Baionako Hitzarmena izeneko iruzkina zuzentzeko jarraibideak

1. BAIONAKO HITZARMENA
(1945-III-31)
EGILEA: Mentxu Gandarias Ipiña

2. Euzkadik Frantzian dituen erakunde politiko eta sindikalek, Euzkadiko Gobernuarekin
batuta Francok bideratutako mugimendu iraultzailearen aurka heroikoki borrokatu zutenek,
honako hau adierazi nahi dute, etorkizuneko berezitasun ideologikoei uko egin gabe:
1. Altxamendu militarra zela-eta, indarrak batu zituztela 1936ko uztailaren 18an
abiarazitako ekintza gauzatzeko, eta batura hori berretsi egin dutela. Batura hura era
organikoan islatuta geratu zen 1936ko urriaren 7an, Euzkadiko Gobernua osatu zenean,
Errepublikako Gorteek bozkatutako Estatutuaren arabera. Gobernu haren lehendakaria José
Antonio Aguirre jaun txit gorena da.
2. Gobernu horretan konfiantza osoa dutela eta beharrezko laguntza eskainiko diotela,
Euskal Herriaren bidezko ordezkari gisa, haien helburu politiko eta sozialak jasotzen baditu,
betiere.
3. Normaltasun demokratikoa berriz ezarritakoan, euskal herriak askatasunez adieraziko
dituen nahiak errespetatu eta defendatuko dituztela.
4. Euzkadiko Gobernuak egin beharreko lana aholkatu, prestatu eta babestuko duen
erakunde aholku-emailea eratuko dutela, gerraren ondorioz euskal lurraldetik kanporatu
dituen demokraziaren aurkako erregimena desagertzean. Erakunde horren funtzionamendua
araudi egoki baten bidez arautuko da.
5. Penintsulako herri, alderdi politiko eta erakunde sindikal guztiekin batera borrokan
jarraituko dutela, Francoren gobernuaren, Falangearen eta beste edozein diktadura-
erregimenaren aurka, baita demokraziaren kontrako eta monarkiaren aldeko beste
mugimendu guztien aurka ere.

3. Euzkadik Frantzian dituen erakunde politiko eta sindikalek, Euzkadiko Gobernuarekin
batuta Francok bideratutako mugimendu iraultzailearen aurka heroikoki borrokatu zutenek,
honako hau adierazi nahi dute, etorkizuneko berezitasun ideologikoei uko egin gabe:
1. Altxamendu militarra zela-eta, indarrak batu zituztela 1936ko uztailaren 18an
abiarazitako ekintza gauzatzeko, eta batura hori berretsi egin dutela. Batura hura era
organikoan islatuta geratu zen 1936ko urriaren 7an, Euzkadiko Gobernua osatu zenean,
Errepublikako Gorteek bozkatutako Estatutuaren arabera. Gobernu haren lehendakaria José
Antonio Aguirre jaun txit gorena da.
2. Gobernu horretan konfiantza osoa dutela eta beharrezko laguntza eskainiko diotela,
Euskal Herriaren bidezko ordezkari gisa, haien helburu politiko eta sozialak jasotzen baditu,
betiere.
EGILEEN AURKEZPENA
EUSKO JAURLARITZAREN
SORKUNTZA GERRA ZIBILEAN
EUSKO JAURLARITZAREN DEFENTSA:
ERAKUNDE LEGITIMOA
3. Normaltasun demokratikoa berriz ezarritakoan, euskal herriak askatasunez adieraziko
dituen nahiak errespetatu eta defendatuko dituztela.
4. Euzkadiko Gobernuak egin beharreko lana aholkatu, prestatu eta babestuko duen
erakunde aholku-emailea eratuko dutela, gerraren ondorioz euskal lurraldetik kanporatu
dituen demokraziaren aurkako erregimena desagertzean. Erakunde horren funtzionamendua
araudi egoki baten bidez arautuko da.
5. Penintsulako herri, alderdi politiko eta erakunde sindikal guztiekin batera borrokan
jarraituko dutela, Francoren gobernuaren, Falangearen eta beste edozein diktadura-
erregimenaren aurka, baita demokraziaren kontrako eta monarkiaren aldeko beste
mugimendu guztien aurka ere.
EUSKAL HERRITARREN HITZA
ERRESPETATZEKO BEHARRA
EUSKO JAURLARITZEN LANA
ADIERAZPEN BATERATUA: DIKTADURAREN KONTRA,
DEMOKRAZIAREN ALDE, MONARKIAREN KONTRA

4. TESTUAREN IZAERA

5. TESTU MOTAJATORRIAREN
ARABERA
FORMAREN
EDUKIAREN
ARABERA
•Lehen mailako informazioa.
Gertaeraren protagonista
garaikideek idatzitako
dokumentua, hau da, testu • Edukiari begira gai nagusiaFORMAREN
ARABERA
dokumentua, hau da, testu
historikoa.
•Izaera aldetik, testu zirkunstantziala da,
lege izaerarik gabeko adierazpen publikoa da.
• Edukiari begira gai nagusia
politikoa da, Francoren
diktaduraren kontra eta
II.Errepublikaren eta Eusko
Jaurlaritzaren alde
sinatzaileak agertzen direlako.

6. EGILEA
•Egilea kolektiboa da.
•Gerra Zibila amaitu zenetik ilegalizaturik eta ondorioz
erbesteraturik dauden euskal indar politiko eta sindikal
guztiek (alderdi komunista barne) .
•Baionan honako indar hauek sinadura utzi zuten: EAJ,
UGT, Alderdi Errepublikano Federala, Euskadiko Langileen
Alkartasuna (ELA), Euskadiko Sozialisten Batzorde
Zentrala, Ezkerra Errepublikanoa, Euskadiko Alderdi
Komunista eta Eusko Abertzale Ekintza (EAE-ANV).

7. HELBURUA
•Testu publikoa da
•Itun honen helburuak, erbestean dauden euskal indar politiko eta
sindikalek Francoren erregimenaren aurka haien jarrera bateratua
adieraztea, eta Espainian demokrazia eta Errepublika ezartzeko
borrokan konpromezua berrestea lirateke.
•Hego Euskal Herriko herritarrak izango lirateke hartzaile nagusiak,
euskal oposizioaren jarreraren berri izateko baina, oihartzun
internatzionala ere izango luke testuak garai hartan erregimen
frankistaren kontrako kritika internatzionala bilatzea oposizioaren
ezinbesteko lana baitzen.
•Nazioarteko esparruko testua.

8. KOKAPENA DENBORA ETA ESPAZIOAN
Aro Garaikidean, XX. mendearen 1.zatian, II.Errepublika eta
Gerra Zibila bukatutakoan, gobernu espainiarra eta Eusko
Jaurlaritza erbestean daudenean, Francoren diktaduraren
lehenengo etapan, II.Mundu Gerra bukatzear dagoeneko
garai itxaropentsuan, 1945ean.
Testua sinatuta dago Baionan (Frantzia) Francoren
erregimenean oposizioa legez kanpokoa delako eta beraz,
diktaduraren aurkako euskal alderdi eta indar sindikalak
erbesteraturik daudelako.

9. IDEIEN SAILKAPENA

10. Euzkadik Frantzian dituen erakunde politiko eta sindikalek, Euzkadiko Gobernuarekin
batuta Francok bideratutako mugimendu iraultzailearen aurka heroikoki borrokatu zutenek,
honako hau adierazi nahi dute, etorkizuneko berezitasun ideologikoei uko egin gabe:
1. Altxamendu militarra zela-eta, indarrak batu zituztela 1936ko uztailaren 18an
abiarazitako ekintza gauzatzeko, eta batura hori berretsi egin dutela. Batura hura era
organikoan islatuta geratu zen 1936ko urriaren 7an, Euzkadiko Gobernua osatu zenean,
Errepublikako Gorteek bozkatutako Estatutuaren arabera. Gobernu haren lehendakaria José
Antonio Aguirre jaun txit gorena da.
2. Gobernu horretan konfiantza osoa dutela eta beharrezko laguntza eskainiko diotela,
Euskal Herriaren bidezko ordezkari gisa, haien helburu politiko eta sozialak jasotzen baditu,
betiere.
EGILEEN AURKEZPENA
EUSKO JAURLARITZAREN
SORKUNTZA GERRA ZIBILEAN
EUSKO JAURLARITZAREN DEFENTSA:
ERAKUNDE LEGITIMOA
3. Normaltasun demokratikoa berriz ezarritakoan, euskal herriak askatasunez adieraziko
dituen nahiak errespetatu eta defendatuko dituztela.
4. Euzkadiko Gobernuak egin beharreko lana aholkatu, prestatu eta babestuko duen
erakunde aholku-emailea eratuko dutela, gerraren ondorioz euskal lurraldetik kanporatu
dituen demokraziaren aurkako erregimena desagertzean. Erakunde horren funtzionamendua
araudi egoki baten bidez arautuko da.
5. Penintsulako herri, alderdi politiko eta erakunde sindikal guztiekin batera borrokan
jarraituko dutela, Francoren gobernuaren, Falangearen eta beste edozein diktadura-
erregimenaren aurka, baita demokraziaren kontrako eta monarkiaren aldeko beste
mugimendu guztien aurka ere.
EUSKAL HERRITARREN HITZA
ERRESPETATZEKO BEHARRA
EUSKO JAURLARITZEN LANA
ADIERAZPEN BATERATUA: DIKTADURAREN KONTRA,
DEMOKRAZIAREN ALDE, MONARKIAREN KONTRA

11. Sarrera: Frantzian erbestean dauden euskal erakunde politiko eta sindikalek, Eusko
Jaurlaritzarekin batera itun hau sinatzen dute beren indarrak batzeko eta Francoren
erregimenaren aurka egiteko. Espainian demokrazia ezartzeko eta borrokatzeko
konpromezua hartzen dute, alderdi politikoen ideologia errespetatuz.
1.1936ko urrian, Gerra Zibilaren hasieran, II.Errepublikako parlamentuak euskal
estatutua onartu zuen. Jarraian, Gernikan bilduriko euskal ordezkariek hautaturiko José
Antonio Agirre lehendakariak sorturiko Eusko Jaurlaritzan ideologia ezberdineko
alderdiak elkartu ziren. Orain, 1945ean, batasun hori berretsi nahi dute berriro Eusko
Jaurlaritza erakunde legitimoa delako (legitimotasuna Errepublikako Gorteetatik jasoa)
eta euskal alderdi eta sindikatu guztien konfiantza duelako.
2. Demokrazia ezarri ostean euskaldunek hauteskunde askeetan erabakiko dute beren2. Demokrazia ezarri ostean euskaldunek hauteskunde askeetan erabakiko dute beren
etorkizuna eta indar politikoek errespetatuko dute.
3.Eusko Jaurlaritzaren lana erbesteraturiko oposizioko euskal indar politiko eta
sindikalentzako erakunde aholku-emailea eratzea izango da. Erakunde horren
funtzionamendurako araudia zehaztuko da.
4.Amaitzeko, euskal ordezkariak Penintsulan gelditu diren oposizioko alderki politiko
eta erakunde sindikalekin batera borrokan jarraitzeko prest agertzen dira.
Errepublikaren aldeko manifestua burutzen dute demokrazia defendatuz eta Francoren
diktadura zein monarkiaren aldeko mugimenduak ere gaitzetsiz.

12. TESTUAREN IRUZKINA
TESTUINGURUA

13. INGURU HISTORIKOA. ARLO POLITIKOA
Barne politikaren ezaugarriak
Gerra Zibilaren osteko Francoren diktaduraren ezarpe-
na.
Erregimen frankistaren oinarri ideologiko nagusiak:
izaera militarra, muturreko nazionalismo espainiarra, nazio-
nalkatolizismoa, nazionalsindikalismoa, antiliberalismoa,nalkatolizismoa, nazionalsindikalismoa, antiliberalismoa,
antikomunismoa (garrantzitsua Bigarren Mundu Gerraren
osteko Gerra Hotzaren testuinguruan).
Erregimen frankistaren marku juridiko nagusia:
Lanaren Forua, Gorteak eratzeko Legea, Espainiarren
Forua, Erreferendum Legea, Buruzagitzaren Ondoren-
gotza Legea, Mugimendu Nazionalaren Printzipioak,
Estatuaren Lege Organikoa.

14. INGURU HISTORIKOA. ARLO POLITIKOA
Oposizioa:
Erantzukizun Politikoaren Legea (1939): erregimenaren
lehenengo urteetako oposizioa desagertarazteko tresna nagusia.
Garbitasun ideologikoa (udaletxeak, diputazioak, eskolak,
elizbarrutiak), atxiloketak, kontzentrazio esparruak, exekuzioak,
erbesteraketak. Oposizioaren suntsiketa sistematikoa.
Kanpo politikaren ezaugarriakKanpo politikaren ezaugarriak
Bigarren Mundu Gerraren hasiera 1939an
Ardatzeko potentziekiko harreman sendoa (laguntzaileak Gerra
Zibilean). Alemania eta Italia begikotasunez ikusi zituen Francoren
diktadurak.
Zalantzazko jarrera gerraren aurrean: neutrala-parte hartzen ez
duena-neutrala. Kanpo-politikarako ministro aldaketa.
Bigarren Mundu Gerran Aliatuek irabazi zuten.

15. INGURU HISTORIKOA. ARLO SOZIALA:
•GIZARTEAREN BANAKETA: irabazleak eta galtzaileak.
•Goseak eta gaixotasun kutsakorrek sorturiko hilkortasun altua.
•Gizarte mailan talde nagusiren babesa:
Eliza
Armada
Falange
Goi-burgesia, nekazal eremu tradizionaletako biztanleria, …Goi-burgesia, nekazal eremu tradizionaletako biztanleria, …
•Gizartea kontrolatzeko arma nagusiak
Oposizioaren desagerpena
Hezkuntzaren kontrola
Komunikabideen gaineko zentsura
Erregimenaren aldeko propaganda
Gazteriaren kontrol ideologikoa. Elkarteak gazte eta emakumeei
begira.
Elizaren kontrol morala
BELDURRA

16. Gerra Zibilaren ondoriozko hondamen ekonomikoa
eta krisi larria:
garraio sistemaren suntsiketa
energiaren horniketaren gabeziak
1.sektorearen gainbehera
etxebizitza arazoa
INGURU HISTORIKOA. ARLO EKONOMIKOA:
etxebizitza arazoa
2.sektorearen egoera hobea (Bizkaiko industria eta
Agirreren jokabidea Gerra Zibilean)
Ogasunaren porrota
etengabeko inflazioa eta bizitzaren garestitasuna
elikai eta botika falta, gosea eta errazionamendua
merkatu beltzaren agerpena

17. POLITIKA AUTARKIKOA (autohorniketa bultzatzekoa)
Estatuaren interbentzio zuzena ekonomian
2.sektorea garatzeko laguntza estatalak.
nazio-intereserako industrien izendapena (ikatza,
altzairua, hidroelektrikoak)
INI (Institutu Nacional de Industria) erakundearen
sorkuntza
inportazioen murrizketa
INGURU HISTORIKOA. ARLO EKONOMIKOA:
inportazioen murrizketa
nazionalizazioen kanpaina
AUTARKIAREN PORROTA
lehengai falta
teknologiaren atzerapena (makinaria falta)
inbertsio urriak eta garapen ezin motelagoa
1.sektorearen arazo kronikoak konpontzeko
politikarik ez
merkatu beltzaren eta goseteen iraupena
herritarren bizi-maila oso baxua.

18. TESTUAREN IRUZKINA
AURREKARIAK

19. NORTZUK DIRA EUSKAL OPOSIZIOA ORDEZKATZEN DUTENAK?
NOIZTIK? ZERI ESKER? ZERGATIK DAUDE ERBESTERATURIK?
1936ko hauteskundeak. Fronte Popularraren programan
aldarrikapen nazionalistak batu ziren.
Fronte Popularraren garaipena. Batzordea sortu zen
(Indalecio Prietok zuzendua) euskal estatutua idazteko.
Politikaren eta gizartearen erradikalizazioa
AURREKARIAK
Politikaren eta gizartearen erradikalizazioa
1936ko uztailaren 17-18: Estatu kolpe eskuindarra
Nafarroa eta Araba gehiena hasieratik altxatutakoen alde
Gerra Zibilaren hasiera. Irailean Largo Caballeroren
gobernu hetereogeneoa eta EAJren partaidetza.
1936ko urriaren 1ean: Euskal Estatutuaren onarpena
1936ko urriaren 7an: José Antonio Agirre lehendakaria eta
Eusko Jaurlaritza (ideologia asko, komunistak barne).

20. NORTZUK DIRA EUSKA L OPOSIZIOA ORDEZKATZEN DUTENAK?
NOIZTIK? ZERI ESKER? ZERGATIK DAUDE ERBESTERATURIK?
Erresistentzia antolatu: gudariak, Bilboko burdinezko
gerrikoa,…
1937ko udaberrian eraso nazionala: tropa espainiarrak,
AURREKARIAK
faxista italiarrak eta pilotu alemaniarrak.
1937ko udaberri eta udan: Bizkaia erori.
SANTOÑAKO hitzarmenaren porrota eta Eusko
Jaurlaritzaren erbestea. Lekualdatze ugari Bigarren Mundu
Gerrak eraginda.
Atzerritik egindako lana Errepublika berreskuratzeko eta
Francoren diktadura erortzeko.

21. TESTUAREN IRUZKINA
ONDORIOAKONDORIOAK

22. 1945ean Bigarren Mundu Gerraren amaiera. Espainiaren
zigorra erregimen faxista totalitarioa izateagatik.
Mundua bi bloketan banaturik: kapitalista-demokrata VS
komunista: GERRA HOTZA.
1947tik aurrera, euskal oposizioaren itxaropenak
ONDORIOAK
1947tik aurrera, euskal oposizioaren itxaropenak
zapuztuta geratu ziren.
Aliatuek Francoren erregimena etsaitzat hartu arren, Gerra
Hotzaren testuinguruan laster “lagun” bihurtu zuten
komunismoaren aurka zegoelako.
Oposizioaren lana kanpoaldetik protestak/grebak
antolatzea izan zen, neurri handi batean.

23. Kanpo politika espainiarrak bakartze politika apurtu zuen
1953an: EEBB eta Vatikanoarekiko akordioak.
1955ean, NBEk onartzen du Espainia.
Eztabaida euskal oposizoaren barruan: komunistekiko
politika bateratua mantendu Gerra Hotzan? sistema
ONDORIOAK
politika bateratua mantendu Gerra Hotzan? sistema
errepublikarraren defentsa ala monarkikoekiko hurbilketa?
1957ko PARISKO HITZARMENA eta oposizio
moderatuaren garaipena.
EKIN eta ETAren sorrera. Agirreren heriotza

24. Testuinguru itxaropentsu batean onarturiko
dokumentu bateratua Eusko Jaurlaritzaren
bitartekaritza papera onartuz eta Errepublika
sistemaren aldeko defentsa eginez.
Monarkikoak etsaitzat hartuta, hurbilketa beraz,
BALORAZIOA
Monarkikoak etsaitzat hartuta, hurbilketa beraz,
ez da aurreikusten (Indalecio Prietoren nahia).
Demokrazien jokabidea erregimen frankistarekiko
Gerra Hotzak aldarazi zuen eta bertan behera geratu
ziren betiko handik gutxira errepublikaren sistema
politikoa berreskuratzeko asmoak.