Prezentacja na seminarium 22.04.2015 w SGH na temat dorobku naukowego śp. prof. Jana Kaji.

1. Szkice o metodologii
deskryptywnej
NA KANWIE KSIĄŻKI „ESEJE O JAPONII I METODOLOGII DESKRYPTYWNEJ”
ŚP. PROFESORA JANA KAJI

2. Doświadczenia autora
 Badania SKN Gospodarki i Kultury Japońskiej: 1996-1997
 „Deskryptywne badania spółek z udziałem kapitału japońskiego w Polsce”
 Ankieta, wywiady pogłębione, analizy finansowe
 Pilotaż: restauracja Tsubame (d. Kameralna) na ul. Foksal
 Pełne badanie: Philips Matsushita Battery Poland
 Inne jednostki: Mazda, Toyota
 Badania w Japonii (2000 r.): prof. Kaja, prof. Yoshino, Z. Glinka, K. Piech

3.  Metodologia deskryptywna jako efekt procesu udziału w kilku japońskich grantach
badawczych oraz zderzenia różnych kultur stymulującego powstanie oryginalnych
idei
 Pierwsza publikacja na ten temat: 1990 r.
 Problemy z obiektywizmem nauk ekonomicznych: ekonomia polityczna, zmiany
poglądów ekonomistów pod wpływem polityki
 co jest zatem (obiektywną) prawdą, jeśli ekonomiści zmieniają osądy?
 Postulat prof. Kaji (vide szkoła prof. Uno): ekonomia powinna być apolityczna

4. Spór o nazwę metody
 Metoda badawcza może mieć wpływ na uzyskane wyniki badań (prof. Kaja); prof.
Yoshino – ważny (dla badanego obiektu) jest efekt badań, nie zaś jego metoda
 Przykłady: badania statystyczne prowadzone w czasach socjalizmu…
 Transparentność metodologiczna – postulat prezentacji metodyki badań, nie zaś
jedynie wyników
 Książka prof. Yoshino z 1997 r. pt. „Polscy chłopi w XX wieku. Podejście mikro-
deskryptywne”

5. Słownikowa definicja pojęcia
 Deskryptywizm: „opisywanie osób, rzeczy, faktów, wydarzeń bez ich oceny”
(Słownik języka polskiego PWN)
 Trzy podstawowe funkcje nauki:
1) funkcja deskryptywna (opis),
2) funkcja eksplanacyjna (wyjaśnianie),
3) funkcja prognostyczna (predykcja, przewidywanie)
(Jerzy Brzeziński, Metodologia badań psychologicznych, 1996)
 Preskryptywny = zalecający; przeciwieństwo „deskryptywnego”, czyli neutralnego
opisywania zjawisk.

6. Cechy badania
deskryptywnego

7. Cechy badania dekskryptywnego
 Obiektywizm
 Wszechstronność
 Głębokość deskrypcji
 Głębokość retrospekcji
 Oznaczoność
 Profesjonalizm

8. Obiektywizm
 Trzy aspekty obiektywizmu:
 Obiektywność przedmiotu badania
 Obiektywność (neutralność) badacza
 Obiektywność procesu badawczego – wykluczenie założeń i hipotez zarówno w trakcie
początkowych faz badania, jak i w trakcie prowadzenia zasadniczych jego części
 Trzeci rodzaj badania „nie mieści się w ramach tradycyjnych standardów badań
ekonomicznych”.

9. Ekonomia normatywna
 Ekonomia normatywna (wg prof. Kaji) – świadomy brak obiektywizmu.
Poszukiwanie modeli i „dopasowywanie rzeczywistości” do ich założeń.
 Jak rzeczywistość powinna funkcjonować?
 Jest to podejście łatwe – nie wymaga żmudnych badań empirycznych, nie wymaga
gruntownej wiedzy o badanym obiekcie.
 Ważna rola „elokwencji” ekonomistów, w tym używanie trudno zrozumiałego dla laików
żargonu (np. metod ilościowych stwarzających pozory obiektywności).
 Stanowi ona „nęcącą drogę chętnie wybieraną przez wielu ekonomistów” ALE
„Normatywne podejście metodologiczne ma niewiele wspólnego z prawdziwą nauką
ekonomiczną.” (J. Kaja)
 Praktyk polityki gospodarczej nie może być (obiektywnym) teoretykiem PG
 Uczony „przestaje być obiektywnym teoretykiem, gdy zostaje praktykiem”.

10. Rola założeń
 „Badania prowadzone w konwencji deskryptywnej charakteryzują się tym, że są
całkowicie apolityczne”. „Nie są także w żaden sposób podporządkowane
popytowi na doktryny ekonomiczne stanowiące podbudowę jakiegoś
ugrupowania politycznego.”
 „Punktem wyjścia tradycyjnych badań ekonomicznych jest z reguły formułowanie
hipotezy (lub hipotez). Przyjmuje się, że tylko wtedy możliwe jest zaprojektowanie
odpowiednio uporządkowanej, a więc przejrzystej i logicznej sekwencji badania.”
 Ryzyko „naginania faktów do hipotez”.
 Przyjmowanie hipotez i założeń ogranicza zakres badania – do tego, co jest już znane na
jego początku. Nie sprzyja to „odkrywaniu nieznanych wcześniej zjawisk”.

11. Wszechstronność
 Dążenie do zbadania wszystkich zjawisk składających się na badany obiekt i
wszelkich zjawisk z nim powiązanych.
 Konsekwencje:
 Jeśli zidentyfikuje się obiekt badawczy, to ograniczy się badanie tylko do niego. Nie
pozna się pełnej prawdy.
 Jeśli założy się występowanie korelacji, to może nie być to zgodne z rzeczywistością.
 Nie zakłada się, co jest ważne do zbadania, a co nie. Zakres badań „kształtuje się dopiero
w trakcie trwania procesu badawczego”.
 Duża pracochłonność badań. Interdyscyplinarność badań.

12. Głębokość deskrypcji
 Yoshino = thick description.
 „Dążenie do identyfikacji analizy maksymalnie detalicznych faktów w jakikolwiek
sposób związanych” z przedmiotem badania.
 Ekonomia tradycyjna: rozdział na mikro i makro. Idealnym przedmiotem
badawczym są zjawiska typowe, powtarzalne.
 Ekonomia deskryptywna: brak założenia o typowości zjawisk, nie ograniczanie się
do powierzchownych obserwacji. Odejście od uniwersalizmu.
 „Powierzchowne badania prowadzą do tworzenia uniwersalnych, ale jednocześnie
powierzchownych teorii.”

13. Głębokość retrospekcji
 Poprzednie zasady nie są jeszcze wystarczające.
 Głębokość retrospekcji – zjawiska są badane w ujęciu historycznym, co pozwala na
ich analizę o charakterze dynamicznym.
 Uwzględnienie uwarunkowań historycznych w prowadzeniu polityki gospodarczej,
czy drzew genealogicznych w badaniach społecznych.
 W tradycyjnej ekonomii również używa się retrospekcji, ale na ogół ograniczonej
do danych empirycznych, bez uwzględnienia czynników niemierzalnych
kształtujących się pod wpływem zmian realiów historycznych.

14. Oznaczoność
 „Dążenie do maksymalnej precyzji pojęciowej”. Każde zjawisko musi być
zdefiniowane (z wyjątkiem tych, których rozumienie nie budzi wątpliwości).
 „Brak jednoznaczności pojęciowej może nie tylko osłabiać precyzję i logikę
wywodów (…), ale może nawet prowadzić do fałszowania wyników badania.”
 Brak dywagacji, spekulacji we wnioskach. „Za prawdę uznaje się tylko to, co
faktycznie zostało zbadane.”

15. Profesjonalizm
 Japończycy: profesjonalizm w życiu zawodowym i osobistym. Wieloletnie
praktykowanie czynności, zawodu. Szacunek dla profesjonalistów.
 Japonia: duże uznanie dla naukowców „specjalizujących się w wąskich obszarach
badawczych”, większe, niż dla uczonych bardziej wszechstronnych.
 Profesjonalizm – kwestia oczywista dla Japończyków. Nie dla Polaków.
 Przykłady:
 Dbałość o niezawodność sprzętu (i sprzęt zapasowy).
 Zdjęcia też czarno-białe, nie tylko w kolorze („historia fotografii kolorowej jest jeszcze
zbyt krótka, aby można jej zaufać”)
 Uczenie się przez uczonych prowadzenia wywiadów od psychologów więziennych.

16. Losowość próby,
narzędzia, teoria

17. Problem reprezentatywności
 Ekonomia tradycyjna – wnioski na podstawie części określonej populacji; jeśli
wycinek populacji spełnia kryteria próby losowej, to badania traktowane są jako
reprezentatywne dla całej populacji.
 Główny nacisk na reprezentatywność próby; szukanie „typowości”.
 Badanie deskryptywne: również dokonuje się wyboru wycinka danej rzeczywistości,
ale nie losowo
 Wątpliwości dot. poprawności „losowania” i możliwości zidentyfikowania wszystkich
ważnych zjawisk, które wpływają na próbę.
 Wybór losowy nie jest potrzebny. Wysoką jakość wnioskowania zapewnia spełnienie
poprzednich zasad.

18. Wywiad deskryptywny
 Duża rola wywiadów „deskryptywnych” (tj. pogłębionych), w przeciwieństwie do
metod ankietowych.
 Ankieta to założenie badawcze, ułatwia badanie typowych zjawisk, ale nie odkrywanie
pełnej prawdy o rzeczywistości.
 „Celem wywiadu prowadzonego w konwencji deskryptywnej jest uzyskanie jak
największej liczby informacji związanych z badanym obiektem ekonomicznym”.
 „Zadaniem prowadzącego wywiad jest pozwolenie respondentowi na maksymalnie
pełne wypowiadanie się” i zachęcanie go do tego.
 Technika rekonstrukcji drzewa genealogicznego – uzyskanie głębokości retrospekcji badania i
zachęta do szczerego, swobodnego wypowiadania się.
 Brak założeń dot. scenariusza wywiadu – ryzyko pominięcia ważnych rzeczy.

19. Teoria
 Celem badania ekonomicznego jest udzielenie odpowiedzi „dlaczego?”.
 Wiarygodna teoria ekonomiczna maksymalnie przekonująco objaśnia rzeczywistość.
 Ekonomia tradycyjna: wartościowym wkładem do nauki jest wyłącznie teoria.
 Podejście deskryptywne: wartościowe są wyniki badań rzeczywistości, nawet jeżeli
nie są zwieńczone zwartą teorią.

20. Teoria
 Podejście tradycyjne:
 badania prowadzone „pod z góry założone teorie”. Hamuje to rozwój nauki tkwiący w
badaniach nieznanej rzeczywistości.
 Dążenie do formułowania teorii uniwersalnych, obowiązujących zawsze i wszędzie. Stąd
bada się zjawiska typowe, porównywalne, powtarzalne.
 „Ideał ekonomistów tradycyjnych jakim jest uniwersalna teoria, jest oczywiście ciągle
mirażem”. „Żadna z dotychczasowych teorii (…) nie okazała się tą ostateczną…”

21. Teoria
 Podejście deskryptywne:
 Szuka zjawisk unikalnych, słabo wyjaśnionych, niepowtarzalnych.
 Wnioski dotyczą tylko zbadanej rzeczywistości, bez uogólnień na całą populację. Krytyka
amerykańskiego podejścia: dawania zaleceń dla polityki gospodarczej krajów, których
wcześniej nie zbadano.
 Przyjęcie, że sformułowanie uniwersalnej teorii nie jest możliwe. „Teoria opisuje
niepowtarzalną rzeczywistość”, stąd ma charakter względny (a nie uniwersalny).