Euskal Herria 2. mundu gudan

1. EUSKAL HERRIA BIGARREN
MUNDU GERRAN

2. 6-Euskadi eta Bigarren Mundu
Gerran.
• Bigarren Mundu Gerrak (1939-1945) Lehenengoak baino eragin
askoz ere handiagoa izan zuen Ipar Euskal Herrian.
• Izan ere, armada alemanaren erasoaldiak menpean hartu zuen
Frantzia 1940an, eta bertako lurraldea bi eremutan zatituta gelditu
zen:
– naziek Lapurdi eta Nafarroa Behereko zati bat okupatu zituzten;
– Zuberoa eta Nafarroa Behereko gainerako zatia, berriz, Pétain mariskal
kolaborazionistaren Gobernuaren· menpe gelditu ziren (Vichy), eta Jean
Ybarnegaray bertako ministroa izan zen.
• Sektore kontserbadoreek Gobernu horren eta nazien okupazioaren
alde egin zuten.
• Baina batzuek parte hartu zuten Frantziako erresistentzian; horien
artean, Red Comete aipa daiteke, okupaturiko Frantzian botatako
ehunka hegazkinlari aliatu Pirinioetatik Espainiara eraman zituelako.
• 1944an, Ipar Euskal Herria askatu egin zuten tropa alemanetatik,
eta, gerra amaitzean, kondenatu egin zituzten kolaborazionista
batzuk.

3. 6. 1. Euskaldunak erbestean
• Gerra Zibilaren ostean, Eusko Jaurlaritza Parisen ezarri zen eta
milaka errefuxiaturen laguntza antolatu zuen, Mundu Gerraren
ondorioz sakabanatu arte:
– batzuk Frantzian gelditu ziren, beste batzuek Britainia Handira egin
zuren ihes,
– beste zenbait Ameriketara joan ziren; bertan euskal etxe asko zeuden,
batez ere Argentinan, Mexikon eta Venezuelan.
• Agirre lendakaria naziek konkistaturiko Europan harrapatuta gelditu
zen, eta urtebete behar izan zuen Amerikara iristeko.
• Kaos-egoera horretan, 1940an Irujo diputatuak Euzkadiko Batzar
Nazionala sortu zuen Londresen, planteamendu erradikalekin, eta
akordio politiko-militarra sinatu zuen De Gaulle jeneralaren Frantzia
• Askearekin, baina akordio horrek ez zuen ondorio praktikorik izan,
Britainia Handiko gobernua horren aurka egon zelako.

4. • Batzar horren jarduera 1942an amaitu zen, Agirrek
Estatu Batuetan abertzaleen, sozialisten eta
errepublikanoen arteko Gobernuaren agintea berriro
hartu zuenean;
– orduan, faxismoaren aurka borrokatzen ziren herri aliatuen
zerbitzuan jarri zen argi eta garbi, faxismoen porrotarekin batera
Francoren erregimenaren hondamena iritsiko zelakoan.
• Gerraren azken fasean, Eusko Jaurlaritzak Gernika
batailoia antolatu eta hori tropa alemanen aurka
borrokatu zen 1945ean, Bordeletik (Frantzia) hurbil,
garaileen esparruan kokatu ahal izateko.
• Aldi berean, Francoren aurkako indar politiko eta sindikal
guztiek Baionako Paktua sinatu zuten;
– bertan, euren arteko batasuna etaAgirreren Gobernuarekiko
konfiantza berretsi zuten, diktaduraren aurkako borrokan.

5. 6 . 2. Hasierako frankismoa
• Estatu frankista Gerra Zibilean bertan ezarri zen
Euskadin, 1936ko udan, Araban, Nafarroan eta
Gipuzkoan; eta urtebete geroago, Bizkaian.
• Bilbo hartu eta batera, Francok Autonomia Estatutua
eta kontzertu ekonomikoa ezabatu zituen, Bizkairako
eta Gipuzkoarako, altxamendu militarren aurka
egiteagatik
– Arabak eta Nafarroak, altxamenduaren alde egin zute-nez,
gorde egin zuten euren aldundien zerga-autonomia.
– Gehienbat eskuinekoa izan arren, Nafarroan errepresioa
handia izan zen, eta Gerra Zibilean 2500 nafar fusilatu
zituzten, gehienak Ebroren urbazterreko UGTko eta CNTko
nekazariak.
– Espetxeak ezkerreko presoz eta preso abertzalez bete ziren
(azken horien arrean apaiz asko).

6. • Agintari militarrek Gasteizeko apezpikua izandako
Mateo Múgica ere kanporatu zuten.
• Mundu Gerraren urteetan, euskal presoak
espetxeetatik irteten hasi ziren, eta batzuk
diktaduraren aurkako erresistentzian sartu ziren.
• Francoren lehenengo gobernuko ministro batzuk
Euskadin instalatu ziren.
– Gobernu horrek langile-eremuak katoliko bihurtzeko eta
Nazionalkatolizismo espainola sustraitzeko prozesua hasi
zuen, abertzaletasuna ezabatzeko.
• Lan horretan, karlismoaren inguruko euskal
kleroaren zati batek eta elizaren hierarkia berriak
laguntza eman zuten, batez ere «Francoren
apezpikua» zeritzoten Javier Lauzuricak.

7. • Mugimendu Nazional izeneko alderdi bakarreko
agintarien artean
– karlistak nagusitzen ziren, baina falangista, katoliko eta
antzinako monarkiko asko ere bazeuden.
• Horien arteko gatazka batzuk egon ziren, eta larriena
– falangistek karlisten ekitaldi bati Bilbon 1942an egindako
atentatua izan zen.
• Euskal eliteek erregimen frankistari egindako ekarpena
garrantzitsua izan zen, eta erregimeneko ministro batzuk
elite horietakoak ziren; esate baterako:
– Rodezno Kontea, Esteban Bilbao eta Antonio Oriol karlistak
ziren; Arrese eta Sánchez Mazas, falangistak; Lequerica ,
monarkikoa, eta Castiella, katolikoa.

8. • Bizkaiko burgesia handiak enpresei boikota egin
zien Eusko Jaurlaritzaren garaian;
• nazionalak heltzean, dirulaguntza eman zuen
Francoren garaipen militarrerako;
– izan ere, Labe Garaietako produkzioa nabarmen handiagotu
eta industrializazio azkarreko fase berria hasi zuen, eta,
– horrela, irabazi handiak lortu zituen Bilboko Burtsan.
• Aldiz, gerra osteko urteetan, biztanlerik gehienak
pobrezian bizi ziren eta oinarri-oinarrizko
produktuen
– errazionamentua jasaten zuten;
– horiek oso garesti erosten ziren «estraperloan», eta
langileek ezin zituzten eskuratu.