Sanhuugiin undes L9.2019 - 2020 on

1. ТӨВ БАНКНЫ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА
1.Монгол улс дахь банкны системийн үүсэл, хөгжил
2.Төв банкны (Монгол банк ) үйл ажиллагаа

6. 1.Монгол улс дахь банкны системийн
үүсэл,хөгжил
Орчин цагийн монгол банкны түүх 1924.06.02 - ны
өдрөөс эхэлдэг.
Төвлөрсөн төлөвлөгөөт тогтолцооны банкны
системийн онцлогууд нь:
• Нэг шатлалт банкны тогтолцоо байсан.
Улсын Банкны Ерөнхий Хороо (УБЕХ)
• УБЕХ нь 18 аймаг 3 хотод өөрийн салбартай, орон
• даяар хэд хэдэн тооцооны касс ажиллаж байсан

7. • Банкны үйл ажиллагааны зохицуулалтын үндэс нь
1954 онд СНЗ - ийн хурлаар батлагдсан Улсын
банкны дүрэм байсан
• Банкны тухай хууль байгаагүй
• Банкны бүхий л үйл ажиллагаа нь төлөвлөгөөгөөр
зохицуулагдаж байсан
• Банкны харилцагч нартаа үзүүлж байсан бүтээгдэхүүн
үйлчилгээнүүдийн нэр төрөл нь тун цөөн.

8. Үүнд:
- Иргэдийн хадгаламж
- Байгууллагын харилцах данс
- Байгууллагын зээл
- Бэлэн бус төлбөр тооцоо
- Гадаад төлбөр тооцоо
- Цалин, тэтгэвэр олгох
- Орлого хураах үйлчилгээ (орон сууцны мөнгө төлөх,
утасны мөнгө төлөх, гэрэл цахилгааны мөнгө төлөх)
гэх мэт

9. Зах зээлийн эдийн засагт шилжсэнтэй холбогдуулан
1990 оны сүүлчээс манай оронд хоёр шатлалт банкны
тогтолцоо буй болсон.
Энэ нь Төв банк, Арилжааны банк гэсэн тогтолцоо
юм.
1990-иэд оны сүүлчээр 5 арилжааны банк үйл
ажиллагаагаа эхлүүлж байсан.
1991 онд “Төв банкны тухай”, “Банкны тухай”
хуулиуд гарч банкны үйл ажиллагааг энэхүү
хуулиудаар зохицуулах болсон

10. Хоёр шатлалт банкны тогтолцооны онцлогоос
дурьдвал:
• Банкны зохицуулалтын үндэс нь “Банкны тухай”
хуультай болсон
• Хувийн өмчийг хуулиар хүлээн зөвшөөрсөн
• Хувийн хэвшлийн банкууд олноор байгуулагдсан
• Чөлөөт үнийн тогтолцоо буй болсон
• Банкны хувьчлал явагдсан
• Банкны салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалт орж
ирсэн

11. • Банкнаас санал болгож буй бүтээгдэхүүн
үйлчилгээнүүд нь олон болсон
• Банкууд үнэт цаас гаргасан
• Банк санхүүгийн системийн дотор шийдвэрлэх байр
суурьтай болсон гэх мэт.
Төв банк болон арилжааны банкны хэрэгжүүлж буй
үүрэг, зорилго нь өөр хоорондоо ихээхэн ялгаатай
бөгөөд тэдгээрийг товч дурьдвал дараахь байдалтай
байна.
Үүнд:

12. Арилжааны банк
1.Үйл ажиллагаа нь Банкны тухай” хуулиар
зохицуулагддаг
2. Ашгийн төлөө санхүүгийн байгууллага юм
3.Татвар төлөгч
4. Мөнгөн тэмдэгт хэвлэж гүйлгээнд гаргах эрхгүй,
мөнгөний бодлого боловсруулахгүй
5.Иргэд, аж ахуйн нэгжээс харилцах ,хадгаламж татан
төвлөрүүлдэг.

13. 6.Иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагад богино, дунд
хугацааны зээл олгодог
7.Банк хоорондын төлбөр тооцоог зохицуулах эрхгүй
8.Үйл ажиллагаагаа хувь (хувьцаа) эзэмшигчдийн
өмнө тайлагнана.
Төв банк / Монголбанк /
1.Үйл ажиллагаа нь “Төв банк” /Монголбанк/- ны
тухай хуулиар зохицуулагддаг
2.Төрөөс үүсгэн байгуулсан хуулийн этгээд юм
3.Ашгийн бус байгууллага юм

14. 4.Мөнгөн тэмдэгт гүйлгээнд гаргадаг, мөнгөний
бодлогыг боловсруулж , хэрэгжүүлнэ
5.Арилжааны банкуудад үйл ажиллагаа явуулах
зөвшөөрөл олгодог
6. Харилцах дансны эзэмшигчид нь банкууд,төрийн
сангийн нэгдсэн дансны эзэмшигч нь Засгийн газар
байдаг
7.Шаардлагатай тохиолдолд Монголбанкаас
арилжааны банкууд болон Засгийн газарт зээл
олгодог

15. 8. Банк хоорондын төлбөр тооцоог зохион байгуулна
9. Банкнуудын үйл ажиллагаанд хяналт тавьдаг
10.Банкны тухай хуулийн дагуу тодорхой
үндэслэл үүссэн нөхцөлд Монголбанк нь банк
байгуулах тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгож
нийтэд зарлана
11.Монголбанк өөрийн үйл ажиллагаагаа УИХ- ын
өмнө тайлагнадаг.

16. 2.Төв банкны (Монгол банк ) үйл ажиллагаа
Монгол банкны товч түүх
1924 оны 6 сарын 2 - нд Монгол, Зөвлөлт Орос улсын
хувь нийлүүлсэн хөрөнгөөр Монголын худалдаа, аж
үйлдвэрийн банк байгууллагджээ.
Анх нээгдэхдээ 260 мянган янчааны хөрөнгөтэй, 22
орон тоотой, үүний дотор зөвлөлтийн мэргэжилтэн 18,
монгол ажилчид 4 байжээ. Энэ бол Монголбанкны
суурь тавигдсан түүхт үйл явдал байв.

17. 20 - иод онд мөнгөний шинэчлэлт хийж,
Монголын үндэсний мөнгөн тэмдэгт төгрөгийг
гүйлгээнд гаргаж, худалдаа бүртгэлийн ажиллагааг
санхүүжүүлж, зах зээлийн барааны хангамж, үнийн
хөдөлгөөнийг зохицуулж, ардын аж ахуйтанд зээл
олгож байсан нь Монголбанкны үндсэн үйл ажиллагаа
болж байлаа.

18. Монголбанк 1925 оны 12 дугаар сарын 9-нд 200100
төгрөгийг анх гүйлгээнд гаргасан нь Монгол оронд
мөнгөний гүйлгээ цоо шинэ түвшинд хөгжих бодитой
эхлэл болов.
Монголбанк нь энэ үеэс гүйлгээнд мөнгө гаргах эрх
бүхий эмиссийн банкны үүрэг гүйцэтгэсэн.

19. 1950-иад он гэхэд Монголбанкны аппарат өргөжин
бэхжиж бүх аймаг, томоохон хот сууринд өөрийн
салбартай болж, ЗХУ-ын мэргэжилтнүүдийн
тусламжийн ачаар үндэсний боловсон хүчин
бэлтгэгдэж нийт ажилчдын 98 хувийг эзлэх болов.
ЗХУ Монголбанкинд оруулсан өөрийн хувь
хөрөнгө, хувьцааг 1954 онд монголын талд шилжүүлэн
өгснөөр Монголбанк БНМАУ-ын Улсын банк болон
зохион байгуулагджээ.

20. Улс орон бүр өөрийн гэсэн Төв банктай байдаг.
Монгол Улсын Төв банк нь Монголбанк. 1991 оны
5 сарын 1-ээс эхлэн Монгол банкны хууль мөрдөгдөж
эхэлсэн.
1991- 5 - 22 - нд Монгол банк анхны ерөнхийлөгчөө
сонгосон

21. 1996 оны 9 сарын 3-нд Төв банк /Монголбанкны/
тухай хууль шинэчлэн батлагдсан.
Энэ хуулийн зорилт нь Монгол улсын Төв банкны
бүрэн эрх, түүний удирдлага, зохион байгуулалт, үйл
ажиллагааны эрх зүйн үндсийг тодорхойлж, төрийн
мөнгөний бодлогыг Төв банкнаас хэрэгжүүлэхтэй
холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

22. Монгол банкны үндсэн зорилт нь:
Үндэсний мөнгөн тэмдэгт төгрөгийн тогтвортой
байдлыг хангахад оршино.
Монголбанк өөрийн үндсэн зорилтын хүрээнд
санхүүгийн зах зээл ,банкны тогтолцооны тогтвортой
байдлыг хангах замаар үндэсний эдийн засгийн
тэнцвэртэй хөгжилд дэмжлэг үзүүлнэ.
Монголбанк өөрийн зорилтыг биелүүлэхийн тулд
дараах чиглэлээр үйл ажиллагаа эрхэлнэ. Үүнд:

23. 1.Мөнгөн тэмдэгт гүйлгээнд гаргах
2.Мөнгөний бодлого боловсруулж,хэрэгжүүлэх
3. Засгийн газрын санхүүгийн зуучлагчын үүрэг
гүйцэтгэх
4.Банкны үйл ажиллагаанд хяналт тавих
5.Банк хоорондын төлбөр тооцоог зохион байгуулах
6.Гадаад валютын улсын нөөцийг эзэмшиж, удирдах

24. Төв банк төрийн мөнгөний бодлогыг
хэрэгжүүлэхдээ мөнгөний нийлүүлэлтийг өөрчлөх
бөгөөд үүнд дараах үндсэн арга хэрэгслүүдийг
ашиглана.
Үүнд:
1. Шууд арга хэрэгсэл / Захиргаадалтын арга/
 Банкнаас олгох зээлд хязгаарлалт хийх
 Банкинд олгох зээлийн хэмжээг тогтоох
2. Шууд бус арга хэрэгсэл / Эдийн засгийн арга /
 Заавал байлгах нөөцийн хувь хэмжээг тогтоох
 Хүүгийн нэгдсэн бодлого явуулах
 Нээлттэй зах зээлийн үйл ажиллагаа явуулах

25. Төв банкнаас мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх
чиглэлээр бодлого явуулж байвал үүнийг мөнгөний
зөөлөн бодлого / Хямд мөнгөний бодлого/ гэж нэрлэдэг.
Эсрэг тохиолдолд мөнгөний нийлүүлэлтийг бууруулах
чиглэлээр бодлого явуулж байвал мөнгөний хатуу
бодлого/Үнэтэй мөнгөний бодлого/ гэнэ.
Эдийн засаг уналттай байгаа бол мөнгөний зөөлөн
бодлогыг ,харин өндөр инфляцитай байгаа бол
мөнгөний хатуу бодлогыг хэрэгжүүлсэн нь илүү үр
дүнтэй байдаг

26. Монголбанкнаас дараахь үйл ажиллагаа явуулахыг
хориглоно:
• Иргэн, хуулийн этгээдэд санхүүгийн буцалтгүй
тусламж үзүүлэх
• Ашиг олох зорилгоор хөдлөх ба үл хөдлөх хөрөнгө
худалдан авах, худалдах
• Засгийн газар болон банк, Хадгаламжийн даатгалын
корпорациас бусад хуулийн этгээд, иргэний мөнгөн
хөрөнгийг хуримтлуулан хадгалах,төлбөр тооцоо
хийх, зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх
• Хуулийн этгээдийн дүрмийн санд хувь оруулах, үнэт
цаас худалдан авах, худалдах.

27. • Засгийн газар, банкнаас бусад хуулийн этгээд,
иргэнд зээл, төлбөрийн болон банкны баталгаа
гаргах
• Хуулийн этгээд, иргэний дотоод, гадаадаас авах
зээлийг дэмжих зорилгоор алт болон нөөц активыг
барьцаалах
• Улсын төсөвт тусгагдаж Улсын Их Хурлаар
батлагдсан, энэ хуулиар зөвшөөрснөөс бусад,
хуулийн этгээд, иргэний эдийн засгийн буюу
арилжааны үйл ажиллагааг дэмжсэн тэнцлийн
болон тэнцлийн гадуурх аливаа гүйлгээ хийх.

28. Монголбанкны удирдлага. Монголбанкийг УИХ-аас
томилогдсон Ерөнхийлөгч толгойлж үйл ажиллагаагаа
УИХ-ын өмнө хариуцан тайлагнана
Монголбанкны Ерөнхийлөгчийг УИХ-ын даргын
өргөн мэдүүлснээр УИХ 6 жилийн хугацаатайгаар
томилно.
Монголбанкны Тэргүүн Дэд Ерөнхийлөгч, Дэд
Ерөнхийлөгч нарыг монголбанкны Ерөнхийлөгийн
өргөн мэдүүлснээр УИХ зургаан жилийн
хугацаатайгаар томилно.

29. Монголбанк УИХ-тай харилцах.
Монголбанк нь төрийн мөнгөний бодлого, холбогдох
хууль тогтоомжийн хэрэгжилт, мөнгө зээлийн байдлын
талаар УИХ-д улирал тутам танилцуулна.
УИХ нь Монголбанкны үйл ажиллагаа хууль
тогтоомжтой нийцэж байгаа эсэхэд хяналт тавьж,
банкны тухай хуулинд заасан тайлан, танилцуулагатай
танилцах бөгөөд ингэхдээ төрийн мөнгөний бодлого
хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд оролцохгүй.

30. Монголбанкнаас ЗГ-тай харилцах.
Монголбанк ЗГ- аас хараат бус байна.
ЗГ - ын шийдвэр төрийн мөнгөний бодлогод
харшилж байвал Монголбанк энэ талаар ЗГ - т
мэдэгдэнэ.
Монголбанкны Ерөнхийлөгч Монголбанк болон
банкны үйл ажиллагаатай холбогдох асуудлыг ЗГ - ийн
хуралдаанаар хэлэлцэхэд зөвлөх эрхтэй оролцож
болно.

31. Монголбанк мөнгөний статистик мэдээлэл болон
жилийн тайлангаа ЗГ - т хэрэгжүүлнэ.
Мөн Монголбанк нь СЗХ - той хууль тогтоомжийн
дагуу харилцаж ажиллана.
Монголбанкнаас банктай харилцах.
Монголбанкны тухай хууль тогтоомжийн дагуу
банктай харилцана.

32. Монгол банкны мэдээлэл
1. Монголбанк мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх
хэрэгслүүдэд гарсан өөрчлөлтийг тухай бүр нь,
мөнгө, зээл, санхүүгийн зах зээлийн байдлыг улирал
тутам нийтэд мэдээлж байна.
2. Монголбанк мөнгөний статистик мэдээллийг сар
тутам гаргана.
3. Монголбанк мэдээллийг гаргахад шаардагдах
мэдээ, тайлан, үзүүлэлтийг банк, иргэн, хуулийн
этгээдээс гаргуулан авах эрхтэй.

33. Монголбанк хяналтын чиг үүргээ хэрэгжүүлэхдээ
хуулийн дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа
банкны дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй
Монголбанкны санхүүгийн тайлан. Монголбанк нь
олон улсын нягтлан бодох бүртгэлийн жишгийн дагуу
санхүүгийн тайлан гаргана.
Монголбанк жил бүр санхүүгийн тайлангаа
баталгаажуулна.

34. Санхүүгийн тайлангийн бүрдүүлбэрт дараах
тайлангууд орно.
Үүнд:
1.Тайлан тэнцэл
2.Орлого, зарлагын тайлан
3.Бусад холбогдох тайлан, нэмэлт тайлбар, тодруулга.
Монголбанкны тайлан тэнцлийн зарим үзүүлэлтүүд:

35. Актив:
• Бэлэн мөнгө
• Чөлөөт валют
• Алт, үнэт металл
• Гадаад үнэт цаасаархи хөрөнгө оруулалт
• Буцаан худалдаж авсан гэрээ
• Гадаадын санхүүгийн байгууллагуудад
байршуулсан мөнгөн хадгаламж
• Дотоодын санхүүгийн байгууллагуудад олгосон
зээл, урьдчилгаа

36. • Санхүү яаманд олгосон урьдчилгаа
• Бусад актив
• Үндсэн хөрөнгө
• Гадаад актив
• ОУВС дахь зээлийн тусгай эрхээр эзэмшил хөрөнгө
• ЗГ - аас авах авлага
• Валютын арилжаагаар хийх тооцооны авлага
• Дэлхийн банкны үнэт цаас
Нийт актив
:

37. Пассив ба өөрийн хөрөнгө
Пассив :
• Гүйлгээнд гаргасан бэлэн мөнгө
• ТБ-ны гаргасан үнэт цаас
• Гадаад өр төлбөр
• ЗГ-ын байгууллагуудын хадгаламж
• Дотоодын санхүүгийн байгууллагуудын хадгаламж
• АБ-уудын харилцах данс
• Гадаад пассив
• Бусад пассив
• ОУВС -ийн хөтөлбөрийн зээл
• ОУВС -нд өгөх өглөг

38. • Салбар хоорондын тооцооны өглөг
• Валютын арилжаагаар хийх тооцооны өглөг
Нийт пассив
Дүрмийн сан ба нөөц:
• Дүрмийн сан
• Хуримтлагдсан ашиг/ алдагдал
• Нөөцийн сан
• Бусад нөөц
Нийт өөрийн хөрөнгө
Нийт пассив ба өөрийн хөрөнгө

39. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА