1. Quest Psychologie Quest Psychologie
xxxxxxxxx
2726
psyche
A
ls Leanne Veugen (26)
haar ouders en broer wil
zien, zet ze een dvd op.
‘Mijn vader was een fana-
tiek filmer, hij legde alles
wat we deden vast op band. Het zijn
vreemden voor me, maar ik weet in
ieder geval hoe ze eruit zagen, hoe ze
bewogen, hoe ze uit hun ogen konden
kijken. Maar ik heb geen betrouwbare
herinneringen aan ze.’
Vader, moeder, zoon en dochter
Veugen hadden op 16 juni 1993 oma
en opa van Schiphol gehaald, die terug-
kwamen van een vakantie in Canada.
Vlak voor het Limburgse dorp waar ze
woonden, ging het mis. Een betonwagen
raakte met een punt de auto waarin het
gezin zat. In een reflex duwde oma haar
vijfjarige kleindochter vanaf de achter-
bank naar beneden. Dat was Leannes
redding. ‘De hele bovenkant was van de
auto af.’
Verder
zonder
familie
Het
grootste
verlies
Op 17 juli werd vlucht MH17
uit het Oekraïense luchtruim
geschoten. Die dag verloren
sommige mensen in één klap
hun hele gezin. Hoe ga je dan
verder? Leanne Veugen, Danny
Dijkhuizen en Marjon Peeman
moesten na een vergelijkbaar
verlies hun leven opnieuw
richting geven.
Tekst Margot Smolenaars
fotografie Teska Overbeeke
Leanne verloor op
haar vijfde haar
ouders, broers en
grootouders bij een
auto-ongeluk.
»

2. Quest Psychologie Quest Psychologie
xxxxxxxxx
2928
psyche
Toen Leanne na drie dagen weg mocht
uit het ziekenhuis trok ze bij haar oom
en tante in. Daar, zo was de gedachte,
was ze tussen haar neefjes en nichtje
tenminste niet het enige kind en kon ze
opgroeien in een gezin. Van de begrafenis
kan ze zich niet veel herinneren. ‘Die vijf
kisten op een rij, dat weet ik nog. En dat
ik moest huilen.’
In het jaar na het ongeluk drong het
besef door dat haar ouders, haar broer
én haar grootouders niet meer terug
zouden komen. ‘Tot een bepaald punt
kon ik mezelf nog wijsmaken dat het een
logeerpartijtje was, dat het niet écht was.
Maar toen ik zes jaar werd, vond ik het
wel genoeg. Ik wilde naar huis. Daar heb
ik toen een enorme huilbui van gehad.
Urenlang.’
Mee het graf in
Marjon Peeman (42) was twaalf toen
haar vader na een lang ziekbed overleed
aan de gevolgen van darmkanker. Haar
moeder, een oorlogskind van een Neder-
landse moeder en een Duitse vader,
geloofde dat als ze maar deed alsof er
niks aan de hand was, het hele ‘probleem’
ook weg zou gaan. ‘Zo had ze haar jeugd
ook overleefd, waarin ze op een trauma-
tiserende manier gepest werd met haar
vader.’
Tijdens de begrafenis van haar vader
stond Marjon naast haar moeder. ‘Een
duidelijke herinnering aan haar heb ik niet
van die dag. Het was alsof ze aanwezig was
en toch ook niet. Pas toen mijn tante
tegen me zei dat ik best even tegen mijn
oom aan mocht leunen, moest ik huilen.’
Thuis nam Marjon de rol van de
zorgende volwassene op zich. ‘Mijn
moeder was het liefste met mijn vader
mee het graf in gegaan. Tenminste, zo
voelde ik dat’, zegt Marjon. Toen Marjon
volwassen was en het huis uit ging,
vertrok haar moeder naar Frankrijk, haar
grote droom. ‘Ik denk dat ze wilde kijken
of ze nog één keer opnieuw kon beginnen.
Dat is ten dele gelukt. Toch kreeg ik
altijd hints op haar naderende dood. Dan
mailde ze met Sinterklaas dat ze geld had
overgemaakt. ‘Nu ik het nog kan’, zette
ze er dan bij.’
Op een dag belde een van Marjons
ooms: het ging niet goed met haar
moeder. Wat er precies speelde, werd
niet helder. ‘Achteraf hoorde ik van haar
beste vriendin dat dat haar eerste zelf-
moordpoging was.’ Tweeënhalve maand
daarna bleef het niet bij een poging.
Marjons moeder hing zich op in haar
huis in Frankrijk. Haar beste vriendin
vond haar. In de afscheidsbrief las
Marjon dat het leven makkelijker zou
zijn geweest voor haar moeder als ze meer
steun had gekregen van haar familie en
haar kinderen. ‘Daar had ik niet eens zo
veel moeite mee. Wel met de manier
waarop ze er een einde aan had gemaakt.
Zo hárd naar zichzelf toe. Alsof ze zich-
zelf niets meer waard vond.’
Toffe gozer
Waar Marjons moeder het geweld
op zichzelf richtte, kreeg Danny
Dijkhuizen (21) te maken met geweld
van een ander. Negen jaar geleden was
hij nog onderdeel van een gezin dat
bestond uit een moeder, Shyla, en twee
broertjes, Delano en Damian. Toen
Danny tien was, leerde zijn moeder een
man kennen. ‘Een toffe gozer. Hij nam ons
mee naar de film, en naar McDonald’s. Ik
vond hem wel oké.’ Niet lang nadat ze
haar nieuwe vriend had geïntroduceerd
bij de drie jongens werd de sfeer thuis
grimmiger. Er werd geruzied, steeds
vaker en steeds heftiger. Op 13 december
2005 trof Danny zijn moeder bij thuis-
komst verdrietig aan op de bank. Ze had
flinke ruzie gehad met haar vriend. ‘Ze
vroeg of mijn broertjes en ik even naast
haar wilden komen zitten. We kropen
tegen haar aan. Ze knuffelde ons, langer
dan normaal. Daarna bracht ze mijn
broertjes naar bed. Ik mocht nog even
Jungle Book kijken.’
Tijdens het tv-kijken viel Danny in slaap.
Rampvlucht
is geen
doodvonnis
‘B
ij een ramp als die met MH17
komen bij de nabestaanden
twee processen op gang’,
zegt rouwdeskundige Daan Westerink.
Zij is zijdelings betrokken bij de
begeleiding van de nabestaanden
van de rampvlucht. ‘Het ene is
verliesgericht. Je geliefden zijn dood,
en daarmee moet je zien te dealen.
Anderzijds is het zaak je leven zonder
die geliefden vorm te geven. Hoe
daarin overeind te blijven, is de
balans die je moet zien te vinden.’
Een liefdevolle, vertrouwde
omgeving met volwassenen die je
laten rouwen op je eigen manier,
is cruciaal. ‘Sommige mensen zijn
ingetrokken bij familie, bijvoorbeeld.
Dat voelt vertrouwd, en die mensen
snappen dat je het ene weekend
wilt feesten en het andere intens
verdrietig bent. Je kunt namelijk niet
de hele dag, zeven dagen per week,
bezig zijn met dat enorme verlies.’
Weer andere nabestaanden
blijven het liefst in het ouderlijk huis
wonen, ook al zijn hun ouders er niet
meer. ‘Ik heb ooit een jonge vrouw
begeleid die na de dood van haar
ouders anderhalf jaar in haar ouderlijk
huis kon blijven wonen. Haar familie
had via de levensverzekering geregeld
dat de hypotheek netjes betaald
werd. Pas toen dat meisje er zelf aan
toe was, heeft ze het huis verkocht.
Maar de meubels van haar ouders
staan nog steeds in de opslag.’
Blijf vragen naar wat een na-
bestaande wil, benadrukt Westerink.
‘En laat ze ook herinneren, laat ze
hun verhalen vertellen, steeds weer
opnieuw als ze dat willen. Ze zijn al
zoveel kwijt, en dat maakt het rouw-
proces ook zwaar. Maar het is geen
doodvonnis. Het leven gaat door.’
Danny's moeder en
broertjes werden
vermoord door de
nieuwe vriend van
zijn moeder.
»
»

3. Quest Psychologie Quest Psychologie 3130
psyche psyche
‘Toen ik wakker werd, hoorde ik mijn
moeder en haar vriend in de gang. Ze
hadden ruzie. Achter de bank lag mijn
broertje Damian in foetushouding naar
adem te happen. Ik heb geprobeerd hem
wakker te maken, maar hij was buiten
bewustzijn.’ Meteen rende Danny naar
de slaapkamer van zijn broertje. Ook
Delano lag zwaargewond in bed. ‘Dat
zag ik niet meteen. Maar ik wist dat er
iets mis was omdat het ijskoud was in
zijn kamer. Het raam stond open, het
vroor buiten. In paniek ben ik het huis
doorgerend, maar mijn moeder kon ik
niet vinden. Terwijl ik naar buiten liep,
zag ik haar liggen op de galerij van de flat
waar we woonden. Buiten bewustzijn,
een hoop bloed om haar heen.’
Danny ging naar binnen, trok zijn
schoenen aan en zette het op een rennen.
Op weg naar zijn tante kwam hij een
man met een hond tegen. Die vroeg wat
zo’n jochie zonder jas op straat deed, in
paniek, met bloed aan zijn handen. ‘Mijn
moeder ligt daar, schreeuwde ik tegen
hem, bel de ambulance.’
Terwijl Danny doorrende naar zijn
tante, belde de voorbijganger inderdaad
112. ‘Dat weet ik, omdat bij mijn tante op
SBS breaking news voorbij kwam en ik
mijn eigen huis op televisie zag.’ Haar
moeders vriend had zichzelf ondertussen
aangegeven op het politiebureau. Hij
kreeg later vijftien jaar celstraf en tbs
voor de driedubbele moord die hij die
avond pleegde. Waarom hij Danny
spaarde, heeft hij nooit willen zeggen.
Danny zelf is ervan overtuigd dat het
toeval is dat hij nog leeft. ‘Als ik niet zo
diep had geslapen, was ik waarschijnlijk
ook de klos geweest.’
Uitzonderlijk
Rouwen om één geliefde is al heel
zwaar, weet hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie Paul Boelen.
Hij onderzoekt aan de Universiteit
Utrecht wat rouw is en hoe het kan dat
de een het verlies sneller te boven is dan
een ander. Een compleet gezin verliezen,
is uitzonderlijk. Vaak zijn de reacties
daarop dat ook. ‘De rouw is niet per se
dieper wanneer je om meerdere mensen
tegelijk verdriet hebt. Het is op zijn
minst verwarrender. Je rouwt om drie,
vier, vijf relaties die tegelijkertijd gestopt
zijn. Dat brengt een overload aan emoties
met zich mee.’
Alle factoren die rouw bemoeilijken
zijn volop aanwezig bij het verlies van
een gezin. Plotseling iemand verliezen,
onder traumatische omstandigheden.
‘Ook wie overlijdt, is van invloed op het
rouwproces. Een tiener die zijn ouder
verliest, rouwt anders dan een tiener
die zijn broer of zus verliest, omdat die
relatie anders is’, zegt Boelen. ‘De dood
van een partner of onvolwassen kind
geeft meer risico op moeilijke rouw dan
de dood van een ouder, broer of zus. Een
kind dat sterft voor het volwassen is, is
iets waar mensen hun leven lang mee
bezig kunnen blijven, met name omdat
het moeilijk is om opnieuw richting aan
het leven te geven.’
Moeilijk, ja, zegt rouwdeskundige
Daan Westerink, maar niet onmogelijk.
‘Van tevoren kun je niet zeggen: dit
verlies is zó groot, dat red je niet. Dan
zeg je eigenlijk dat je het net zo goed
kunt opgeven. Ouders die een kind
verloren hebben, zeggen achteraf: ja, je
gaat stuk, maar je moet verder. Dat doen
de meesten dan ook. Maar als je zoveel
gezinsleden verliest, ben je veel draadjes
kwijt. Je houvast is weg.’
Wat als?
Leanne worstelde daar vooral in haar
puberteit mee. Bij haar oom en tante,
die ze papa en mama noemt, voelde ze
zich alleen. ‘Ze snapten me soms gewoon
niet. Ik ben gevoelig, zij staan sterk in
hun schoenen. Zij kunnen goed leren,
ik ben een praktijkmens.’
Elk jaar heeft Leanne het zwaar op
16 juni, de dag van het ongeluk. ‘Veel
huilen. Pijn. Woede. Het gemis. Waarom
voldoening, want de reden dat ze me
berichtten, was omdat ik hen geraakt
had. Ik besefte: hier moet ik iets mee.’
Vanwege zijn ervaring als rapper –
Danny rapt onder de naam Flinke Jongen
– is hij gewend aan spreken in het open-
baar. Hij wil nu naar scholen toe, om
jongeren te laten zien dat er ondanks een
berg negativiteit nog best wat van het
leven te maken valt. ‘Dat doe ik niet
alleen omdat het mezelf een goed gevoel
geeft, maar ook omdat ik mijn moeder
en mijn broertjes iets te bewijzen heb.
Dat het me lukt in mijn eentje.’
Marjon heeft het met periodes zwaar
gehad, geeft ze grif toe. ‘Als kind heb ik
lang twee levens geleid. Eentje buitens-
huis, waar ik vrolijk mocht zijn, en eentje
binnenshuis, waar er altijd spanning
heerste.’ Uiteindelijk vond ze haar weg
in het helpen van anderen. Als lichaams-
gericht therapeut brengt ze lichaam en
geest van anderen weer in balans: mensen
die een verlies geleden hebben, zijn
getraumatiseerd of werden misbruikt.
‘Voor een groot deel heb ik mijn verleden
een plek gegeven in mijn leven van nu.
Dankzij mijn verleden kan ik anderen
verder helpen, en daar ben ik heel blij
mee.’ Dat, en het feit dat het uitzicht na
een diep dal van uitzonderlijke schoon-
heid is. ‘Ik heb de volle diepte van pijn
gevoeld. En ik heb het overleefd. Met de
even zo volle overtuiging dat het weer
goed komt.’
Ook Leanne richt haar blik op de
toekomst. Afgelopen 16 juni wachtte ze
niet handenwringend het tijdstip van het
ongeluk af, maar stond ze in de kerk, in
een witte bruidsjurk, om het ja-woord te
geven aan haar man Rob. ‘Ik wilde de
negativiteit van die dag rechttrekken
door er positieve herinneringen tegen-
over te zetten. Dat is gelukt.’ Toen ze de
foto’s van de bruiloft bekeek, zag ze het.
Die blik in haar ogen als ze naar haar
man kijkt, is precies dezelfde als die van
haar moeder. Ze herkende hem van de
filmpjes. Q
overkomt mij dit? Waarom zijn zij wel
dood en ik niet? En de wat als-vragen,
die stel ik mezelf dan ook keer op keer.
Wat als die dag anders gelopen was?’
Het zijn vragen waar toch geen
antwoord op komt, weet Danny. Terwijl
hij antwoord zou kunnen eisen op die
waarom-vraag. Toch heeft hij nooit
interesse getoond in de moordenaar van
zijn broers en moeder. Hij is niet bij zijn
proces geweest, heeft niet tegen hem
getuigd. ‘Hij heeft mijn leven wezenlijk
veranderd. Maar ik wil verder’, zegt
Danny stellig. ‘ik wil die agressie die ik
voel als ik aan hem denk, niet voeden.’
‘Bijzonder’, beoordeelt hoogleraar Paul
Boelen Danny’s reactie. ‘Het sluit aan op
de verhalen die ik tijdens mijn onderzoek
hoor. Het lijkt wel alsof zo’n gruwelijke
gebeurtenis een beslismoment is in een
leven. Of je laat het je leven beheersen
met alle gevolgen van dien, of je besluit
er nog iets van te maken. Het gaat erom
of zo iemand met hulp van een liefdevolle
omgeving erin slaagt een nieuwe koers te
vinden.’
Voor Danny kwam die na het EO-
programma Jong, waar hij twee jaar
geleden voor het eerst sinds de moord
over zijn leven praatte. Na de uitzending
kreeg hij een lawine aan positieve reacties.
‘Elk berichtje was mooi. Dat gaf veel
Marjon was twaalf
toen haar vader
overleed. Haar
moeder pleegde
een aantal jaar
later zelfmoord.
Vastgelopen
in de rouw
J
aarlijks sterven 140.000
mensen in Nederland. 2000
daarvan zijn jonger dan
achttien jaar. Eén op de vijf
nabestaanden heeft moeite zich
aan te passen aan het leven
zonder hun geliefde. 5 procent
blijft zo lang in de rouw hangen,
dat er problemen ontstaan. Paul
Boelen, hoogleraar klinische
psychologie aan de Universiteit
van Utrecht: ‘Normaal breekt na
een periode waarin het verdriet
overheerst een tijd aan waarin
nabestaanden weer gaan werken,
hun relaties met hun vrienden
onderhouden en daar ook weer
van kunnen genieten. Mensen
die vastlopen, doen dat niet. Ook
na dat eerste jaar na de dood
van hun geliefde blijven ze thuis,
werken ze niet, verstoppen ze
zich voor hun vrienden. Voor
mensen die vastlopen in rouw,
kan cognitieve gedragstherapie
of online rouwbegeleiding goed
werken.’
‘Ik rende in
paniek door
het huis, maar
mijn moeder
kon ik niet
vinden’
»