Rajput's art and architecture

1. ಪ್ರಾಚೀನ ಪ್ರಾಢ ಹಂತದ ರಜಪೂತರ ಕಲೆ ಮತತು ವರಸ್ತುಶಿಲ್ಪ
ಎಂ.ಎ. ಇತಿಹಾಸ ಪದವಿಗಾಗಿ ಭಾಗಶಃ ಸಲ್ಲಿಸುವ ಇತಿಹಾಸ
ಮತ್ುು ಕಂಪಯೂಟಂಗ್ ಪತಿಿಕೆಯ “ಸಚಿತ್ಿ ಪಿಬಂಧ”
ಸ್ಂಶೆ ೀಧನರ ವಿದ್ರಾರ್ಥಿ
ಶ್ಿೀನಿವಾಸ ಎಚ್ ಎನ್
ನೆ ೀಂದಣಿ ಸಂಖ್ೊ:HS190408
ಇತಿಹಾಸ ವಿಭಾಗ
ಸಕಾಾರಿ ಪಿಥಮ ದರ್ೆಾ ಕಾಲೆೀಜು ಹಾಗ ಸ್ಾಾತ್ಕೆ ೀತ್ುರ ಕೆೀಂದಿ ಯಲಹಂಕ ಬೆಂಗಳೂರು-560064
ಮರರ್ಿದರ್ಿಕರತ:
ಶ್ಿೀಮತಿ.ಭಾರತಿ. ಹೆಚ್. ಎಂ.ಎಂ.ಎ.,ಬಿ.ಎಡ್.,ಎಂ.ಫಿಲ್.
ಸಹಪ್ಾಿಧ್ಾೂಪಕರು ಇತಿಹಾಸ ವಿಭಾಗ,
ಸಕಾಾರಿ ಪಿಥಮ ದರ್ೆಾ ಕಾಲೆೀಜು ಮತ್ುು ಸ್ಾಾತ್ಕೆ ೀತ್ುರ ಕೆೀಂದಿ
ಯಲಹಂಕ ಬೆಂಗಳೂರು-64
ಬೆಂಗಳೂರು ನಗರ ವಿಶವವಿದ್ಾೂಲಯ
ಸ್ೆಂಟ್ಿಲ್ ಕಾಲೆೀಜು ಆವರಣ,ಬೆಂಗಳೂರು

2. ವಿದ್ರಾರ್ಥಿಯ ದೃಢೀಕರಣ ಪತಾ
ಪ್ಾಿಚಿೀನ ಪ್ರಿಢ ಹಂತ್ದ ರಜಪೂತರ ಕಲೆ ಮತತು ವರಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಎಂಬ ವಿಷಯದ
ಸಚಿತ್ಿ ಪಿಬಂಧವನುಾ ಶ್ಿೀನಿವಾಸ ಎಚ್.ಎನ್. ಆದ ನಾನು ಇತಿಹಾಸ ಶ್ಸ್ತುನಲ್ಲಿ
ಎಂ.ಎ. ಪದವಿಗಾಗಿ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ುು ಕಂಪಯೂಟಂಗ್ ಪತಿಿಕೆಯ
ಮರಲೂಮಾಪನಕಾಾಗಿ , ಬೆಂಗಳೂರು ನಗರ ವಿಶವವಿದ್ಾೂಲಯಕೆಾ ಸಲ್ಲಿಸಲು ಶ್ಿೀಮತಿ
ಭಾರತಿ ಹೆಚ್.ಎಂ. ಸಹಪ್ಾಿಧ್ಾೂಪಕರು ಇತಿಹಾಸ ವಿಭಾಗ, ಸ್ೆಂಟ್ಿಲ್ ಕಾಲೆೀಜು
ಆವರಣ, ಬೆಂಗಳೂರು 5600 ಇವರ ಸಲಹೆ ಹಾಗ ಮಾಗಾದಶಾನದಲ್ಲಿ
ಸ್ತದಧಪಡಿಸ್ತದ್ೆದೀನೆ.
ಸಥಳ : ಬೆಂಗಳೂರು
ದಿನಾಂಕ:
ಶ್ಿೀನಿವಾಸ ಎಚ್.ಎನ್.
ಎಂ.ಎ. ವಿದ್ಾೂರ್ಥಾ ಇತಿಹಾಸ ಸಕಾಾರಿ ಪಿಥಮ ದರ್ೆಾ
ಕಾಲೆೀಜು ಹಾಗ ಸ್ಾಾತ್ಕೆ ೀತ್ುರ ಕೆೀಂದಿ ಯಲಹಂಕ
ಬೆಂಗಳೂರು-560064

3. ಮಾರ್ಗದರ್ಗಕರ ಪ್
ರ ಮಾಣಪ್ತ್
ರ
ಪ್ಾಿಚಿೀನ ಪ್ರಿಢ ಹಂತ್ದ ರಜಪೂತರ ಕಲೆ ಮತತು ವರಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಎಂಬ ವಿಷಯದ
ಸಚಿತ್ಿ ಪಿಬಂಧವನುಾ ಶ್ಿೀನಿವಾಸ್ ಅವರು ಇತಿಹಾಸದ ಶ್ಸ್ತುನಲ್ಲಿ ಎಂ.ಎ.ಇತಿಹಾಸ
ಪದವಿಯ ಇತಿಹರಸ್ ಮತತು ಕಂಪೂಾಟಂಗ್ ಪತಿಿಕೆಯ ಮರಲೂಮಾಪನಕಾಾಗಿ
ಬೆಂಗಳೂರು ನಗರ ವಿಶವವಿದ್ಾೂಲಯಕೆಾ ಸಲ್ಲಿಸಲು ನನಾ ಮಾಗಾದಶಾನದಲ್ಲಿ
ಸ್ತದಧಪಡಿಸ್ತದ್ಾದರೆ.
ಸಥಳ : ಬೆಂಗಳೂರು
ದಿನಾಂಕ:
ಶ್ಿೀಮತಿ ಭಾರತಿ ಹೆಚ್.ಎಂ.ಎಂ.ಎ.,ಬಿ.ಎಡ್.,ಎಂ.ಫಿಲ್
ಸಹಪ್ಾಿಧ್ಾೂಪಕರು ಸಕಾಾರಿ ಪಿಥಮ ದರ್ೆಾ ಕಾಲೆೀಜು
ಯಲಹಂಕ ಬೆಂಗಳೂರು-64

4. ಸ್ಚತಾ ಪಾಬಂಧದ ಮರಲ್ಾಮರಪನ ಮರಡಲ್ತ ಶಿಫರರಸ್ಸಿನ ಪತಾ
ಪ್ಾಿಚಿೀನ ಪ್ರಿಢ ಹಂತ್ದ ರಜಪೂತರ ಕಲೆ ಮತತು ವರಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಎಂಬ
ಸಚಿತ್ಿ ಪಿಬಂಧವನುಾ ಎಂ ಎ ಇತಿಹಾಸ ಪದವಿಗಾಗಿ ಇತಿಹರಸ್ ಮತತು
ಕಂಪೂಾಟಂಗ್ ಪತಿಿಕೆಯ ಮರಲೂಮಾಪನಕಾಾಗಿ ಬೆಂಗಳೂರು ನಗರ
ವಿಶವವಿದ್ಾೂಲಯದ ಇತಿಹಾಸ ವಿಭಾಗಕೆಾ ಸಲ್ಲಿಸಲಾದ ಈ ಸಚಿತ್ಿ
ಪಿಬಂಧವನುಾ ಮರಲೂಮಾಪನಕೆಾ ಮಂಡಿಸಬಹುದ್ೆಂದು ಶ್ಫಾರಸುು
ಮಾಡುತೆುೀನೆ.
ಮಾಗಾದಶಾಕರು ವಿಭಾಗದ ಮುಖ್ೂಸಥರು
ಪ್ಾಿಂಶುಪ್ಾಲರು

5. ಕೃತಜ್ಞತೆರ್ಳು
ಪ್ಾಿಚಿೀನ ಪ್ರಿಢ ಹಂತ್ದ ರಜಪೂತರ ಕಲೆ ಮತತು ವರಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಎಂಬ
ವಿಷಯದ ಸಚಿತ್ಿ ಪಿಬಂಧದ ವಸುುವಿಷಯದ ಆಯ್ಕಾಯಂದ ಅಂತಿಮ
ಘಟ್ಟದವರೆವಿಗ ತ್ಮಮ ಅತ್ೂಮ ಲೂವಾದ ಸಲಹೆ, ಸ ಚನೆ ಮತ್ುು
ಮಾಗಾದಶಾನ ನಿೀಡಿದ ಗುರುಗಳಾದ ಶ್ಿೀಮತಿ ಭಾರತಿ ಹೆಚ್.ಎಂ.ಅವರಿಗೆ
ತ್ುಂಬು ಹೃದಯದ ಕೃತ್ಜ್ಞತೆಗಳನುಾ ಅರ್ಪಾಸುತೆುೀನೆ.
ನನಾ ಸಚಿತ್ಿ ಪಿಬಂಧ ಕಾಯಾವನುಾ ಪ್ಿೀತಾುಹಿಸ್ತದ ಸ್ಾಾತ್ಕೆ ೀತ್ುರ
ವಿಭಾಗದ ಸಂಚಾಲಕರಾದ ಡರII ನರರರಯಣಪಪ, ಪ್ರಾಂರ್ತಪ್ರಲ್ರರದ ಡರII
ಗೀತರ, ರ್ತರತರ್ಳರದ ಡರII ಶಿಾೀನಿವರಸ್ರೆಡ್ಡಿ, ಹರರ್ೂ ಡರII ರ್ತರತಲಂರ್ಯಾ
ಇತ್ರೆ ಮೊದಲಾದವರಿಗೆ ಗರರವಪಯವಾಕ ನಮನಗಳು.
ಧನಾವರದರ್ಳು

6. ರಜಪೂತ್ರ ಕಾಲದಲ್ಲ
ಿ ದೇವಾಲಯರ್ಳ ನಿಮಾಗಣವೂ ಪ್ರಿಪ್ಕವ ಹಂತ್ವನ್ನು ತ್ಲುಪಿತು. ಇವರ
ಕಲೆಯು 'ಒರಿಸ್ಸಾ ' ಖಜುರಾಹೋ, ಮಧ್ಯ ಭಾರತ್, ರಾಜಸ್ಸಾ ನ, ಗುಜರಾತ್ ಮತು
ು ಕಾಥೇವಾಡ
ಭಾರ್ರ್ಳಲ್ಲ
ಿ ಹೆಚ್ಚಾ ಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್
ು ದೆ.
ಈ ಕಲೆಯು ಮಥುರಾದ ಬಳಿಯ ಬೃಂದಾವನದಲ್ಲ
ಿ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೃಂಡಿತು. ಈ ಎಲ್ಲ
ಿ
ಕಲ್ಲಕೃಂದ
ರ ರ್ಳಲ್ಲ
ಿ ನ ಕಲೆಯಲ್ಲ
ಿ ಒೃಂದೇ ವಿಧ್ದ ಕಲ್ಲನಿಯಮರ್ಳು ಮತು
ು ವಿಧಾನರ್ಳು
ಕಂಡುಬರುತ್
ು ವೆ.
ರಜಪೂತ್ರ ನಿಮಾಗಣರ್ಳನ್ನು ಪ್
ರ ಮುಖವಾಗಿ 5 ಭಾರ್ರ್ಳಾಗಿ ಅಧ್ಯ ಯನ ಮಾಡಬಹುದಾಗಿದೆ.
ಕೋಟೆರ್ಳು , ಅರಮನೆರ್ಳು, ದೇವಾಲಯರ್ಳು , ನಿೋರಾವರಿಅಣೆಕಟ್ಟು ರ್ಳು , ಸ್ಸು ನಘಟ್ು ರ್ಳು.
ಕೋಟೆಗಳು
•ಕಿತ್ತ
ು ರು ಕೋಟೆ
•ರಣಥಂಬೂರ್ ಕೋಟೆ
•ಕೃಂಛಲಘಡ ಕೋಟೆ
•ಮಾೃಂಡು ಕೋಟೆ
•ಗ್ವವ ಲ್ಲಯಾರ್ ಕೋಟೆ
•ಚ್ಚೃಂದೇರಿ ಕೋಟೆ
•ಅಸೋರ್ ಘಢ ಕೋಟೆ
ದೇವಾಲಯಗಳು:-
•ಸೌರಾಷ್ಟು ರದ ಸೋಮನಾಥ ದೇವಾಲಯ
•ಬೃಂದೇಲ್ ಖಂಡಸದ ಖಜುರಾಹೋ ದೇವಾಲಯ
•ಒರಿಸ್ಸಾ ದ ಭುವನೇರ್
ವ ರ ಲ್ಲೃಂರ್ರಾಜ ದೇವಾಲಯ
•ಪುರಿ ಮತು
ು ಕೋನಾರ್ಕಗ ದೇವಾಲಯ
•ಜೋದ್ ಪುರದ ಓಸಯಾ ದೇವಾಲಯ
•ಚಿತ್ತ
ು ರಿನ ಕಾಳಿಕ ಮಾತೆಯ ದೇವಾಲಯ
•ಉದಯಪುರದ ಬಳಿಯಿರುವ ಏಕಲ್ಲೃಂರ್ ದೇವಾಲಯ
•ಮೃಂಟ್ಅಬವಿನಲ್ಲ
ಿ ರುವ ಅಮೃತ್ಶಿಲೆಯ ಜೈನ ದೇವಾಲಯ
ರಜಪೂತರ ಕಾಲದ ಕಲೆ ಮತ್ತ
ು ವಾಸ್ತ
ು ಶಿಲಪ

7. ರಾಜಸ್ಸಾ ನ, ಮಧ್ಯ ಪ್
ರ ದೇರ್ ಮತು
ು ಗುಜರಾತಿನ ಕೆಲವು ಪ್
ರ ದೇರ್ರ್ಳಲ್ಲ
ಿ
ರಜಪೂತ್ರ ಕೋಟೆರ್ಳು. ಇವು ಅರಾವಳಿ ,ವಿೃಂದಯ ಬೆಟ್ು ಹಾಗೂ
ರಾಜಸ್ಸಾ ನದ ಮರುಭೂಮಿಯಲ್ಲ
ಿ ವೆ.
ಈ ರಜಪೂತ್ ಕೋಟೆರ್ಳು ಇನ್ನು ಸುಸಾ ತಿಯಲ್ಲ
ಿ ದೆ. ಈ ಕಾರಣರ್ಳಿೃಂದ
ದೇರ್ದ ಪ್
ರ ಮುಖ ಪ್
ರ ವಾಸ ತಾಣರ್ಳಾಗಿ ಇವುರ್ಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಲ್ಲಗಿದೆ
ರಜಪೂತ್ರ ಕೋಟೆರ್ಳು ಕೆೃಂಪುಛಾಯೆಯ ಮರಳುರ್ಲ್ಲ
ಿ ನಿೃಂದ
ನಿಮಾಗಣವಾಗಿದ್ದು ಬೆಟ್ು ರ್ಳ ಅೃಂಚಿನಲ್ಲ
ಿ ಅನೇಕ ಕಿ.ಮಿೋ.
ದೂರದವರೆಗೆ ವಿಸ
ು ರಿಸುತ್
ು ದೆ. ರಜಪೂತ್ರ ಕೋಟೆರ್ಳು ವೃತಾ
ು ಕಾರದಲ್ಲ
ಿ
ಕತ್
ು ಲರ್ಳನ್ನು ಹೃಂದಿವೆ.
ಕೋಟೆರ್ಳ ಹಂಚಿನಲ್ಲ
ಿ ದಾವ ರರ್ಳ ಅಥವಾ ಆಯಕಟ್ಟು ನ ಸಾ ಳರ್ಳಲ್ಲ
ಿ
ಗುಮಮ ಟ್ರ್ಳಿೃಂದ ಕೂಡಿದ ಛತಿ
ರ ರ್ಳಿವೆ. ರಜಪೂತ್ರ ಕೋಟೆರ್ಳಲ್ಲ
ಿ
ನಿೋರಿನ ಶೇಖರಣೆಗ್ವಗಿ ಕೆರೆರ್ಳನ್ನು ನಿಮಿಗಸುವುದ್ದ ಸ್ಸಮಾನಯ . ಕೆಲವು
ಕೋಟೆರ್ಳಲ್ಲ
ಿ ಕೆರೆರ್ಳಲ
ಿ ದೆ, ನಿೋರಿನ ಕಳರ್ಳು ಇವೆ.
ರಜಪೂತ್ರು ಮೊಘಲರಂತೆ ವಿವಿಧ್ ಬಗೆಯ ಅರಮನೆರ್ಳು,
ಉದಾಯ ನವನರ್ಳು, ನಿೋರಿನ ಕಳರ್ಳನ್ನು ತ್ಮಮ ಕೋಟೆರ್ಳಲ್ಲ
ಿ
ನಿಮಿಗಸದಾು ರೆ. ಕೋಟೆಯೊಳಗಿರುವ ಅರಮನೆರ್ಳಲ್ಲ
ಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಕೆತ್
ು ನೆ
ಹಾಗೂ ವಿನಾಯ ಸ ಪ್
ರ ಮುಖ ಲಕ್ಷ್ಣವಾಗಿದ್ದು ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಕೆತ್
ು ನೆರ್ಳಿೃಂದ
ಮಾಡಿದ ಜಾಲ್ಲೃಂಧ್
ರ ರ್ಳನ್ನು ಜರೋಕೆ ಎೃಂದ್ದ ಕರೆಯುವುದ್ದ ವಾಡಿಕೆ.
ರಜಪೂತರ ಕೋಟೆಗಳು

8. ಕುಂಬಳಗೋಡು ಕೋಟೆ (ಮೇವಾಡದ ಕಣ್ಣು ).
ರಜಪೂತ್ರ ಕೋಟೆರ್ಳಲ್ಲ
ಿ ಒೃಂದ್ದ
ಪ್
ರ ಮುಖ ಕೋಟೆ. 15ನೇ
ರ್ತ್ಮಾನದ ಈ ಕೋಟೆಯನ್ನು
ಚಿತ್
ು ೋರರ್ಢ ಮಹಾರಾಜ
ರಾಣಕೃಂಭ ನಿಮಿಗಸದೆ. ಇದ್ದ
ಸುಮಾರು 4 ಕಿ.ಮಿೋ. ವಿಸ
ು ೋಣಗದ ಈ
ಕೋಟೆಯನ್ನು 'ಮೇವಾಡದ ಕಣ್ಣು '
ಎೃಂದ್ದ ಕರೆಯುವುದ್ದೃಂಟ್ಟ.

9. ಅುಂಬರ್ ಕೋಟೆ:-
ಇದು ಕಿಚಚವಾದ ರಾಜೂದ ರಾಜಧ್ಾನಿ.ಇದನುಾ 16ನೆೀ
ಶತ್ಮಾನದಲ್ಲಿ ಮಾನ್ ಸ್ತಂಗ್ ನಿರ್ಮಾಸ್ತದ. ಇದರಲ್ಲಿ
ಸ ರಜ್ ದರವಾಜ, ಸ್ತಂಹದರವಾಜ, ಗಣೆೀಶದರವಾಜ
ಇತಾೂದಿ ದ್ಾವರಗಳಂದ ಅನೆೀಕ ಕೆ ತ್ುಲಗಳಂದ ಮತ್ುು
ಜರೆ ೀಕೆಗಳಂದ ಕ ಡಿದ ಈ ಕೆ ೀಟೆ ಸುಭದಿಕೆ ೀಟೆ
ಎನಿಸ್ತದ್ೆ. ಕೆ ೀಟೆಯ ಒಳಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಮಹಲ್, ದಿವಾನ್-
ಇ-ಆಮ್, ಜನಾನ- ಮಹಲ್ ,ಎಂಬ ಭವೂವಾದ
ಅರಮನೆಗಳವೆ.

10. ಚಿತ್ತ
ು ರಗಢ ಕೋಟೆ:-
ರಜಪೂತ್ರ ಚರಿತೆ
ರ ಯಲ್ಲ
ಿ ಹೆಸರುವಾಸಯಾದ ಚಿತ್ತ
ು ರುರ್ಡ
ಕೋಟೆ ಅತ್ಯ ೃಂತ್ ಆಯಕಟ್ಟು ನ ಕೋಟೆಯಾಗಿದೆ. 1303ರಲ್ಲ
ಿ ದೆಹಲ್ಲ
ಸುಲ್ಲ
ು ನ ಅಲ್ಲ
ಿ ವುದಿು ೋನ್ ಖಿಲ್ಲಿ ಆಕ
ರ ಮಣ ಮಾಡಿದ ಕಾಲದಲ್ಲ
ಿ
ಕಿತ್ತ
ು ರರಾಣಿ ಪ್ದಿಮ ನಿ ತ್ನು ಸಂರ್ತಿಯೊೃಂದಿದೆ ಆತ್ಮ
ಬಲ್ಲದಾನವನ್ನು ಈ ಕೋಟೆಯಲ್ಲ
ಿ ಮಾಡಿದಳು.
ಪ್ದಿಮ ನಿ ರಾಣಿಯ ಹೆಸರಿನ ಒೃಂದ್ದ ಸುೃಂದರ ಅರಮನೆ
ಕೋಟೆಯಲ್ಲ
ಿ ದೆ. ಚಿತ್ತ
ು ರುರ್ಢ ಕೋಟೆ 700ಎಕರೆ ವಿಸ
ು ೋಣಗದದಿೃಂದ
ಕೂಡಿದ್ದು ಇದಕೆೆ 7ದಾವ ರರ್ಳಿವೆ.
ಕೋಟೆಯಲ್ಲ
ಿ ರತ್ನ್ ಸೃಂಗ್ ಅರಮನೆ ,ರಾಣಕೃಂಭನ ಅರಮನೆ,
ನಿೋರಿನ ಕಳರ್ಳು ಹಾಗೂ ಮಾಳ
ವ ಸುಲ್ಲ
ು ನರ ವಿರುದಧ
ಜಯಸ್ಸಧಿಸದ ನೆನಪಿಗ್ವಗಿ ರಾಣಾಕೃಂಭ ನಿಮಿಗಸದ
ವಿಜಯಸ
ು ೃಂಭ ಇಲ್ಲ
ಿ ದೆ.

11. ಜೈಸಲ್ ಮೇರ್ ಕೋಟೆ:-
ರಾಜಸ್ಾಥನದ ಮರುಭ ರ್ಮಯಲ್ಲಿನ ಬೆಟ್ಟದ ಮೀಲೆ
ನಿರ್ಮಾಸ್ತದ ರ್ೆೈಸಲ್ ಮೀರ್ ಕೆ ೀಟೆ ಬಹು
ಆಕಷಾಣಿೀಯ ಕೆ ೀಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. 13-17 ನೆೀ
ಶತ್ಮಾನಗಳ ಕಾಲಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ರಚಿತ್ವಾದ ಈ
ಕೆ ೀಟೆಯನುಾ 'ರಾವಲ' ಎಂಬ ರಜಪಯತ್ ಅರಸರು
ಆಳದ್ಾದರೆ.ಈ ಕೆ ೀಟೆಯಲ್ಲಿ ಮೊೀತಿ ಮಹಲಿ
ರಾರ್ಾಲ್-ಕಿ -ಮಹಲ್, ನಿೀರಿನ ಕೆ ಳಗಳವೆ

12. ಗ್ವಾ ಲಿಯರ್ ಕೋಟೆ
ಮಧ್ಯ ಪ್
ರ ದೇರ್ದ ಗ್ವವ ಲ್ಲಯರ್ ಕೋಟೆ
ರಜಪೂತ್ರ ಕೋಟೆರ್ಳಲ್ಲ
ಿ ಅದಿವ ತಿೋಯ
ಮಧ್ಯ ಭಾರತ್ದ ಅಧಿಪ್ತ್ಯ ವಿಸ
ು ರಿಸುವುದಕೆೆ
ಆಯಕಟ್ಟು ನ ಕೋಟೆರ್ಳನ್ನು ಒೃಂದೆನಿಸದ
ರಜಪೂತ್ರ ಗ್ವವ ಲ್ಲಯರ್ ಕೋಟೆ ಅನೇಕಬಾರಿ
ದೆಹಲ್ಲ ಸುಲ್ಲ
ು ನರ,ಮೊಘಲರ ಹಾಗೂ
ಬ್ರ
ರ ಟ್ಟಷ್ಟರ ದಾಳಿಗೆ ಒಳಪ್ಟ್ಟು ದೆ.
ಮೊಘಲರ ಸುಲ್ಲ
ು ನ ಬಾಬಾರನ್ನು
ಗ್ವವ ಲ್ಲಯರ್ ಕೋಟೆಗೆ ಭೇಟ್ಟ ನಿೋಡಿ ಇಲ್ಲ
ಿ ಯಾ
ರಕ್ಷ್ಣಾ ವಯ ವಸ್ಥಾ ಯನ್ನು ತ್ನು ರ್
ರ ೃಂಥದಲ್ಲ
ಿ
ವಿವರಿಸದಾು ರೆ.

13. ರಜಪೂತ್ರ ಮತು
ು ದಖಖ ನ್ ಶೈಲ್ಲರ್ಳ ಸಮಿರ್
ರ ಣ
ಕೋಟೆ. 'ಮಂಡಪ್ ದ್ದಗ್ವಗ' ಎೃಂಬ ಪ್ರ
ರ ಚಿೋನ ಕಾಲದಲ್ಲ
ಿ
ಕರೆಯುತಿ
ು ದು ಮಾೃಂಡು ಕೋಟೆ ಮಾಳ
ವ ಸುಲ್ಲ
ು ನರ
ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿತು
ು . ಬಹು ವಿಸ್ಸ
ು ರವಾದ ಈ ಕೋಟೆ
ಆಯಕಟ್ಟು ನ ಸಾ ಳದಲ್ಲ
ಿ ದ್ದು , ಅನೇಕ ಅಧ್ಗ
ವತುಗಲ್ಲಕಾರದ ಕತ್
ು ಲರ್ಳಿೃಂದ ಹಾಗೂ
ಕಮಾನಿನಾಕಾರದ ದಾವ ರರ್ಳಿೃಂದ ನಿಮಿಗಸಲ್ಲಗಿದೆ.
ಹೃಂದೂ ಮತು
ು ಮುಸಿ ೃಂ ಸಂಸೆ ೃತಿರ್ಳ
ಸಂರ್ಮವಾಗಿದು ಮಾಳಾವ ದೇರ್ದ ಮಾೃಂಡು
ಕೋಟೆಯಲ್ಲ
ಿ ವೈವಿಧ್ಯ ಮಯ ಅರಮನೆರ್ಳು, ನಿೋರಿನ
ಕಾರಂಜಿರ್ಳು, ಕಚೇರಿರ್ಳು ಇದು ವು.
ಇವುರ್ಳಲ್ಲ
ಿ ಹೃಂದೋಳಮಹಲ್, ರೂಪ್ವತಿ ಮಹಲ್
ಮತು
ು ಜಾಹಜ್ ಮಹಲ್ ಹೆಸರುವಾಸ.
ಈ ಭವಯ ಕಟ್ು ಡರ್ಳಲ್ಲ
ಿ ರಜಪೂತ್ರ ಹಾಗೂ ದೆಹಲ್ಲ
ಸುಲ್ಲ
ು ನರ ಶೈಲ್ಲರ್ಳ ಸಂರ್ಮವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ.
ಮುಂಡು ಕೋಟೆ

14. ದೇವಾಲಯಗಳು:-
ಖಜುರಾಹೋ:-
ಮಧ್ಯ ಪ್
ರ ದೇರ್ದ (ಬೃಂದೇಲಖಂಡದ) ರಾಜಯ ದಲ್ಲ
ಿ ಮಿಥುನ
ವಾಸು
ು ಶಿಲಪ ರ್ಳಿಗೆ ಪ್
ರ ಸದು ವಾಗಿರುವ ಸಾ ಳ. ಮಧ್ಯ ಯುರ್ದಲ್ಲ
ಿ ಈ
ಪ್
ರ ದೇರ್ದಲ್ಲ
ಿ ಆಳಿದ ಚಂದೆಲ್ಲ
ಿ ರಾಜರ ಆರ್
ರ ಯದಲ್ಲ
ಿ 950-1050 ರ
ಮಧ್ಯ ದ ಒೃಂದ್ದ ರ್ತ್ಮಾನದಲ್ಲ
ಿ ಸುಮಾರು 30 ದೇವಾಲಯರ್ಳು
ನಿಮಿಗತ್ವಾದವು.
ಶೈವ,ವೈಷ್ಟು ವ ಮತು
ು ಜೈನ ಧ್ಮಿಗಯವಾದ ಈ ಮಂದಿರರ್ಳು ಆಗಿನ
ರಾಜರು ಮತು
ು ಜನತೆಯ ಸವಗಧ್ಮಗ ಸಮನವ ಯ ಭಾವನೆರ್ಳ
ಪ್
ರ ತಿೋಕರ್ಳಾಗಿವೆ.
ಇಲ್ಲ
ಿ ನ ಪ್
ರ ಸದಧ ದೇವಾಲಯರ್ಳೃಂದರೆ:
1. ಕಂದಯಗ ಮಹದೇವ ದೇವಾಲಯ - ಶಿವ ದೇವಾಲಯ
2. ಚತುಭುಗಜ ವಿಷ್ಣು ಮಂದಿರ -ವಿಷ್ಣು ದೇವಾಲಯ
3. ಜೈನ ಬಸದಿ

15. ಕಂದಯಯ ಮಹದೇವ ದೇವಾಲಯ:-
ಭಾರತ್ದ ಅತಿ ಸುೃಂದರ
ದೇವಾಲಯರ್ಳಲ್
ಿ ೃಂದ್ದ. ಇದ್ದ 33 ಮಿೋಟ್ರ್
ಉದು 18 ಮಿೋಟ್ರ್ ಅರ್ಲ ಮತು
ು ಭೂಮಿಯ
ಮೇಲ್ಲನಿೃಂದ 34.8 ಮಿೋಟ್ರ್ ಎತ್
ು ರ ಅಥವಾ
ಜರ್ದಿೃಂದ 26.4 ಮಿೋಟ್ರ್ ಇರುವ ತ್ಳಹದಿಯ
ಮೇಲೆ ನಿಮಿಗತ್ವಾಗಿದೆ.
ಮಹಾದೇವ ದೇವಾಲಯ ಒಳಗೂ ಹರೆಗೂ
ಮನೋಹರವಾಗಿದ್ದು ಅಷ್ಟು ದಿಕಾಪ ಲಕರು,
ಅಪ್ಾ ರೆಯರು, ಸುರಸುೃಂದರಿಯರು,
ವಿದಾಯ ಧ್ರೆಯರು ಇತಾಯ ದಿ ವಿವಿಧ್
ಭಾವಭಂಗಿರ್ಳ ರಮಣಿೋಯ ಶಿಲ್ಲಕೃತಿರ್ಳು ಇಲ್ಲ
ಿ
ಗುೃಂಪುಗೂಡಿವೆ.
ಇಲ್ಲ
ಿ ಯ ಕಲ್ಲ ಸಂಪ್ತು
ು , ಭಾವ ಪ್
ರ ೋರಣಾ ರ್ಕಿ
ು ,
ಅತ್ಯ ದ್ದು ತ್ವಾದದೆೃಂದರೆ ಕಲ್ಲವಿಮರ್ಗಕರು
ಉದಾಾ ರವೆತಿ
ು ದಾು ರೆ.

16. ಚತ್ತರ್ಭಯಜ ವಿಷ್ಣು ಮಂದಿರ:
ಇದು ಪಂಚಾಯತ್ನ (ಪಂಚಕ ಟ್) ಪದಧತಿಯಲ್ಲಿ
ನಿರ್ಮಾತ್ವಾಗಿರುವ ಈ ಮಂದಿರದಲ್ಲಿ
ಗಭಾಗೃಹಗಳವೆ. ಈ ಮಂದಿರ 25.5 ರ್ಮೀಟ್ರ್ ಉದದ
ಮತ್ುು 13.2 ರ್ಮೀಟ್ರ್ ಅಗಲವಾಗಿದ್ೆ.

17. ಅತ್ಯ ೃಂತ್ ಸರಳವಾಗಿದ್ದು ಅಲ್ಲ
ಿ ರುವ ಮೂತಿಗರ್ಳಿೃಂದ ಈ
ಗೋಡೆರ್ಳಿಗೆ ವಿಶೇಷ್ಟ ಶೋಭೆ ಪ್ರ
ರ ಪ್
ು ವಾಗಿದೆ. ಈ ಜೈನ
ಮಂದಿರರ್ಳಲ್ಲ
ಿ ಮುಖಯ ವಾದ ಜೈನಬಸದಿ 18 ಮಿೋಟ್ರ್ ಉದು
ಮತು
ು 9 ಮಿೋಟ್ರ್ ಅರ್ಲವಾಗಿದೆ.
ಈ ಗುೃಂಪಿನ ಪ್ಕೆ ದಲ್ಲ
ಿ ರುವ ಪ್ರಳಾದ ಜೈನಮಂದಿರವೃಂದ್ದ
ರ್ಮನಾಹಗವಾಗಿದ್ದು ಘಂಟೈ ಮಂದಿರವೆೃಂದ್ದ ಹೆಸರಾಗಿದೆ.
ಒಟ್ಟು ನಲ್ಲ
ಿ ಖಜುರಾಹೋದ ದೇವಾಲಯರ್ಳು ಭಾರತಿೋಯ
ವಾಸು
ು ಕಲೆಯ ಮಹೋನು ತ್ ಮಟ್ು ವನ್ನು ರೂಪಿಸುವ ಉತ್
ು ಮ
ನಿದರ್ಗನರ್ಳಾಗಿವೆ. ಭಾರತಿೋಯ ಶಿಲಪ ಕಲೆಯ ಪ್ರಾಕಾಷ್ಟಠ ತೆಯ
ಉತ್
ು ಮ ನಿದರ್ಗನರ್ಳಲ್ಲ
ಿ ಖಜುರಾಹೋದ ಶಿಲಪ ರ್ಳು ಸೇರುತ್
ು ವೆ.
ಮಧ್ಯ ಯುಗಿೋನ ಭಾರತಿೋಯ ಶಿಲ್ಲಪ ರ್ಳು ತ್ಮಮ ಅತಿಮಾನ್ನಷ್ಟ
ಕಲ್ಲವಂತಿಕೆಯನ್ನು ಖಜುರಾಹೋ ಮಂದಿರರ್ಳಲ್ಲ
ಿ ಪ್
ರ ದಶಿಗಸ
ಪ್
ರ ಪಂಚದ ಕಲ್ಲ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲ
ಿ ಅಮರರಾಗಿದಾು ರೆ.
ಜೈನ ದೇವಾಲಯಗಳು

18. ಒರಿಸ್ಸಾ ರಾಜಯ ದ ಪುರಿಜಿಲೆಿ ಯ ನಿಮಾಪ್ರಡ ತಾಲ್ಲಕಿನಲ್ಲ
ಿ ರುವ
ಪ್
ರ ಪಂಚ ಪ್
ರ ಸದಧ ಸೂಯಗ ದೇವಾಲಯವಿರುವ ಸಾ ಳ,
ಪುರಿಯಿೃಂದ ಸುಮಾರು 35 ಕಿಲ್ೋಮಿೋಟ್ರ್ ಭುವನೇರ್
ವ ರದಿೃಂದ
66 ಕಿಲ್ೋಮಿೋಟ್ರ್ ದೂರದಲ್ಲ
ಿ ದೆ.
ಮಾದಲ್ಲಪ್ರೃಂಜಿ ಹಸ
ು ಪ್
ರ ತಿ ರ್
ರ ೃಂಥದ ಪ್
ರ ಕಾರ, ಕಸರಿ ವಂರ್ದ
ಪುರಂದರ ಕಸರಿ ಅಕಗ ಕೆ
ಷ ೋತ್
ರ ದಲ್ಲ
ಿ (ಕೋಲ್ಲರಕ ) ಕೋಣಕಗ
(ಸೂಯಗ) ದೇವನಿಗ್ವಗಿ ಒೃಂದ್ದ ಗುಡಿಯನ್ನು ಕಟ್ಟು ಸದ. ಕಸರಿ
ವಂರ್ವನ್ನು ಕಂಬಳಿಸ ಅಧಿಕಾರಕೆೆ ಬಂದ ಗಂರ್ ಮನೆತ್ನದ
ಅನಂರ್ಭೋಮನ್ನ ಕೋಣಾಕಗ ದೇವನಿಗೆ ಸೇವಾ-ದತಿ
ು ಯನ್ನು
ನಿೋಡಿದ. ಅವನ ಮರ್ನಾದ ನರಸೃಂಹದೇವ (1238- 84) ನಿಮಾಗಣ
ಮಾಡಿಸದ.
ಮಂದಹಾಸದಿೃಂದ ಕಂಗಳಿಸುವ ಸಮಭಂರ್ದಲ್ಲ
ಿ ರುವ
ದಿವಯ ಸೂಯಗನ ಮೂತಿಗ ಇದರಲ್ಲ
ಿ ಪ್
ರ ತಿಷ್ಠಠ ತ್ವಾಗಿದೆ. ಈ
ದೇವಾಲಯದ ಕಟ್ು ಡಕಾೆ ಗಿ ಮೂರು ವಿಧ್ದ ಕಲುಿ ರ್ಳನ್ನು
ಬಳಸಲ್ಲಗಿದೆ.
ಕನಾರ್ಕಯ ದೇವಾಲಯ:-

19. ಅರಮನೆಗಳು
ಅುಂಬರ್ ಅರಮನೆ
ಜೈಪುರ್ ನಿೃಂದ 11 ಕಿಲ್ೋಮಿೋಟ್ರ್ ದೂರದಲ್ಲ
ಿ ದೆ.1592 ರಲ್ಲ
ಿ ರಾಜ
ಮಾನ್ ಸೃಂಗ್ ಇದನ್ನು ಕಟ್ಟು ಸದನ್ನ. ರಜಪೂತ್ರ ವೈಭವದ ಪ್
ರ ತಿಬ್ರೃಂಬ
ಅರಮನೆಯಲ್ಲ
ಿ ಸುೃಂದರವಾದ ಕಠಡಿರ್ಳು, ದೇವಾಲಯರ್ಳು ಮತು
ು
ಜೈಪುರನರ್ರದ ಅದ್ದು ತ್ ನೋಟ್ರ್ಳು.
ಅೃಂಬರ್ ಅರಮನೆಯ ಪ್
ರ ಮುಖ ಆಕಷ್ಟಗಣೆರ್ಳೃಂದರೆ,ಶಿೋಶ್
ಮಹಲ್,ಸುಖ ಮಹಲ್, ದಿವಾನಿ ಆಮ್, ದಿವಾನಿ ಖಾಸ್.

20. ಸಮೋಡ್ ಅರಮನೆ- ಜೈಪುರ
ಸುಮಾರು 475 ವಷಾಗಳಷುಟ ಹಳೆಯದ್ಾದ ಆಕಷಾಕ ಮತ್ುು
ಆಂತ್ರಿಕ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಮತ್ುು ವಣಾಚಿತ್ಿಗಳನುಾ ಹೆ ಂದಿದ್ೆ.
ಅಮೃತ್ ಶ್ಲೆಯ ಮಹಡಿಗಳು, ಮೊೀಸ್ಾಯಕ್ ಗೆ ೀಡೆಗಳು,
ಬಿತಿುಚಿತ್ಿಗಳು ಇವೆ. ಇದನುಾ ಪ್ಾರಂಪರಿಕ ಹೆ ೀಟೆಲ್ ಆಗಿ
ಪರಿವತಿಾಸಲಾಗಿದ್ೆ. ಇದರ ಪಿಮುಖ್ ಆಕಷಾಣೆಗಳೆಂದರೆ
ಸುಲಾುನ್ ಮಹಲ್, ದಬಾಾರ್ ಮಹಲ್, ಸಮೊೀಡ್ ಕೆ ೀಟೆ
ಮತ್ುು ಸಮೊೀಡ್ ಭಾಗ್.

21. ಬರಲ್ ಸ್ಮಂಡ್ ಲೆೀಕ್ ಪ್ರಾಲೆೀಸ್,
ಜೋದ್ ಪುರ ಮಹಾರಾಜರ ವಯಕಿ
ು ಕ
ರಾಜಾನಿವಾಸ ಸುಣು ಮತು
ು ದಾಳಿೃಂಬೆ
ತ್ೋಟ್ರ್ಳಿೃಂದ ಪ್ರ
ರ ಬಲಯ ಹೃಂದಿರುವ ಖಾಸಗಿ
ಎಸ್ಥು ೋಟ್ ನಲ್ಲ
ಿ ಸ್ಸಾ ಪಿಸಲ್ಲಗಿದೆ. ಜೋದ್ ಪುರದ
ರಾಜ ಕಟ್ಟೃಂಬರ್ಳ ಹೃಂದಿನ ರಜೆಯ
ವಾಸಸ್ಸಾ ನವಾಗಿತು
ು .
ಇದ್ದ ರಾಜಸ್ಸಾ ನದ ಅತುಯ ತ್
ು ಮ ಅರಮನೆರ್ಳಲ್ಲ
ಿ
ಒೃಂದಾಗಿದೆ. ಸ್ಸೃಂಪ್
ರ ದಾಯಿಕ ಅಲಂಕಾರ,
ವಿಶಾಲವಾದ ವಿಶಾ
ರ ೃಂತಿ ಕೋಣೆರ್ಳು, ಸರೋವರದ
ಅದ್ದು ತ್ ನೋಟ್ .ಇದರ ಆಕಷ್ಟಗಣೆರ್ಳೃಂದರೆ
ಖಾಸಗಿ ಗುಲ್ಲಬ್ರ ಉದಾಯ ನ ಮತು
ು ಹುಲುಿ ಗ್ವವಲು.

22. ಉಮೈದ್ ಭವನ ಅರಮನೆ- ಜೋದ್ ಪುರ
ನಗರದ ಹೃದಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಾಸಲಾದ ಒಂದು
ಸ್ಾಂಪಿದ್ಾಯಕ ರಚನೆ, ಇದು ಇಂಡೆ ೀ-
ಸ್ಾಸ್ೆಾನಿಕ್ ವಾಸುುಶ್ಲಪದ ಅದುುತ್ ಉದ್ಾಹರಣೆ.
ವಿಶೆೀಷ ಚಿತಾುರ್ ಮರಳುಗಲುಿನಿಂದ
ನಿರ್ಮಾಸಲಾಗಿದ್ೆ.
ಅರಮನೆಯ ಪಿಮುಖ್ ಆಕಷಾಣೆಗಳೆಂದರೆ ,
ವಸುುಸಂಗಿಹಾಲಯವಾಗಿದುದ ಇದು ಹ ದ್ಾನಿಗಳು
ಮಹಾರಾಜರು, ಬಳಸುವ ವಾಹನಗಳು,
ರ್ಪೀಠೆ ೀಪಕರಣಗಳು, ಗಡಿಯಾರಗಳು, ಇತಾೂದಿ.
ಇದನುಾ ಸಹ ಪ್ಾರಂಪರಿಕ ಹೆ ೀಟೆಲ್ ಆಗಿ
ಪರಿವತಿಾಸವಾಗಿದ್ೆ.

23. ಮೆಟ್ಟಿ ಲು ಬಾವಿಗಳು:
•ಚುಂದ್ ಬಾವಿ
ಿ ರಾಜಸ್ಸಾ ನದ ಆಭ ನೇರಿ
ಹಳಿ
ಿ ಯಲ್ಲ
ಿ ದೆ ಭಾರತ್ದ ಅತ್ಯ ೃಂತ್ ಆಳದ ಮತು
ು
ದಡಡ ಮೆಟ್ಟು ಲುಬಾವಿಯ ಆಗಿದೆ
•ಬಿಕಾಯ ಬವರಿ- ಜೋಧ್ ಪುರ
ನಿೀರಿನ ಲಭೂತೆಯ ಕಾಲೆ ೀಚಿತ್ ಏರಿಳತ್ಗಳಲ ಿ
ನಿಭಾಯಸಲು ಭಾರತ್ದ ಅಭಿವೃದಿಧ ಪಡಿಸ್ತದ ತ್ಂತ್ಿಜ್ಞಾನವೆ
ನಿೀರಾವರಿ ಟಾೂಂಕ್ ಗಳು. ಅಂತ್ಜಾಲದ ಸಂಗಿಹವನುಾ
ಹೆಚಿಚಸಲು ಹಗಲ್ಲನ ಶಾಖ್ದಿಂದ ನಿೀರು ಆವಿಯಾಗಿ
ಹೆ ೀಗದಂತೆ ತ್ಡೆಯಲು ಧ್ಾರ್ಮಾಕ ಸಮಾರಂಭ ಮತ್ುು
ಸ್ಾಮಾಜಿಕ ಕ ಟ್ಗಳನುಾ ನಡೆಸಲು ಅಲಂಕಾರಿಕ
ವಾಸುುಶ್ಲಪದ ವೆೈಶ್ಷಟಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಇವುಗಳನುಾ
ನಿರ್ಮಾಸಲಾಗಿದ್ೆ.

24. • Rowland Benjamin,The Art and Architecture of
India.Penguin,1954
• Singh upindar,A History ofAncient and early Medieval
India Delhi:Person education india 200
• https://www.metmuseum.org/toah/hd/rajp/hd_rajp.htm
Reference

25. ಧನೂವಾದಗಳು