Gertaera politiko-ekonomiko nagusiak ardatz/taula kronologiko batean ordenaturik

1. ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO
HISTORIA GARAIKIDEA
ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO
HISTORIA GARAIKIDEA
ARDATZ KRONOLOGIKOA
EGILEA: Mentxu Gandarias Ipiña
ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO
HISTORIA GARAIKIDEA
EGILEA: Mentxu Gandarias Ipiña

2. URTEA ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO HISTORIA GARAIKIDEA
1788 • Karlos III.aren heriotza eta Karlos IV.aren erreinaldiaren hasiera
1795 • Basileako Bakea Frantzia iraultzailearen eta Espainiaren artean
1796 • San Idelfonsoko Ituna (Ingalaterraren kontrako aliantza espainiar-frantsesa)
1798 • Lehenengo desamortizazioak (udalen, jesuiten eta ongintzako eliz erakundeen ondasunak) Karlos IVaren erreinaldian
1805 • Trafalgarreko Batailaren porrota
1806 • Blokeo kontinentala burutzeko proiektu bonapartetarra
1807 • Fontainebleauko Ituna
1808 • Ejertzito frantsesaren okupazioa Espainian
• Aranjuezeko matxinada eta Karlos IV.aren abdikazioa
• Baionako Abdikazioak eta Baionako Estatutua
• Independentzia Gerraren hasiera
• Erresistentziaren antolaketa: Probintzi Batzarrak eta Batzar Zentral Gorena
1810 • Erregeordetza taldearen sorkuntza. Gorteetarako deialdia.
1812 • Cadizeko Konstituzioa
1813 • Valencayko Ituna
1814 • Fernando VII.aren itzulera eta Pertsiar Agiria
• Cadizeko Gorteak eta eurek egindako lan legegilea baliogabetzeko dekretua
• Fernando VII.aren monarkia absolutistaren hasiera (1814-1833)
1820 • Riego komandantearen estatu-kolpea
• Hirurteko Konstituzionalaren hasiera (1820-23)
1830 • Fernando VII.a eta Santzio Pragmatikoaren argitalpena. Lege Salikoaren deuseztapena.
1833 • Fernando VII.aren heriotza
• Isabel printzesak erreginaren izendapena jaso zuen
• I.Gerra Karlistaren hasiera. Karlistak eta liberalak
• Maria Kristinaren erregeordetza eta estatu liberalaren hasiera
1833
1834 • Errege Estatutua
• Inkisizioaren betiko desagerpena
1837 • Madrilen kontrako setio karlista/errege-espedizioa (gerraren 2.etapa)
• Mendizabalen desamortizazioak
• Konstituzio liberal aurrerakoia
1839 • Bergarako Hitzarmena
• I.Gerra Karlistaren amaiera
• 1839ko urriaren 25eko Legea edo N-B-G-A-ko foruen berrezarpen baldintzatua

3. 1840 • Maria Kristinak erregeordetzari uko egin zion
• Esparteroren erregeordetza (1840/1-43)
1841 • Nafarroako Lege Hitzartua/Adosturikoa
• Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabako foruen kontrako erasoa. Euskal foruen deuseztapena (fiskalak eta militarrak izan ezik)
1843 • Isabel II.ari adina aurreratu zioten erreinatzeko.
1844 • Hamarkada Moderatuaren hasiera (1844-54). Narváez jenerala.
• Euskal foru erregimenaren berrezarpena
1845 • Konstituzio liberal moderatua
1851 • Konkordatua Vatikanoarekin
1854 • O´Donnell eta Serranoren pronuntziamendu militarra. Manzanaresko Manifestua.Biurteko Aurrerakoia (1854-56)
1855 • Madozen desamortizazioak
• Burdinbideen Legea
1856 • O´Donnellen estatu-kolpea eta Batasun Liberalak zuzenduriko etapa moderatua
1863 • Isabel II.aren erreinaldiaren krisialdiaren hasiera (1863-68)
1866 • Ostendeko bilera
1868 • Kubako Hamar Urteko Gerraren hasiera
• “La Gloriosa” izeneko pronuntziamendu militarra: Prim, Serrano eta Topete. Seiurteko Demokratikoa (1868-74)1868
1869 • Konstituzio demokratikoa. Monarkia konstituzionala
• Arantzel Legea, neurri libreganbista
1870 • Amadeo I.aren erreinaldiaren hasiera (1870-73)
1871 • Meatzeen Legea, lur azpiko desamortizazioa
1872 • III.Gerra Karlistaren hasiera
1873 • Amadeo I.aren abdikazioa
• I.Errepublikaren jaiotza
1874 • Pavía jeneralaren estatu-kolpea
• Alfontso Borboikoa eta Sandhursteko Manifestua
• Mtnez Camposen estatu-kolpea1874
1875 • Berrezarkuntza sistemaren hasiera
• Alfontso XII.aren erreinaldiaren hasiera. Monarkia borboitarraren berrezarpena
1876 • Konstituzio liberal moderatua
• III.Gerra Karlistaren amaiera
• Euskal foruen deuseztapena
1878 • Kontzertu Ekonomikoen jaiotza
• Hamar Urteko Kubako Gerraren amaiera. Zanjóneko Bakea.

4. 1879 • PSOE alderdiaren sorkuntza (Pablo Iglesias)
1881 • Alderdi errepublikar eta ezkertiarren legalizazioa
1885 • Alfontso XII.aren heriotza. El Pardoko Ituna.
• Maria Kristinaren erregeordetza
1890 • Gizonezkoen sufragio unibertsalaren ezarpena
• Bizkaiko lehenengo greba orokorra
1895 • Kubako Gerraren hasiera (1895-98)
• EAJ alderdiaren sorkuntza Bizkaian (Sabino Arana)
1898 • Maine akorazatuaren leherketa eta AEBetako parte hartze zuzena Kubako Gerran.
• Parisko Ituna. Ameriketako azken kolonien galera. Erregenerazionismoaren aldarrikapena
1902 • Alfontso XIII.aren erreinaldiaren hasiera (1902-1931)
1906 • Sabino Aranaren heriotza
1909 • Bartzelonako Aste Tragikoa
1911 • CNT sindikatu anarkistaren sorkuntza
• ELA sindikatu abertzalearen jaiotza
1914 • I.Mundu Gerraren hasiera (1914-18)
1917 • Udako krisialdi sakona
1921 • Annualeko hondamena. Picasso jeneralaren ikerketa
• PCE alderdi komunistaren jaiotza
1923 • Berrezarkuntza sistemaren amaiera
• Primo de Riveraren estatu-kolpea eta diktaduraren hasiera eta erregearen onespena1923
1930 • Primo de Riveraren dimisioa
• Dámaso Berenguer jeneralaren diktadura “blanda”
• Donostiako Ituna
• Jacako altxamendu militarraren porrota (abenduan)
1931 • Berenguerren dimisioa
• Aznarren udal-hauteskundeetarako deialdia
• Alfontso XIII.aren erbestea eta II.Errepublikaren jaiotza (apirilaren 14an)
• Lizarrako euskal autonomi estatutua
• Konstituzio errepublikarra. Sufragio unibertsala. Autonomia eskubidea.
• Biurteko Erreformistaren hasiera (1931-33)
1931
1932 • Sanjurjoren estatu-kolpe monarkikoaren porrota
• Nekazaritza Berrikuntzarako Oinarrien Legea
• Kataluniako autonomi estatutuaren onarpena

5. 1933 • Casas Viejaseko altxamendu anarkista
• Euskal autonomi estatutu ezkertiarra abertzaleek eta sozialistek onartu. Nafarroa kanpoan
• Hauteskunde orokorretarako deialdia. CEDA eta Partido Radical alderdien garaipena
• Biurteko Eskuindarraren hasiera (1933-36)
1934 • CEDAko 3 ministro Lerrouxen gobernu erradikalean
• Urriko Asturiasko Iraultza eta Kataluniako gatazkak.Generalitaten espetxeratzea
1935 • Lerrouxen dimisioa (lobaren eskandaluaren eraginez) eta alderdiaren ordezkoak gobernuko burutzan
1936 • Otsailerako hauteskunde orokorretarako deialdia
• Fronte Popularraren sorkuntza eta garaipena hauteskundeetan
• Goded, Mola eta Franco Madriletik urruntzeko politika militarra
• Castillo tenientea eta Calvo Soteloren hilketak
• Altxamendu militarraren hasiera (uztailak 17)
• Altxamenduaren porrota eta Gerra Zibilaren hasiera. Espainiaren zatiketa
• Gobernu errepublikarraren krisia: Casares Quiroga-Mtnez Barrio-Giral-Largo Caballero
• Euskal autonomi estatutuaren onarpena eta Eusko Jaurlaritzaren sorrera
• Nazionalekn ezintasuna Madril konkistatzeko
1936
1937 • Iparraldeko frontearen kontrako erasoaldi nazionala
• Otxandio, Durango eta Gernikaren kontrako bonbardaketak
• FET y de las JONS dekretu bidez Francok sortu zuen, beste alderdiak legez kanpo.
• Alde errepublikarreko komunisten eta anarkisten arteko gatazkak Katalunian
• Largo Caballeroren dimisioa. Juan Negrínen gobernu berria
• Bizkaiaren erorketa eta Santoñako Ituna
• Gipuzkoa eta Bizkaiko Kontzertu Ekonomikoen deuseztapena
1938 • Terueleko Guda eta ekialderako asmo nazionalak
• Ebroko Guda eta garaipen nazionala
• Brigada Internatzionalen agurra
• Lanaren Forua
1939 • Kataluniako erorketa
• Casado koronelaren estatu-kolpea alde errepublikarrean
• Erantzukizun Politikoen Legea
• Gerraren amaiera (apirilak 1)
• Erregimen frankistaren sorrera
• II.Mundu Gerraren hasiera (1939-45) eta Espainiako neutraltasuna
1939
1942 • Gorteak eratzeko Legea

6. 1945 • II.Mundu Gerraren amaiera eta Gerra Hotzaren hasiera
• NBEren sorkuntza eta Espainiaren bazterketa
• NBEk Espainiari zarritako isolamendu diplomatikoa eta ekonomikoa
• Lausanako Manifestua (Joan Borboikoa)
• Baionako Hitzarmena eta euskal oposizioaren jarrera
• Espainolen Forua
• Erreferendum Legea
1947 • Estatuko Burutzako Ondorengotza Legea
• AEBetako Marshall Planen sorkuntza
• Gerraosteko lehenengo greba orokorra Bizkaia eta Gipuzkoan
1953 • AEB eta Vatikanoarekiko akordioak
1955 • Espainia NBEn sartu zen
1956 • Marokoko independentzia
1957 • EEEren sorkuntza
• Parisko Hitzarmena eta euskal oposizioaren jarrera
1958 • Mugimendu Nazionaleko Printzipioen Legea
1959 • ETAren sorkuntza
1962 • Municheko Bilera eta EEEn sartzeko eskabide ofiziala
• Lehenengo Garapen Plana
1963 • TOP auzitegiaren sorkuntza
1966 • Estatuko Lege Organikoa
• Fragaren Prentsa Legea
1968 • Ginea Ekuatorialeko independentzia
• ETAren lehenengo biktimak: Pardines goardia zibila eta Melitón Manzanas polizia.
1969 • Francoren oinordeko izateko Joan Karlos Borboikoaren izendapen ofiziala
1970 • Lehentasunezko Akordioa
• Burgoseko Prozesua
1972 • Botere exekutiboaren banaketa. Carrero Blanco gobernuburu
1973 • CCOO sindikatuaren kontrako 1001 Prozesua
• ETAk Carrero Blanco hil zuen
• Petrolio krisiaren sorrera
1974 • Arias Navarroren gobernua
• Bilboko apezpikuaren homiliaren ondoriozko krisia

7. 1975 • Martxa Berde izeneko aldarrikapen marokiarra Mendebaldeko Sahara eskuratzeko
• Francoren heriotza eta diktaduraren amaiera
• Joan Karlos Borboikoa Espainiako errege. Monarkiaren itzulera1975
1976 • Arias Navarroren dimisioa
• Adolfo Suárezen gobernua.
• Erreforma Politikorako Legearen onarpena.
1977 • Joan Borboikoak errege izateko eskubideari uko egin zion
• Alderdi politiko eta elkarte sindikalen legalizazioa (PCE barne)
• Ekaineko hauteskunde orokorrak. UCDren garaipen argia
• UCDren lehenengo agintaldiaren hasiera (1977-79)
• Diada eguneko aldarrikapen nazionalista katalanaren indarra.
• Suárezen neurri aurre-autonomikoak Katalunian
• Moncloako Itunak
1978 • Euskal Kontseilua Nagusiaren sorrera. Nafarroa kanpoan geratu zen.
• Konstituzio demokratikoa. Zuzenbidezko estatua. Monarkia konstituzionala. Politika deszentralizatzailea. Estatu
akonfesionala.
1979 • Hauteskunde orokorrak. UCDren garaipena berriro. 2.agintaldia (1979-1982)
• Udal-hauteskundeak. Udalerri nagusiak sozialistak (Madril, Bartzelona)
• Euskal eta katalan autonomi estatutuen onarpena eta lurralde autonomikoen sorkuntza
1980 • UCD alderdiaren barruko tirabirak. Suárezen laguntza falta.
1981 • Suárezen dimisioa
• Leopoldo Calvo Soteloren hautaketa gobernuburu izateko egunean otsailaren 23ko estatu-kolpea
• UCDren krisialdia (NATO sartzeko asmoa, Dibortzio Legea, Almeriako kasua, Koltzaren intoxikazioa,….)
1982 • Hauteskunde orokorrak. PSOEren gehiengo absolutua.
• Espainia OTAN-n sartu zen
1983 • RUMASAREN desjabetze prozesua
1985 • Abortoa despenalizatzeko legea
1986 • EEEko kidea Portugalekin batera
• OTAN erakundean mantentzeaz egindako erreferenduma
EGILEA: Mentxu Gandarias Ipiña