Bài giảng

1. Tìm các từ ghép Hán Việt bắt đầu bằng
yếu tố “đồng”
• Đồng hương
• Đồng ý
• Đồng điệu
• Đồng lòng
• Đồng môn
• Đồng tình
• Đồng thuận
• Đồng cảm
ĐỒNG: cùng
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 1

2. Giải nghĩa từ sau
ĐỒNG CHÍ
cùng Chí hướng, lý tưởng
Mối quan hệ mới
Khái niệm xuất hiện vào những năm 30
của thế kỉ XX
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 2

3. Đọc văn bản
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 3

4. HỌC SINH THUYẾT TRÌNH
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 4

5. ĐỒNG CHÍ
Chính Hữu

6. 1. TÁC GIẢ CHÍNH HỮU
TIỂU SỬ
• Trần Đình
Đắc
• Quê Can
Lộc, Hà Tĩnh
CUỘC ĐỜI
• 1946: trung
đoàn Thủ đô
• K/c chống
Pháp và k/c
chống Mỹ
SỰ NGHIỆP
• Chủ đề
người lính
• Hàm súc,
mộc mạc
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 6

7. Chân dung nhà thơ Chính Hữu
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 7 1948 2001

8. Bài thơ “Ngày về” (1947)
Nhớ đêm ra đi, đất trời bốc lửa
Cả kinh thành nghi ngút cháy sau lưng
Những chàng trai chưa trắng nợ anh hùng
Hồn mười phương phất phơ cờ đỏ thắm
Rách tả tơi rồi đôi giày vạn dặm
Bụi trường chinh phai bạc áo hào hoa
Mái đầu xanh thề mãi đến khi già
Phơi nắng gió. Và hoa ngàn cỏ dại
Nghe tiếng gọi của những người Hà Nội
Trở về, trở về, chiếm lại quê hương
Nguy nga sao cái buổi lên đường
Súng chuốt gươm lan, mắt ngời sáng quắc
Bài thơ
đầu tay,
cảm
hứng
lãng mạn
bi hùng
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 8

9. Bài thơ “Thư nhà” (1954-1961)
Thư người hậu phương gánh gạo đưa chồng,
Hai vai khó nhọc,
Viết gửi cho ta ngổn ngang từng nét
Như gồng như gánh dân công,
Ánh mực lập loè đường xa lửa đuốc.
Lặn lội đi theo cả nước
Lên đây đánh giặc cùng ta
Đêm nay ở đâu?
lưng đèo?
cuối dốc?
Một lá thư nhà
Chia đôi nhiệm vụ
Hai người đoàn tụ
Hai đầu chiến công.
Giàu chất
hiện thực
Ngôn ngữ
thơ mộc
mạc, đơn
giản
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 9

10. Hãy tóm tắt phong cách Chính Hữu
bằng 2 từ
• Chân thực
• Hàm súc
Ghi vào đề cương
“Tôi thấy lúc này làm thơ cao xa
quá là vô trách nhiệm với những
người cùng chiến đấu và hy sinh
với mình.”
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 10

11. 2. Bài thơ “Đồng chí”
- Hoàn cảnh ra đời
“Vào cuối năm 1947, tôi tham gia chiến dịch Việt Bắc […]. Phải nói là
chiến dịch vô cùng gian khổ. Bản thân tôi cũng chỉ phong phanh trên
người “Không một bộ có áo cánh, đồng đầu đội không tôi mũ, không chân không thể giày nào […]. Tôi làm
cũng
phải tròn có trách nhiệm chăm sóc anh em thương binh và chôn cất một số
tử sĩ. Sau được trận đó, trách tôi ốm, phải nhiệm, nằm lại điều không trị; đơn có vị cử đồng một đồng đội
chí
ở lại săn sóc tôi. tôi Trong cũng khi ốm, đã nằm chết ở nhà lâu sàn heo rồi.”
hút, tôi làm bài thơ
Đồng chí.”
Hoàn cảnh rộng
Sau chiến dịch Việt Bắc
thu đông 1947
Hoàn cảnh hẹp
Sau một trận ốm của
tác giả => nhận ra tình
đồng chí
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 11

12. Xuất xứ
Tập thơ
“Đầu súng trăng treo”
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 12

13. - Thể loại
Thơ tự do, không giới hạn về số câu và số chữ
trong một câu
- Đại ý
Tình đồng chí, đồng đội keo sơn, gắn bó
- Bố cục
3 phần
7 câu đầu: Cơ sở hình thành tình đồng chí
10 câu tiếp: Biểu hiện của tình đồng chí
3 câu cuối: Vẻ đẹp của tình đồng chí
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 13

14. Mời các em nghe bài hát “Tình đồng chí”
Thơ Chính Hữu
Minh Quốc phổ nhạc
Cao Minh trình bày
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 14

15. Xác định câu đúng, câu sai:
• “Đồng chí” đã được chọn làm tên nhan đề một
tập thơ của Chính Hữu
• “Đồng chí” là bài thơ đầu tay của Chính Hữu
• Đồng chí là một khái niệm mới, xuất hiện từ
những năm 30 của thế kỉ XX
• Bài thơ ra đời sau chiến dịch Điện Biên Phủ năm
1954
• Ở chiến trường, Chính Hữu đóng vai trò một
phóng viên mặt trận
• Bài thơ ra đời sau một kỉ niệm có thật về tình
đồng chí
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 15

16. 2. Phân tích văn bản
a. Cơ sở của tình đồng chí
Quê hương anh – Làng tôi
Nước mặn, đồng chua – Đất
cày lên sỏi đá
Phép đối xứng
Xuất thân của người lính
Những người lính trong buổi
đầu kháng Pháp xuất thân từ
Hai câu thơ
tầng lớp nông dân. Họ đều đến
Phát hiện
từ những vùng quê nghèo
giới thiệu
biện pháp
khó, quen với việc đồng áng,
nội dung
nghệ thuât
chân lấm tay bùn. Những bàn
gì?
tay cầm cuốc, cầm cày nay trở
thành bàn tay cầm súng.
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 16

17. - Thành ngữ, lối nói hình ảnh
• “Nước mặn, đồng chua” chỉ
vùng đất nhiễm mặn ở ven
biển và vùng đất phèn có độ
chua cao. Đây là những
vùng đất xấu, khó trồng trọt.
• “Đất cày lên sỏi đá” chỉ vùng
đất kém phì nhiêu, không thể
canh tác được.
Sự thấu hiểu giữa những
con người cùng sinh ra từ
cảnh cơ hàn.
Cách dùng từ
“nước mặn
đồng chua”,
“đất cày lên sỏi
đá” có gì đặc
biệt?
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 17

18.  Cơ sở thứ nhất của tình đồng chí
Chung hoàn cảnh xuất thân.
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 18

19. Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Hình ảnh đối xứng
 Mỗi vế câu đều có
sự đối xứng đầu –
cuối
Có mấy cặp đối xứng
trong câu thơ trên?
 Hai vế câu đó đồng
thời cũng đối xứng
với nhau
“Súng” và “đầu” điệp lại
hai lần
Cấu trúc cân bằng
Sự gắn bó, song hành
“Súng” đối xứng với
“đầu”
Ý nghĩa tương quan
giữa nhiệm vụ – lý
tưởng.
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 19

20. Người lính không chỉ đồng hành về nhiệm vụ bảo vệ
Tổ quốc, mà còn đồng điệu trong ý chí chiến đấu,
trong tấm lòng yêu nước nồng nàn.
Cơ sở thứ hai của tình đồng chí: Lòng yêu nước
và lý tưởng chiến đấu.
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 20

21. Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Chia sẻ từ những điều nhỏ
nhất trong cuộc sống ngày
thường
Chia sẻ tâm tư
TRI KỈ
“Tri kỉ là người hiểu biết
mình”
Cơ sở thứ ba của
tình đồng chí: Sự
sẻ chia trong
cuộc sống
thường ngày.
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 21

22. Đồng chí!
Định nghĩa: Đồng chí là những người có cùng
chí hướng, lý tưởng.
Về mặt nội dung: Từ “đồng chí” thể hiện chính
xác và cô đọng nhất mối quan hệ giữa những
người lính trong bài thơ. Đó là sự đồng điệu về
nhiều mặt.
Về mặt hình thức: Dòng thơ ngắn được đọc
với giọng xúc động, chân thành.
Một phát hiện
Một khẳng định
Một tiếng gọi thân thương, nghẹn ngào
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 22

23. Hỏi bài cũ: Nêu 3 cơ sở của tình đồng chí
1. Chung hoàn cảnh xuất thân
2. Lòng yêu nước và lý tưởng chiến đấu
3. Sự sẻ chia trong cuộc sống thường ngày
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 23

24. Hỏi bài cũ: Phân tích dòng thơ
“Đồng chí!”
• Nhận diện về hình thức
Một từ (hai tiếng) cùng dấu chấm than. Đứng riêng
thành một dòng thơ.
• Phát biểu về ý nghĩa
Đồng chí là khái niệm chỉ những người cùng
chung chí hướng, lý tưởng chiến đấu. Khái niệm
mới xuất hiện (1930s)
Thể hiện chính xác và cô đọng mối quan hệ giữa
những người lính: đồng điệu về nhiều mặt.
• Nhận xét về nghệ thuật
Ngắn, lúc đọc phải ngưng lại.
Nằm ở chính giữa bài thơ.
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 24

25. Chặng đường hình thành của tình đồng chí
Quê hương anh
Làng tôi
(Tách biệt, xa lạ)
Anh với tôi, đôi người, quen nhau
(Bắt đầu có sự gắn kết)
Đôi tri kỉ
(Thấu hiểu nhau cao độ)
Đồng chí
(Cùng lí tưởng, chí hướng, hoàn toàn đồng điệu)
Từ ngữ có tính
chất tăng cấp
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 25

26. c. Biểu hiện của tình đồng chí
Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi
Áo anh rách vai
Nỗi nhớ
nhà
Khó khăn,
hoạn nạn
11/25/2014 Quần tôi có vàĐỒiNmG CHảÍ -nChhính Hvữuá 26

27. b. Biểu hiện của tình đồng chí
Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính
Hình ảnh đặc trưng thôn quê
 Nỗi nhớ
Giọng điệu và từ ngữ:
- Mặc kệ
 Giọng cố tỏ ra dứt khoát
Day dứt, nặng lòng
Sự thấu hiểu
Đầu làng có cây đa cao
Trăng thanh gió mát lọt
vào tận nơi
Nhà anh có cái giếng
khơi
Nhác trông xuống giếng
có đôi cánh hồng
Em nay là gái chưa
chồng
Anh không có vợ dốc
lòng chờ nhau
HÌNH ẢNH
GIỌNG ĐIỆU VÀ TỪ NGỮ
Đại từ?
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 27

28. => Đồng chí, đó là cùng nhau chia sẻ
11/25/2014 tâm tĐưỒNG, C HtÍ -ìChnính hHữu cảm 28

29. Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi
• Trải nghiệm thực tế của
nhà thơ.
• Căn bệnh không được nêu
tên trực tiếp mà được miêu
tả qua các chi tiết ám ảnh:
“cơn ớn lạnh”, “sốt run
người”, “vừng trán ướt mồ
hồi”.
 Trải qua những giây phút
hoạn nạn, thậm chí phải
đối diện với cái chết, người
lính càng trân trọng hơn
tấm lòng bè bạn.
Mặc dù bộ đội được trang
bị thuốc cá nhân, mỗi đơn
vị có y tá mang thùng thuốc
dự trữ đi theo, thực hiện
chế độ uống thuốc phòng
bệnh, nhưng sốt rét Trường
Sơn không miễn trừ bất cứ
ai. Nhiều người tử vong vì
sốt rét lâu ngày chuyển
sang ác tính. Những người
vượt qua được thì da
thường xanh tái do thiếu
máu, sức khỏe suy giảm.
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 29

30. Sự thiếu thốn về quân trang, quân bị: “áo
anh rách vai”, “quần tôi có vài mảnh vá”,
“chân không giày”, cái rét
• Cặp đại từ “anh” –
“tôi” tiếp tục sóng
đôi
• Nụ cười
• Cái nắm tay
Mạnh hơn gian lao
 Nụ cười vừa hiền
lành, vừa cương nghị,
lại vừa chan chứa yêu
thương
 Cái nắm tay lặng lẽ có
ý nghĩa truyền hơi
ấm, truyền sức mạnh
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 30

31. Đồng chí, đó là luôn kề vai sát cánh trong
hoạn nạn và thiếu thốn
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 31

32. Câu hỏi
Nêu ngắn gọn 2 biểu hiện của tình đồng chí?
Chia sẻ tâm tư
Kề vai trong hoạn nạn
Đâu là “nhãn tự” của câu thơ Gian nhà không
mặc kệ gió lung lay?
MẶC KỆ
Hình ảnh nào gợi ý nghĩa về sự chờ đợi?
GIẾNG NƯỚC GỐC ĐA
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 32

33. c. Vẻ đẹp của tình đồng chí
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
• Thời gian: “đêm” – lúc người lính đang làm
nhiệm vụ canh gác.
• Không gian: “rừng hoang” => vắng vẻ, “sương
muối” => khắc nghiệt. Ánh trăng sáng càng làm
cho núi rừng thêm hiu quạnh, lạnh giá.
• Tư thế người lính: “đứng” => hiên ngang, bất
khuất; “bên nhau” => gắn bó trong mọi hoàn
cảnh
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 33

34. 11/25/2014
Đêm nay rừng hoang
ĐỒNG CHÍ - Chính
Hữu
34
sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ
giặc tới

35. Hình ảnh kết bài: “Đầu súng trăng treo”
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 35

36. • Hình ảnh có chất hiện thực
• Hình ảnh giàu ý nghĩa biểu
tượng:
Súng và trăng
 Gần và xa, thực tại và mơ
mộng, chất chiến đấu và
chất trữ tình, chiến sĩ và thi
sĩ.
Tâm hồn phong phú của
người lính.
• Ngôn ngữ thơ độc đáo:
Câu thơ ngắn tạo thế chênh
vênh, lơ lửng.
 Sự rung động trong lòng
người đọc
“Trong chiến dịch nhiều đêm
có trăng. Đi phục kích giặc
trong đêm trước mắt tôi chỉ
có ba nhân vật: khẩu súng,
vầng trăng và người bạn
chiến đấu”, “suốt đêm vầng
trăng ở bầu trời cao xuống
thấp dần và có lúc như treo
lơ lửng trên đầu mũi súng”.
Dư âm ngân vang và lan tỏa 11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 36

37. ““Đầu súng trăng treo”,
ngoài hình ảnh bốn chữ
này còn có nhịp điệu
như nhịp lắc của một cái
gì lơ lửng, chông chênh,
trong sự bát ngát. Nó nói
lên một cái gì lơ lửng ở
rất xa chứ không phải là
buộc chặt.”
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 37

38. TRẢ LỜI CÂU HỎI
Bài thơ nói tới những mối quan hệ
tình cảm nào sau đây?
• Quan hệ bạn bè
• Quan hệ đồng chí, đồng đội
• Quan hệ với quê hương
• Tình yêu đôi lứa
• Quan hệ cấp trên – cấp dưới
• Quan hệ giai cấp
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 38

39. Bài thơ “Đồng chí” mang cảm hứng nào
sau đây?
• Cảm hứng lãng mạn
• Cảm hứng hiện thực
• Cảm hứng nhân đạo
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 39

40. TỔNG KẾT
Về nội dung
• Vẻ đẹp của tình đồng chí
• Hiện thực buổi đầu kháng chiến chống Pháp
Về nghệ thuật
• Ngôn ngữ thơ hàm súc, cô đọng
• Hình ảnh thơ vừa giàu tính hiện thực vừa
giàu tính biểu tượng
11/25/2014 ĐỒNG CHÍ - Chính Hữu 40