1. Resocjalizacja w Polsce
Marlena Czarnowska
Wstęp
W każdym środowisku ludzie potrafią odróżnić zachowania, które nazywają albo
normą, albo patologią, jednak jednoznacznych definicji tych pojęć nie ma. Ogólnie rozumiana
norma to zachowanie zgodne z oczekiwaniem społeczeństwa i standardami społeczno-
kulturowymi.1
1. Pojęcie resocjalizacji
Pedagogika resocjalizacyjna jest to dyscyplina teoretyczna i praktyczna, która
zajmuje się wychowaniem osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji. Zajmuje się osobami,
które wykazują objawy nieprzystosowania i wykolejenia społecznego.
Resocjalizacja to zespół zabiegów mających na celu ukształtowanie prospołecznych cech w
jednostce i internalizację wartości oraz eliminację patologicznych zachowań, aby mogła
optymalnie i twórczo funkcjonować w społeczeństwie.2
2. Historia rozwoju praktyki resocjalizacyjnej w Polsce i na świecie
Z pierwszymi przejawami myśli resocjalizacyjnej na świecie spotykamy się w XVI w.
Do tego czasu główną zasadą karania był odwet, a podstawowym środkiem karnym śmierć.
Karę śmierci zastąpiono sankcjami poprawczymi. W Anglii i Holandii zaczęły powstawać
domy pracy i poprawy. W Polsce pierwszy dom poprawy powstał w 1629 roku. 3
3. Współczesne systemy resocjalizacyjne
Pedagogika resocjalizacyjna ukształtowała się w Polsce w XX w i ma charakter nauki
interdyscyplinarnej.
4. Resocjalizacja w Zakładach Karnych
1
L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, APS,
W warszawa 2005, s. 17.
2
Ibidem, s. 9-11.
3
B. Urban, J. M. Stanik: Resocjalizacja, PWN, Warszawa 2007, s. 32

2. Resocjalizacja w ZK jest obowiązkowa wobec nieletnich. Dorośli nie mają przymusu
korzystania z programów resocjalizacyjnych. Poprawa skazanych w trakcie odbywania przez
nich kary pozbawienia wolności polega w szczególności na oddziaływaniu na nich za pomocą
różnego rodzaju środków lub działań o charakterze leczniczym, rehabilitacyjnym oraz
terapeutycznym. Głównym celem takich zabiegów jest przywrócenie im zdrowia
psychicznego lub sprawności fizycznej oraz przygotowanie ich do powrotu do społeczeństwa.
Każdy osadzony (poza osobami pozbawionymi praw publicznych przez Sąd) zachowuje
prawa i wolności obywatelskie oraz ma prawo do ochrony zdrowia – czyli między innymi
terapii.
Terapia w więzieniu nie jest jednak dobrowolna – skazani nie wybierają systemu
terapeutycznego w którym wykonywania byłaby wobec nich kara pozbawienia wolności. Są
oni do niego kwalifikowani (przez Sąd lub Komisję Penitencjarną) w odróżnieniu od systemu
zwykłego i programowego oddziaływania (którego to wyboru mogą dokonać samodzielnie).
L. Pytka tak odnosi się do psychoterapii w więzieniach:
„Chociaż nowoczesna pedagogika resocjalizacyjna postuluje stosowanie psychoterapii
resocjalizującej jako skutecznej formy interwencji, to należy zdawać sobie sprawę z szeregu
ograniczeń jej aplikacji, zwłaszcza w odniesieniu do pensjonariuszy zakładów zamkniętych.
Wychowankowie tych placówek nie mają dostatecznej motywacji do poddawania się
procesowi terapeutycznemu, gdyż pobyt w placówce postrzegany jest przez nich przede
wszystkim jako przymus i represja. A to wyklucza w zasadzie możliwość nawiązania
ścisłego, szczerego kontaktu emocjonalnego z terapeutą. Ponadto nie ma należycie
przygotowanej kadry do prowadzenia systematycznej psychoterapii resocjalizującej
zatrudnionej w tychże placówkach.”
Ważne jest zaangażowanie skazanego w proponowane mu rozwiązania – szczególnie
istotne jest to jeśli chodzi o programy oparte na edukacji, aktywizacji zawodowej, twórczości
artystycznej czy rekreacji i sporcie.
Najczęściej stosowanymi w Polsce rodzajami terapii są:
• Terapie dotyczące leczenia uzależnień młodocianych i dorosłych – mieszczą się one
w nurcie resocjalizacji pojmowanej jako korektura – czyli poprawianie nieznośnych
nawyków i postaw uznawanych za destrukcyjne

3. • Twórczą resocjalizację – arteterapia i metodyka kulturotechniczna ukierunkowana na
relaksację, rozładowywanie napięć i łagodzenie konfliktów – celem nadrzędnym jest
uaktywnienie potencjałów i możliwości osobistych jednostki (talentów)
• Trening zastępowania agresji
• Farmakoterapia – opiekę nad skazanym roztacza psychiatra lub neurolog.
Prowadzona jest na 3 płaszczyznach: terapeutycznej, diagnostycznej i konsultacyjnej.
Dobrze postawiona diagnoza może umożliwić stosowanie odpowiednich leków
których stosowanie jest wskazane przy pracy z pacjentami agresywnymi,
pobudzonymi psychoruchowo, depresyjnymi, epileptykami, psychopatami,
uzależnionymi od środków odurzających czy alkoholikami.
• Ergoterapia – polega na uzmysłowieniu osadzonym, że praca jest potrzebna i ma być
użyteczna. Właściwe organizowanie pracy wpływa na wykształcenie umiejętności
pracy w zespole, pobudzanie do podejmowania aktywności, rozwija wiarę w siebie
itp.
• Psychoterapia – polega na korygowaniu zaburzeń przy użyciu środków
psychologicznych pojedynczo lub grupowo (terapia indywidualna lub grupowa)
- psychoterapia indywidualna – polega na bezpośrednim kontakcie osadzonego z
psychologiem, który podczas rozmów ze skazanym wpływa na zamianę jego
postaw, pomaga mu rozwiązać problemy, umożliwia odreagowanie napięcia itp.
- psychoterapia grupowa – daje możliwość nacisku grupy na zachowanie jej
określonego członka, psycholog kieruje aktywnością grupy by ta wpływała na
zachowanie osadzonego.
W oddziałach terapeutycznych prowadzone są między innymi:
• program doskonalący funkcjonowanie poznawcze i społeczne dla skazanych
upośledzonych umysłowo
• trening umiejętności interpersonalnych
• grupa Anonimowych Alkoholików oraz Anonimowych Narkomanów
• aktywizacja ruchowa dla skazanych z dysfunkcjami narządów ruchu bądź
pozostających w złym stanie psychicznym
• trening relaksacyjny
• zatrudnienie
• terapia zajęciowa
• nauczanie

4. • zajęcia sportowe i artystyczne
CELE TERAPII:
• wzbudzenie nadziei na lepsze życie poprzez kształtowanie zdolności do krytycznej
refleksji
• zrozumienie dotychczasowych doświadczeń poprzez przeciwdziałanie poczuciu
bezradności i wyobcowania
• rozpoznanie własnego uzależnienia
• nauka radzenia sobie z przymusem picia/zażywania środków odurzających
• wykształcenie umiejętności zwracania się o pomoc do innych ludzi4
.
W zakładzie karnym prowadzi się programy readaptacji społecznej, skierowane
do grup skazanych, wyodrębnionych ze względu na wspólne potrzeby, w szczególności w
zakresie:
• przeciwdziałania agresji i przemocy
• przeciwdziałania uzależnieniom oraz nadużywania alkoholu lub używania narkotyków
• przeciwdziałania pro-kryminalnym postawom
• aktywizacji zawodowej i promocji zatrudnienia
• kształtowaniu umiejętności społecznych i poznawczych
• integracja rodzin, zwłaszcza wobec skazanych na długoterminowe kary pozbawienia
wolności
• zajęcia kulturalno oświatowe z zakresu kultury fizycznej i sportu
Obecnie w polskich jednostkach penitencjarnych funkcjonuje 56 oddziałów
terapeutycznych :
• 22 odziały dla skazanych uzależnionych od alkoholu (ok. 739 miejsc)
4
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003r. w sprawie sposobów
prowadzenia oddziaływań penitencjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych (DzU z dnia 29
sierpnia 2003r.)

5. • 14 oddziałów dla skazanych uzależnionych od środków psychotropowych (ok. 481
miejsc)
• 22 oddziały dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub
upośledzonych umysłowo (1683 miejsca)
Według danych z 2006r. (Niewiadomska 2007) na terenie Polski realizowano:
• 21 programów dla uzależnionych od alkoholu (689 miejsc)
• 13 programów dla uzależnionych od środków odurzających i substancji
psychotropowych (481 miejsc)
• 22 programy dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub
upośledzonych umysłowo (1612 miejsc) – w tym 7 dla sprawców przestępstw
seksualnych z zaburzeniami preferencji seksualnych.5
5
M. Marczak „Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane przez służbę więzienną”.