Biblioterapia jako metoda pracy z dziećmi i młodzieżą. Konstruowanie projektu biblioterapeutycznego- wskaźniki, praktyczne metody zajęć. Na podstawie „Biblioterapia jako metoda pracy wychowawczej w bibliotece szkolnej” Jolanty Smuniewskiej

1. Opracowanie: J. Pawłowska
na podstawie „Biblioterapia jako metoda pracy wychowawczej
w bibliotece szkolnej”
Jolanta Smuniewska

2.  Czym jest biblioterapia ?
 Jakie są cele i zadania biblioterapii ?
 Środki biblioterapeutyczne ?
 Etapy postępowania biblioterapeutycznego ?
 Potrzeby osób wymagających szczegółowej
pomocy ?
 Przykładowy scenariusz zajęć
biblioterapeutycznych.

3. Biblioterapia jest to wykorzystywanie książek w
rozwiązywaniu różnych problemów. Jako forma
psychicznego wsparcia już od wielu lat ma
zastosowanie w psychoterapii. Coraz częściej
stosuje się ją, nie tylko w lecznictwie dzieci i
dorosłych niepełnosprawnych oraz przewlekle
chorych, lecz także wśród zdrowych, mających
osobiste problemy i przeżywających różnego
rodzaju lęki.

4. Biblioterapię ze względu na rodzaje można podzielić na:
 instytucjonalną, której celem jest informowanie
chorego i zapewnienie mu odpowiedniej reakcji,
 kliniczną, której celem jest leczenie zaburzeń i
uzyskanie przez pacjenta „wglądu” w siebie, co ma
doprowadzić do zmiany jego sytuacji psychologicznej,
 wychowawczą (rozwojową), dostosowaną do
potrzeb użytkowników zdrowych w sensie fizycznym i
psychicznym, ale mających do rozwiązywania jakieś
istotne dla nich problemy, której celem jest
korygowanie postaw, kompensacja, samorealizacja.

5. Interwencję biblioterapeutyczną można stosować w wielu
przypadkach:
 dla poprawy obrazy własnej osoby,
 dla lepszego zrozumienia ludzkich zachowań i motywacji,
 dla zwiększenia szacunku wobec siebie,
 dla rozbudzenia szerszych zainteresowań wykraczających poza
własną osobę,
 dla ulżenia presji emocjonalnej lub intelektualnej,
 dla pokazania, że nie jest się pierwszą osobą, która zetknęła się z
problemem,
 dla wskazania, że istnieje więcej niż jedno rozwiązanie,
 Aby pomóc przedyskutować dany problem w swobodniejszy
sposób,
 Aby pomóc ułożyć indywidualny plan kierunku działań
prowadzących do rozwiązania problemu.

6. Biblioterapia opiera się głównie na
wykorzystywaniu terapeutycznych wartości
literatury. Literatura daje szansę oderwania od
smutnej rzeczywistości, Pomaga zrozumieć
siebie i innych ludzi. Może stać się punktem
wyjścia do rozważań nad własną sytuacją
życiową, nad sposobem pomocy samemu sobie
i drugiemu człowiekowi.

7. Celem nadrzędnym biblioterapii jest niesienie pomocy w
odnalezieniu się w nowej, trudnej sytuacji. W przypadku
dzieci w szkole trudna sytuacją może być pierwsze
spotkanie z nową klasą, zmiana miejsca zamieszkania,
trudności adaptacyjne w szkole, niemożność osiągania
zadawalających wyników z poszczególnych
przedmiotów nauczania.
Celem biblioterapii jest także przekazywanie uczestnikom
w przystępnej formie informacji o rodzaju problemu.
Zadaniem biblioterapeuty jest prowadzenie zajęć w taki
sposób, aby zainteresowany był w stanie zaakceptować
własną lub cudzą niepełnosprawność i aby mógł
nauczyć się z nią prawidłowo funkcjonować.

8. Materiałami biblioterapeutycznymi są gównie książki, ale
także inne materiały alternatywne.
Książki można podzielić następująco:
 „Książki łatwe w czytaniu”, czyli takie propozycje
wydawnicze, które odpowiadają ściśle określonym
kryterium:
◦ sztywna oprawa, sztywne kartki, duża czcionka, odpowiedni
odstęp pomiędzy literami, wyrazami i wersami, a także każde
zdanie rozpoczęte od nowego wiersza
◦ Język prosty, zrozumiały dla dziecka z obniżoną normą
intelektualną, unikanie słów abstrakcyjnych’
◦ treść oparta o realia życia dziecka
◦ Konkretne, jednoznaczne, kolorowe ilustracje (lub dobre
fotografie) zamieszczone obok tekstu – najlepiej na sąsiedniej
stronie.

9.  Książki-zabawki, czyli takie, które przypominają swym kształtem
maskotki, klocki, różnego rodzaju figury do układania, ale są też
wyposażone w prosty tekst lub nośnik z nagraną bajką terapeutyczną
 Książki drukowane dużą czcionką czy Braille’a
 Książki „mówione” – nagrane na nośnikach
 Książki wydane tradycyjną metodą typograficzną, ale uzupełnione o
nośnik, na którym nagrano ten sam tekst
 Nośniki z muzyką (uspokajającą lub aktywizującą) oraz z różnego
rodzaju montażami słowno-muzycznymi lub piosenkami
 Nośniki z różnymi efektami akustycznymi i odgłosami przyrody
 Zabawki edukacyjne i gry dydaktyczne
 Filmy na płytach DVD, wspomagające proces rehabilitacji (np.
ekranizacje wybitnych utworów literackich, zajęcia prowadzone
metodą Paula Denisona dla dzieci dyslektycznych itp.)
 Edukacyjne i terapeutyczne programy komputerowe

10. Materiałem wspomagającym proces biblioterapii mogą być
też różne przedmioty, który w sposób istotny kojarzą się
uczestnikom terapii z ważnymi dla niego wydarzeniami i
mogą wywołać u niego przeżycia, uczucia i emocje istotne
dla przebiegu procesu biblioterapeutycznego. Mogą to być
maskotki, widokówki, zabawki, zdjęcia itp.
Dobór środków terapeutycznych zawsze jest uzależniony od
potrzeb i możliwości percepcyjnych uczestników
biblioterapii oraz celu terapii. Biorąc pod uwagę
zainteresowania i gusty czytelników oraz specjalne
potrzeby poszczególnych osób, trzeba zwracać uwagę na
to, aby:

11. ◦ Wybór tematu do rozmów (dyskusji) nie tylko był adekwatny
do wieku uczestników biblioterapii i ich możliwości
percepcyjnych, lecz także był interesujący i bliski ich
życiowym doświadczeniom
◦ Dobór materiałów czytelniczych był nie tylko zgodny z
nadrzędnym celem terapii, lecz także budził
zainteresowanie treścią, jak i formą graficzną, oprawą, i
innym wyposażeniem typograficznym (wykresy, tablice
chronologiczne, aneksy itp.)
◦ Proponowane materiały zostały dobrane tak, aby mogły
służyć wzmacnianiu poczucia wartości czytelnika, jego
autokreacji, wzmocnieniu funkcji rzeczywistości, ale bez
szkody dla abstrakcyjnego, fantastycznego myślenia i aby
przyczyniły się do nabycia umiejętności przeciwdziałania
destruktywnym stanom emocjonalnym.

12. Materiały biblioterapeutyczne można podzielić na cztery
zasadnicze kategorie:
 materiały uspokajające, do których zaliczamy m.in. książki
przygodowe (tzw. młodzieżowe), baśnie, fantasy, literaturę
humorystyczną;
 materiały pobudzające, np. książki o tematyce awanturniczo-
przygodowej, wojennej, podróżniczej, popularnonaukowe;
 materiały refleksyjne, czyli np. powieści obyczajowe,
biograficzne, książki o wątku romansowym, psychologiczne i
socjologiczne;
 Materiały religijne, które w czytelniku powodują nie tylko silne
wzruszenia natury religijnej, lecz odbiorca w trakcie czytania
dokonuje jakiegoś ważnego dla siebie odkrycia, pozwala
łączyć się duchowo z Istotą wyższą, przeżywać stan religijnej
ekstazy

13. Prawidłowy przebiegający proces postępowania
biblioterapeutycznego składa się z kilku etapów:
 samodzielnego czytania, słuchania lub oglądania
odpowiednio dobranych środków terapeutycznych
(książki, fragmenty utworów, alternatywne materiały
czytelnicze oraz teatralne lub filmowe adaptacje utworów
literackich),
 identyfikacji z bohaterami literackimi i przeżycia
doznawane podczas kontaktu z zaleconym dziełem
(pozytywne lub negatywne) mające na celu uaktywnienie
lub emocjonalne wyciszenie uczestnika biblioterapii,

14.  katharis – stan psychiczny, w trakcie czytania
lub po jego zakończeniu, charakteryzujący się
odczuciem ulgi odreagowaniem psychicznych
napięć i blokad,
 wgląd w samego siebie –przepracowanie,
samodzielnie lub przy pomocy biblioterapeuty,
ważnych osobistych problemów czytającego,
 zmiana w postawach lub zachowaniu
uczestnika procesu.

15. Jadwiga Andrzejewska wyróżnia następujących uczniów, którzy w
szkole wymagają specjalnego podejścia i pomocy w rozwoju lub
przezwyciężaniu trudności szkolnych i życiowych:
 zdolni i wybitni zdolni,
 nadmiernie wiele czytający, tzw. pożeracze książek,
 bez zdecydowanych zainteresowań poznawczych i czytelniczych,
 mający trudności w nauce,
 mający kłopoty z opanowaniem umiejętności czytania – dyslektycy,
 niedostosowani społecznie,
 niepełnosprawni.

16.  Uczniowie zdolni – należy poświęcić im szczególną uwagę, żyją oni
często pod presją „bycia najlepszym” (może to być postawa
spowodowana nastawieniem rodziców lub nauczycieli, lub narzucona
samemu sobie) i odczuwają różnego rodzaju stany lękowe. Są także
czasami odrzucani przez swoją grupę rówieśniczą, czyją się w niej
wyobcowani. Warto wówczas podsunąć im lektury wzmacniające
poczucie własnej wartości, a jeszcze lepiej umożliwić im uczestnictwo
w zajęciach kształtujących umiejętności zachowań asertywnych.
 Pożeracze książek, czyli pozornie bardzo aktywni uczniowie-
czytelnicy, traktujący jednak czytanie książek jako ucieczkę od
rzeczywistości. W tego rodzaju przypadkach należałoby rozpoznać
zainteresowania i umiejętności ucznia, a następnie wskazać mu w tych
dziedzinach lektury o charakterze utylitarnym, mające bezpośredni
związek z praktyką, np. poradniki. Ważne jest, dziecko bierne
uciekające przed życiem, pobudzić do aktywnych i twórczych działań,
a przede wszystkim pokazać mu, że może w nich znajdować
satysfakcje i uznanie.

17.  Uczniowie mający trudności w nauce są w nich zarówno
uczniowie aktywni, jak i „niechętni”. Mają oni często problemy z
niską samooceną. Biblioterapeuta mając tego świadomość
powinien przedsięwziąć działania przeciwdziałające poczuciu
niższej wartości, np. udział w zajęciach wspierających,
poprawiających własną samoocenę lub wskazanie właściwej lektury
pobudzającej kreatywne działania.
 W przypadku uczniów dyslektyków istotne jest aby od samego
początku dostarczać dzieciom materiały, które pozwalałyby na
przyjemność kojarzoną z czytaniem. Z punktu widzenia zachowań
emocjonalnych, dzieci dyslektyczne bywają znerwicowane, czasem
onieśmielone, dlatego pozytywne efekty mogą przynieść zajęcia
relaksacyjne, np. połączone z muzykoterapią, i wszelkie działania
wzmacniające poczucie własnej wartości. Istotne jest upewnienie
dziecka w jego środowisku wewnętrznym i zewnętrznym,
polegające na stwarzaniu sytuacji pomagających mu w
przezwyciężaniu różnych trudności, tym samym wzmacniających
wiarę w siebie.

18.  Grupa uczniów niedostosowana społecznie. Mogą to być
osoby ujawniające swoje zaburzenia w relacjach z dorosłymi
(arogancja, lekceważenie poleceń, brak zdyscyplinowania), w
stosunku do rówieśników (chęć dominacji, agresja) lub w
zachowaniu podstawowych norm życia społecznego (wagary,
kradzieże). Są to często dzieci ze zbyt wysoką lub zbyt niską
samooceną. W życiu tych uczniów można wyróżnić cztery główne
funkcje książek stosowanych w biblioterapii:
◦ Funkcja kompensacyjna – umożliwiająca wyrównanie poczucie
niższej wartości . Przeżycia podczas lektury rekompensują braki
emocjonalne np. brak miłości rodziców, przyjaźni.
◦ Funkcja psychoterapeutyczna – pozwala na poprawę
samopoczucia i akceptację własnej odmienności, wykształca
umiejętność oceny samego siebie i postępowania innych.
◦ Funkcja wychowawcza – dzięki której książka daje wzory do
naśladowania, zmuszając tym samym do refleksji nad własnym
postępowaniem i prób zmian negatywnych zachowań.

19. ◦ Funkcja poznawcza – pomagająca wzbogacić słownictwo ,
zdobyć nowe wiadomości o świecie i życiu, rozwinąć własne
zainteresowania, dzięki którym można sensownie spędzić wolny
czas.
 Grupa dzieci niepełnosprawnie fizycznie. Ważne są tu w
postępowaniu biblioterapeutycznym działania przeciwdziałające
poczuciu mniejszej wartości oraz wspomagające proces akceptacji.
Proponowane są tu dwa kierunki pracy:
◦ Terapia niwelująca napięcie psychiczne spowodowane trudną
sytuacją życiową polegająca m.in. na:
 Wyciszaniu agresji, gniewu i złości
 Przeciwdziałaniu zaburzeniom nerwicowym,
 Odwracaniu uwagi od własnych problemów, choroby
 Kształtowaniu postawy aprobaty wobec własnego życia
 Wypełnianiu nadmiaru wolnego czasu

20.  Terapia aktywizująca siły wewnętrzne i zewnętrzne, polegająca na:
 Budzeniu wiary we własne możliwości,
 Umacnianiu przeżyć pozytywnych,
 Dostarczaniu przeżyć zastępczych, np. przygód, ruchu, podróży,
 Przeciwstawianiu się bezczynności: pobudzaniu i rozwijaniu
zainteresowań
 Inspiracji do podnoszenia sprawności fizycznej
 Przysposobieniu do życia w społeczeństwie

22. SCHEMAT SESJI BIBLIOTERAPEUTYCZNEJ
 Podczas sesji zapisujemy tylko:
◦ Temat
◦ Problem
◦ Czas
 Następnie używamy czasowników w trybie rozkazujacym, gdyż one
powinny spowodować pełne uczestnictwo dzieci w zajęciach. Musimy
pamiętać, że każdy ma prawo wyboru zajęć oraz możliwość odmowy
wykonywania poleceń. Tryb rozkazujący pozwoli biblioterapeucie wymóc w
sposób dyrektywny udział w sesjach:
◦ Usiądź i napisz
◦ Pomyśl i wybierz
◦ Naklej i odczytaj
◦ Posłuchaj
◦ Powiedz
◦ Wejdź w rolę
◦ Narysuj
◦ Napisz

23. Odrzucenie przez grupę rówieśniczą.
- Sesja biblioterapeutyczna –
 Cel ogólny
◦ Wsparcie dla dzieci o niskiej samoocenie
 Cele szczegółowe
◦ Uczeń: potrafi akceptować siebie i innych, dostrzegać własną indywidualność i
niepowtarzalność, dostrzega osoby izolowane w grupie, okazuje wsparcie dla osób
odtrąconych
 Metoda pracy
◦ Biblioterapia i techniki ją wspomagające
 Formy pracy
◦ Indywidualna, zespołowa i grupowa
 Środki dydaktyczne
◦ Tekst baśni, ilustracje lub zdjęcia ze zwierzątkami, karta pracy

24.  Przebieg zajęć
Część wprowadzająca
Poproś uczniów, by usiedli w kręgu i przywitali wszystkich obecnych
śpiewem. Wymieniamy po kolei wszystkie imiona uczestników,
śpiewając je na znaną melodię „Panie Janie” np.
Witaj Kasiu, witaj Kasiu,
jak się masz, jak się masz.
Wszyscy Cię witamy, wszyscy Cię witamy.
Bądź wśród w nas, bądź wśród nas.
Zaproponuj dzieciom, by wybrali ilustrację ze zwierzątkiem, z którym
się identyfikują i opowiedzieli i sobie:
 Jestem kotem (łabędziem, kaczką, koniem, psiakiem…),
 Wyglądam ………….
 Lubię …………
 Chciałabym ……………….

25. Część właściwa lekcji
Przeczytaj uczniom baśń H. CH. Andersena „Brzydkie kaczątko”. Zapytaj:
Kto występuje w baśni?, Który ptak nie jest taki sam jak pozostałe
zwierzęta?, Na czym polega inność malca?, Jak mogło się czuć
brzydkie kaczątko?
Następnie niech uczniowie zamkną oczy i wyobrażą sobie, że są
brzydkim kaczątkiem. Niech wejdą w rolę kaczątka i pokażą za
pomocą mimiki twarzy nastrój odrzuconego ptaka.
Poproś, by przypomnieli sobie taką sytuację, kiedy trudno było im
nawiązać kontakt z inna osobą. Niech napiszą na kartce, jak się w tedy
czuli, a kartkę niech odłożą do środka okręgu. Następnie niech każdy
uczeń wybierze ze środka okręgu dowolną kartkę, przeczyta ją i
zapisze z drugiej strony rady dla osoby znajdującej się w takiej sytuacji,
jak bohater baśni. Poproś, by uczniowie odczytali, jakich porad udzielili.

26. Zaproponuj klasie, by wyobraziła sobie, że spotyka brzydkie kaczątko,
które właśnie zrozumiało, że jest łabędziem. Powiedz, że każdy z nas
jest takim łabędziem, chociaż czasem myślimy o sobie jak o brzydkim
kaczątku.
Wspólnie uzupełnijcie zdania na temat brzydkiego kaczątka, pamiętając o
podobieństwach i różnicach nie tylko w wyglądzie, lecz także w
zachowaniu.
 Brzydkie kaczątko przypominało kaczkę, gdyż……
 Jestem podobny do moich kolegów i koleżanek z klasy, bo…
 Brzydkie kaczątko różniło się od kaczki, gdyż…
 Różnię się od moich kolegów i koleżanek, ponieważ…
Część podsumowująca
Zaproponuj uczniom podzielenie się swoimi odczuciami w grupie – Jak my
chcemy pomóc kaczątku? Na pożegnanie ustawcie się w kręgu i
prześlijcie sobie uścisk dłoni jako iskierkę dobrych życzeń.