การปกครองของไทยตั้งแต่อดีตจนถึงก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 หลังจากนั้นจนถึงปัจจุบันก็เป็นการปกครองแบบเผด็จการที่เป็นการสลับกันระหว่างการปกครองแบบเผด็จการรัฐสภากับการปกครองแบบเผด็จการรัฐประหาร

1. การปกครองของไทยตั้งแต่อดีต-ก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475
สภาพการปกครองของสุโขทัยแบ่งออกเป็นระยะที่สาคัญดังนี้
1. ระยะที่1 ยุคก่อนราชอาณาจักรสุโขทัย(ก่อนปี พ.ศ. 1761)
ในระยะก่อนปี พ.ศ. 1761 อานาจของอาณาจักรเขมรรุ่งเรืองมากในดินแดนสุวรรณภูมิ
โดยมีศูนย์กลางอานาจทางลุ่มแม่น้าเจ้าพระยาอยู่ที่เมืองละโว้ (ลพบุรี)เขมรมีการปกครองแบบราชาธิปไตย
กษัตริย์จะส่งขุนนางมาปกครองเมืองบริวารโดยเมืองบริวารจะส่งส่วยเป็นบรรณาการให้แก่พระนครหลวง
ขณะเดียวกันบางถิ่นอาจเป็นอิสระมีอานาจปกครองตัวเองแบบนครรัฐกลุ่มชนคงไม่ใหญ่โต
ผู้ปกครองเป็นผู้ที่ได้รับการยกย่องจากกลุ่มชนให้เป็นผู้ปกครองบริเวณที่มีความสาคัญได้แก่ เมืองศรีเทพ
บริเวณวัดจุฬามณี และบริเวณเมืองสุโขทัยและเมืองศรีสัชนาลัย
2. ระยะที่2 ยุคอาณาจักรสุโขทัยตอนต้น(พ.ศ.1761-1921)
การปกครองในยุคนี้วางรากฐานลงแบบการปกครองครัวเรือนจุดเริ่มต้นเริ่มที่“พ่อครัว”ทาหน้าที่ปกครอง
ครอบครัวหลายๆครอบครัวรวมกันเป็น“เรือน” หัวหน้าก็คือ“พ่อเรือน” หลายๆ
เรือนรวมกันเป็นหมู่บ้านมีหัวหน้าเรียกว่า “พ่อบ้าน”หลายๆหมู่บ้านรวมกันเรียกว่า“เมือง”หัวหน้าคือ“พ่อเมือง”
และพ่อขุนคือผู้ปกครองประเทศหรือผู้ปกครองทุกเมืองนั่นเอง
แม้ว่าอานาจสูงสุดและเด็ดขาดจะรวมอยู่ที่พ่อขุนเพียงคนเดียวแต่ด้วยการจาลองลักษณะครอบครัวมาใช้ในการปกครอง
พ่อขุนปกครองประชาชนในลักษณะบิดาปกครองบุตรคือถือตนเองเป็นพ่อของราษฎร

2. พ่อขุนเกือบทุกพระองค์ใช้อานาจในลักษณะให้ความเมตตาและเสรีภาพแก่ราษฎรตามสมควรอาณาเขตของสุโขทัย
ในแผ่นดินสุโขทัยกว้างขวางใหญ่โตมาก ดังปรากฏในศิลาจารึกหลักที่1กล่าวว่า“...มีเมืองกว้างช้างหลาย
ปราบเบื้องตะวันออกรอดสระหลวงสองแควลุมบาจายสคาเท้าฝั่งของเถิงเวียงจันทน์เวียงคาเป็นที่แล้ว
เบื้องหัวนอนรอดคนที พระบางแพรกสุพรรณภูมิราชบุรี เพชรบุรีศรีธรรมราชฝั่งทะเลเป็นทีแล้ว
เบื้องตะวันตกรอดเมืองแอดเมืองหงสาวดีสมุทรหาเป็นแดนเบื้องตีนนอนรอดเมืองแพร่ เมืองมานเมืองพลัว
พ้นฝั่งของเมืองชาว...” นักประวัติศาสตร์ทั่วไปเชื่อว่าสุโขทัยเป็นราชธานีแห่งแรกของชาวไทยในแหลงอินโดจีนตอนกลาง
และลักษณะการปกครองหัวเมืองในสมัยพ่อขุนรามคาแหงมหาราชแบ่งออกเป็น3 ประเภทคือ
1. หัวเมืองชั้นใน ได้แก่ เมืองหน้าด่านหรือเมืองลูกหลวงล้อมรอบราชธานีทั้ง4 ด้านคือ ศรีสัชนาลัย(ด้านหน้า)
สองแคว(ด้านตะวันออก)สระหลวง(ด้านใต้)และชากังราว(ด้านตะวันตก)
การปกครองหัวเมืองชั้นในนั้นขึ้นอยู่กับสุโขทัยโดยตรง
2. หัวเมืองชั้นนอก ได้แก่ เมืองท้าวพระยามหานครที่มีผู้ดูแลโดยตรงแต่ขึ้นอยู่กับสุโขทัย
ในรูปลักษณะของการสวามิภักดิ์ในฐานะเป็นเมืองขึ้นหรือเมืองออกหัวเมืองชั้นนอกมี แพรกอู่ทอง ราชบุรี ตะนาวศรี แพร่
หล่มสักเพชรบูรณ์ และศรีเทพ
3. เมืองประเทศราช ได้แก่เมืองที่เป็นชาวต่างภาษามีกษัตริย์ปกครองขึ้นกับสุโขทัยในฐานะประเทศราช
มีนครศรีธรรมราชมะละกายะโฮร์ ทะวายเมาะตะมะหงสาวดีน่านเซ่าเวียงจันทน์และเวียงคา
3. ระยะที่3 ยุคอาณาจักรสุโขทัยตอนหลาย(พ.ศ.1921-1981)
ในปี พ.ศ. 1921 ซึ่งตรงกับสมัยของพระมหาธรรมราชาที่2ของพาราจักรสุโขทัย
ได้ยอมอยู่ใต้อานาจการปกครองของอยุธยา
โดยเฉพาะอย่างยิ่งการรบทีเมืองชากังราวที่กระมหาธรรมราชาออกถวายบังคมต่อพระบรมราชาธิราชที่ 1
แห่งอาณาจักรอยุธยาการเปลี่ยนแปลงในท้องถิ่นครั้งนี้ที่สาคัญคือ
การที่อยุธยาพยายามทาลายศูนย์กลางของอาณาจักรสุโขทัยคือแบ่งแยกอาณาจักสุโขทัยเป็น 2ส่วนคือ
1. บริเวณลุ่มแม่น้ายมแม่น้าน่านให้มีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองสองแควให้กษัตริย์ของสุโขทัยปกครองต่อไป
และอยู่ในอานาจของอยุธยาในฐานะประเทศราช
2. บริเวณลุ่มแม่น้าปิงให้มีศูนย์กลางที่เมืองชากังราว
และขึ้นตรงต่ออยุธยาขณะเดียวกันอยุธยาก็พยายามผนวกอาณาจักรสุโขทัยเข้าเป็นส่วนหนึ่งของอยุธยา
และประสบความสาเร็จในสมัยพระบรมราชาธิราชที่2(เจ้าสามพระยา)สาหรับลักษณะการปกครองที่ปรากฏในระยะนี้

3. เป็นแบบผสมระหว่างสุโขทัยและรับอิทธิพลการปกครองแบบราชาธิปไตยของอยุธยาเข้าไปด้วย
ในระยะนี้นับว่าเมืองสองแควมีความสาคัญที่สุดขณะเดียวกันเมืองสุโขทัยเก่าก็ค่อยๆลดความสาคัญลง
4. ระยะที่4 ยุคกรุงศรีอยุธยาจนถึงสมัยรัชกาลที่5แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ (พ.ศ.1981-2435)
ในยุคนี้แนวความคิดเกี่ยวกับกษัตริย์เปลี่ยนแปลงไปตามคติพราหมณ์
ซึ่งพวกเขมรเป็นผู้นามาโดยถือว่ากษัตริย์เป็นผู้ได้รับอานาจจากสวรรค์หรือเป็นพระเจ้าบนมนุษย์โลก
ลักษณะการปกครองจึงเป็นแบบนายปกครองบ่าวหรือเจ้าปกครองข้า ในสมัยพระบรมรามาธิบดีที่1
ทรงวางระบบการปกครองส่วนกลางแบบ“จตุสดมภ์”ตามแบบของขอม มีกษัตริย์เป็นผู้ปกครองสูงสุดและมีเสนาบดี 4
คนคือ ขุนเมือง ขุนวัง ขุนคลัง และขุนนาเป็นผู้ช่วยดาเนินการมีหน้าที่ดังนี้...
1. เมือง รับผิดชอบด้านการรักษาความสงบเรียบร้อยและปราบปรามโจรผู้ร้าย
2. วัง มีหน้าที่เกี่ยวกับราชสานักและตัดสินคดีความต่างๆ
3. คลังมีหน้าที่เกี่ยวกับด้านคลังการค่าและภาษีอากรประเภทต่างๆ
4. นา มีหน้าที่รับผิดชอบเกี่ยวกับด้านการเกษตรสาหรับการปกครองส่วนภูมิภาคหรือหัวเมืองต่างๆ
ในระยะแรกพระรามาธิบดีที่1 ทรงเลียนแบบการปกครองของสุโขทัยคือมีหัวเมืองชันในชั้นนอก
และหัวเมืองประเทศราชแต่ต่อมาในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถได้ทาการปฏิรูปการปกครองหัวเมือง
ให้มีลักษณะการรวมอานาจไว้ที่ศูนย์กลางคือเมืองหลวงมากขึ้น
โดยขยายอาณาเขตให้หัวเมืองชั้นในกว้างขวางขึ้นกว่าเดิมหัวเมืองชั้นนอกกาหนดเป็นหัวเมืองชั้นเอกโทตรี
ตามลาดับตามขนาดและความสาคัญของเมืองโดยทางส่วนกลางจะส่งขุนนาง
หรือพระราชวงศ์ไปทาการปกครองแต่สาหรับเมืองประเทศราชยังปล่อยให้มีอิสระในการปกครองเช่นเดิม
นอกจากนี้สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถได้ทรงปรับปรุงระบบบริหารขึ้นใหม่
โดยแยกการบริหารออกเป็นฝ่ ายพลเรือนและฝ่ ายทหารมีสมุหนายกเป็นผู้รับผิดชอบด้านพลเรือน
บริหารกิจการเกี่ยวกับเมืองวังคลังและนาและมีสมุหกลาโหมรับผิดขอบด้านการทหารและการป้ องกันประเทศ
แต่ภายหลังในสมัยสมเด็จพระเพทราชาราวพ.ศ.2234
ทั้งสมุหนายกและสมุหกลาโหมต้องทางานทั้งด้านทหารและพลเรือนพร้อมกัน
โดยสมุหกลาโหมปกครองทั้งฝ่ายพลเรือนและทหารในหัวเมืองด้านใต้ และสมุหนายก
ปกครองทั้งฝ่ ายพลเรือนและทหารในหัวเมืองด้านเหนือ ตั้งแต่สมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนารถเป็นต้นมา
ถึงสมัยรัชกาลที่5แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ (พ.ศ.1981-2437) ฐานะของเมืองต่างๆ ในอาณาจักรสุโขทัย
เดิมต้องเปลี่ยนแปลงไปตามขนาดและความสาคัญของเมืองคือ
1. หัวเมืองชั้นนอก ได้แก่ เมืองสองแคว

4. 2. หัวเมืองชั้นโทได้แก่ เมืองสวรรคโลก เมืองสุโขทัยเมืองชากังราวและเมืองเพชรบูรณ์
3. หัวเมืองชั้นตรี ได้แก่ เมืองพิชัยเมืองสระหลวง(พิจิตร)เมืองพระบาง(นครสวรรค์)
5. ระยะที่5 ยุคการปกครองเริ่มแรกของการพัฒนาขึ้นสู่ความเปลี่ยนแปลงทางประชาธิปไตย (พ.ศ.2435-2475)
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวประเทศไทย
เป็นประเทศหนึ่งในกลุ่มประเทศกลุ่มแรกๆที่เริ่มพัฒนาขึ้นสู่ความเปลี่ยนแปลงทางประชาธิปไตย ถัดจากกลุ่มประเทศใน
ยุโรปและอเมริกาเหนือ กลุ่มประเทศที่กล่าวถัดมาเป็นกลุ่มที่สองประกอบด้วยไทยญี่ปุ่นและจีน
ซึ่งดารงเอกราชอยู่ได้ในกระแสแห่งลัทธิล่าอาณานิคมในอดีตไทยนั้นก้าหน้ากว่าญี่ปุ่นและจีนมาก่อน
เพราะมีความสัมพันธ์ทางการค้าและทางวิชาการกับยุโรปมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาโดยเฉพาะในรัชสมัยสมเด็จพระนาร
ายณ์มหาราชซึ่งกรุงศรีอยูธยาเป็นศูนย์กลางการค้าระหว่างตะวันตกกับตะวันออก
มีความเจริญทางด้านเศรษฐกิจสูงสุดและมีความสัมพันธ์ทางวิชาการกับยุโรปอย่างกว้างขวางมีการส่งนักศึกษาไปศึกษายั
งประเทศฝรั่งเศสจานวนหนึ่ง ถ้าไม่มีการตัดความสัมพันธ์กับยุโรปในสมัยสมเด็จพระเพทราชาและไม่เสียกรุงแก่พม่าแล้ว
กรุงศรีอยุธยาจะพัฒนาขึ้นเป็นประเทศทุนนิยมหรือเสรีนิยมก่อนประเทศใดๆทั้งหมดในตะวันออกไกล
ความสัมพันธ์กับยุโรปเพิ่งฟื้นฟูขึ้นใหม่ในสมัยรัชกาลที่๒
แห่งกรุงรัตนโกสินทร์เริ่มทาสัญญาการค้ากับยุโรปในรัชกาลที่๓
และดาเนินความสัมพันธ์ทางการฑูตอย่างกว้าขวางกับยุโรปและอเมริกาในรัชกาลที่๔
ความสัมพันธ์กับตะวันตกเป็นเงื่อนไขให้เศรษฐกิจเสรีนิยมหรือทุนนิยมกาเนิดขึ้นในประเทศไทย
ในห้วงเวลาดังกล่าวมีประเทศเอกราชในตะวันออกไกล 3ประเทศ คือไทย ญี่ปุ่นและจีน
ซึ่งเศรษฐกิจทุนนิยมได้เริ่มขึ้นพร้อมๆกันแต่ไทยนาหน้าญี่ปุ่นและจีน เพราะไทยไม่มีการกีดกันความสัมพันธ์กับตะวันตก
ประเทศไทยสามารถต่อเรือกลไฟและมีโรงเลื่อย โรงสีก่อนญี่ปุ่น
ในขณะเดียวกับที่ญี่ปุ่นถูกบังคับให้เปิดความสัมพันธ์ทางการค้ากับตะวันตกในสมัยรัชกาลที่ ๔
และมหาอานาจตะวันตกก็ต้องทาสงครามอย่างหนักกับจีนกว่าจะเปิดความสัมพันธ์กันได้
ไทยจึงก้าวหน้าทางเศรษฐกิจทุนนิยมมากกว่าญี่ปุ่นและจีนในยุคเดียวกัน
การพัฒนาเศรษฐกิจทุนนิยมเป็เงื่อนไขให้เกิดขบวนการประชาธิปไตย
และขบวนการประชาธิปไตยในประเทศทั้งสามนี้มีพระมหากษัตริย์เป็นผู้นา
ไทยมีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวญี่ปุ่นมีพระจักรพรรดิเมจิและจีนมีพระเจ้ากวางสูทรงเป็นผู้นา
ขบวนการประชาธิปไตยของญี่ปุ่นก้าวหน้ากว่าของไทยและจีนเพราะพระเจ้าจักรพรรดิได้รับการสนับสนุนจากเสนาบดี
ขุนนาง และพวกซามูไรหนุ่มในการสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตยจึงสามารถยกเลิกอานาจของโชกุนได้

5. ส่วนประเทศไทย
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวต้องทรงต่อสู้อย่างยากลาบากและยาวนานกับผู้สาเร็จราชการแผ่นดินซึ่งกุมอา
นาจไว้เสมือนโซกุนของญี่ปุ่น ทาให้พระราชกรณียกิจชั้นต้นในการสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตยช้าไป
กว่าญี่ปุ่นถึง20 ปี แต่ก็นับว่าคุ้มค่าเพราะสามารถเป็นไปได้โดยราบรื่นตามพระราชดาริ เพราะถ้าหักโหมให้เร็วกว่านั้น
ก็จะเกิดการนองเลือดอย่างไม่อาจจะหลีกเลี่ยงได้
พระราชหัตถเลขาของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงวิจารณ์เรื่องนี้ไว้เมื่อปี พุทธศักราช ๒๔๗๐
ว่า“การเปลี่ยนแปลงการปกครองจากแบบเดิมเป็นการตั้งกระทรวง 12กระทรวงนี้
ต้องนับว่าเป็นการเปลี่ยนแปลงอย่างใหญ่หลวงซึ่งเรียกกันธรรมดาว่า “พลิกแผ่นดิน”
ถ้าเรียกตามภาษาอังกฤษก็ต้องเรียกว่า “เรฟโวลูชั่น”(Revolution) การเปลี่ยนแปลงอย่างใหญ่หลวงครั้งนี้
มีน้อยประเทศนักที่จะทาสาเร็จได้โดยราบรื่นปราศจากการจลาจล
การที่ประเทศสยามได้เปลี่ยนแปลงวิธีการปกครองอย่าง“เรฟโวลูชั่น”ได้โดยไม่ต้องเสียเลือดเนื้อแม้แต่หยดเดียว
ต้องนับว่ามหัศจรรย์และเป็นโชคดีของประเทศสยามอย่างยิ่ง
การเปลี่ยนแปลงนี้ย่อมขัดกับผลประโยชน์ของบุคคลบางจาพวกจึงยากนักที่จะสาเร็จไปได้โดยราบรื่น
การเปลี่ยนแปลงนี้ทาได้โดยราบรื่นเพราะสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินเป็นผู้ทรงเริ่ม
ประกอบกับพระเจ้าแผ่นดินพระองค์นั้นทรงพระปรีชาสามารถยิ่งกว่าผู้ใดทั้งหมดในเวลานั้น
ทั้งมีพระอัธยาศัยละมุนละม่อมทรงสามารถปลูกความจงรักภักดีในชนทุกชั้นที่ได้เข้าเฝ้ าฯ
ใกล้ชิดพระองค์แม้แต่เพียงครั้งเดียวก็ประทับใจและเกิดความนิยมชมชอบต่อพระองค์”
พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงวิจารณ์พระบรมราโชบายสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตย
ที่ถูกต้องตามหลักวิชาการและเหมาะสมกับลักษณะพิเศษ ตลอดจนสภาวการณ์ของประเทศไทยใว้ตอนหนึ่งว่า
“พระราชดารัสนี้
นอกจากจะให้ความรู้อันดียิ่งดังกล่าวมาแล้วยังทาให้ทราบในพระราชหฤทัยของสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงเป็นอย่างดีว่า
พระองค์ท่านมิได้ทรงนึกถึงสิ่งอื่นเลยนอกจากความสุขของประชาชนและความเจริญของประเทศเป็นที่ตั้ง
เป็นหลักสาคัญในการที่จะทรงพระราชดาริกิจการใดๆทั้งปวง”
จากรายละเอียดที่ยกมาคงจะเป็นเครื่องยืนยันได้ว่าขบวนการประชาธิปไตยของประเทศไทยเรานั้น
มีความสมบูรณ์อย่างที่สุดมาตั้งแต่เริ่มแรกโดยด้านหนึ่งมีนโยบายสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตยที่ถูกต้อง
อีกด้านหนึ่งมีผู้นาที่เป็นนักประชาธิปไตยและนักปฏิวัติที่ยิ่งใหญ่ คือพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ขบวนการประชาธิปไตยในประเทศไทยซึ่งมีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวซึ่งทรงเป็นผู้นานั้นประกอบด้วย
เจ้านายขุนนาง และปัญญาชนบางส่วน
ซึ่งต่างก็เร่งเร้าให้พระองค์ท่านสร้างประชาธิปไตยตามอย่างญี่ปุ่นและยุโรปโดยเร็ว

6. หลังจากคณะเจ้านายและขุนนางกราบบังคมทูลเป็นเวลา ๗ปี
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก็ได้ทรงทา “เรฟโวลูชั่น”เมื่อพุทธศักราช2435
ประกอบด้วยพระราชกรณียกิจต่างๆเช่นก่อตั้งชาติสยามยกเลิกตาแหน่งอัครมหาเสนาบดีคือสมุหนายก
และสมุหกลาโหมยกเลิกตาแหน่งเสนาบดีจตุสดมภ์จัดการปกครองส่วนกลางเป็น ๑๒กระทรวง
จัดการปกครองส่วนภูมิภาคเป็น“เทศาภิบาล”จัดการปกครองส่วนท้องถิ่นเป็นสุขาภิบาลเลิกทาส
จัดกองทัพแบบสมัยใหม่ และปรับปรุงประเทศในทุกๆด้าน “เรฟโวลูชั่น”หรือ
“การปฏิวัติเพื่อสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตย“ในขั้นตอนที่หนึ่งนี้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอญู่หัว
ทรงกระทาสาเร็จโดยพื้นฐานในระหว่างพุทธศักราช๒๔๓๕จนถึงพุทธศักราช๒๔๕๐
ก่อนที่ “เรฟโวลูชั่น”อันยิ่งใหญ่จะปรากฏขึ้นเมื่อพ.ศ.๒๔๓๕คนทั่วไปหาได้ล่วงรู้ถึงพระราชกรณียกิจ
และทราบในพระราชหฤทัยอย่างชัดเจนไม่เพราะเป็นพระราชกรณียกิจอันลาบากยากยิ่ง
สถานการณ์ในประเทศไทยนั้นมีความรุนแรงสับสนและสลับซับซ้อนกว่าญี่ปุ่นมากมายนัก
ต้องทรงใช้พระวิริยะอุตสาหะและความสุขุมคัมภีรภาพเพื่อเป็นหลักประกันของความสาเร็จอย่างสันติ
ในพระราชหัตถเลขาตอบแก่หนังสือกราบบังคมทูลของคณะเจ้านายและขุนนางของรัชกาลที่ ๕
พระองค์ท่านได้ทรงอธิบายไว้ ตอนหนึ่งว่า “ในเบื้องต้นนี้เราขอตอบแก่ท่านทั้งปวงว่า
เราชอบใจอยู่ในการซึ่งพระบรมวงศานุวงศ์แลข้าราชการของเราได้ไปเห็นการในประเทศอื่นแล้วระลึกถึงประเทศของตน
ปราถนาที่จะป้ องกันอันตราย
และจะให้มีความยั่งยืนมั่นคงในอานาจอันเป็นอิสรภาพในข้อความธรรมดาที่ได้กล่าวมาแล้วที่เป็นตัวใจความทุกอย่างนั้นเ
รายอมรับว่าเป็นจริงดังนั้น
เราขอแจ้งความแก่ท่านทั้งปวงให้เราทราบพร้อมกันด้วยว่าความที่น่ากลัวอันตรายอย่างใดซึ่งได้กล่าวมานั้นที่เป็นการที่จะ
แลเห็นได้ขึ้นใหม่ของเราเลยแต่การที่ได้คิดเห็นอยู่ก่อนแล้วทั้งสิ้น
แลการที่ควรจะทนุบารุงให้เจริญอย่างไรเล่าเรามีความปราถนาแรงกล้าที่จะจัดการนั้นให้สาเร็จตลอดไปได้
ไม่ต้องมีความห่วงระแวงอย่างหนึ่งอย่างใดเราจะป็นผู้ขัดขวางในการซึ่งจะเสียอานาจซึ่งเรียกว่า “แอบโซลูท”
(Absolute) เป็นต้นนั้นเลยแลการซึ่งเราได้ขวนขวายตะเกียกตระกายอยู่ในการที่จะเปลี่นแปลงมาแต่ก่อน
จนมีเหตูบ่อยๆเป็นพยานของเราที่จะยกขึ้นชี้ได้ว่า เรามิได้เป็นพระเจ้าแผ่นดินซึ่งเหมือนอย่าคางคกตกอยู่ในกระลาครอบ
ที่จะพึงทรมานให้สิ้นทิษฐิ ถือว่าตัวโตนั้นด้วยอย่างหนึ่งไดเลย”
ต่อจากนั้น ได้ทรงอธิบายถึงสถานการณ์เมื่อเสด็จเถลิงถวัลย์ราชสมบัติเมื่อพระชนมายุเพียง 15พรรษา
ภายใต้อานาจอันยิ่งใหญ่ของผู้สาเร็จราชการแผ่นดินซึ่งทรงใช้คาทับศัพท์ว่า “รีเจนท์”(Regent)ให้เข้าใจความจริงว่า
เป็นการเข้าใจผิดที่บางคนคิดว่าเมื่อเป็นพระเจ้าแผ่นดินแล้วถ้าประสงค์สิ่งใดก็จะได้ตามนั้น
หรือบางคนอาจจะเข้าว่าพระองค์มัความอ่อนแอไม่สามารถหักหารต่อผู้หนึ่งผู้ใดจึงไม่เปลี่ยนแปลงการปกครอง
ทรงอธิบายให่เห็นว่าอานาคของเสนาบดีสามารถตั้งพระเจ้าแผ่นดินมาก่อนแล้ว

7. และเมื่อเสด็จขึ้นครองราชย์ทรงพระเยาว์นั้นก็มีผู้สาเร็จราชการแผ่นดินอานาจจึงตกอยู่แก่ผู้สาเร็จราชการและเสนาบดี
การเอาอานาจคืนในสถานการณ์เช่นนั้นจึงเป็นการยากอย่างที่สุดทรงใช้วิธีการเริ่มต้นด้วยการแทรกพระองค์เข้าไปใน
“ลียิสเลทีฟ”(Legislative)ซึ่งในปัจจุบันเรียกว่า“ฝ่ านนิติบัญัติ”
ราชการไทยในสมัยก่อนก็เช่นเดียวกับประเทศอื่น“เอ็กเซ็คคิวทีฟ”(Executive)และ“ลียิสเลทีฟ”
รวมอยู่ในพระเจ้าแผ่นดินหรือเมื่อมีผู้สาเร็จราชการแผ่นดินอานาจทั้งสองนี้ก็จะอยู่กับผู้สาเร็จราชการแผ่นดิน
แต่ผู้สาเร็จราชการแผ่นดินและเสนาบดีนั้นสนใจแต่ตาแหน่ง “เอ็กเซ็คคิวทีฟ”หรือ“ตาแหน่งบริหาร”
ไม่ค่อยจะสนใจในตาแหน่ง“ลียิสเลทีฟ” หรือตาแหน่งใน“ฝ่ านนิติบัญญัติ”ระองค์ท่านจึงทรงแทรกเข้าไปใน
“ลียิสเลทีฟ”จนสามารถตั้งเป็นสภาขึ้นได้เรียกว่า“สภาองคมนตรี” ทาหน้าที่ปรึกษาการออกกฏหมาย
และพระองค์เองก็ทรงเป็นหัวหน้าเมื่อมีสภาองคมนตรีแล้วก็ทาให้ฝ่ าย “เอ็กเซ็คคิวทีฟ”กลายเป็น“กั้ฟเวิร์นมเม้นท์”
(Government) หรือ“คณะเสนาบดี” หรือ“คณะรัฐบาล”นั่นเอง พระองค์ท่านจึงเป็น“หัวหน้าสภาองคมนตรี”
และกลายเป็นฝ่ ายค้านของ“กั้ฟเวิร์นเม้นท์”หรือคณะรัฐบาลนั้น
ต่อมาได้ทรงพยายามแทรกพระองค์ลงในอานาจ“เอ็กเซ็คคิวทีฟ”ที่ละน้อยจนสามารถเป็น“กั้ฟเวร์นเม้นท์”
ได้เอง ทรงเรียกพระองค์เองว่าเป็น“ฟรีเมียร์”(Premier) หรือในปัจจุบันเรียกว่า“นายกรัฐมนตรี”
อานาจของผูสาเร็จราชการแผ่นดินค่อยๆลดลงและพระองค์ทรงมีอานาจเต็มเมื่อครองราชย์มาได้ 20 ปี
จะเห็นได้ว่าได้ทรงก่อรูปการปกครองแบบใหม่ขึ้นภายในการปกครองแบบเก่านั่นเอง
และในการนี้มีความยากลาบากอย่างยิ่งในการที่จะทาให้ข้าราชการซึ่งเคยชินกับกิจการแบบเก่า
ขาดความรู้และหย่อนความสามารถมาทาการแบบใหม่ในการปกครองแบบเก่า
โดยสรุปการสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตยโดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนั้น
ได้ทรงกาหนดออกเป็น2 ขั้นตอน คือ
ขั้นตอนที่หนึ่ง เปลี่ยนแปลงการปกครองแบบเก่าให้เป็นแบบใหม่
ดังที่พระองค์ท่านทรงกระทาสาเร็จเมื่อพุทธศักราช2435 ซึ่งพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าฯทรงเรียกว่า “พลิกแผ่นดิน”
และทรงใช้คาทับศัพท์ว่า“เรฟโวลูชั่น” หรือ“การปฏิวัติเพื่อสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตย”ในขั้นตอนที่หนึ่งนี้
เป็นแต่เพียงการเปลี่ยนแปลง“รูปการปกครอง”ยังไม่ได้เปลี่ยนแปลง“หลักการการครอง” พูดง่ายๆว่า
เปลี่ยนแปลงแต่รูปแบบยังไม่ได้เปลี่ยนยแปลง“เนื้อหา” โดยพาะก็คือยังไม่ได้เปลี่ยนแปลง“เจ้าของอานาจอธิปไตย”
เพราะอานาจอธิปไตยนั้นยังเป็นของชนส่วนน้อยตามเดิมยังไม่ได้เป็นของปวงชนหรือประชาชน
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวยังทรงถืออานาจนั้นด้วยพระองค์เองตามเดิม
หลังจากเสร็จสิ้นขั้นตอนที่หนึ่งเมื่อพุทธศักราช2435
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงฝึกหัดและทดลองการปกครองแบบประชาธิปไตยกับประชาชนมาโดยลาดับ

8. ทั้งทาง “สภาองคมนตรี” ซึ่งเป็นฝ่ าย“นิติบัญญัติ” และทางการปกครองท้องถิ่น“การปกครองท้องถิ่น” คือ
“สุขาภิบาล”มีการฝึกซ้อมการเลือกตั้งของสุขาภิบาลบางแห่งด้วย
การปฏิวัติในขั้นตอนที่สอง โดยเฉพาะคือการฝึกหัดทดลองการปกครองแบบประชาธิปไตยในประเทศไทยนั้น
มีอุปสรรคมากกว่าประเทศญี่ปุ่น ไม่ใช่เพราะคนไทยล้าหลังกว่าคนญี่ปุ่น
แต่เป็นเพราะอิทธิพลของอานาจเก่าในประเทศไทยรุนแรงมากทาให้พระองค์ท่านต้องดาเนินการอย่างสุขุมรอบคอบ
มิฉะก็อาจเกิดการนองเลือดขึ้นได้
ส่วนในประเทศญี่ปุ่นในขณะนั้น พวกอานาจเก่าโดยเฉพาะคือพวก “โซกุน”
เมื่อถวายอานาจให้แก่พระจักรพรรดิแล้วก็ไม่ขัดขวางการสถาปนาการปกครองแบบประชา
แต่หันไปแข่งขันกับชาวต่างประเทศในการประกอบการค้าและอุตสาหกรรมลงทุนตั้งบริษัทใหญ่ๆเช่นบริษัทมิตซุย
บริษัททมิตซูบิซิ เป็นต้นทาให้อุตสาหกรรมของญี่ปุ่นพัฒนาไปอย่างรวดเร็ว
การพัฒนาอุตสาหกรรมนั้นเป็นการส่งเสริมการสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตย
การดาเนินในขั้นตอนที่สองของการสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตยของพระจักรพรรดิยี่ปุ่น
จึงเป็นไปได้โดยง่ายและรวดเร็ว
ส่วนในประเทศไทย ภายหลังการปฏิวัติในขั้นตอนที่หนึ่งของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
คนไทยที่มีเงินไม่นิยมลงทุนทางอุตสาหกรรมนิยมซื้อที่ดินทิ้งไว้ให้รกร้างจะมีการทาอุตสาหกรรมบ้างก็เป็นส่วนน้อย
และมักจะล้มเหลวการพัฒนาอุตสาหกรรมจึงตกไปอยู่ในกามือของคนต่างชาติและคนจีน
อันก่อให้เกิดผลในด้านหนึ่งติดอยู่กับผลประโยชน์แบบเก่า อีกด้านหนึ่งทาให้เศรษฐกิจของชาติตกอยู่ในความล้าหลัง
ทั้งสองด้านนี้ขัดต่อการปกครองแบบประชาธิปไตย
จึงทาให้พระมหากษัตริย์ทรงประสบอุปสรรคอันใหญ่หลวงในการสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตย
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู้หัว
ในระหว่างที่ทรงดาเนินการฝึกหัดการปกครองแบบประชาธิปไตยแก่ประชาชนอยู่นั้น
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก็เสด็จสวรรคตในพุทธศักราช2453
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ทรงสืบทอดพระราชกรณียกิจการสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตยของสมเด็จพระราชบิดาโดยเน้นหนัก
“การขยายเสรีภาพ”โดยเฉพาะเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นทางการเมืองและเสรีภาพของหนังสือพิมพ์

9. ทรงตั้งหนังสือพิมพ์ทรงเขียนบทความวิจารณ์ทางการเมืองตอบโต้กับพี่น้องประชาชนภายใต้พระนามปากกาว่า
“อัศวพาหุ”เป็นต้น
เสรีภาพอันกว้างขวางในรัชสมัยของพระองค์ทาให้ชาวยุโรปเรียกขานพระองค์ว่า “ดีโมเครติคคิง”
(DemocraticKing) หรือ”พระมหากษัตริย์ประชาธิปไตย”ทรงส่งเสริมลัทธิชาตินิยมแบบประชาธิปไตย
ทรงฝึกหัดทดลองการปกครองแบบประชาธิปไตยโดยได้สร้างนครประชาธิปไตยจาลองขึ้นเรียกว่า “ดุสิตธานี”
ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯนี้ขบวนการประชาธิปไตยในประเทศไทยได้เผชิญหน้ากับศัตรู
หรือขบวนการรัฐธรรมนูญเป็นครั้งแรกขบวนการประชาธิปไตย
คือขบวนการที่มีความมุ่งหมายเพื่อสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตยหรือเรียกง่ายๆว่า “สร้างประชาธิปไตย”
แต่ในขณะเดียวกันก็จะมีขวนการอื่นๆซึ่งจะโดยเจตนาหรือไม่มีความรู้กตาม
แต่ผลสุดท้ายการปฏิบัตินั้นทาลายการสร้างประชาธิปไตยบางขบวนการแสดงออกในรูป“ล้าหลัง”
เป็นการทาลายการสร้างประชาธิปไตยโดยตรงซึ่งประชาชนเห็นได้ชัดเจนว่าเป็น“ขบวนการเผด็จการ”
แต่บ้างขบวนการแสดงออกในรูป“ก้าวหน้า”ทาให้ประชาชนเข้าใจผิดคิดว่าเป็น“ขบวนการประชาธิปไตย”
ขบวนการหนึ่งแสดงออกในรูป“ขบวนการรัฐธรรมนูญ”
ซึ่งจะมีอญู่ในทุกประเทศในช่วงแรกของการสถาปนาการปกครองแบบประชาธิปไตย
และเป็นขบวนการที่ทางานด้วยการที่มีประสิทธิภาพอย่างที่สุดในการทาลายล้างประชาธิปไตย
เพภราะในขณะที่ขบวนการประชาธิปไตยดาเนินการเพื่อสร้างประชาธิปไตยอยู่นั้น
ขบวนการรัฐธรรมนูญจะดาเนินการเพื่อสร้างรัฐธรรมนูญแทนการสร้างประชาธิปไตย
และจะได้รับการสนับสนุนจากประชาชนด้วยความเข้าใจผิดว่าการสร้างรัฐธรรมนูญก็คือการสร้างประชาธิปไตย
เข้าใจผิดว่าการเรียกร้องรัฐธรรมนูญก็คือ“การเรียกร้องประชาธิปไตย”แต่ความจริงแล้ว“การสร้างรัฐธรรมนูญ”หรือ
“การเรียกร้องรัฐธรรมนูญ”นั้นคือ“การทาลายการสร้างประชาธิปไตย”
เพราะการสร้างรัฐธรรมนูญหรือการเรียกร้องรัฐธรรมนูญคือการเปลี่ยนแปลงเฉพาะ “รูปการปกครอง”หรือ
การเปลี่ยนแปลงเฉพาะ“รูปแบบ”แต่ไม่เปลี่ยนแปลงใน “หลักการปกครอง”หรือเปลี่ยนแปลงใน“เนื้อหา”
ไม่ยอมให้อานาจอธิปไตยเป็นของปวงชน
ตัวอย่างของขบวนการรัฐธรรมนูญที่ทาลายการสร้างประชาธิปไตยที่เห็นชัดเจนที่สุดก็คือ“ขบวนการยังเตร์ก”
ในประเทศตุรกี และ“พรรคก๊กมินตั๋ง”ในประเทศจีน
ซึ่งได้เปลี่ยนแปลงการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์เป็นการปกครองแบบเผด็จการระบบประธานาธิปบดี
ยังผลหาอาณาจักร์ “อ็อโตมัน”(OttomaqnEmppire) แห่งตุรกีล่มจม
และจีนกลายเป็นคอมมิวนิสต์ในที่สุดเพราะขบวนการรัฐธรรมนูญทาลายการสร้างประชาธิปไตยจนหมดสิ้น
เราจะเห็นได้ชัดเจนว่าขบวนการรัฐธรรมนูญนั้นมีอนุภาพในการทาลายล้างการสร้างประชาธิปไตยอย่างยิ่ง

10. พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวล้นเกล้ารัชกาลที่๗ทรงมีแผนมอบอานาจให้กับประชาชนอย่างจริงจัง
แต่ก็ถูกต่อต้านจากอิทธิพลของ“อานาจเก่า” หรือ“ขบวนการล้าหลัง”ในขณะเดียวกันก็ถูกต่อต้านจาก
“ขบวนการก้าวหน้า”หรือ”ขบวนการรัฐธรรมนูญ”ภายหลังจากการยึดอานาจเมื่อเดือนมิถุนายน2475 ซึ่งเราถือกันได้ว่า
การสร้างประชาธิปไตยในประเทศไทยซึ่งดาเนินมาเป็นลาดับตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๕ พร้อมกับญี่ปุ่น
และกาลังจะสาเร็จอยู่แล้วนั้นถูกทาลายไปหมดสิ้นตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา
นับตั้งแต่เดือนมิถุนายน2475 เป็นต้นมา คณะหรือพรรคต่างๆที่ได้เข้ากุมอานาจต่อกันมาจนถึงปัจุบัน
ไม่ว่าด้วยวิธีการรัฐประหารหรือการเลือกตั้ง คือความต่อเนื่องของขบวนการรัฐธรรมนูญในประเทศไทย
ซึ่งได้รักษาและกระซับการปกครองแบบเผด็จการในรูปหนึ่รูปใดให้แน่นหนาขึ้นโดยลาดับ
ทาให้อานาจอธิปไตยรวมศูนย์อยู่ในคนส่วนน้อยมีกี่แสนคนถึงกับมีผู้กล่าวว่า
“พรรคการเมืองมรสภาพเป็นบริษัทค้าการเมือง”ช่องว่าระหว่าคนรวยกับคนจนห่างกันดุจฟ้ ากับเหว
การพัฒนาเศษรฐกิจและสังคมยิ่งทามากเพียงใดคนรวยยิ่งรวยยิ่งขึ้น คนจนยิ่งจนลง
และความเหลวแหลกทางการเมืองและสังคมหนัหน่วงรุนแรงจนเหลือที่จะบรรยายได้
ขบวนการรัฐธรรมนูญดังกล่าว
จุดประสงค์เพื่อเข้าแย่งชิงกันกุมอานาจเพื่อการรักษาการปกครองแบบเผด็จการรัฐสภาไว้ ด้วยวิธีการ 2อย่างคือ
"ยึดอานาจ"และ "เลือกตั้ง"โดยถือเอาการเปลี่ยนแปลงแก้ไขรัฐธรรมนูญเป็นข้ออ้างในการใช้กาลังโค่นล้มกัน
แล้วเปลี่ยนแปลงแก้ไขรัฐธรรมนูญเพื่อให้สอดคล้องกับผลประโยชน์ของพวกตนและทาการเลือกตั้ง
เมื่อเลือกตั้งแล้วและตกลงกันไม่ได้ในการแบ่งปันผลประโยชน์จึงต้องโค่นล้มและเปลี่ยนแปลงแก้ไขรัฐธรรมนูญกันใหม่
หมุนเวียนเป็นวัฏจักรระหว่างการโค่นล้มด้วยกาลังหรือการยึดอานาจกับการเลือกตั้ง
โดยมีการเปลี่ยนแปลงแก้ไขรัฐธรรมนูญเป็นแกนกลางของการหมุนเวียนเพราะได้ถือเอารัฐธรรมนูญเป็นสิ่งสูงสุด
ตามรรมชาติของขบวนการรัฐธรรมนูญ
สิ่งที่กล่าวมาทั้งหมด
เพื่อที่จะให้ได้รับทราบและตระหนักถึงพระมหากรุณาธิคุณอันใหญ่หลวงของพระมหากษัตริย์ในพระบรมราชจักรีวงศ์ที่ทรง
มีน้าพระหฤทัยอันแน่วแน่และมีแผนการอันมั่นคงที่จะมอบพระราชอานาจแห่งพระองค์ให้กับปวงชนชาวไทย
เมื่อก่อนมิถุนายน2475 เราถือได้ว่าเป็นห้วงเวลาแห่งการสร้างประชาธิปไตยแต่หลังมิถุนายน2475
เป็นห้วงเวลาแห่งการสร้างรัฐธรนรมนูญซึ่งเป็นห้วงเวลาแห่งการทาลายและขัดขวางการสร้างประชาธิปไตย
คนไทยเราเสียเวลาไปกับความสนใจและการศึกษาในด้านการทาลายและขัดขวางการสร้างประชาธิปไตยเสียบเกือบกว่า
80 ปี ด้วยความหลงผิดที่คิดว่าการทาลายและการขัดขวางการสร้างประชาธิปไตยเป็นประชาธิปไตย

11. ช่วงเวลาที่มีค่าควรแก่การศึกษาและจาเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องศึกษาคือช่วงเวลาแห่งการสร้างประชาธิปไตย
ตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจนถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
เท่าที่กล่าวมาแล้วแต่ละช่วงโดยย่อ
เป็นที่น่าเสียดายอย่างยิ่งว่าคนไทยเราศึกษาปัญหาประชาธิปไตยในช่วงนี้น้อยเกินไป
แต่กลับทุ่มเทความสนใจให้แก่การศึกษาในช่วงเวลาตั้งแต่มิถุนายน2475 เป็นต้นมา ทัศนคติเช่นนี้คือ
อุปสรรคสาคัญที่สุดประการหนึ่งของความสาเร็จของประชาธิปไตยในประเทศไทยเรา
ประชาชนต้องการประชาธิปไตย ประชาชนไม่ต้องการรัฐธรรมนูญประชาชนได้พิสูจน์ทราบด้วยตัวเองมาเกือบ
83 ปี เรามีรัฐธรรมนูญฉบับที่ดีที่สุดที่เป็นประชาธิปไตยมากที่สุดหลายฉบับแล้ว
แต่ก็ยังแก้ไขปัญหาพื้นฐานของประเทศไม่ได้อยู่นั่นเอง
เราคงต้องดาเนินตามรอยเบื้องพระยุคลบาท
ดาเนินรอตามแนวทางของพระมหากษัตริย์ไทยในพระบรมราชจักรีวงศ์ทุกพระองค์ในการสร้างประชาธิปไตย
เพื่อให้ปณิธานของประชาชนไทยที่ว่า“จะเทิดทูนทุกพระองค์วงศ์จักรี”ให้ปรากฏเป็นจริง.
(เรียบเรียงจากข้อมูลจากแฟ้ มเอกสารของท่านอาจารย์ประเสริฐทรัพย์สุนทร)
Credit:ครูทองคาวิรัตน์ edit:thongkrm_virut@yahoo.com