Celem prezentacji jest przybliżenie Idealizacyjnej Teorii Nauki Leszka Nowaka, jako koncepcji metodologii ogólnej nauk wywodzącej się z Poznańskiej Szkoły Metodologicznej. Przygotowano dla Sekcji Epistemologii Studenckiego Koła Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama

1. Idealizacyjna Teoria Nauki
Leszka Nowaka
Relikt Poznańskiej Szkoły Metodologicznej
czy aktualne narzędzie badawcze?
Barbara Konat
Zakład Epistemologii i Kognitywistyki
Spotkanie Sekcji Epistemologii
KSF IF UAM
22.11.2012

2. Pytania
1. Czy Poznańska Szkoła Metodologiczna
istniała naprawdę?
2. Czy Idealizacyjna Teoria Nauki jest
zwietrzała?
3. Do czego możemy wykorzystać ITN
współcześnie?

3. Poznańska Szkoła Metodologiczna
1968 – Studia nad teoretycznymi podstawami
humanistyki, Kmita i Nowak
Jerzy Kmita Leszek Nowak Jerzy Topolski
Filozofia humanistyki, Metodologia nauk Metodologia historii
Filozofia kultury przyrodniczych
i społecznych

4. Leszek Nowak
1943 - 2009
• Prawo na UAM, filozofia na
Uniwersytecie
Warszawskim
• Doktorat 1967 r. (u prof. Z.
Ziembińskiego) z filozofii prawa
• Habilitacja 1970 r. z
metodologii ogólnej
• Profesor zwyczajny 1990 r.

5. Leszek Nowak - trzy wielkie teorie
Idealizacyjna Teoria Nauki
• 1971- U podstaw Marksowskiej
Metodologii Nauk
Nie-Marksowski Materializm Historyczny
• 1983 - Property and Power.Towards a non-Marxian
Historical Materialism
Negatywistyczna Metafizyka Unitarna
• 1998-2007- Byt i myśl, t. 1-3

6. Kogo zapytać?
 Filozofia polityczna oraz
wydawnictwa podziemne:
prof. Krzysztof Brzechczyn
(kierownik Zakładu Epistemologii
i Kognitywistyki IF UAM)
 Negatywistyczna metafizyka
unitarna:
dr Krzysztof Kiedrowski
(ZEiK, IF UAM).

7. Co to jest Idealizacyjna Teoria Nauki?
„Zadanie nauki polega na tym, aby dotrzeć do
owej wewnętrznej natury rzeczywistości
pomijając w «pierwszym przybliżeniu» to, co
jest w niej przypadkowe. Tak postępując,
nauka sprzeciwia się zdrowemu rozsądkowi,
według którego wszystko co widać, jest
ważne po trochu” (Nowak, 1977, s. 12).

8. Co to są założenia filozoficzne w nauce?
„Tak tedy filozofia wywiera zasadniczy wpływ
na nauki specjalne dzięki temu, iż badacze
milcząco przyjmują określone założenia
filozoficzne, które współkształtują treść
głoszonych przez nich teorii”
(Nowak, 1974, s. 83).

9. Przełom idealizacyjny
Wykres ilustrujący przełom idealizacyjny w wybranych dziedzinach nauki
(Nowak 1977 s. 60).

10. ITN - przykład
• Czynniki wywierające wpływ na swobodny
spadek ciała
o c – ciężar danego ciała
o R – opór powietrza
o Zakładamy zatem, że R=0

11. ITN
Pierwotnie rzeczywistość badana przez fizyka zakładała dwa
czynniki:
c, R
Kiedy przyjmuje założenie pomijające R, rzeczywistość
badana zawiera tylko jeden czynnik, za to najistotniejszy
c
Uproszczenie ma zatem postać:
(1) c R=0
(0) c, R
Wpływ najistotniejszego czynnika na zjawisko badane:
FS = c
(gdzie FS to siła przyłożona do ciała swobodnie spadającego)

12. Perspektywa ontologiczna
• Wielkości typu L są istotne dla wielkości typu
K.
• Dla wielkości typu K, wielkości typu M są
bardziej istotne niż wielkości typu N.

13. Struktura esencjalna
• S: (k) H
(k-1) H, pk
………………...
(1) H, pk, p2
(0) H, pk, p2, p1 .

14. Prawidłowość
F(x) = fk(H(x)), o ile Z(x) i pk(x) = 0
i…i p-1(x) =0

15. Teoria naukowa wg ITN
F(x) = fk(H(x)), o ile Z(x) i pk(x) = 0
i…i p-1(x) =0
F(x) = fk-1(H(x), p-k(x)), o ile Z(x) i pk≠0 i pk-1(x) = 0
i…i p-1(x) =0.
F(x) = fk-2(H(x), p-k(x), pk-1(x)), o ile Z(x)
i pk≠0 i pk-1(x) ≠ 0 i pk-2 = 0 i…i p-1(x) =0.
F(x) = f0(H(x), p-k(x),…, p2(x), p1(x)), o ile Z(x)
i pk≠0 i…i p2 ≠ 0 i p­1(x) ≠ 0.

16. ITN - podsumowanie
• należy do ogólnej metodologii nauk
• przyjmuje postawę esencjalną
• idealizacja i konkretyzacja
• czynnik główny i czynniki uboczne
• struktura esencjalna
• zależność i prawidłowość

17. Zastosowanie ITN
Praca doktorska złożona do recenzji:
„Wybrane założenia filozoficzne
oraz procedury badawcze w językoznawstwie
kognitywnym i generatywnym.
Analiza porównawcza z perspektywy
Idealizacyjnej Teorii Nauki”

18. Pytania, na które chcę odpowiedzieć:
• Czym różnią się założenia teoretyczne GG i
CL?
• W jaki sposób doszło do ich ukształtowania?
• Dlaczego to jest ważne?
o Dlatego że zarówno antagoniści językoznawstwa
kognitywnego, jak i czasem sami językoznawcy
twierdzą, że jest ono „bezzałożeniowe”
o Chcę pokazać, że CL stosuje w rzeczywistości
metody stosowane w tzw. „naukach dojrzałych” – np.
w biologii

19. Newton i Chomsky – idealizacja
Wyobraźmy sobie, że
nie ma oporu ośrodka…
W inercjalnym układzie odniesienia, jeśli na ciało nie
działa żadna siła lub siły działające równoważą się, to
ciało pozostaje w spoczynku lub porusza się ruchem
jednostajnym prostoliniowym.

20. Newton i Chomsky – idealizacja
Wyobraźmy sobie, że nie
działają dystraktory…
„Teoria lingwistyczna odnosi się przede wszystkim do
idealnego mówcy-słuchacza, w całkowicie
homogenicznej wspólnocie językowej; do osoby, która
biegle zna swój język i stosując w aktualnym wykonaniu
swoją wiedzę językową nie podlega takim gramatycznie
nierelewantnym uwarunkowaniom, jak ograniczenia
pamięci, dystrakcje, fluktuacje uwagi i zainteresowania
czy błędy (przypadkowe bądź charakterystyczne)”
(Chomsky, 1977b, s. 183).

21. Rekonstrukcja generatywizmu w ITN
• Uniwersum badane: wypowiedzi
• x ϵ U <-> W(x), gdzie
• W(x) – x jest wypowiedzią
• Czynnik badany
• A(x) – akceptowalność x-a;

22. • W(x) – predykat x jest wypowiedzią (założenie
realistyczne),
• G (x) – gramatyczność x-a
• k (x) – kognitywność x-a
• A (x) – akceptowalność x-a
• f – zależność funkcyjna.

23. Struktura esencjalna czynnika Ag ma zatem
postać:
(1) Gg
(0) Gg, kg,

24. Teoria generatywna w ITN
Jeśli W(x) i kg(x) = 0 to Ag(x) = f(Gg(x)).
Jeśli W(x) i kg(x) ≠ 0 to Ag(x) = f’(Gg(x), kg(x)).

25. Czy znane są sposoby konkretyzacji?

26. Podsumowanie
• Poznańska Szkoła Metodologiczna
o od 1968 roku
o Kmita, Nowak, Topolski
• Idealizacyjna Teoria Nauki
o metodologia ogólna nauk
o struktura esencjalna w nauce
• Zastosowanie ITN w analizach
językoznawstwa
o generatywizm uznaje Gramatyczność za czynnik
główny
o Chomsky idealizuje od czynników ubocznych
(pamięć, uwaga).

27. Obecność ITN we współczesnej filozofii nauki
"The Structure of Idealization" Nowaka z 1980 jest cytowana 248 razy wg. google
scholar, z czego 100 po 2000 roku. Na przykład:
Fernández-González, M. (2011). Idealization in Chemistry: Pure Substance and
Laboratory Product. Science & Education.
Nola, R. (2004). Pendula, models, constructivism and reality. Science & Education, 13,
349–377.
Suárez, M., & Cartwright, N. (2008). Theories: Tools versus models. Studies in History
and Philosophy of Science Part B: Studies in History and Philosophy of Modern
Physics, 39(1).
Donato Rodríguez, X., & Arroyo Santos, A. (2012). The Structure of Idealization in
Biological Theories: The Case of the Wright-Fisher Model. Journal for General
Philosophy of Science, 43(1), 11–27.
Portides, D. P. (2005). A Theory of Scientific Model Construction: The Conceptual
Process of Abstraction and Concretisation. Foundations of Science, 10(1), 67–88.
Kowalenko, R. (2009). How (not) to think about idealisation and ceteris paribus-laws.
Synthese, 167(1), 183 – 201.
Hanzel, I. (2008). Idealizations and Concretizations in Laws and Explanations in Physics.
Journal for General Philosophy of Science, 39(2), 273 – 301.

28. Bibliografia
- o Leszku Nowaku i PSM
Brzeziński, J., Klawiter, A., Kuipers, T., Łastowski, K., Paprzycka, K., & Przybysz, P.
(Red.). (2002). Odwaga filozofowania: Leszkowi Nowakowi w darze. Wydaw.
Fundacji Humaniora.
Buksiński, T. (Red.). (2010). Filozofia na Uniwersytecie w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia.
Pobrano z https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/handle/10593/2180
Klawiter, A., & Łastowski, K. (2002). Oryginalność, odwaga, odpowiedzialność. Leszka
Nowaka zasady uprawiania filozofii. W J. Brzeziński, A. Klawiter, T. Kuipers, K.
Łastowski, K. Paprzycka, & P. Przybysz (red.), Odwaga filozofowania: Leszkowi
Nowakowi w darze. Wydaw. Fundacji Humaniora.
Klawiter, A., & Łastowski, K. (2010). O łamaniu filozoficznego lodu. Od idealizacyjnej
teorii nauki do metafizyki unitarnej. W T. Buksiński (red.), Filozofia na Uniwersytecie
w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia. Pobrano z
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/handle/10593/2180
Zamiara, K. (2010). U początków Poznańskiej Szkoły Metodologicznej. W T. Buksiński
(red.), Filozofia na Uniwersytecie w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia. Pobrano z
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/handle/10593/2180

29. Leszek Nowak w sieci
Strona Leszka Nowaka:
http://www.staff.amu.edu.pl/~epistemo/Nowak/welcome.htm
Strona o szkole poznańskiej:
http://segr-did2.fmag.unict.it/~polphil/PolPhil/Poznan/PoznanEngl.html
Artykuł "Models in Science" w Stanford
Encyclopedia of Philosophy
http://plato.stanford.edu/entries/models-science/
Książka "Filozofia na Uniwersytecie w
Poznaniu"
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/2180/1/Filozofia%20na%
20Uniwersytecie%20w%20Poznaniu.pdf

30. Bibliografia -metodologia językoznawstwa
Chomsky, N. (1964). Current Issues in Linguistic Theory. Janua Linguarum. London The Hague
; ;
Paris: Mouton.
Chomsky, N. (1965). Aspects of the theory of syntax. MIT Press.
Dirven, R. (2001). Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. w: Universitas.
Lakoff, G. (1970). Irregularity in Syntax. The Transatlantic Series in Linguistics. New York:
Holt, Rinehart and Winston.
Lakoff, G. (1991). Cognitive versus generative linguistics: how commitments influence results.
Language & Communication, Language & Communication, (11), 53-62.
Lakoff, G., & Johnson, M. (2003). Metaphors We Live By University Of Chicago Press.
Lyons, J. (1998). Chomsky (Wyd. 3, rozsz.). Warszawa: ski i S-ka.
Łastowski, K. (1987). Rozwój Teorii Ewolucji: Studium Metodologiczne. Filozofia i Logika /
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznao: Wydaw. Naukowe Uniwersytetu im.
Adama Mickiewicza.
Newmeyer, F. J. (1997). Generative Linguistics: A Historical Perspective. Routledge History of
Linguistic Thought. London New York: Routledge.
;
Nowak, L. (1977). Wstęp Do Idealizacyjnej Teorii Nauki. Wybrane Zagadnienia Metodologii
Nauk, Naukoznawstwa i Informacji Naukowej. Warszawa: Paostwowe Wydaw. Naukowe.
Nowak, L. (2004). O metodologii Karola Darwina. W K. Łastowski (Red), Teoria i metoda w biologii
ewolucyjnej, Poznanskie Studia z Filozofii Humanistyki (T. 7(20)). Poznao: Zysk i S-ka.