЛЬ
КОМПЬЮТЕРИЙН ТЕХНИК МЕНЕЖМЕНТИЙН СУРГУУЛЬ
Монгол улс, Улаанбаатар хот
И-мэйл хаяг: jaeloby_hi@yahoo.com
Удирдагч багш:
Ц. Цогзолмаа

2. Агуулга
ОРШИЛ
1.1 Банк, түүний үйл ажиллагаа
1.1.1 Монгол банк, түүний үйл ажиллагаа
1.1.2
Арилжааны банк, түүний үйл ажиллагаа
1.1.3
Цахим банк, түүний үйл ажиллагаа
1.1.4
Цахим банкны нууцлал, аюулгүй байдал
1.1.4.1 Цахим банкны үйлчилгээнд гарч болох эрсдлүүд
1.1.4.2 Нууцлалын нэмэлт төхөөрөмжүүд, тэдгээрийн хэрэглээ
1.1.4.3 Аутентификаци
1.1.5 Монголын цахим банкуудын үйл ажиллагаа
1.2 Банкны зээлийн үйлчилгээ
1.2.1 Банкны зээлийн үйлчилгээ
1.2.2 Зээлийн тооцоолуурын систем
1.2.3 Зээлийн тооцоолуурын системийг хөгжүүлэх нь
ТҮЛХҮҮР ҮГ
ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ
ДҮГНЭЛТ
ИШЛЭЛ ТАТСАН НОМ, ЗОХИОЛЫН НЭРС
ОРШИЛ
XXI зуун бол мэдээлэл технологийн эрин зуун. Мэдээлэл, технологи маш хурдацтайгаар
өсч байгаа үед бүх байгууллага, улс орны үйл ажиллагаа цахим хэлбэрт шилжиж байна.
Түүний мөн адилаар банкны үйл ажиллагаа ч цахим хэлбэрт шилжсээр байна. Хүмүүс
банкаар үйлчлүүлэхдээ банкны цагийн хуваарь, хүлээлт зэргээс хамаарахгүйгээр интернет
болон утсаараа хэрэгцээт бүхий л гүйлгээгээ хийх боломжтой болж байна.
Жишээ нь: дансны мэдээллээ авах, хадгаламжийн дансны хvv, дуусах хугацааг харах,
зээлийн данстай холбоотой мэдээлэл харах, төрөл бүрийн шилжүүлэг хийх, валютын ханш
харах болон бусад vйлчилгээг авах боломжтой. Цахим банкны зээлийн тооцоолуурыг
ашиглан хэрэглэгчид банкнаас авах зээлийнхээ хэмжээ, хүү, хугацааг оруулан зээлийн
эргэн төлөлтөө харах боломжтой.

3. 1.1 Банк, түүний үйл ажиллагаа
Банк нь санхүүгийн зуучлагч байгууллагын хувьд бусдын хөрөнгийн сул чөлөөтэй
хэсгийг хуримтлуулан хадгалж, өөрийн нэрийн өмнөөс зээл олгох болон хуулийн
этгээдүүдийн хоорондын төлбөр тооцоог хийх зэрэг үндсэн үйлчилгээ үзүүлдэг
бизнесийн байгууллага юм.
Банкны үйл ажиллагааны хамгийн гол зорилго:
Хувь нийлүүлэгчид болон хадгаламж эзэмшигчдийн хөрөнгийг арвижуулах явдал
байдаг.
Банкны үйл ажиллагаа нь өөрийн гэсэн өвөрмөц онцлогуудтай:
1. Үйл ажиллагаа нь бизнесийн бусад байгууллагаас илүү өргөн хүрээг хамардаг
бөгөөд түүний үйл ажиллагаа, үзүүлэх нөлөө нь зөвхөн тухайн банкны харилцагчдаар
тогтохгүй нийт эдийн засаг, хүн амын амьдралын төвшинд нөлөөлнө.
2. Төрийн мөнгөний бодлого банкаар дамжин хэрэгждэг.
3. Дээрх онцлогуудаас хамаарч нэг талаас түүний үйл ажиллагаанд төрийн зүгээс
тодорхой зохицуулалт хийж байдаг, нөгөө талаас олон түмэн үйл ажиллагааг нь байнга
анхаарч хянаж байдаг.
4. Банк нь материаллаг үйлдвэрлэл эрхэлдэггүй.
5. Харьцангуй өндөр эрсдэлтэй байна.
6. Банкны үйл ажиллагаа явуулж байгаа хөрөнгийн ихэнх нь бусдынх байдаг.
7. Банкны үйл ажиллагаанд, түүний харилцагчдын итгэл чухал ач холбогдолтой байна.
Банкны хялбаршуулсан баланс
Актив
Нөөц
Зээл
Хөрөнгө оруулалт
Үндсэн хөрөнгө
Пассив
Хадгаламж
Харилцах
Банк хоорондын зээл
Өөрийн хөрөнгө
Пассив талд хөрөнгийн эх үүсвэр болон бусдад төлөх өр, актив талд хөрөнгийн
байршил болон бусдаас авах авлага тусгагддаг.
1.1.1 Монгол банк, түүний үйл ажиллагаа
Улсын хэмжээнд төрийн мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх эрх бүхий байгууллагыг төв
банк гэнэ. Төв банк гүйлгээнд мөнгө гаргах эмиссийн онцгой эрх эдлэнэ. Түүний
үйлчлүүлэгч нь Засгийн газар, арилжааны банк байдаг.
Монгол банкны үндсэн зорилт нь
Үндэсний мөнгөн тэмдэгт-төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангахад оршино. Монгол банк
өөрийн үндсэн зорилтын хүрээнд санхүүгийн зах зээл, банкны тогтолцооны тогтвортой
байдлыг хангах замаар үндэсний эдийн засгийн тэнцвэртэй хөгжилд дэмжлэг үзүүлнэ.
Монголбанк Төв банк/Монголбанк/-ны тухай хуульд заасан өөрийн зорилтыг
биелүүлэхийн тулд дараахь чиглэлээр үйл ажиллагаа эрхэлнэ.
1. Мөнгөн тэмдэгт гүйлгээнд гаргах

4. 2.
3.
4.
5.
6.
Мөнгөний бодлого боловсруулж, хэрэгжүүлэх
Засгийн газрын санхүүгийн зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэх
Банкны үйл ажиллагаанд хяналт тавих
Банк хоорондын төлбөр тооцоог зохион байгуулах
Гадаад валютын улсын нөөцийг эзэмшиж, удирдах.
Монгол улсын төв банк буюу Монгол банк нь:
• Үйл ажиллагаа нь “Төв банк”-ны тухай хуулиар зохицуулагддаг.
• Төрөөс үүсгэн байгуулсан хуулийн этгээд юм.
• Ашгийн бус байгууллага юм.
• Мөнгөн тэмдэгт гүйлгээнд гаргадаг, мөнгөний бодлогыг боловсруулж хэрэгжүүлнэ.
• Харилцах дансны эзэмшигчид нь банкууд, Төрийн сангийн нэгдсэн дансны
эзэмшигч нь Засгийн газар байдаг.
• Шаардлагатай тохиолдолд Монгол банкнаас арилжааны банкууд болон Засгийн
газарт зээл олгодог.
• Банк хоорондын төлбөр тооцоог зохион байгуулна.
• Үйл ажиллагаагаа УИХ-ын өмнө тайлагнадаг.
1.1.2
Арилжааны банк, түүний үйл ажиллагаа
Эртний дорнодод анхны арилжааны банк байгуулагдсан. Арилжааны банкны үүргүүд:
Арилжааны банк:
 Үйл ажиллагаа нь “Банкны тухай” хуулиар зохицуулагддаг.
Арилжааны банк нь дараах үйл ажиллагааг гүйцэтгэж байдаг. Үүнд:
• Мөнгөн хөрөнгийг дансанд хийх,
• Зээл олгох,
• Төсвийн орлого зарлагыг шилжүүлэх,
• Зээл, төлбөрийн баталгаа гаргах,
• Үнэт металл, валют худалдах, худалдан авах, хадгалах, хадгалуулах,
• Гадаад төлбөр тооцоо хийх,
• Үнэт цаас гаргах, худалдах, худалдан авах,
• Хууль тогтоомжоор хориглоогүй бусад гүйлгээ,
• Үнэт зүйл худалдах зэрэг орно.
Банк нь дор дурьдсан үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно. Үүнд:
• Дангаараа буюу бусадтай хамтран санхүүгийн зах зээл дээр ноёрхох,
• Газрын зах зээл дээр ажиллах,
• Ашиг олох зорилгоор банкны бус үйл ажиллагаа эрхлэх гэх мэт.
Монгол улсын хувьд арилжааны банк байгуулах дүрмийн сангийн доод хэмжээ 8 тэрбум
төгрөг байдаг. Арилжааны банк нь бусдаас хөрөнгө татан төвлөрүүлэхдээ дараах арга
замаар төвлөрүүлдэг.
1. Хадгаламжийн хэлбэрээр
2. Дансны хэлбэрээр
3. Санхүүгийн уламжлагдсан хэрэгсэл буюу хадгаламжийн сертификат
Арилжааны банкны балансын ерөнхий бүтэц:
Актив
Пассив

5. Зээл
Хадгаламж
Зайлшгүй байх нөхцөл
Харилцах
Төв банкны үнэт цаас
Төв банкны зээл
Үл хөдлөх хөрөнгө
Дүрмийн сан
1.1.3 Цахим банк, түүний үйл ажиллагаа
Цахим банк гэдэг нь дэлхийг хамарсан интернетийн сүлжээгээр дамжуулан бэлэн бус
төлбөр тооцоог түргэн шуурхай, хамгийн хялбар, найдвартай, зардал багатай аргаар хийх
банкны үйлчилгээний нэг хэлбэр юм.
ТОХИРОМЖТОЙ - Цахим банкны үйлчилгээ нь ямар ч нэмэлт төлбөргүйгээр, банкны
салбарт өөрийн биеэр очилгүй, мөнгөө хянах, төлбөр төлөх, шилжүүлэх болон банкны
бусад үйлчилгээг авах боломж олгодог нь таны цагийг хэмнэж, зардлыг бууруулах болно.
ХЯЛБАР - Мессэж бичиж, и-мэйл шалгаж, цахим хуудсанд нэвтэрч үзсэн бол цахим
банкны үйлчилгээг ашиглахад хялбар байх болно.
ХАМГААЛАЛТТАЙ- Хамгийн дэвшилтэт хамгаалалтын системийг ашиглан, мэдээллийг
нууцалж, санхүүгийн аюулгүй байдлыг хангана.
Цахим банкны үйлчилгээгээр харилцагч хүссэн цагтаа аль ч улс орноос ямар нэг нэмэлт
програм хангамж шаардахгүйгээр интернэтийн холболттой компьютер болон сүүлийн
үеийн өндөр хүчин чадалтай гар утасны тусламжтай санхүүгийн төлбөр тооцоогоо хийж
гүйцэтгэх боломжтой болно. Интернэт банк, мобайл банк зэрэг үйлчилгээ нь хэрэглэгчдэд
банкны үйлчилгээг хурдан шуурхай хүргэдэг, гэрээсээ хүссэн гүйлгээг хийж чадах зэрэг
давуу талтай.
Цахим банкны үйлчилгээнүүд:
• ИНТЕРНЭТ БАНК
• МОБАЙЛ БАНК
• МЕССЭЖ БАНК
• ОНЛАЙН ХАДГАЛАМЖИЙН ДАНС
• FLY CARD
• E-BILLING
1.1.4
Цахим банкны нууцлал, аюулгүй байдал
Цахим банкны үйлчилгээг буруугаар ашиглаж мөнгө завших эсвэл хорлон сүйтгэх
сонирхолтой хүмүүс жил бүр нэмэгдсээр байна. Өөрөөр хэлбэл кибер гэмт хэргийн үндсэн
бай нь болж байна. Интернэт банкийг хакдах, довтлох арга техник маш олон болсоор
байна. 8 жилийн өмнө phishing гэсэн нэрээр алдаршсан арга анх гарч, хэрэглэгчийн болон
дансны мэдээллийг хулгайлж эхэлсэн байна. Тийм учраас дэлхийн санхүүгийн
байгууллагууд жил бүр нууцлал, аюулгүй байдлын шинэ дэвшилтэт аргачлалуудыг
ашиглаж байна. Интернет банкны үйлчилгээнд тавигдах гол шалгуур нь мэдээллийн

6. аюулгүй байдал, нууцлал хамгаалалт бөгөөд дэлхийн томоохон банкууд интернэт банкны
үйлчилгээнд харилцагчийг таних 2 шатлалт (2FA ) болон олон шатлалт хамгаалалтын
(MFA) аргуудыг ашиглаж байна.
1.1.4.1 Цахим банкны үйлчилгээнд гарч болох эрсдлүүд
Зураг1
1.1.4.2 Нууцлалын нэмэлт төхөөрөмжүүд, тэдгээрийн хэрэглээ
Toкен төхөөрөмжүүд
Токен нь физик төхөөрөмж бөгөөд олон шатлалт аутентификацийн нэгэн хэсэг юм.
Үүнд: USВ токен төхөөрөмж, ухаалаг картууд, нууц үг үүсгэх төхөөрөмж
Васко төхөөрөмж, түүний хэрэглээ
“Васко тєхєєрємж” - Онлайн сїлжээний хэрэглэгчийг таних дахин давтагдашгїй
электрон гарын їсэг буюу харилцагчийн гїйлгээний кодын төхөөрөмж юм.
Хаан банк, Хас банк, Хадгаламж банк, Төрийн банк, Капитал банк ашигладаг. Үнэ 35000
Васко төхөөрөмж гэдэг нь тодорхой алгоритмын дагуу 30-36 секунд тутамд 6 оронтой нэг
удаа ашиглагдах код шинээр гаргадаг авсаархан төхөөрөмж бөгөөд та интернэт банкаар
гүйлгээ хийх бүртээ энэ кодыг ашиглан гүйлгээгээ баталгаажуулах юм.
Зураг 2
Э-Токен төхөөрөмж, түүний хэрэглээ
“Э-Токен төхөөрөмж”- Гүйлгээний өндөр эрхтэй харилцагчид ашигладаг нэг удаагийн
нууц кодын төхөөрөмж юм. Интернэт банкны аюулгүй байдлыг хангах, харилцагчийн
нууц үгийг баталгаажуулах зорилготой. Голомт банк ашигладаг ба үнэ 35,000 төгрөг.

7. Урт : 6 см
Өндөр : 3 см
Зузаан : 1 см
3дугаар зураг
Биометрик
Биометрик гэдэг нь амьд хүний физиологи болон физик шинж чанаруудыг үндэслэн таних
аргачлал юм.Физиологи шинж чанар гэдэг нь хурууны хээ, нүүрний бүтэц, нүдний
солонгон бүрхэвч зэрэг физиологийн шинж чанаруудыг хэлнэ. Харин физик шинж чанар
гэж хөдөлгөөнийг хэлнэ. Хүний биометрик мэдээллийг системд анх бүртгэхдээ физик
болон физиологи шинж чанарын математик загварыг авч өгөгдлийн санд хадгалдаг.
Биометрик аргыг цахим үйчилгээний олон шатлалт аутентификацид ашиглаж
байна.Биометрик нь ихэвчлэн статик нууц үг болон токен төхөөрөмжүүдтэй хамт
ашиглагдаж байна. Одоогийн байдлаар дэлхийд дараах биометрик аргачлуудыг
хөгжүүлж, практик түвшинд тестилж байгаа болно. Үүнд:
• Хурууны хээ таних
• Нүүр таних
• Дуу хоолой таних
• Компьютерийн гарны товч даралтыг таних
• Гар бичмэлийн хэвийг таних
• Хуруу, чих болон гарны геометр дүрслийг таних
• Нүдний торлог бүрхэвчийг таних
• Нүдний солонгон бүрхэвчийг таних
Өнөө үед өргөн дэлгэрч, хэрэглэгчдийн байгаа хоёр биометрик аргачлууд нь хурууний хээ
болон нүүр таних системүүд. Энэ хоёр биометрикийг ихээхэн газрууд хүлээн зөвшөөрч,
ашиглаж байна.
1.1.4.3 Аутентификаци
Интернет банкны үйлчилгээ үзүүлж буй санхүүгийн байгууллагууд хүчирхэг
хэрэглэгчдийг таних найдвартай аутентификаци ашиглах шаардлагатай болж байгаа.
Найдвартай аутентификаци нь хэрэглэгчдийн хувийн болон санхүүгийн мэдээллийг
хамгаалахаас гадна мөнгө угаах, тероризмийг санхүүжүүлэх, луйвар залилан гэх мэт
эрсдлүүдээс хамгаална.
Аутентификаци нь үндсэн гурван хүчин зүйлээс тогтоно.
1. Хэрэглэгчдийн ямар нэг мэддэг зүйл (Нууц үг, PIN)
2. Хэрэглэгчдэд ямар нэг байгаа зүйл (ATM карт, ухаалаг карт, токен төхөөрөмжүүд)
3. Хэрэглэгч өөрөө (биометрик шинж чанарууд)

8. 1.1.5 Монголын цахим банкуудын үйл ажиллагаа
Хаан банк, Хас банк, Хадгаламж банк, Төрийн банк, Улаанбаатар хотын банк, Голомт
банк, Эрэл банк, Худалдаа хөгжлийн банк, Капитал банк интернет, мобайл, мессэж
банкны үйлчилгээг харилцагчиддаа үзүүлж байна.
1.2 Банкны зээлийн үйлчилгээ
1.2.1 Банкны зээлийн үйлчилгээний төрөл, үйл ажиллагаа
Банк маш олон төрлийн зээл олгодог.
Төрийн банк нь дараах зээлүүдийг олгож байна.
•
Орон сууцны зээл
•
Цалингийн зээл
•
Тэтгэвэрийн зээл
•
Үл хөдлөх хөрөнгө барьцаалсан зээл
•
Хадгаламж барьцаалсан зээл
•
Бизнесийн зээлийн шугам
•
Санхүүгийн түрээсийн зээл
•
Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих зээл
1.2.2 Зээлийн тооцоолуурын систем
Цахим банкны зээлийн тооцоолуурыг ашиглан хэрэглэгчид банкнаас авах зээлийнхээ
хэмжээ, хүү, хугацааг оруулан зээлийн эргэн төлөлтөө харах боломжтой.

10. 1.2.3
Зээлийн тооцоолуурын системийг хөгжүүлэх нь
•
Орон сууцны зээл
Та хэдэн төгрөгний байр авч чадах вэ?
•
Орон сууцны зээлээ төлөх
•
Ямар хугацаанд зээлээ төлж дуусгах вэ?

11. ТҮЛХҮҮР ҮГ
ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ
Зураг 1…………………………………..… Цахим банкны үйлчилгээнд гарч болох эрсдлүүд
Зураг 2……………………………………………………………………….... Васко төхөөрөмж
Зураг 3.............................................................................................................Э-Токен төхөөрөмж
ДҮГНЭЛТ
Одоогийн байдлаар Монгол улсын хэмжээнд 14 арилжааны банк үйл ажиллагаа явуулдаг.
Эдгээр банкууд нь интернэт банкны үйлчилгээг харилцагчиддаа үзүүлдэг боловч интернэт
банкны аюулгүй байдлын стандартуудыг хэрэгжүүлдэг нь маш цөөн байдаг. Цахим
банкны зээлийн тооцоолуурыг ашиглан хэрэглэгчид банкнаас авах зээлийнхээ хэмжээ,
хүү, хугацааг оруулан зээлийн эргэн төлөлтөө харах боломжтой.
ИШЛЭЛ ТАТСАН НОМ, ЗОХИОЛЫН НЭРС
http://www.mongolbank.mn/
http://www.statebank.mn/
http://www.khanbank.com/

12. http://www.savingsbank.mn/
http://www.xacbank.mn/
http://www.ubcbank.mn/
http://www.tdbm.mn/
http://www.capitalbank.mn/
http://www.capitronbank.mn/
http://www.creditbank.mn/
http://www.golomtbank.com/
http://www.chinggiskhaanbank.com/
http://www.transbank.mn/
http://www.nibank.mn/
http://www.erelbank.mn/
http://www.vasco.com/
http://prmia.org/