Sempozyum: "Kaynaştırma Uygulamalarında Karşılaşılan Zorluklarla Baş Etme" Tarih: 26 Mayıs 2017 Uzman: Dr. Yankı Yazgan, Çocuk ve Ergen Psikiyatrı

1. DrYankıYazgan
26 Mayıs 2017
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
1

2. • Tanısı var.
• Ama yok.
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
2

3. • % 2.4
• % 1.8
• % 0.6
• (Kim et al, 2012)

4. • değerlendirme sürecinin bir ürünü olrk tanı
(ayırıcı tedavi; prognoz vb etkenler)
• Iletişim aracı olarak tanı
• Etiket ve damga olarak tanı: Ayrıcalık mı,
Ayrımcılık mı?
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
4

5. • Okulda ne yapabiliriz?
• Bu özellikleri olanlarda akıllarında,
beyinlerinde neler oluyor?
• Ev ortamında ne oluyor? Ailelerin kavrayışını
ve desteğini nasıl arttırabiliriz?
• Ilaç kullansın mı? Neden kullansın, ne zaman
kullanmasın?
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
5

6. www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
6
“amaç, bir hastalık kavramı
geliştirmek değil, rahatsızlığı
kavrayabilmek için bir bakış açısı
getirmektir.’’
Karl Jaspers, 1923

7. • Köken biyolojik, mekanizma bilişsel, işaret
ve bulgular davranışsal
• Değerlendirme hepsini içermeli, tedavi en
öncelikli olana odaklanmalı.
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
7

8. @yankiyazgancom 8

9.  Dikkat dağınıklığı
 Hiperaktivite/dürtüsellik
 Günlük yaşamda rutin geliştirme zorlukları
(uyku, giyim hatta tuvalet eğitimi gibi)
 Temel akademik beceri kazanım güçlükleri
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
9

10. www.yankiyazgan.com 10
• Dalgınlık: Dikkat kolayca dağılabilir (ve
toparlanamaz); olması gereken yerde değildir
• Dağınıklık: Derli toplu iş yapabilmek zordur
(planlama)
• Sürekli bir hareket ihtiyacı (hiperaktivite)
• Bekleyememe, sabırsızlık (“şimdi n’olacak?”)
• Gözükaralık, aklına eseni yapıverme, düşünmeden
hareket etme (dürtüsellik)

11. www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
11

12. • Uyum amaçlı bazı mekanizmaların işe
yaramadığı koşullarda sorun oluşturabilir.
• Hayat tarzına, koşullar ve yaşa göre değişen
düzeylerde hayatı zorlaştırır.
• Bu değişkenlik (ya da istikrarsızlık) problemin
anlaşılmasını güçleştirir.
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
12

13. • İlişkiler (geçimsizlik/ bağımlılık)
• (örn. Gündelik ev içi görevlerin, diş fırçalamak gibi, yapılması
üzerinden çıkan sorunlar…)
• Öğrenme (içerik zayıflığı, yüzeysellik, yetersiz kalma)
• Akademik olmayan alanlar (empati gerektiren, rutinleşme
gerektiren)
• Keyifli aktiviteler (tamamlayama/tadına varamama)
• (örn. Aile ile beraber olunan durumların tadının kaçması)

14. www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
14
• planlama ve düzenleme becerileri yeterince
gelişmemiştir.
• dikkatsizlik ve konsantrasyon güçlüğü konuyu
anlamayı ve kalıcılaştırmayı zorlaştırır.
• Dürtüsellik ve kendini dizginleyememe öğrenme
için gerekli sabrı azaltır, ani ve hesapsız adımlara
sebep olur.
• Bu sendromal özellikler öğrenmenin olduğu her
durumda ortaya çıkabilirler (Pennington, 1992,
2005).

15. • DEHB sx okulda işlevselliğin bozulmasının ana
sebeplerinden birisi
• DEHBsi ‘hafif’ ancak işlevselliği bozuk olanlar
• Kliniğe başvuran DEHB’de özellikle aile
ortamında belirgin işlevsellik bozucu tipte
otistik özellikleri (AT) ve duygudurum
regülasyon (EdR) problemleri var.
@yankiyazgancom

16. • – güçlü duyguların etkisine kısıtsız açık olmak
• – düşük engellenme eşiği, «sabırsız»lık
• – çabuk sinirlenme, asabilik, hırçınlık
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
16

17. • -- Duygusal tepkilerin kolayca ortaya çıkması
• – duygularını yatıştırma zorluğu
• – olumlu, düşük çatışmalı ruh durumlarına
geçmekte zorluk
• -- Hedefe dönük davranışlarda kendini
güdülemede zorlanma («self-motivation»)
– Barkley, R. A. (1997/2001) ADHD and the nature of self-control. New York: Guilford.
– Barkley, R. A. (2009). Deficient emotional self-regulation is a core component of ADHD.
– Journal of ADHD and Related Disorders, 1(2), in press
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
17

18. • “Yanlış anlamalar” ve sonuçları DEHBli bireyin
hayat tarzı olabilir. Sosyal uyumsuzluk ve
reddedilmişlik duygusu
• Dikkat sorunları küçük yaştan itibaren duygu
alışverişini ve karşılıklı “geribildirim” akışını
bozar.
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
18

19. • Güçsüz hissettiğin zaman
• Gücünü hissedebilmek için
• Kural bozucu, sınır aşıcı davranırsın.
• Peki, güçsüzleştiren ne? Kronik yetersizlik hiss
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
19

20. • Tanıyı kesinleştirmeye yönelik herhangi
bir laboratuvar ya da özgün bir tanı testi
yoktur.
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
20

21. Conners annebaba Conners öğretmen
21

22. SNAP annebaba SNAP öğretmen
22

23. 23
Tersi de olabilir:
okulda işler düzeldi, evde…

24. Puberte
Okul öncesi İlkokul Ergenlik Yetişkinlik
DEHBBelirtileri
Dikkat problemleri
Hareketlilik
Dürtüsellik
DEHB belirtilerinin
gelişimsel dönemlere göre seyri
Arnold LE, 2004
Lewis M, 2007
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
24

25. DEHB
Çocukluk dönemi
İşlevselliği iyi olan, kontrol grubu
ile kıyaslandığında farklı olmayan
grup%30
Dikkat, dürtüsellik ve
sosyal problemleri devam
eden grup
(İşle ilgili zorluklar, kişilerarası
ilişkilerde problemler, düşük
benlik saygısı, huzursuzluk,
kaygı, duygusal istikrarsızlık)
%50-60
Ciddi psikiyatrik veya
antisosyal problemleri olan
grup
(Hırsızlık, saldırı, madde kötüye
kullanımı, bağımlılığı….)
%10-15
Hechtman, Pediatric Clinics of North America, 1999
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
25
Yıllar içinde

26. Olumlu vs Olumsuz Sonucu Belirleyen
Faktörler
1. Çocuğa Özgü Değişkenler
IQ, DEHB alt tipi, DEHB şiddeti, komorbidite
2. Aile İle İlgili Değişkenler
SES, anne-babanın ruh sağlığı, ebeveynlik becerileri
3. Tedavi
Tipi (İlaç, psikososyal tedaviler, okul ve aile düzenlemeleri vs.)
Süresi
Sonuç bu faktörlerden herhangi biri ile değil,
hepsinin etkileşimi ile ilişkili…
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
26

27. • İhtiyaçların karşılanmasındaki eşitlik
• Farklılıklar, ihtiyaçları ve karşılanma
biçimlerini değiştirir.
• Herkesi kapsayan bir yaklaşım herkesi
kucaklayan ve kimseyi dışarıda bırakmayan bir
etki yaratır.
• İngilizce’deki «inclusive» karşılığı önerilmiş
olan ‘içerici’lik
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
27

28. • Bu açıklar daha da belirgin ve bir bölümünde
sürekli nitelikte olduğundan ötürü,
• sınavlarda ve öğrenme ortamlarında zaman ve
mekan kullanımı açısından dikkatteki
yetmezlikler ve diğer özellikler hesaba
katılmalıdır.
• Ülkemizdeki bazı sınavlarda ek süre ve ayrı
mekan gibi olanakların tanınıyor olması bu
yönde adımlardır.
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
28

29. • Çocuklar düşünülerek sağlanabilecek
(ihtiyaçların karşılanmasını eşitleme amaçlı)
‘ayrıcalık’lar, sadece o çocuklara değil herkese
yarar getirecektir.
– Küçük sınıflarda olmak,
– Öğretmenle yakın mesafede ve temasta olma
olanağı,
– Çocuğun yük kaldırabildiği oranda ödev ve
sınavların ‘doz’unun ayarlanması gibi…
www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
29