Wprowadzenie do filozofii nowożytnej

Wprowadzenie do filozofii nowożytnej
Korzenie problematyki filozofii nowożytnej - Galileusz

Filozofia - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej
Artur Machlarz

2013-10-01

Artur Machlarz



Plan wykładu

1

Problem poznania świata przyrody
Geneza dualizmu
Empiryzm a racjonalizm

2


Artur Machlarz



Geneza dualizmu

Epistemologia centralną dyscypliną filozoficzną

W filozofii starożytnej i średniowiecznej dominującą rolę wśród dyscyplin
filozoficznych pełniła ontologia i metafizyka. W filozofii nowożytnej
prymarne stają się kwestie dotyczące możliwości poznawczych.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu

Świat przyrody a świat pojęć

Punktem wyjścia ﬁlozoﬁi nowożytnej jest pojęcie treści myślenia, idei,
jako czegoś samodzielnego, nie zawierającego żadnego podobieństwa do
przedstawianych rzeczy. Dopiero dalsze badanie może nam pomóc
rozstrzygnąć problem, czy i w jaki sposób nasze idee odpowiadają realnie
istniejącym rzeczom.
Wstępnie kwestionowane jest to
że naszym pojęciom odpowiadają realne przedmioty
a nawet, że świat przyrody w ogóle istnieje.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu

Świat przyrody a świat pojęć

Celem filozofów nowożytnych nie jest jednak zakwestionowanie istnienia
świata przyrody, ale zbadanie granic naszych możliwości poznawczych.
W filozofii Kartezjusza celem jest uzasadnienie, że
zmatematyzowany opis świata przyrody jest odpowiednim opisem.
W filozofii empirystycznej (brytyjskiej) cel zbadania naszych granic i
możliwości poznawczych jest samodzielnym przedmiotem badań.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu

Pojęcia: dualizm, monizm i pluralizm ontologiczny
Deﬁnicje pojęć:
Monizm (ontologiczny) - istnieje tylko jeden fundament
rzeczywistości (np. jednego rodzaju pramateria), jedna substancja
itp. Przedstawiciele: jońscy ﬁlozofowie przyrody, Parmenides z Elei,
B. de Spinoza.
Dualizm (ontologiczny) - istnieją dwa niezależne fundamenty
wszystkich zjawisk, np. materialny i duchowy. Przedstawiciele:
Platon, Kartezjusz, Leibniz.
Pluralizm (ontologiczny) - istnieje wiele odrębnych
niesprowadzalnych do siebie wzajemnie ani do bardziej
podstawowych czynników elementów. Przedstawiciele: Leibniz,
Empedokles.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu

Geneza dualizmu

Skąd wziął się w filozofii problem, czy naszym pojęciom odpowiada coś w
rzeczywistości?
Najważniejszym powodem jest tendencja do odrzucenia jakościowej
fizyki Arystotelesa i do matematyzacji całego poznania.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu

Geneza dualizmu

rzeczywistości?
O ile w klasycznej koncepcji prawdy mówimy zawsze o zgodności
pojęcia lub sądu z przedmiotem, o tyle w matematyce tylko o
niesprzeczności - stosujemy wewnętrzne kryteria prawdziwości.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu

Geneza dualizmu

rzeczywistości?
Sama matematyka nie potrzebuje świata zewnętrznego.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu

Geneza dualizmu

rzeczywistości?
Sama matematyka nie potrzebuje świata zewnętrznego.
Jeśli jednak dąży się do badania przyrody przy pomocy narzędzi
matematycznych, należy najpierw udowodnić, pojęcia wytworzone w
matematyce odnoszą się do świata zewnętrznego.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu

Metoda matematyczna jest trafna, ale...

Kartezjusz - krytyka nauk w Rozprawie o metodzie:
Teologia - nie jest nauką w ścisłym sensie, ponieważ jej podstawy
polegają na objawieniu i nie wymagają właściwego naukom
racjonalnego uzasadnienia.
Filozofia - brakuje jej metody pozwalającej jednoznacznie ocenić
wartość poszczególnych systemów filozoficznych.
Matematyka - jej metoda jest satysfakcjonująca, ponieważ
twierdzenia raz dowiedzione pozostaną na zawsze prawdziwe (są
niekwestionowalne), jednak brakuje jej szerszego teoretycznego
zastosowania.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu

Metoda matematyczna jest trafna, ale...

Wnioski z krytyki nauk:
Metodę matematyczną powinno się zastosować w innych naukach.
Należy pokazać, że ta wyjątkowa nauka, którą jest matematyka,
może mieć szerokie zastosowanie teoretyczne w badaniu przyrody.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu

W filozofii nowożytnej możemy wyodrębnić dwa wyraźnie odmienne
nurty: racjonalizm kontynentalny (Kartezjusz, Spinoza, Leibniz) oraz
empiryzm brytyjski (Locke, Berkeley, Hume).

Wyjaśnienie terminów:
Empiryzm - stanowisko, zgodnie z którym wiedza pochodzi z
doświadczenia.
Racjonalizm - stanowisko, zgodnie z którym wiedza ma charakter
rozumowy.
Takie definicje są dużym uproszczeniem, gdy mówimy o filozofii
nowożytnej. Ani empiryści brytyjscy, ani racjonaliści kontynentalni nie
twierdzili, że cała ludzka wiedza pochodzi z jednego z tych źródeł.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu


Racjonalizm kontynentalny: wiedzę o faktach czerpiemy z
doświadczenia, istnieje jednak także wiedza nie pochodząca z
doświadczenia, która stanowi podstawę wszelkiej wiedzy.

Artur Machlarz



Geneza dualizmu


Racjonalizm kontynentalny: wiedzę o faktach czerpiemy z
doświadczenia, istnieje jednak także wiedza nie pochodząca z
doświadczenia, która stanowi podstawę wszelkiej wiedzy.
Empiryzm brytyjski: nie istnieje wiedza nie pochodząca z
doświadczenia (tzn. wiedza wrodzona), ale żeby uzyskać wiedzę o
prawach ogólnych i pojęciach ogólnych, potrzebujemy rozumowego
opracowania danych doświadczalnych.

Artur Machlarz



Galileusz - uwagi biograﬁczne

Rysunek: Galileusz (1578-1630), znany jako jeden z twórców ﬁzyki nowożytnej,
znany także jako naukowiec prześladowany przez kościół katolicki - był
zwolennikiem heliocentrycznego układu planet, co spowodowało kilkukrotne
skazanie go przez inkwizycję na areszt domowy i umieszczenie jego prac na
indeksie ksiąg zakazanych. Prace Galileusza widniały tam aż do połowy XIX
wieku a on sam zrehabilitowany został dopiero pod koniec XX w. Inny
renesansowy naukowiec wyznający heliocentryzm - Giordano Bruno - nie ugiął
się przed inkwizycją (Galileusz kilka razy odwoływał swoje “herezje”) i został
spalony na stosie.
Artur Machlarz



Fizyka jakościowa a matematyczna

Asumpt do zmiany pola zainteresowań filozofii w okresie nowożytnym dał
renesansowy ruch naukowy - tendencja do opisu ilościowego zjawisk
fizycznych. Ta tendencja pociąga za sobą odrzucenie jakościowej fizyki
Arystotelesa, w której - w szczególności w średniowieczu - główną
kategorią wyjaśniania zjawisk była przyczyna celowa:
Fizyka Arystotelejska: cztery przyczyny (sprawcza i celowa wyjaśniające dynamikę zjawisk; formalna i materialna - wyjaśniające
statyczny aspekt przedmiotów), z których szczególny akcent
kładziono na przyczynę celową.
Fizyka zmatematyzowana: ruch i wszelką zmianę próbujemy
wyjaśnić ilościowo, ujmujemy w naszym opisie tylko to, co da się
określić matematycznie.

Artur Machlarz



Uzasadnienie dla ﬁzyki matematycznej

Galileusz: “Filozoﬁa jest zapisana przez Boga w księdze wszechświata,
ale nie możemy przeczytać tej księgi, dopóki nie zrozumiemy języka języka matematyki”:
Galileusz wierzył, że świat ma strukturę matematyczną, tzn. że
został w taki sposób stworzony przez Boga.
Galileusz nie próbował przeprowadzić dowodu tej tezy.
Wg Galileusza poznawalne w świecie jest tylko to, co opisywalne
matematycznie - pozostałe jakości mają charakter wtórny i nie
możemy posiąść na ich temat wiedzy pewnej.

Artur Machlarz



Uzasadnienie dla fizyki matematycznej

Zgodnie z ideą przyrodoznawstwa zmatematyzowanego, każdy problem
fizyczny należy przełożyć na problem matematyczny. Rozwiązanie
problemów z zakresu fizyki polegałoby wtedy na pracy na modelach a nie
na empirycznych eksperymentach, które mogą co najwyżej potwierdzać
wiedzę zyskaną z góry: w eksperymentach myślowych. Pewność, że
wyniki pracy na modelach matematycznych będą odpowiadały
rzeczywistości, może zostać uzyskana dopiero po udowodnieniu, że świat
można adekwatnie opisać jako matematyczną strukturę.

Artur Machlarz



Geocentryzm i heliocentryzm - argumenty i kontrargumenty

Filozoﬁczne argumenty zwolenników Ptolemeuszowej wizji świata
Niebo jest niezmienne, wieczne i dlatego gwiazdy poruszają się
idealnym ruchem kołowym - Ziemia zaś jest niedoskonała (wynika to
z zachodzących w niej zmian), więc nie może przysługiwać jej
idealny ruch kołowy.
Jeśli słońce byłoby w centrum, to księżyc byłby albo między
Słońcem i Ziemią, albo za Ziemią - w każdej z tych sytuacji
niemożliwe byłoby jedno z zaćmień.
Ciało zrzucone z wieży nie upadłoby u podnóża tej wieży, jeśli
Ziemia by się obracała.
Jak Ziemia, tak ciężka, mogłaby krążyć po niebie?

Artur Machlarz




Filozoﬁczne argumenty zwolenników Ptolemeuszowej wizji świata
Gdyby Ziemia kręciłaby się z dużą prędkością, Słońce momentalnie
znikałoby nam z oczu, gdy patrzylibyśmy na nie przez okno.
Chmury płynące na zachód osiągałyby olbrzymią prędkość.
Zwierzęta musiałyby zawsze biec na wschód, zgodnie z ruchem
Ziemi, natomiast ruch na zachód powinien być sprzeczny z ich
naturą.

Artur Machlarz




Filozoﬁczne argumenty Galileusza
Ziemia porusza się ruchem kołowym - możemy udowodnić to empirycznie
- a zatem:
albo jest równie niezniszczalna jak inne ciała niebieskie,
albo inne ciała niebieskie są równie zniszczalne i zmienne jak Ziemia,
mimo że wydaje się inaczej,
albo powstawanie i przemijanie nie ma nic wspólnego z doskonałymi
ruchami okrężnymi.

Artur Machlarz



Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań!
Artur Machlarz
e-mail: artur.machlarz@uni.opole.pl
www: http://www.uni.opole.pl/∼machlarz

Artur Machlarz


Wprowadzenie do filozofii nowożytnej

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Wprowadzenie do filozofii nowożytnej

Similar to Wprowadzenie do filozofii nowożytnej (20)

More from Artur Machlarz

More from Artur Machlarz (17)

Wprowadzenie do filozofii nowożytnej