Хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийг арилгах, нөхөн төлүүлэх төлбөрийн жишиг аргачлалын танилцуулга www.advocate.mn

1. Бэлтгэсэн: Б.Халиун
Б.Байгаль
2023-09-08
ХҮНИЙ СЭТГЭЦЭД УЧИРСАН ХОР УРШГИЙГ
АРИЛГАХ, НӨХӨН ТӨЛҮҮЛЭХ ТӨЛБӨРИЙН
ЖИШИГ АРГАЧЛАЛЫН ТАНИЛЦУУЛГА

2. АГУУЛГА
1. Хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийг арилгах, нөхөн төлүүлэх төлбөрийн жишиг аргачлал;
2. Нэр томьёо;
3. Нөхөн төлбөр тогтооход баримтлах зарчим;
4. Нөхөн төлбөр тогтооход баримтлах аргачлал.

3. Монгол Улсын Их хурлын чуулганы 2022 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдрийн нэгдсэн
хуралдаанаар Шүүх шинжилгээний тухай хууль батлагдсан бөгөөд энэхүү хуулийн нэг гол үзэл санаа нь
гэмт хэргийн улмаас хүний сэтгэл санааны хохирол буюу хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийн зэрэглэлийг
тогтоож, хохирлыг мөнгөн дүнгээр барагдуулах юм.
Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд, Эрүүл мэндийн сайдын 2023 оны 07 дугаар сарын 31-ний өдрийн
А/268, А/275 дугаар хамтарсан тушаалаар “Гэмт хэргийн улмаас хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийн
зэрэглэлийг тогтоож, дүгнэлт гаргах журам” болон “Тухайлсан гэмт хэргийн улмаас хүний сэтгэцэд
учирсан хор уршгийн зэрэглэлийг тогтоох хүснэгт”-ийг тус тус баталсан.
Монгол Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн 2023 оны 7 дугаар сарын 03-ны өдрийн
хуралдаанаар “Хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийг арилгах, нөхөн төлүүлэх төлбөрийн жишиг аргачлал”-
ыг баталсан.
Хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийг арилгах, нөхөн төлүүлэх төлбөрийн жишиг аргачлал

4. Нэр томьёо
“Сэтгэцэд учирсан хор уршиг” гэдэгт гэмт хэргийн хохирогч
гэмтлийн улмаас мэдэрч буй өвдөлт, зовуурь, шаналал, түүнчлэн
гэмт хэргийн улмаас амьдрлын баяр баясалгүй болох, нийгмийн
байр сууриа алдах, бусадтай хэвийн харилцах чадваргүй болох,
хувийн зан байдал нь сөргөөр өөрчлөгдөх зэргээр амьдралын
чанар муудсны улмаас сэтгэцийн эмгэгтэй болохыг ойлгоно.
"сэтгэцийн эмгэг" гэж өвчний олон улсын ангиллын "сэтгэц,
зан үйлийн эмгэгүүд" бүлэгт заасан оношилгооны хэмжүүрээр
оношилж болох бүх өвчнийг
Сэтгэцийн эмгэг учирсан нь хор уршгийг арилгах үндэслэл болно
"зан үйлийн эмгэг" гэж нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн ёс
суртахуун, эрх зүй, ёс заншил, харилцаа, сахилга бат, амьдралын
эрүүл хэв маягийн хэм хэмжээг баримталдаггүй, нийгэм, хамт
олны дунд дасан зохицох чадваргүй байдлыг

5. Гэмт хэргийн улмаас хохирогчид учирсан сэтгэцийн хор уршгийг арилгах, нөхөн төлүүлэх төлбөрийг
тогтоохдоо дараах зарчмыг баримтална:
• нөхөн төлбөрийн хэмжээг шударга, үндэслэл бүхий тогтоох;
• хохирлын нөхөн төлбөр боломжит түвшинд буюу хор уршиг ба нөхөн төлбөрийн тэнцвэрт байдлыг
хангах;
• хохирогч өөрт учирсан хохирлоор ашиг бий болгохгүй байх.
Нөхөн төлбөр тогтооход баримтлах зарчим

6. Нөхөн төлбөр тогтооход баримтлах аргачлал
Сэтгэцийн эмгэгийн зэргийг хууль зүйн болон эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын
гишүүний хамтран баталсан журмын дагуу Шинжилгээний байгууллага тогтооно.
Хохирогч нас
барсан
• түүний гэр бүлийн гишүүний сэтгэцэд учирсан гэм
хорыг арилгах, нөхөн төлөх төлбөрийн хэмжээг
хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 150 дахин
нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр, эсхүл нас барсан
хүний нас, хүн амын дундаж наслалтын зөрүүг
хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тав дахин
нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний мөнгөн дүнгээр
үржүүлэн хохирогчид аль ашигтайгаар шүүхээс
тогтооно.
Гэмт хэргийн
улмаас бүтэн
өнчин болсон
• насанд хүрсэн хүний сэтгэцэд учирсан гэм хорыг
арилгах, нөхөн төлөх төлбөрийн хэмжээг хоёр дахин
нэмэгдүүлж тогтооно.

7. Нөхөн төлбөр тогтооход баримтлах аргачлал
“Гэмт хэргийн улмаас хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийн зэрэглэлийг тогтоох” журамд
дараахь 5 төрлийн гэмт хэргийн хохирогч, эсхүл түүний хууль ёсны төлөөлөгч, өмгөөлөгч
хүсэлтээр шинжилгээг хийлгэнэ гэжээ.
• Эрүүгийн хуулийн 11.6 дугаар зүйл (Хүний эрүүл мэндэд хөнгөн хохирол санаатай
учруулах);
• Эрүүгийн хуулийн 17.1 дүгээр зүйл (Хулгайлах);
• Эрүүгийн хуулийн 17.3 дугаар зүйл (Залилах);
• Эрүүгийн хуулийн 17.12 дугаар зүйл (Мал хулгайлах);
• Эрүүгийн хуулийн 27.10 дугаар зүйл (Автотээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй
байдал, ашиглалтын журам зөрчих)
Гэмт хэргийн улмаас хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийн зэрэглэлийг тогтоож, дүгнэлт гаргах журам
“Тухайлсан гэмт хэргийн улмаас хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийн зэрэглэлийг тогтоох
хүснэгт”-д 6 шалгуур үзүүлэлтээр сэтгэцэд учирсан гэм хорын 1-5 зэрэглэл тогтоосон байна.
Тухайлсан гэмт хэргийн улмаас хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийн зэрэглэлийг тогтоох хүснэгт

8. Нөхөн төлбөр тогтооход баримтлах аргачлал
Шүүх нөхөн төлбөрийн хэмжээг тогтоохдоо:
- сэтгэцэд учирсан хор уршгийн зэрэглэл,
- тухайлсан гэмт хэрэгт хамаарах хүснэгт, үндэслэн
- шинжээчийн дүгнэлтийг
 гэмт хэргийн хүнд, хөнгөн, хүндрүүлэх нөхцөл байдал,
 учруулсан гэм хор, хохирогчийн эрүүл мэндэд учирсан гэмтлийн байдал,
 бие махбодын гэмтлээс болж учирсан өвдөлт, шаналал,
 хохирогчид учирсан сөрөг үр дагавар,
 хохирогчийн нас,
 хохирогчийн гэм буруутай байдал,
 гэм хор учруулагчийн гэм буруу, гэм буруугаа гэмшиж байгаа байдал, төлбөрийн чадвар,
 багадаа гэмтэл авсан хүний хохирлын тооцоо нь өндөр настай хүний хохирлын тооцооноос
илүү байх,
 гэр бүлийн гишүүн нь хохирогчтой байнга хамт эсвэл дотно байсан эсэх зэрэг хохирлын
хэмжээнд нөлөөлж болох бүх нөхцөл байдлуудыг харгалзан үзэж, доод болон дээд
хэмжээний дотор нөхөн төлбөрийг олгох эсэхийг шийдвэрлэнэ.

9. Сэтгэцэд учирсан хохирол нь 1-р
зэрэглэлд үнэлэгдсэн тохиолдолд дээд
тал нь 2,744,500 төгрөг нөхөн төлбөр
тогтоолгох боломжтой.
Харин дээд хэмжээний нөхөн төлбөр
нь 81,950,000 төгрөгөөр тогтоолгох
боломжтой