1. ಾ ೕನ ೌಢ ಹಂತದ ರಜಪ ತರ ಕ ಮತು ಾಸು ಲ
ಎಂ.ಎ. ಇ ಾಸ ಪದ ಾ ಾಗಶಃ ಸ ಸುವ ಇ ಾಸ
ಮತು ಕಂಪ ಂ ಪ ಯ “ಸ ತ ಪ ಬಂಧ”
ಸಂ ೂೕಧ ಾ ಾ
ೕ ಾಸ ಎ ಎ
ೂೕಂದ ಸಂ :HS190408
ಇ ಾಸ ಾಗ
ಸ ಾ ಪಥಮ ದ ಾ ೕಜು ಾಗೂ ಾತ ೂೕತರ ೕಂದ ಯಲಹಂಕ ಂಗಳ ರು-560064
ಾಗ ದಶ ಕರು:
ಾ॥ ಾ ಾಯಣಪ
ಇ ಾಸ ಾಗದ ಮುಖ ಸರು
ಸ ಾ ಪಥಮ ದ ಾ ೕಜು ಮತು ಾತ ೂೕತರ ೕಂದ
ಯಲಹಂಕ ಂಗಳ ರು-64
ಂಗಳ ರು ನಗರ ಶ ಾ ಲಯ
ಂಟ ಾ ೕಜು ಆವರಣ, ಂಗಳ ರು
2. ಸ ತ ಪ ಬಂಧದ ೌಲ ಾಪನ ಾಡಲು ಾರ ನ ಪತ
ಾ ೕನ ೌಢ ಹಂತದ ರಜಪ ತರ ಕ ಮತು ಾಸು ಲ ಎಂಬ
ಸ ತ ಪಬಂಧವನು ಎಂ ಎ ಇ ಾಸ ಪದ ಾ ಇ ಾಸ ಮತು
ಕಂಪ ಂ ಪ ಯ ೌಲ ಾಪನ ಾ ಂಗಳ ರು ನಗರ
ಶ ಾ ಲಯದ ಇ ಾಸ ಾಗ ಸ ಸ ಾದ ಈ ಸ ತ
ಪಬಂಧವನು ೌಲ ಾಪನ ಮಂ ಸಬಹು ಂದು ಾರಸು
ಾಡು ೕ .
ಾಗ ದಶ ಕರು ಾಗದ ಮುಖ ಸರು
ಾಂಶು ಾಲರು
3. ಕೃತ ಗಳ
ಾ ೕನ ೌಢ ಹಂತದ ರಜಪ ತರ ಕ ಮತು ಾಸು ಲ ಎಂಬ
ಷಯದ ಸ ತ ಪಬಂಧದ ವಸು ಷಯದ ಆ ಂದ ಅಂ ಮ
ಘಟದವ ಗೂ ತಮ ಅತ ಮೂಲ ಾದ ಸಲ , ಸೂಚ ಮತು
ಾಗ ದಶ ನ ೕ ದ ಗುರುಗ ಾದ ಾ॥ ಾ ಾಯಣಪ .ಅವ
ತುಂಬು ಹೃದಯದ ಕೃತ ಗಳನು ಅ ಸು ೕ .
ನನ ಸ ತ ಪಬಂಧ ಾಯ ವನು ೕ ಾ ದ
ಾಂಶು ಾಲ ಾದ ಾII ೕ ಾ ರವ ದ ಾದವ
ೌರವಪ ವ ಕ ನಮನಗಳ .
ಧನ ಾದಗಳ
5. ಾಜ ಾನ, ಮಧ ಪ ೕಶ ಮತು ಗುಜ ಾ ನ ಲವ ಪ ೕಶಗಳ ರಜಪ ತರ
ೂೕ ಗಳ . ಇವ ಅ ಾವ , ಂದ ಟ ಾಗೂ ಾಜ ಾನದ
ಮರುಭೂ ಯ .
ಈ ರಜಪ ತ ೂೕ ಗಳ ಇನೂ ಸು ಯ . ಈ ಾರಣಗ ಂದ ೕಶದ
ಪಮುಖ ಪ ಾ ಾಣಗ ಾ ಇವ ಗಳನು ಗುರು ಸ ಾ
ರಜಪ ತರ ೂೕ ಗಳ ಂಪ ಾ ಯ ಮರಳ ಗ ಂದ
ಾ ಣ ಾ ದು ಟಗಳ ಅಂ ನ ಅ ೕಕ . ೕ. ದೂರದವ
ಸ ಸುತ . ರಜಪ ತರ ೂೕ ಗಳ ವೃ ಾ ಾರದ ೂತಲಗಳನು
ೂಂ .
ೂೕ ಗಳ ಹಂ ನ ಾರಗಳ ಅಥ ಾ ಆಯಕ ನ ಸಳಗಳ
ಗುಮ ಟಗ ಂದ ಕೂ ದ ಛ ಗ . ರಜಪ ತರ ೂೕ ಗಳ ೕ ನ
ೕಖರ ಾ ಗಳನು ಸುವ ದು ಾ ಾನ . ಲವ ೂೕ ಗಳ
ಗಳಲ , ೕ ನ ೂಳಗಳ ಇ .
ರಜಪ ತರು ಘಲರಂ ಧ ಬ ಯ ಅರಮ ಗಳ , ಉ ಾ ನವನಗಳ ,
ೕ ನ ೂಳಗಳನು ತಮ ೂೕ ಗಳ ಾ . ೂೕ ಳ ರುವ
ಅರಮ ಗಳ ಸೂ ತ ಾಗೂ ಾ ಸ ಪಮುಖ ಲ ಣ ಾ ದು ಸೂ
ತ ಗ ಂದ ಾ ದ ಾ ಾಂಧಗಳನು ಜ ೂೕ ಎಂದು ಕ ಯುವ ದು
ಾ .
ರಜಪ ತರ ೂೕ ಗಳ
6. ಕುಂಬಳ ೂೕಡು ೂೕ ( ೕ ಾಡದ ಕಣು).
ರಜಪ ತರ ೂೕ ಗಳ ಒಂದು
ಪ ಮುಖ ೂೕ . 15 ೕ ಶತ ಾನದ ಈ
ೂೕ ಯನು ೂೕರಗಢ ಮ ಾ ಾಜ
ಾಣಕುಂಭ . ಇದು ಸು ಾರು
4 . ೕ. ೕಣ ದ ಈ ೂೕ ಯನು
' ೕ ಾಡದ ಕಣು' ಎಂದು
ಕ ಯುವ ದುಂಟು.
7. ಅಂಬ ೂೕ :-
ಇದು ಚ ಾದ ಾಜ ದ ಾಜ ಾ .ಇದನು 16 ೕ
ಶತ ಾನದ ಾ ಂ ದ. ಇದರ
ಸೂರ ದರ ಾಜ, ಂಹದರ ಾಜ, ಗ ೕಶದರ ಾಜ
ಇ ಾ ಾ ರಗ ಂದ ಅ ೕಕ ೂತಲಗ ಂದ ಮತು
ಜ ೂೕ ಗ ಂದ ಕೂ ದ ಈ ೂೕ ಸುಭದ ೂೕ
ಎ . ೂೕ ಯ ಒ ಾಂಗಣದ ಮಹ ,
ಾ -ಇ-ಆ , ಜ ಾನ- ಮಹ ,ಎಂಬ
ಭವ ಾದ ಅರಮ ಗ .
8. ತೂರಗಢ ೂೕ :-
ರಜಪ ತರ ಚ ಯ ಸರು ಾ ಾದ ತೂರುಗಡ ೂೕ ಅತ ಂತ
ಆಯಕ ನ ೂೕ ಾ . 1303ರ ಹ ಸು ಾನ ಅ ಾವ ೕ
ಆಕಮಣ ಾ ದ ಾಲದ ತೂರ ಾ ಪ ತನ
ಸಂಗ ಂ ಆತ ಬ ಾನವನು ಈ ೂೕ ಯ ಾ ದಳ .
ಪ ಾ ಯ ಸ ನ ಒಂದು ಸುಂದರ ಅರಮ ೂೕ ಯ .
ತೂರುಗಢ ೂೕ 700ಎಕ ೕಣ ದ ಂದ ಕೂ ದು ಇದ
7 ಾರಗ .
ೂೕ ಯ ರತ ಂ ಅರಮ , ಾಣಕುಂಭನ ಅರಮ , ೕ ನ
ೂಳಗಳ ಾಗೂ ಾಳ ಸು ಾನರ ರುದ ಜಯ ಾ ದ ನ ಾ
ಾ ಾಕುಂಭ ದ ಜಯಸಂಭ ಇ .
9. ೖಸ ೕ ೂೕ :-
ಾಜ ಾನದ ಮರುಭೂ ಯ ನ ಟದ
ೕ ದ ೖಸ ೕ ೂೕ ಬಹು
ಆಕಷ ೕಯ ೂೕ ಗಳ ಒಂದು. 13-17
ೕ ಶತ ಾನಗಳ ಾ ಾವ ಯ ರ ತ ಾದ
ಈ ೂೕ ಯನು ' ಾವಲ' ಎಂಬ ರಜಪ ತ
ಅರಸರು ಆ ಾ .ಈ ೂೕ ಯ ೕ
ಮಹಲ ಾ ಾ - -ಮಹ , ೕ ನ
ೂಳಗ
10. ಾ ಯ ೂೕ
ಮಧ ಪ ೕಶದ ಾ ಯ ೂೕ
ರಜಪ ತರ ೂೕ ಗಳ ಅ ೕಯ
ಮಧ ಾರತದ ಅ ಪತ ಸ ಸುವ ದ
ಆಯಕ ನ ೂೕ ಗಳನು ಒಂ ದ
ರಜಪ ತರ ಾ ಯ ೂೕ ಅ ೕಕ ಾ
ಹ ಸು ಾನರ, ಘಲರ ಾಗೂ ಷರ
ಾ ಒಳಪ .
ಘಲರ ಸು ಾನ ಾ ಾರನು ಾ ಯ
ೂೕ ೕ ೕ ಇ ಾ ರ ಾ
ವ ವ ಯನು ತನ ಗ ಂಥದ ವ ಾ .
11. ರಜಪ ತರ ಮತು ದಖ ೖ ಗಳ ಸ ಶಣ ೂೕ .
'ಮಂಡಪ ದು ಾ ' ಎಂಬ ಾ ೕನ ಾಲದ ಕ ಯು ದ
ಾಂಡು ೂೕ ಾಳ ಸು ಾನರ ಾಜ ಾ ಾ ತು.
ಬಹು ಾರ ಾದ ಈ ೂೕ ಆಯಕ ನ ಸಳದ ದು,
ಅ ೕಕ ಅಧ ವತು ಾ ಾರದ ೂತಲಗ ಂದ ಾಗೂ
ಕ ಾ ಾ ಾರದ ಾರಗ ಂದ ಸ ಾ .
ಂದೂ ಮತು ಮು ಂ ಸಂಸ ಗಳ ಸಂಗಮ ಾ ದ
ಾ ಾ ೕಶದ ಾಂಡು ೂೕ ಯ ೖ ಧ ಮಯ
ಅರಮ ಗಳ , ೕ ನ ಾರಂ ಗಳ , ಕ ೕ ಗಳ ಇದವ .
ಇವ ಗಳ ಂ ೂೕಳಮಹ , ರೂಪವ ಮಹ ಮತು
ಾಹ ಮಹ ಸರು ಾ .
ಈ ಭವ ಕಟಡಗಳ ರಜಪ ತರ ಾಗೂ ಹ ಸು ಾನರ
ೖ ಗಳ ಸಂಗಮವನು ಾಣಬಹು ಾ .
ಾಂಡು ೂೕ
12. ೕ ಾಲಯಗಳ :-
ಖಜು ಾ ೂೕ:-
ಮಧ ಪ ೕಶದ (ಬುಂ ೕಲಖಂಡದ) ಾಜ ದ ಥುನ ಾಸು ಲಗ
ಪ ದ ಾ ರುವ ಸಳ. ಮಧ ಯುಗದ ಈ ಪ ೕಶದ ಆ ದ ಚಂ ಾ ಾಜರ
ಆಶಯದ 950-1050 ರ ಮಧ ದ ಒಂದು ಶತ ಾನದ ಸು ಾರು 30
ೕ ಾಲಯಗಳ ತ ಾದವ .
ೖವ, ೖಷವ ಮತು ೖನ ಧ ಯ ಾದ ಈ ಮಂ ರಗಳ ಆ ನ ಾಜರು
ಮತು ಜನ ಯ ಸವ ಧಮ ಸಮನಯ ಾವ ಗಳ ಪ ೕಕಗ ಾ .
ಇ ನ ಪ ದ ೕ ಾಲಯಗ ಂದ :
1. ಕಂದಯ ಮಹ ೕವ ೕ ಾಲಯ - ವ ೕ ಾಲಯ
2. ಚತುಭು ಜ ಷುಮಂ ರ - ಷು ೕ ಾಲಯ
3. ೖನ ಬಸ
13. ಕಂದಯ ಮಹ ೕವ ೕ ಾಲಯ:-
ಾರತದ ಅ ಸುಂದರ ೕ ಾಲಯಗಳ ೂಂದು.
ಇದು 33 ೕಟ ಉದ 18 ೕಟ ಅಗಲ ಮತು
ಭೂ ಯ ೕ ಂದ 34.8 ೕಟ ಎತರ ಅಥ ಾ
ಜಗ ಂದ 26.4 ೕಟ ಇರುವ ತಳಹ ಯ ೕ
ತ ಾ .
ಮ ಾ ೕವ ೕ ಾಲಯ ಒಳಗೂ ೂ ಗೂ
ಮ ೂೕಹರ ಾ ದು ಅಷ ಾಲಕರು, ಅಪ ಯರು,
ಸುರಸುಂದ ಯರು, ಾ ಧ ಯರು ಇ ಾ ಧ
ಾವಭಂ ಗಳ ರಮ ೕಯ ಾಕೃ ಗಳ ಇ
ಗುಂಪ ಗೂ .
ಇ ಯ ಕ ಾ ಸಂಪತು, ಾವ ೕರ ಾ ಶ ,
ಅತ ದುತ ಾದ ಂದ ಕ ಾ ಮಶ ಕರು
ಉ ಾರ ಾ .
14. ಚತುಭು ಜ ಷು ಮಂ ರ:
ಇದು ಪಂ ಾಯತನ (ಪಂಚಕೂಟ)
ಪದ ಯ ತ ಾ ರುವ ಈ
ಮಂ ರದ ಗಭ ಗೃಹಗ . ಈ ಮಂ ರ
25.5 ೕಟ ಉದ ಮತು 13.2 ೕಟ
ಅಗಲ ಾ .
15. ಅತ ಂತ ಸರಳ ಾ ದು ಅ ರುವ ಮೂ ಗ ಂದ ಈ ೂೕ ಗ
ೕಷ ೂೕ ಾ ಪ ಾ . ಈ ೖನ ಮಂ ರಗಳ ಮುಖ ಾದ
ೖನಬಸ 18 ೕಟ ಉದ ಮತು 9 ೕಟ ಅಗಲ ಾ .
ಈ ಗುಂ ನ ಪಕ ದ ರುವ ಾ ಾದ ೖನಮಂ ರ ಂದು
ಗಮ ಾಹ ಾ ದು ಘಂ ೖ ಮಂ ರ ಂದು ಸ ಾ .
ಒ ನ ಖಜು ಾ ೂೕದ ೕ ಾಲಯಗಳ ಾರ ೕಯ ಾಸುಕ ಯ
ಮ ೂೕನತ ಮಟವನು ರೂ ಸುವ ಉತಮ ದಶ ನಗ ಾ .
ಾರ ೕಯ ಲಕ ಯ ಪ ಾ ಾಷ ಯ ಉತಮ ದಶ ನಗಳ
ಖಜು ಾ ೂೕದ ಲಗಳ ೕರುತ .
ಮಧ ಯು ೕನ ಾರ ೕಯ ಗಳ ತಮ ಅ ಾನುಷ
ಕ ಾವಂ ಯನು ಖಜು ಾ ೂೕ ಮಂ ರಗಳ ಪ ದ ಪ ಪಂಚದ
ಕ ಾ ಇ ಾಸದ ಅಮರ ಾ ಾ .
ೖನ ೕ ಾಲಯಗಳ
16. ಒ ಾ ಾಜ ದ ಪ ಯ ಾ ಾಡ ಾಲೂ ನ ರುವ ಪಪಂಚ
ಪ ದ ಸೂಯ ೕ ಾಲಯ ರುವ ಸಳ, ಪ ಂದ ಸು ಾರು 35
ೂೕ ೕಟ ಭುವ ೕಶರ ಂದ 66 ೂೕ ೕಟ ದೂರದ .
ಾದ ಾ ಾಂ ಹಸಪ ಗಂಥದ ಪ ಾರ, ೕಸ ವಂಶದ ಪ ರಂದರ
ೕಸ ಅಕ ೕತದ ( ೂೕ ಾರಕ ) ೂೕಣಕ (ಸೂಯ ) ೕವ ಾ
ಒಂದು ಗು ಯನು ಕ ದ. ೕಸ ವಂಶವನು ಕಂಬ ಅ ಾರ
ಬಂದ ಗಂಗ ಮ ತನದ ಅನಂಗ ೕಮನೂ ೂೕ ಾಕ ೕವ ೕ ಾ-
ದ ಯನು ೕ ದ. ಅವನ ಮಗ ಾದ ನರ ಂಹ ೕವ (1238- 84)
ಾ ಣ ಾ ದ.
ಮಂದ ಾಸ ಂದ ಕಂ ೂ ಸುವ ಸಮಭಂಗದ ರುವ ವ
ಸೂಯ ನ ಮೂ ಇದರ ಪ ತ ಾ . ಈ ೕ ಾಲಯದ
ಕಟಡ ಾ ಮೂರು ಧದ ಕಲುಗಳನು ಬಳಸ ಾ .
ೂ ಾ ೕ ಾಲಯ:-
17. ಅರಮ ಗಳ
ಅಂಬ ಅರಮ
ೖಪ ಂದ 11 ೂೕ ೕಟ ದೂರದ .1592 ರ ಾಜ ಾ
ಂ ಇದನು ಕ ದನು. ರಜಪ ತರ ೖಭವದ ಪ ಂಬ ಅರಮ ಯ
ಸುಂದರ ಾದ ೂಠ ಗಳ , ೕ ಾಲಯಗಳ ಮತು ೖಪ ರನಗರದ ಅದುತ
ೂೕಟಗಳ .
ಅಂಬ ಅರಮ ಯ ಪಮುಖ ಆಕಷ ಗ ಂದ , ೕ ಮಹ ,ಸುಖ
ಮಹ , ಾ ಆ , ಾ ಾ .
18. ಸ ೕ ಅರಮ - ೖಪ ರ
ಸು ಾರು 475 ವಷ ಗಳಷು ಹ ಯ ಾದ ಆಕಷ ಕ
ಮತು ಆಂತ ಕ ಕ ಾಕೃ ಗಳ ಮತು ವಣ ತಗಳನು
ೂಂ . ಅಮೃತ ಯ ಮಹ ಗಳ , ೕ ಾ
ೂೕ ಗಳ , ತಗಳ ಇ . ಇದನು ಾರಂಪ ಕ
ೂೕ ಆ ಪ ವ ಸ ಾ . ಇದರ ಪ ಮುಖ
ಆಕಷ ಗ ಂದ ಸು ಾ ಮಹ , ದ ಾ
ಮಹ , ಸ ೕ ೂೕ ಮತು ಸ ೕ ಾ .
19. ಾ ಸ ಂ ೕ ಾ ೕ ,
ೂೕ ಪ ರ ಮ ಾ ಾಜರ ವಯ ಕ ಾ ಾ ಾಸ
ಸುಣ ಮತು ಾ ಂ ೂೕಟಗ ಂದ ಾಬಲ
ೂಂ ರುವ ಾಸ ಎ ೕ ನ ಾ ಸ ಾ .
ೂೕ ಪ ರದ ಾಜ ಕುಟುಂಬಗಳ ಂ ನ ರ ಯ
ಾಸ ಾನ ಾ ತು.
ಇದು ಾಜ ಾನದ ಅತು ತಮ ಅರಮ ಗಳ
ಒಂ ಾ . ಾಂಪ ಾ ಕ ಅಲಂ ಾರ, ಾಲ ಾದ
ಾಂ ೂೕ ಗಳ , ಸ ೂೕವರದ ಅದುತ ೂೕಟ .
ಇದರ ಆಕಷ ಗ ಂದ ಾಸ ಗು ಾ ಉ ಾ ನ
ಮತು ಹುಲು ಾವಲು.
20. ಉ ೖ ಭವನ ಅರಮ - ೂೕ ಪ ರ
ನಗರದ ಹೃದಯ ಾಗದ ಸ ಾದ
ಒಂದು ಾಂಪ ಾ ಕ ರಚ , ಇದು ಇಂ ೂೕ-
ಾ ಾಸು ಲದ ಅದುತ ಉ ಾಹರ .
ೕಷ ಾ ಮರಳ ಗಲು ಂದ
ಸ ಾ .
ಅರಮ ಯ ಪ ಮುಖ ಆಕಷ ಗ ಂದ ,
ವಸುಸಂಗ ಾಲಯ ಾ ದು ಇದು
ಹೂ ಾ ಗಳ ಮ ಾ ಾಜರು, ಬಳಸುವ
ಾಹನಗಳ , ೕ ೂೕಪಕರಣಗಳ ,
ಗ ಾರಗಳ , ಇ ಾ . ಇದನು ಸಹ
ಾರಂಪ ಕ ೂೕ ಆ
ಪ ವ ಸ ಾ .
21. ಲು ಾ ಗಳ :
• ಾಂ ಾ ಾಜ ಾನದ ಆಭ ೕ ಹ ಯ
ಾರತದ ಅತ ಂತ ಆಳದ ಮತು ೂಡ ಲು ಾ ಯ
ಆ
• ಾ ಬವ - ೂೕ ಪ ರ
ೕ ನ ಲಭ ಯ ಾ ೂೕ ತ ಏ ತಗಳಲೂ
ಾ ಸಲು ಾರತದ ಅ ವೃ ಪ ದ
ತಂತ ಾನ ೕ ಾವ ಾ ಂ ಗಳ . ಅಂತಜ ಲದ
ಸಂಗ ಹವನು ಸಲು ಹಗ ನ ಾಖ ಂದ ೕರು
ಆ ಾ ೂೕಗದಂ ತ ಯಲು ಾ ಕ
ಸ ಾರಂಭ ಮತು ಾ ಾ ಕ ಕೂಟಗಳನು
ನ ಸಲು ಅಲಂ ಾ ಕ ಾಸು ಲದ
ೖ ಷ ಗ ಂ ಇವ ಗಳನು ಸ ಾ .
22. •
• Rowland Benjamin,The Art and Architecture of India.
Penguin,1954
• Singh upindar,A History of Ancient and early
Medieval India Delhi:Person education india 200
https://www.metmuseum.org/toah/hd/rajp/hd_rajp.
htm
Reference