Vai trò, trách nhiệm của xã hội trong phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay.doc

Viết thuê đề tài giá rẻ trọn gói - KB Zalo/Tele : 0973.287.149
Luanvanmaster.com – Cần Kham Thảo - Kết bạn Zalo/Tele : 0973.287.149
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
PHẠM MINH HẢI
VAI TRÒ, TRÁCH NHIỆM CỦA XÃ HỘI TRONG PHÒNG
CHỐNG THAM NHŨNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH: LUẬT HỌC Hệ đào tạo: Chính
quy Khóa học: QH-2015-L
HÀ NỘI

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
PHẠM MINH HẢI
VAI TRÒ, TRÁCH NHIỆM CỦA XÃ HỘI TRONG PHÒNG
CHỐNG THAM NHŨNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH: LUẬT HỌC Hệ đào tạo: Chính
quy Khóa học: QH-2015-L
NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS, TS VŨ CÔNG GIAO
HÀ NỘI

LỜI CAM ĐOAN
“Tôi xin cam đoan đây này là nghiên cứu của riêng tôi. Các tài liệu, tư liệu
được sử dụng trong báo cáo có nguồn dẫn rõ ràng, các kết quả nghiên cứu là
quá trình lao động trung thực của tôi”.
Tác giả
Phạm Minh Hải

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc tới
PGS,TS Vũ Công Giao, người hướng dẫn khoán luận tốt nghiệp của tôi. Sự
hướng dẫn, góp ý tận tình và những câu hỏi hóc búa của thầy đã giúp tôi định
hướng, quyết tâm và hoàn thành bản khoá luận tốt nghiệp.
Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô giáo bộ môn hành
chính – hiến pháp đã giúp tôi lĩnh hội những kiến thức cơ bản về lĩnh vực
quan trọng này.
Xin trân trọng cảm ơn Khoa Luật - Đại học Quốc gia, ngôi trường đã
đào tạo cử nhân luật học giúp tôi có những kiến thức, ấp ủ hoài bão với nghề
nghiệp tương lai.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 5/2019
Phạm Minh Hải

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ..........................................................................................................1
CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ VAI TRÒ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI
TRONG PHÒNG CHỐNG THAM NHŨNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 6
1.1 Nhận thức chung về phòng, chống tham nhũng.....................................6
1.1.1. Khái niệm tham nhũng.........................................................................6
1.1.1 Khái niệm phòng chống tham nhũng....................................................7
1.2 Sự tham gia của các chủ thể trong việc phòng chống tham nhũng ở
Việt Nam...........................................................................................................9
1.2.1 Cơ sở xã hội..........................................................................................9
1.2.2 Cở pháp lý...........................................................................................12
Tiểu kết chương 1..........................................................................................28
CHƯƠNG 2. ĐƯỜNG LỐI, CHÍNH SÁCH CỦA ĐẢNG, PHÁP LUẬT
CỦA NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC PHÒNG CHỐNG THAM NHŨNG Ở
VIỆT NAM.....................................................................................................29
2.1 Quan điểm của Đảng và Nhà nước........................................................29
2.1.1 Tổng quan ...........................................................................................29
2.1.2 Thực tiễn.............................................................................................30
2.2 Khung pháp luật cơ bản .........................................................................35
2.2.1 Tổng quan ...........................................................................................35
2.2.2 Cơ sở pháp lý......................................................................................37
Tiểu kết chương 2..........................................................................................61
CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN CÔNG TÁC PHÒNG CHỐNG THAM
NHŨNG Ở VIỆT NAM.................................................................................62
3.1 Hoạt động Ban chỉ đạo tw về phòng chống tham nhũng từ 2013 – 2018 62
3.1.1. Thuận lợi............................................................................................63

3.1.2. Thách thức .........................................................................................67
3.2 Thúc đẩy “Xã hội” nhân tố quan trọng trong phòng, chống tham
nhũng tại Việt Nam .......................................................................................69
3.2.1 Thành công .........................................................................................69
3.2.2 Hạn chế, bất cập..................................................................................77
3.2.3 Đề xuất................................................................................................79
Tiểu kết chương 3..........................................................................................82
KẾT LUẬN ....................................................................................................84
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................85

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
TỪ VIẾT TẮT TỪ ĐẦY ĐỦ
PCTN Phòng, chống tham nhũng
MTTQVN Mặt trận Tổ quốc Việt nam
MTTQ Mặt trận Tổ quốc
TTND Thanh tra nhân dân
GSĐTCCĐ Giám sát đầu tư của cộng đồng
UBND Uỷ Ban nhân dân
TW Trung ương

MỞ ĐẦU
I. Tính cấp thiết của đề tài
Tham nhũng đã bóp méo đi sự thật phá hoại liêm chính hoặc thông qua
công cụ là vật chất, lợi ích ban tặng để tác động tinh thần, tới các mối quan hệ
để làm lợi, làm giàu bất chính hoặc bất hợp pháp cho bản thân, cho những
người thân cận hoặc để tạo cơ hội cho những kẻ khác làm những hành vi sai
phạm. Tham nhũng có thể diễn ra ở khu vực công và khu vực tư do các quan
hệ lợi ích của các chủ thể có quyền lực tạo ra.
Do tính chất phổ biến và có xu hướng phát triển của nó, đấu tranh phòng
chống tham nhũng từ lâu đã là mỗi quan tâm hàng đầu của tất cả các quốc gia
trên thế giới và trong đó có Việt Nam. Việt Nam với tâm thế quan điểm rõ ràng
“Phòng, chống tham nhũng là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh
đạo của Đảng, phát huy sức mạnh tổng hợp của các ngành, các cấp, nhấn mạnh
trách nhiệm người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, đơn vị, đề cao vai trò của xã
hội, các tổ chức đoàn thể và quần chúng nhân dân”. Thực tiễn đã cho thấy Việt
Nam đã có một cơ sở pháp lý tốt để tạo nên các chủ thể đại diện cho xã hội tham
gia PCTN. Theo Chương V, Luật phòng, chống tham nhũng 2005, các chủ thể xã
hội trong phòng, chống tham nhũng bao gồm: Mặt trận tổ quốc Việt Nam; Báo
chí và truyền thông; Ban thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư cộng đồng;
Doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề; Người dân.
Đây là những chủ thể xã hội quan trọng được pháp luật trao quyền để
thực hiện PCTN, nhờ sự trao quyền đó các chủ thể này đã tạo nên một thế “
Vững mạnh” trên mặt trận phòng chống tham nhũng góp phần quan trọng
thực hiện “Chiến lược quốc gia phòng, chống tham nhũng”.
Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, tôi quyết định chọn đề tài “Vai trò,
trách nhiệm của xã hội trong phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay”
1

để làm đề tài Khoá luận tốt nghiệp cử nhân ngành Luật học với mong muốn
nghiên cứu, tìm hiểu rõ hơn nữa về pháp luật phòng, chống tham nhũng ở
Việt Nam; cũng như làm rõ vai trò, trách nhiệm của xã hội trong phòng,
chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay; để có những đánh giá, kết quả khách
quan về công tác phòng chống tham nhũng của các chủ thể xã hội, từ đó chỉ ra
những hạn chế và có đề xuất phù hợp trong bối cảnh pháp luật của nước ta
hiện nay.
II. Tình hình nghiên cứu đề tài
Từ trước đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu, tài liệu khoa học,
các bài viết có đề cập các vấn đề liên quan đến nội dung này một cách trực
tiếp hoặc gián tiếp như:
-Về sách và giáo trình: Chu Hồng Thanh, Vũ Công Giao, Nguyễn Đăng
Dung, Phạm Hồng Thái, đồng chủ biên (2013), Giáo trình lý luận và pháp
luật về phòng, chống tham nhũng, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội; Vũ
Công Giao, Nguyễn Quốc Văn (2017), Phát huy vai trò của xã hội trong
phòng chống tham nhũng (sách chuyên khảo), Nhà xuất bản Hồng Đức; TS
Trần Hậu Thành, TS Nguyễn Thế Huấn (2006), Tìm hiểu Luật phòng, chống
tham nhũng và một số quy định của Bộ Luật Hình Sự hiện hành về xử lý tội
tham nhũng (dưới dạng hỏi và đáp), Nhà xuất bản lý luận chính trị;
-Về các đề tài, công trình nghiên cứu khoá học: Phan Thị Hiền (2008),
Dân biết, dân bàn, dân kiểm tra trong phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam
hiện nay, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội,
Hà Nội; Nguyễn Thị Kim Ngân (2013), Phổ biến, giáo dục pháp luật ở cơ sở
trên địa bàn thành phố Hà Nội, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật – Đại
học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội; Bùi Quang Huy (2008), Tham nhũng và vấn đề
phòng, chống tham nhũng trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền ở
nước ta hiện nay, Luận văn thạc sỹ, Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội…
2

-Về các bài viết đăng trên: Tạp chí Nội Chính, Nghiên cứu lập pháp,
Báo nhân dân, Báo lao động…
Những nghiên cứu trên đã củng cố kiến thức, cung cấp một lượng thông
tin lớn về cả lý luận và thực tiễn về “Vai trò, trách nhiệm của xã hội trong
phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay”. Đó là cơ sở quan trọng để
giúp chúng ta nhìn nhận kết quả phòng chống tham nhũng trong thời gian gần
đây, để từ đó đưa ra một số giải pháp về nâng cao vai trò, trách nhiệm của xã
hội trong phòng, chống tham nhũng tại Việt Nam.
III. Mục đích nghiên cứu đề tài
Khoá luận này sẽ đề cập đến khía cạnh pháp lý cho việc thúc đẩy vai
trò, trách nhiệm của xã hội trong phòng chống tham nhũng ở Việt Nam. Với
mục đích đem lại nét tổng quan của pháp luật Viêt Nam về phòng, chống
tham nhũng. Đồng thời đưa ra tổng kết và một vài giải pháp cụ thể, trong việc
bảo đảm và nâng cao chất lượng thực hiện quyền và nghĩa vụ cho các chủ thể
xã hội. Giúp thúc đẩy tinh thần phòng, chống tham nhũng ở mỗi cá nhân và
nhấn mạnh nêu cao trách nhiệm của các chủ thể xã hội trong công cuộc
phòng, chống tham nhũng đầy gian nan hiện nay.
IV. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của Khoá luận: Những vấn đề lý luận cơ bản về vai
trò, trách nhiệm xã hội trong phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay,
những chỉ đạo đường lối, chính sách của Đảng về công tác phòng, chống tham
nhũng, quyền và nghĩa vụ của các chủ thể xã hội trong phòng, chống tham nhũng
ở Việt Nam được thể hiện trong pháp luật của nhà nước. Phân tích thực trạng,
đánh giá tình hình tham gia của xã hội trong việc phòng, chống tham nhũng ở
Việt Nam, những ưu điểm, bất cập còn tồn tại, đề xuất giải pháp.
Phạm vi nghiên cứu: Khoá luận tập trung nghiên cứu những nội dung
cơ bản:
3

1.Đưa ra tầm quan trọng, sự cần thiết của các chủ thể xã hội trong
phòng, chống tham nhũng ở nước ta hiện nay.
2.Phân tích cơ sở, điều kiện pháp lý bảo đảm quyền, nghĩa vụ cho các
chủ thể xã hội trong việc phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam.
3.Đánh giá thực tiễn công tác phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam,
trong thời gian gần đây.
Từ đó đưa ra ưu điểm, hạn chế, đề xuất một số giải pháp nhằm đảm bảo và
nâng cao vai trò xã hội trong phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay.
V. Phương pháp nghiên cứu
Để làm rõ các vấn đề cần nghiên cứu, tác giả sử dụng chủ yếu các biện
pháp nghiên cứu bao gồm:
- Tổng hợp – đánh giá.
- So sánh – đánh giá.
- Phân tích – đánh giá.
VI. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
Khoá luận là công trình khoa học tốt nghiệp ở cấp độ Cử nhân đề cập
đến vấn đề “Vai trò, trách nhiệm của xã hội trong phòng chống tham nhũng ở
Việt Nam hiện nay”. Cung cấp những kiến thức, thông tin, luận điểm, kết quả
và đề xuất có giá trị tham khảo với các cơ quan nhà nước trong việc hoàn
thiện pháp luật nói chung và pháp luật phòng, chống tham nhũng nói riêng để
tiếp tục phòng, chống tham nhũng có hiệu quả hơn nữa trong những thời gian
tiếp theo.
VII. Cơ cấu của Khoá luận tốt nghiệp
Khoá luận này ngoài phần mở đầu, được chia thành 3 chương với nội
dung cơ bản như sau:
- Chương 1. Khái quát về vai trò trách nhiệm xã hội trong phòng chống
tham nhũng ở Việt Nam hiện nay.
4

1.1 Nhận thức chung về phòng, chống tham nhũng
1.2 Sự tham gia của các chủ thể trong việc phòng chống tham nhũng ở Việt Nam
- Chương 2. Đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước
trong việc phòng chống tham nhũng ở Viêt Nam.
2.1 Quan điểm của Đảng và Nhà nước
2.2 Khung pháp luật cơ bản
- Chương 3. Đánh giá thực tiễn công tác phòng chống tham nhũng ở Việt Nam.
3.1 Hoạt động Ban chỉ đạo tw về phòng chống tham nhũng từ 2013 - 2018
3.2 Thúc đẩy “Xã hội” nhân tố quan trọng trong phòng, chống tham nhũng
tại Việt Nam
5

CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ VAI TRÒ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI
TRONG PHÒNG CHỐNG THAM NHŨNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
1.1 Nhận thức chung về phòng, chống tham nhũng
1.1.1. Khái niệm tham nhũng
Tham nhũng vấn nạn hiện hữu của nhiều quốc gia trên thế giới, ở mỗi
quốc gia đều có biểu hiện riêng biệt theo nghĩa hẹp: Nước Đức tham nhũng là
hiện tượng mất phẩm chất, hối lộ, đút lót, thường xảy ra đối với công chức có
quyền hành; Nước áo tham nhũng là hiện tượng lừa đảo, hối lộ, bóc lột; Thụy
Sỹ tham nhũng là hậu quả nghiêm trọng của sự vô tổ chức của tầng lớp có
trách nhiệm trong bộ máy Nhà nước, đó là hành vi phạm pháp để phục vụ lợi
ích cá nhân (Từ điển Bách Khoa của Thụy Sỹ). Nước Pháp tham nhũng bao
gồm những hành vi lạm dụng quyền hạn để thu vén lợi ích vật chất (Từ điển
bách khoa)1 .
Còn ở Việt Nam nhìn nhận ở nghĩa hẹp và khái niệm được pháp luật quy
định (tại Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005, sửa đổi và bổ sung một số
điều vào các năm 2007 và 2012): “Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ,
quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi” (Khoản 2, Điều 1). Theo
Luật người có chức vụ, quyền hạn chỉ giới hạn ở những người làm việc trong các
cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc hệ thống chính trị; nói cách khác là ở các cơ quan,
tổ chức, đơn vị có sử dụng ngân sách, vốn, tài sản của Nhà nước. Được thể hiện
bao gồm các quy định ở ( Khoản 2, Khoản 3, Điều 1): a) Cán bộ, công chức, viên
chức; b) Sĩ quan quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng trong cơ
quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ
sĩ quan chuyên môn – kỹ thuật trong cơ quan, đơn vị
1http://voer.edu.vn/m/khai-niem-ve-tham-nhung/96184e98 , truy cập 11/3/2019
6

thuộc Công an nhân dân; c) Cán bộ lãnh đạo, quản lý trong doanh nghiệp của
Nhà nước tại doanh nghiệp; d) Người được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ
có quyền hạn trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó.
Việc giới hạn như vậy nhằm tập trung đấu tranh chống những hành vi
tham nhũng ở khu vực xảy ra phổ biến nhất, chống có trọng tâm, trọng điểm,
thích hợp với việc áp dụng các biện pháp phòng, chống tham nhũng như: kê
khai tài sản, công khai, minh bạch trong hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn
vị, xử lý trách nhiệm của người đứng đầu.
Từ đó bao quát theo nghĩa rộng, tham nhũng không phải là một khái
niệm trừu tượng mà biểu hiện thông qua hành vi cụ thể mà theo pháp luật các
quốc gia, theo xác định Công ước phòng, chống tham nhũng sẽ bị coi là biểu
hiện tham nhũng. Tham nhũng là: bóp méo đi sự thật phá hoại liêm chính
hoặc thông qua công cụ là vật chất, lợi ích ban tặng để tác động tinh thần, tới
các mối quan hệ để làm lợi, làm giàu bất chính hoặc bất hợp pháp cho bản
thân, cho những người thân cận hoặc để tạo cơ hội cho những kẻ khác làm
những hành vi sai phạm. Tham nhũng có thể diễn ra ở khu vực công và khu
vực tư do các quan hệ lợi ích của các chủ thể có quyền lực tạo ra. Khái niệm
rộng này cho chúng ta thấy bản chất, biểu hiện dù tham nhũng có phân loại
“Tham nhũng lớn hay tham nhũng nhỏ” thì nó luôn mang đậm bản chất phi
nghĩa, phi pháp. Đó là những hành vi bị lên án được thể hiện ngay tại Luật ở
các quốc gia và Công ước quốc tế.
1.1.1 Khái niệm phòng chống tham nhũng
Tham nhũng là hiện tượng xã hội gắn liền với sự ra đời và tồn tại của
nhà nước. Nó xảy ra ở các quốc gia không phân biệt kinh tế giữa các vùng
lãnh thổ, không phân biệt chế độ chính trị, tôn giáo. Hành vi tham nhũng đang
len lỏi hàng ngày, hàng giờ thể hiện ở tất cả các lĩnh vực công việc và cuộc
sống của con người trên khắp hành tinh để pháp vỡ trật tự công bằng trong xã
7

hội. Sự mất kiểm soát, buông lỏng để cho hành vi tham nhũng “ hoá phép” là
vô cùng nghiêm trọng, vì vậy phòng chống tham nhũng là quốc sách hàng đầu
của tất cả các quốc gia. Để xây dựng, bảo vệ pháp quyền và phát triển sự công
bằng lợi ích trong xã hội giữa các chủ thể. “Tham nhũng là hậu quả của sự
thiếu hụt ba yếu tốt gồm trách nhiệm giải trình, sự liêm chính và tính minh
bạch trong bối cảnh tồn tại sự chuyên quyền độc đoán và tuỳ ý hành động do
thiếu sự kiểm soát của các cơ quan và công chức nhà nước”2
.
Do tính chất phổ biến và có xu hướng phát triển của nó, đấu tranh
phòng chống tham nhũng từ lâu đã là mỗi quan tâm hàng đầu của tất cả các
quốc gia trên thế giới và trong đó có Việt Nam. Việt Nam với tâm thế quan
điểm rõ ràng “Phòng, chống tham nhũng là trách nhiệm của cả hệ thống chính
trị dưới sự lãnh đạo của Đảng, phát huy sức mạnh tổng hợp của các ngành,
các cấp, nhấn mạnh trách nhiệm người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, đơn vị,
đề cao vai trò của xã hội, các tổ chức đoàn thể và quần chúng nhân dân”3
.
Chính vì vậy, “PCTN được hiểu là tổng thể các biện pháp của các cơ
quan có thẩm quyền tham gia vào quá trình phòng ngừa ngăn chặn, đấu tranh
đẩy lùi và xoá bỏ các chủ thể được cho là có các hành vi tham nhũng”. Vấn
đề phòng chống tham nhũng của Việt Nam được thể hiện thông qua hợp tác
quốc tế và thực thi cụ thể hoá pháp luật ở trong quốc gia.
Ở trong nước không thể không nhắc đến những chỉ đạo trực tiếp trong
chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam qua các giai đoạn và trong Hiến
pháp. Từ đó được luật hoá đi sâu vào thực tiễn của đời sống với nhiều văn bản
pháp luật như: Luật phòng, chống tham nhũng 2005 (sửa đổi bổ sung các năm
2007 và 2012), Luật phòng chống tham nhũng 2018 sắp có hiệu lực T7/2018),
2 UNDP ( 2004), Anti-corruption- Practice Note, tlđd, tr.2.
3
Nghị quyết số 21/NQ-CP ngày 12 tháng 05 năm 2009 của Chính Phủ, Ban hành chiến lược quốc
gia phòng, chống tham nhũng đến năm 2020
8

Luật thực hành tiết kiệm chống lãng phí 2013, Bộ luật hình sự 2015 ( sửa đổi bổ
dung năm 2017)…vv. Các chủ thể đại diện tham gia phòng, chống tham nhũng
được pháp luật trao quyền và được pháp luật bảo vệ. Từ đó thông qua hoạt động
tiến hành các biện pháp để ngăn chặn và đấu tranh mầm mống phát sinh tham
nhũng, các hành vi của người có chức vụ, quyền hạn nhằm chiếm đoạt bất hợp
pháp lợi ích vật chất hoặc lợi ích khác cho mình hoặc người thân cận.
1.2 Sự tham gia của các chủ thể trong việc phòng chống tham nhũng ở
Việt Nam
1.2.1 Cơ sở xã hội
Là một căn bệnh xuất phát từ lợi ích và gắn liền với quyền lực công,
tham nhũng xuất hiện từ rất sớm trong xã hội loài người. Nó đặc biệt trở thành
vấn nạn khi các nhà nước ra đời; Lịch sử Việt Nam cho thấy không phải đợi
đến thời kỳ hiện đại, tham nhũng xuất hiện ngay trong các nhà nước chủ nô và
phong kiến4
.
Cho dù còn bị hạn chế nhiều tư tưởng phong kiến song nhìn chung các
triều đại đã có cách thức để phòng ngừa tham nhũng. Từ lịch sử nhìn ra chúng
ta càng khẳng định thêm vai trò của xã hội trong phòng chống tham nhũng
qua các giai đoạn lịch sử. Lịch sử còn cho thấy các triều đại phong kiến Việt
Nam cũng đã có những biện pháp quan trọng để phòng ngừa tham nhũng.
Pháp luật phong kiến Việt Nam xưa cũng quy định khá đầy đủ về xây dựng bộ
máy phong kiến tập quyền, không thể bỏ qua bộ luật tiêu biểu là luật Hồng
Đức đã có nhiều cải cách mạnh mẽ như giám sát lẫn nhau giữa các quan lại.
Bộ luật Hồng Đức còn phân công mỗi bộ phận phụ trách một việc, các bộ
phải chịu giám sát của các khoa, công việc của các Đạo do các hiến ty giám
4
Chu Hồng Thanh, Vũ Công Giao, Nguyễn Đăng Dung, Phạm Hồng Thái, đồng chủ biên (2013),
Giáo trình lý luận và pháp luật về phòng, chống tham nhũng, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà
Nội, trang 108.
9

sát, các quan lại chịu sự giám sát lẫn nhau, quan trên giám sát quan dưới5
.
Dưới thời đó họ còn phát huy vai trò xã hội, trong đó có nhân dân, đặc biệt coi
trọng vai trò của nhân dân trong việc tố cáo hành vi tham nhũng. Các triều đại
còn tạo ra cơ chế khuyến khích và bảo vệ người tố giác hành vi tham nhũng,
như tố giác việc biển thủ tiền thuế sẽ được miễn lao dịch 3 năm, rồi trọng
thưởng biểu dương.
Còn ở Việt Nam hiện nay, khái niệm “xã hội” được hiểu theo rất nhiều
nghĩa khác nhau. Theo nghĩa đơn giản nhất đó là một tập thể hay một nhóm
người được phân biệt với các nhóm người khác bằng các lợi ích, mối quan hệ
đặc trưng, chia sẻ cùng một thể chế và có cùng văn hoá. Chủ nghĩa Mác –
Lênin nhìn nhận xã hội không phải là tập hợp giản đơn các cá nhân, mà là
biểu hiện tổng số những mối liên hệ và những quan hệ của các cá nhân đối với
nhau6
. Theo nghĩa rộng, “xã hội” là toàn bộ các hình thức hoạt động chung
của con người đã hình thành trong lịch sử. “xã hội” thường được dùng để chỉ
một tập đoàn người được hiểu như một hiện thực của các thành viên của nó,
hoặc là chỉ một môi trường của con người mà cá nhân được hoà nhập vào,
môi trường đó được xem như là toàn bộ các lực lượng có tổ chức và có hệ
thống tôn ti trật tự tác động lên cá nhân7
.
Các lý thuyết về sự kiểm soát quyền lực nhà nước từ phía xã hội đã và
đang ảnh hưởng tích cực đến nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Theo đó,
trong PCTN, sự giám sát từ phía xã hội có vai trò hạn chế tối đa sự lạm dụng
quyền lực nhà nước vì mục đích cá nhân. Theo triết lý Phật giáo về bản ngã
nhân sinh thì con người có bản tính tham, sân, si. Một trong những biểu hiện
5
Chương v, Giáo trình lý luận và pháp luật phòng, chống tham nhũng, trang 109.
6
C.Mác và Ph. Ăngghen, Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hn, 1998, Tr.46, ph.I,tr.355.
7
Từ điển bách khoa Việt Nam, Nxb. Từ điển bách khoa, Hn, 2005, Tập 4, Tr.965.
10

của nó là tham lam, đam mê quyền lực. Điều này dẫn đến khó kiểm soát, gây
nên tổn thất cho người khác và cho xã hội8
.
Từ những nhận định trên ta thấy việc tổ chức vận hành bộ máy quyền
lực quản lý nhà nước từ trung ương đến địa phượng nếu không có “Kiếm soát
quyền lực” thì sẽ bị thao túng. Vì vậy kiểm soát quyền lực nhà nước là một
việc làm luôn được đặt song song, gắn với nó là xây dựng xã hội dân chủ. Khi
nhà nước vận hành mọi hoạt động của nhà nước đều phải công khai và nằm
trong tầm kiểm soát của xã hội, mọi lạm quyền, tuỳ tiện của những người thực
thi công vụ sẽ ít có cơ hội diễn ra và do đó, tham nhũng khó nảy sinh. Từ góc
độ này cho thấy rằng tất cả các quốc gia trong đó có việt nam, sự giám sát nhà
nước từ phái xã hội là đương nhiên, tất yếu, xuất phát từ chính nguồn gốc tạo
lập cho sự ra đời và hoàn thiện của nhà nước.
Từ lúc Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản tuyên ngôn độc lập khai sinh ra
nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Người đã nhấn mạnh “Tất cả mọi người
đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể
xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và
quyền mưu cầu hạnh phúc”. Từ những tư tưởng về một xã hội bình đẳng đã
tạo ra sự nghiệp“Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng” kế thừa của chủ
nghĩa Mác – Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh để phát triển qua từng năm
tháng. Tới nay tư tưởng nhà nước pháp quyền trong hiện đại ngày nay được
ghi nhận ở Điều 2 Hiến pháp năm 2013: “Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ
nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do
Nhân dân, vì Nhân dân”. Qua đó, chúng ta càng khẳng định vai trò xã hội
trong đấu tranh và PCTN theo dòng lịch sử. PCTN không chỉ xuất phát từ lý
8
PGS.TS. Nguyễn Đăng Dung (2005), Sự hạn chế quyền lực Nhà nước, Nxb. Đại học Quốc Gia
HN, Hà Nội
11

thuyết kiểm soát quyền lực nhà nước từ phía xã hội mà còn xuất phát từ bản
chất của Nhà nước Việt Nam theo ghi nhận của Hiến pháp “Là Nhà nước của
nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân”9
. PTCN là nhiệm vụ của toàn xã hội,
khoản 2, Điều 8 Hiến pháp 2013 quy định “Các cơ quan nhà nước, cán bộ,
công chức, viên chức phải tôn trọng Nhân dân, tận tuỵ phục vụ Nhân dân, liên
hệ chặt chẽ với Nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của Nhân dân;
kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí và mọi biểu hiện quan liêu,
hách dịch cửa quyền”. Có một cơ sở xã hội khá toàn diện với các chủ thể từ
Trung ương tới địa phương. Các chủ thể này đại diện cho quyền, lợi ích chính
đáng của nhân dân và phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong PTCN.
1.2.2 Cở pháp lý
Thực tiễn đã cho thấy Việt Nam đã có một cơ sở pháp lý tốt để tạo nên
các chủ thể đại diện cho xã hội tham gia PCTN. Theo Chương V, Luật phòng,
chống tham nhũng 2005, các chủ thể xã hội trong phòng, chống tham nhũng
bao gồm: Mặt trận tổ quốc Việt Nam; Báo chí và truyền thông; Ban thanh tra
nhân dân, Ban giám sát đầu tư cộng đồng; Doanh nghiệp, hiệp hội doanh
nghiệp, hiệp hội ngành nghề; Người dân. Đây là những chủ thể xã hội quan
trọng được pháp luật trao quyền để thực hiện PCTN, nhờ sự trao quyền đó các
chủ thể này đã tạo nên một thế “Vững mạnh” trên mặt trận phòng chống tham
nhũng góp phần quan trọng thực hiện “Chiến lược quốc gia phòng, chống
tham nhũng”.
* Mặt trận Tổ quốc Việt Nam:
“Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có trách nhiệm vận động nhân dân tích
cực tham gia thực hiện Luật PCTN là tham gia vào cuộc đấu tranh đầy cam
9
Vũ Công Giao, Nguyễn Quốc Văn (2017), Phát huy vai trò của xã hội trong phòng chống tham
nhũng (sách chuyên khảo), Nxb Hồng Đức, Hà Nội, trang 16
12

go, phức tạp và gian khổ; đòi hỏi phải có quyết tâm cao, bản lĩnh vững vàng,
có giải pháp phù hợp, thực hiện kiên trì bền bỉ và lâu dài” (theo Hội nghị lần
thứ 3, Uỷ ban TW MTTQVN tham gia thực hiện Luật PTCN và Luật Thực
hành tiết kiệm, chống lãng phí).
Với việc ban hành Luật MTTQVN 2015 với căn cứ theo Hiến pháp
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam với 8 chương và 41 điều đã củng
cố và thể hiện rõ chức năng nhiệm vụ của MTTQVN.
Điều 23, Luật MTTQVN 2015 nêu rõ sự tham gia phòng, chống tham
nhũng, lãng phí
1. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia phòng, chống tham nhũng, lãng
phí với các nội dung sau đây:
a) Tuyên truyền, vận động Nhân dân thực hiện pháp luật về phòng,
chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí;
b) Yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền áp dụng biện pháp
phòng ngừa tham nhũng, lãng phí; xác minh vụ việc tham nhũng, lãng phí; xử
lý người có hành vi tham nhũng, lãng phí;
c) Kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền bảo vệ, khen thưởng đối
với người có công phát hiện, tố cáo hành vi tham nhũng, lãng phí.
2. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phải xem xét, trả lời yêu
cầu, kiến nghị của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam theo quy định của pháp luật.
Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, với 44 tổ chức thành viên của Mặt
trận và 7 Hội đồng tư vấn đã phối hợp chặt chẽ, hiệu quả với các cơ quan
chính quyền nhà nước để tăng cường đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao
đạo đức trong xã hội, trách nhiệm công vụ với những người làm công tác nhà
nước, nhất là giáo dục đông đảo thanh thiếu niên, đoàn viên, đảng viên… để
học tập tư tưởng Hồ Chí Minh và tuyên truyền phát huy các tầng lớp nhân dân
về Luật PCTN, tạo nên một thế trân mạnh mẽ trong xã hội, để kiên quyết đấu
13

tranh đẩy lùi tư tưởng xấu và lên án phòng, chống hành vi tham nhũng trong
xã hội. Nhân dân tham gia MTTQVN thông qua các tổ chức thành viên; thông
qua tổ chức thành viên có thể tham gia ý kiến, phản ánh, kiến nghị MTTQVN
để phản ánh và kiến nghị với Đảng, Nhà nước.
Với mạng lưới tổ chức MTTQVN ở TW, ở địa phương (cấp tỉnh, cấp
huyện, cấp xã), đã góp phần thực hiện giám sát và phản biện xã hội, thực hiện
tốt công tác giám sát PCTN ở các cấp trên địa bàn. Từ đó động viên “phong
trào” thúc đẩy các tầng lớp nhân dân thực hiện tốt các quyền và nghĩa vụ; phát
hiện tố cáo những hành vi tham nhũng, có biện pháp bảo vệ và hình thức khen
thưởng xứng đáng đối với những người đã có hành động dũng cảm phát hiện
và tố giác tham nhũng. Uỷ ban MTTQ các cấp, các thành viên tuân thủ khuân
khổ Hiến pháp, pháp luật, phối hợp, hành động hiệu quả và phải nghiêm chỉnh
thực hiện kiểm điểm, kiểm tra công việc nội bộ, trong đó có hoạt động các
ban, đơn vị kinh tế, các quỹ, các chương trình dự án do Uỷ ban MTTQ các
cấp, các tổ chức thành viên quản lý và công tác tài sản, tài chính các cơ quan.
Không được để xảy ra tham nhũng trong nội bộ, tổ chức MTTQ và các thành
viên của Mặt trận. Người đứng đầu MTTQ hoặc tổ chức Mặt trận phải có
trách nhiệm nếu để xảy ra vi phạm tham nhũng nơi mình quản lý điều hành.
Độc lập hoặc phối hợp có hiệu quả với các cơ quan Đảng, Nhà nước;
thúc đẩy minh bạch “Phát huy dân chủ, sáng tạo”. Trong thời gian vừa qua
Trung ương MTTQ đã phối hợp hiệu quả với Ban chỉ đạo Trung ương về
PCTN đã ban hành văn bản và tuyên truyền, giáo dục nhân dân và các tổ chức
thành viên MTTQ khắp mọi nơi. Hành động hiệu quả với Chính phủ, điển
hình như: (Thông qua Chương trình hành động Quốc gia phổ biến, giáo dục
pháp luật và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật cho cán bộ, nhân dân ở xã
phường, thị trấn từ năm 2005 đến năm 2010. Chương trình đã cụ thể 4 đề án
14

(i) Đưa thông tin pháp luật đến cán bộ, nhân dân thông qua phương tiện thông
tin đại chúng và các thiết chế văn hoá thông tin ở xã, phường, thị trấn; (ii)
Xây dựng và đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động chấp hành pháp luật
trong cộng đồng dân cư; (iii) Tăng cường công tác phổ biến, giáo dục pháp
luật về khiếu nại tố cáo ở xã, phường, thị trấn; (iv) Phát huy vai trò của cơ
quan và cán bộ tư pháp trong phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức
chấp hành luật cho cán bộ, nhân dân ở xã, phường, thị trấn). MTTQ đã thực
hiện giám sát, phát hiện, tố cáo tham nhũng và phản biện xã hội. MTTQ thực
hiện qua 03 hình thức nền tảng:
- Thực hiện giám sát thông qua việc giải quyết đơn thư kiếu nại, tố cáo
của công dân, công khai độc lập không lệ thuộc về nhân sự và thủ tục vào các
cơ quan Nhà nước.
- Động viên, hướng dẫn nhân dân thực hiện quyền giám sát, qua đó,
tổng hợp phản ánh, kiến nghị của nhân dân và có ý kiến chính thức với cơ
quan nhà nước có thẩm quyền.
- Tham gia một số hoạt động của cơ quan nhà nước để qua đó giám sát
hoạt động của cơ quan này.
* Báo chí và truyền thông Việt Nam
Báo chí là sản phẩm thông tin về các sự kiện, vấn đề trong đời sống xã
hội thể hiện bằng chữ viết, hình ảnh, âm thanh, được sáng tạo, xuất bản định
kỳ và phát hành, truyền dẫn tới đông đảo công chúng thông qua các loại hình
báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử (khoản 1, Điều 3 Luật Báo chí 2016).
Báo chí là người bạn đồng hành cùng xã hội mọi lúc mọi nơi trong mọi vấn
đề, báo chí cơ quan ngôn luận và phản biện cho toàn xã hội thúc đẩy nỗ lực
vào công cuộc thay đổi cuộc sống. Cùng với đó truyền thông sẽ làm lan toả
hoạt động chia sẻ, truyền đạt thông tin thông qua trao đổi ý tưởng, cảm xúc, ý
định thái độ… thông qua các phương tiện khác như thông qua điện tử, cử chỉ
15

ngôn ngữ và hành vi; truyền thông giúp lan tỏa thông tin một cách nhanh
tróng, thuận lợi mà không bị trở ngại về địa lý.
Báo chí và truyền thông Việt Nam trong thời gian vừa qua đã phát triển
mạnh mẽ và song hành cùng toàn Đảng, toàn dân và cả hệ thống chính trị
trong công tác phòng chống tham nhũng. Thông qua báo cáo đánh giá công
tác báo chí năm 2018; tính đến tháng 11/2018, cả nước có khoảng 19.000 nhà
báo được cấp Thẻ Nhà báo; số lượng Hội viên Hội Nhà báo là 23.893. Cả
nước hiện có 844 cơ quan báo chí in với 184 báo in, 660 tạp chí và 24 cơ quan
báo chí điện tử độc lập10
. Nhờ sự chuyển biến đó mà nhiều vụ án tham nhũng
đã bị phát hiện và đưa ra xét xử công khai, thu hút sự chú ý của đông đảo dư
luận xã hội. Theo chiến lược Quốc gia về PCTN đến năm 2020 đã chỉ rõ một
trong những phương pháp nhầm nâng cao nhận thức và phát huy vai trò của
toàn xã hội trong PCTN là: Đẩy mạnh và đa dạng hoá các hình thức tuyên
truyền nhằm nâng cao nhận thức cho nhân dân về biểu hiện, tác hại của tham
nhũng; phát huy vai trò của báo chí trong công tác PCTN; bảo đảm việc cung
cấp thông tin kịp thời, chính xác về các vụ việc tham nhũng cho các cơ quan
báo chí11
. Luật PCTN đã cụ thể hoá quy định về vai trò trách nhiệm của báo
chí trong công tác PCTN tại Điều 75 Luật PCTN 2018: (i) Cơ quan báo chí,
nhà báo có trách nhiệm đấu tranh chống tham nhũng, đưa tin về hoạt động
phòng, chống tham nhũng và vụ việc tham nhũng; (ii) Cơ quan báo chí, nhà
báo có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có thẩm quyền cung
cấp thông tin liên quan đến hành vi tham nhũng; (iii) Cơ quan, tổ chức, đơn
10 (2018) Hội nghị Báo chí toàn quốc tổng kết công tác năm 2018, triển khai nhiệm vụ năm 2019
http://congly.vn/thoi-su/hoi-nghi-bao-chi-toan-quoc-tong-ket-cong-tac-nam-2018-trien-khai-
nhiem-vu-nam-2019-281918.html, truy cập 18/3/2019
11
16

vị, cá nhân được yêu cầu có trách nhiệm cung cấp thông tin theo quy định của
pháp luật về báo chí và quy định khác của pháp luật có liên quan; (iv) Cơ quan
báo chí, nhà báo có trách nhiệm phản ánh khách quan, trung thực và chấp hành
các quy định khác của pháp luật về báo chí, quy tắc đạo đức nghề nghiệp khi đưa
tin về hoạt động phòng, chống tham nhũng và vụ việc tham nhũng.
Nghị định số 47/2007/NĐ-CP ngày 27/3/2007 của Chính Phủ quy định
chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật PCTN về vai trò, trách
nhiệm của Xã hội trong PCTN đã quy định cụ thể tại chương 3, trách nhiệm
của báo chí:
Một là, Tuyên truyền, động viên nhân dân tham gia phòng, chống tham
nhũng; Cơ quan báo chí, nhà báo thông qua hoạt động nghề nghiệp của mình
có trách nhiệm:
(i) Tuyên truyền về chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của
Nhà nước về phòng, chống tham nhũng; tuyên truyền về công tác phòng,
chống tham nhũng của các cơ quan, tổ chức.
(ii) Phản ánh và hướng dẫn dư luận xã hội, động viên nhân dân tích cực
tham gia đấu tranh chống tham những.
(iii) Biểu dương tinh thần và những việc làm tích cực của tập thể, cá
nhân trong công tác phòng, chống tham nhũng; bảo vệ người tố cáo hành vi
tham nhũng.
(iv) Lên án, đấu tranh với người có hành vi tham nhũng.
Hai là, Việc thu thập, cung cấp thông tin về vụ việc có dấu hiệu tham
nhũng:
(i) Khi nhận được kiến nghị, phản ánh, tin, bài của công dân về vụ việc
có dấu hiệu tham nhũng hoặc thông qua hoạt động nghề nghiệp của mình phát
hiện vụ việc có dấu hiệu tham nhũng, cơ quan báo chí, nhà báo có quyền: Thu
thập thông tin, tài liệu theo quy định của pháp luật để làm rõ về vụ việc có
17

dấu hiệu tham nhũng; Yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền cung
cấp thông tin, tài liệu có liên quan đến vụ việc có dấu hiệu tham nhũng theo
quy định của pháp luật.
(ii) Khi nhận được yêu cầu của cơ quan báo chí, nhà báo quy định tại
điểm b khoản 1 Điều này, cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền có trách
nhiệm cung cấp thông tin, tài liệu cho cơ quan báo chí, nhà báo, giúp cho báo
chí thông tin chính xác, kịp thời. Việc yêu cầu cung cấp thông tin của cơ quan
báo chí, nhà báo về vụ việc tham nhũng và trách nhiệm cung cấp thông tin của
các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền được thực hiện theo quy định tại
Điều31 Luật Phòng, chống tham nhũng và Nghị định số 120/2006/NĐ-CP của
Chính phủ ngày 20 tháng 10 năm 2006 quy định chi tiết và hướng dẫn thi
hành một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng và các quy định khác
của pháp luật.
Ba là, Việc đưa tin của cơ quan báo chí, nhà báo về phòng, chống
tham nhũng:
(i) Cơ quan báo chí, nhà báo có quyền đưa tin phản ánh về vụ việc tham
nhũng và hoạt động phòng, chống tham nhũng. Khi đưa tin về vụ việc tham
nhũng, người có hành vi tham nhũng, cơ quan báo chí, nhà báo phải đưa tin
trung thực, khách quan và chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc đưa tin đó.
Cơ quan báo chí phát hiện hoặc nhận dược tố cáo của công dân về vụ việc có
dấu hiệu tham nhũng thì phải báo ngay cho cơ quan điều tra hoặc Viện kiểm
sát nhân dân bằng văn bản. Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân có trách
nhiệm thụ lý và trả lời cho báo chí cách giải quyết. Cơ quan báo chí có quyền
đưa tin về vụ việc có dấu hiệu tham những từ các thông tin, tài liệu mà mình
có được và chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính chính xác, trung thực của
thông tin được đăng tải trên báo chí. Trường hợp có căn cứ cho rằng kiến
nghị, phản ánh, tin, bài, tố cáo của công dân về vụ việc tham nhũng không có
18

cơ sở thì cơ quan báo chí thông báo cho công dân về việc không đưa tin và
nêu rõ lý do.
(ii). Tổng biên tập, nhà báo chịu trách nhiệm về việc đưa tin và chấp
hành pháp luật về báo chí, đạo đức nghề nghiệp trong hoạt động báo chí.
(iii). Cơ quan báo chí, nhà báo không được đưa tin về những vụ việc
không có căn cứ rõ ràng; đưa tin sai sự thật; phương hại đến lợi ích quốc gia,
lợi ích của tổ chức, cá nhân, ảnh hưởng đến uy tín, danh dự, nhân phẩm của
công dân; không được tiết lộ bí mật nhà nước, bí mật quân sự, an ninh, kinh
tế, đối ngoại và các thông tin khác theo quy định của pháp luật.
(iv). Cơ quan báo chí, nhà báo có quyền và nghĩa vụ từ chối tiết lộ họ
tên, địa chỉ, bút tích của người tố cáo, người cung cấp thông tin về vụ việc
tham những, về người có hành vi tham nhũng nếu có hại cho người đó, trừ
trường hợp có yêu cầu của Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân hoặc Chánh
án Toà án nhân dân cấp tỉnh hoặc tương đương trở lên để phục vụ cho việc
điều tra, truy tố, xét xử.
(v). Khi đưa tin trên báo chí về vụ việc có dấu hiệu tham những, cơ
quan báo chí, nhà báo đưa tin sai sự thật phải cải chính, xin lỗi theo quy định
của pháp luật về báo chí. Nếu lợi dụng quyền thông tin báo chí để xuyên tạc,
vu khống thì tuỳ theo tính chất, mức độ của hành vi vi phạm mà bị xử lý theo
quy định của pháp luật; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường, bồi hoàn theo
quy định của pháp luật.
Trong đó trách nhiệm của Hội Nhà báo Trong phạm vi nhiệm vụ, quyền
hạn của mình, Hội Nhà báo các cấp có trách nhiệm:
(i) Tuyên truyền, động viên cơ quan báo chí, nhà báo là hội viên của
mình tham gia phòng, chống tham nhũng.
19

(ii) Kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung,
ban hành mới các quy định của pháp luật để hoàn thiện cơ chế, chính sách
quản lý nhằm phòng, chống tham nhũng.
(iii) Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan báo chí, nhà báo là hội
viên của mình bị đe doạ trả thù, trù dập khi đưa tin về phòng, chống tham nhũng;
(iv) Phối hợp với Bộ Văn hoá - Thông tin xây đựng quy định về đạo
đức, quy tắc nghề nghiệp của nhà báo.
(v) Trong quá trình tác nghiệp, khi có căn cứ cho rằng việc thông tin về vụ
việc tham nhũng có thể dẫn đến nguy hại đến tính mạng, sức khoẻ, danh dự,
nhân phẩm của mình, nhà báo có quyền đề nghị cơ quan báo chí và cơ quan nhà
nước có thẩm quyền áp dụng những biện pháp cần thiết để bảo vệ mình.
(vi) Khi nhận được đề nghị được bảo vệ của nhà báo, cơ quan báo chí
có trách nhiệm áp dụng ngay các biện pháp cần thiết theo thẩm quyền hoặc đề
nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng các biện pháp cần thiết bảo vệ
nhà báo đó. Cơ quan nhà nước có thẩm quyền có trách nhiệm áp dụng ngay
các biện pháp cần thiết để bảo vệ cơ quan báo chí, nhà báo.
* Ban thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư cộng đồng
Ban thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư cộng đồng là những cánh
tay nối dài giám sát tại xã, phường, thị trấn, trong cơ quan nhà nước, đơn vị
sự nghiệp, doanh nghiệp của nhà nước trong pham vi nhiệm vụ, quyền hạn
của mình giám sát thiệc thực hiện các quy định pháp luật về PCTN. Theo
Thông tư hướng dẫn về tổ chức và hoạt động của Ban thanh tra nhân dân, Ban
giám sát đầu tư của cộng đồng tại xã, phường, thị trấn, năm 2017:
Ban thanh tra nhân dân có nhiệm vụ, quyền hạn sau: (i) Giám sát cơ
quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm ở xã, phường, thị trấn trong việc thực
hiện chính sách, pháp luật; việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản
ánh; việc thực hiện dân chủ ở cơ sở. Khi phát hiện có dấu hiệu vi phạm pháp
20

luật, thì kiến nghị người có thẩm quyền xem xét, xử lý theo quy định của pháp
luật và giám sát việc thực hiện kiến nghị đó; (ii) xác minh những vụ việc do
Chủ tịch UBND cấp xã giao; (iii) tham gia việc thanh tra, kiểm tra tại xã,
phường, thị trấn theo đề nghị của cơ quan nhà nước có thẩm quyền; cung cấp
thông tin, tài liệu, cử người tham gia khi được yêu cầu; (iv) kiến nghị Chủ tịch
UBND cấp xã xử lý vi phạm theo thẩm quyền và khắc phục sơ hở, thiếu sót
được phát hiện qua hoạt động giám sát, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp
của công dân, cơ quan, tổ chức, đơn vị; (v) kiến nghị Chủ tịch UBND và Ủy
ban MTTQ Việt Nam cấp xã các hình thức động viên, biểu dương, khen
thưởng tập thể, cá nhân phát hiện sai phạm và có thành tích trong công tác;
(vi) tiếp nhận kiến nghị, phản ánh của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có
liên quan đến phạm vi giám sát của Ban TTND;(vii) thực hiện nhiệm vụ,
quyền hạn khác do pháp luật quy định.
Ban giám sát đầu tư của cộng đồng tại xã, phường, thị trấn có nhiệm vụ:
(i) Trong quá trình giám sát, nếu Ban GSĐTCCĐ phát hiện thấy dấu
hiệu vi phạm pháp luật trong quá trình thực hiện dự án gây ảnh hưởng nghiêm
trọng đến sản xuất, an ninh, văn hóa-xã hội, môi trường sinh sống của cộng
đồng; không công khai thông tin về chương trình, dự án đầu tư theo quy định
của pháp luật thì kiến nghị các cấp có thẩm quyền đình chỉ thực hiện đầu tư,
vận hành dự án; (ii) phản ánh với các cơ quan quản lý nhà nước về kết quả
giám sát và kiến nghị biện pháp xử lý.
(Theo Nghị định số 47 – 2007 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành
một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng về vai trò, trách nhiệm của xã
hội trong phòng, chống tham nhũng được nêu rõ): (i) Việc giám sát của Ban
thanh tra nhân dân thông qua tiếp nhận các ý kiến phản ánh của nhân dân, cán
bộ, người lao động về vụ việc có dấu hiệu tham nhũng; trực tiếp thu thập các
thông tin, tài liệu trong việc thực hiện các quy định pháp luật về phòng, chống
21

tham nhũng của cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm ở xã, phường, thị
trấn, của cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước; (ii)
phát hiện hành vi tham nhũng, vụ việc tham nhũng của cơ quan, tổ chức, cá
nhân ở xã, phường, thị trấn, cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh
nghiệp nhà nước; (iii) trực tiếp hoặc thông qua Ban Thường trực Ủy ban Mặt
trận Tổ quốc xã, phường, thị trấn, Ban chấp hành công đoàn cơ sở kiến nghị
với Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn, Người đứng đầu cơ quan
nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước hoặc cơ quan, tổ chức có
thẩm quyền xem xét, giải quyết vụ việc có dấu hiệu tham nhũng, hành vi tham
nhũng và giám sát việc giải quyết đó.
Quyền hạn của Ban thanh tra nhân dân trong quá trình giám sát việc
thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng: (i) Trong quá trình giám sát
việc thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng, Ban Thanh tra nhân
dân có quyền đề nghị Chủ tịch Hội đồng nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân
xã, phường, thị trấn, Người đứng đầu cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp,
doanh nghiệp nhà nước cung cấp các thông tin, tài liệu liên quan đến việc
giám sát. (ii) Trường hợp phát hiện vụ việc có dấu hiệu tham nhũng, người có
hành vi tham nhũng thì Ban Thanh tra nhân dân kiến nghị Chủ tịch Hội đồng
nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn, Người đứng đầu cơ
quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước hoặc cơ quan, tổ
chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét, giải quyết. (iii) Trong thời hạn mười
lăm (15) ngày, kể từ ngày nhận được kiến nghị, cơ quan, tổ chức, cá nhân có
trách nhiệm xem xét, giải quyết và thông báo kết quả giải quyết cho Ban
Thanh tra nhân dân. Trường hợp kiến nghị không được xem xét, giải quyết
hoặc thực hiện không đầy đủ thì Ban Thanh tra nhân dân có quyền kiến nghị
Chủ tịch Hội đồng nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân huyện, quận, thị xã thuộc
tỉnh hoặc kiến nghị cấp trên trực tiếp của Người đứng đầu cơ quan nhà nước,
22

đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước hoặc cơ quan, tổ chức, cá nhân có
thẩm quyền khác xem xét, giải quyết.
Các Ban công tác Mặt trận, Ban thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu
tư cộng đồng các tổ chức đoàn thể đã phối hợp hiệu quả. Thực hiện quy chế
dân chủ ở cơ sở, pháp luật về khiếu nại, tố cáo, các ban thanh tra nhân dân
qua giám sat đã phát hiện nhiều vụ việc tham nhũng, tiêu cực; đã đề xuất
Đảng, chính quyền giải quyết kịp thời những bức xúc nảy sinh, xử lý sai phạm
của cán bộ, đảng viên khi thực hiện các chương trình, dự án phát triển kinh tế
- xã hội ở địa phương12
.
* Người dân
Người dân có vai trò quan trọng trong việc phát triển đất nước nói
chung và PCTN nói riêng. Suy cho cùng theo Hiến pháp Việt Nam 2013
“Nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả
quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân – Nhà nước bảo đảm và pháy huy
quyền làm chủ của Nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền
con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ,
công bằng, văn minh”. Pháp luật tôn trọng và bảo vệ quyền, lợi ích của người
dân.
Nhắc lại phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng về công tác
phòng chống tham nhũng (PCTN), là muốn thành công, hiệu quả cao, phải có
sự tham gia tích cực của nhân dân; trong những năm vừa qua pháp luật nước
ta đã có hướng thay đổi và hoàn thiện hơn nữa để thúc đẩy phát huy vai trò
của người dân trong PCTN. Như cụ thể hoá lợi ích của nhân dân trong các Bộ
luật, luật…; đặc biệt đó là Pháp lệnh khiếu nại tố cáo của công dân năm 1991;
12
23

Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998 ( sửa đổi, bổ sung các năm 2004 và 2005) kế
thừa là Luật tố cáo năm 2018…Trong những năm gần đây đặc biệt khi Quốc
hội đã thông qua và thay đổi Luật tố cáo năm 2018, Luật tiếp công dân năm
2013, Luật phòng chống tham nhũng năm 2018 mới thay đổi và sắp có hiệu
lực vào 1/7/2019. Có thể thấy rằng trong những thời gian qua pháp luật Việt
Nam đã nâng cao vị thế vai trò của người dân, chủ thể quan trọng trong tố cáo
và phát hiện hành vi tham nhũng, người dân sống và làm việc theo pháp luật
trong cuộc sống hoạt động hàng ngày, vì vậy họ sẽ rất dễ để phát hiện và bắt
gặp những hành vi lệch chuẩn của cán bộ, công chức viên chức nhà nước
trong việc thực nhiệm nhiệm vụ. Chính vì vậy người dân có quyền khiếu nại,
tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái
pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân; người dân được bảo vệ và pháp luật
nghiêm cấm trả thù người khiếu nại tố cáo hoặc lợi dụng quyền khiếu nại, tố
cáo để vu khống, vu cáo làm hại người khác.
Ngoài những luật cơ sở trên các bộ ban ngành, cơ quan ngang bộ còn ban
hành nhiều văn bản pháp luật khác để hướng dẫn thực hiện luật giúp người dân
có thể tiếp cận một cách dễ dàng và những người thực thi công quyền nhà nước
hiểu rõ hơn để làm đúng trách nhiệm của mình trước công dân và xử lý khiếu
nại, tố cáo của công dân một cách thuận lợi và đúng nhất. Như ngày 31/10/2014,
Thanh tra Chính phủ đã ban hành Thông tư 07/2014/TT-TTCP quy định quy
trình xử lý đơn khiếu nại, đơn tố cáo, đơn kiến nghị, phản ánh; người gửi khiếu
nại, tố cáo, khiến nghị tới các quan: hành chính nhà nước, người có thẩm quyền
trong cơ quan hành chính nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp
nhà nước, đơn vị lực lượng vũ trang.
Luật tiếp công dân năm 2013, nêu rõ quy định trách nhiệm tiếp công
dân và nghĩa vũ của người đến khiếu nại, tố cáo, khiến nghị, phản ánh, quy
định tổ chức hoạt động tiếp công dân tại Trự sở tiếp công dân, địa điểm tiếp
24

công dân, tổ chức hoạt động tiếp công dân. Luật cũng nên rõ trách nhiệm tiếp công
dân từ các cơ quan TW tới các cơ quan địa phương, cơ quan hành chính các cấp và
cơ quan dân cử đại diện các cấp. Việc tiếp công dân tuân thủ Điều 3, nguyên tắc tiếp
công dân: (i) việc tiếp công dân phải được tiến hành tại nơi tiếp công dân của cơ
quan, tổ chức, đơn vị; (ii) việc tiếp công dân phải bảo đảm công khai, dân chủ, kịp
thời; thủ tục đơn giản, thuận tiện; giữ bí mật và bảo đảm an toàn cho người tố cáo
theo quy định của pháp luật; bảo đảm khách quan, bình đẳng, không phân biệt đối
xử trong khi tiếp công dân; (iii) tôn trọng, tạo điều kiện thuận lợi cho công dân thực
hiện việc khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh theo quy định của pháp luật. Công
dân có thể đề đạt, uỷ quyền thông qua các cơ quan đại diện dân cử như: MTTQ xã,
phường, Ban thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng. Điều 77, Luật
phòng chống tham nhũng: Công dân tự mình hoặc thông qua Ban thanh tra nhân
dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng hoặc thông qua tổ chức mà mình là thành
viên tham gia phòng, chống tham nhũng; Ban thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu
tư của cộng đồng, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, giám sát việc thực
hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng.
Còn về bảo vệ người tố cáo, Luật tố cáo năm 2018 đã dành chương VI
bảo vệ người tố cáo. Trong đó nghi nhận trách nhiệm của nhà nước trong việc
bảo vệ người tố cáo, nhằm đảm bảo và kêu gọi tinh thần tố cáo phát huy trong
nhân dân và toàn xã hội. ( Điều 47. Người được bảo vệ, phạm vi bảo vệ); (i)
bảo vệ người tố cáo là việc bảo vệ bí mật thông tin của người tố cáo; bảo vệ vị
trí công tác, việc làm, tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm của
người tố cáo, vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi
của người tố cáo (gọi chung là người được bảo vệ); (ii) người tố cáo được bảo
vệ bí mật thông tin cá nhân, trừ trường hợp người tố cáo tự tiết lộ.
Bên cạnh việc thúc đẩy tham gia PCTN thì người dân cũng cần phải
nâng cao tinh thần để nhận biết đúng sai trước những biểu hiện hành vi tham
25

nhũng, tránh tình trạng người dân bị kẻ xấu lợi dụng, dẫn tới “hoả mù đơn
thư” bằng những thủ đoạn đơn, thư, tố cáo nặc danh không đủ bằng chứng
dẫn tới thực hiện sai quyền và nghĩa vụ tố cáo của công dân và có thể dẫn tới
hành vi, vi phạm pháp luật cho cá nhân mình.
*Doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề
Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp là nạn nhân của tệ tham nhũng, sách
nhiễu từ những người có chức vụ, quyền hạn, nhưng không ít doanh nghiệp đã
tìm cách móc nối với những kẻ thoái hoá, biến chất trong bộ máy nhà nước,
tiếp tay cho hành vi tham nhũng để mưu lợi; điều đó ảnh hưởng đến những
doanh nghiệp làm ăn đứng đắn, chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, làm xấu đi
môi trường kinh doanh và tạo xa sự bất bình đẳng trong xã hội; Chính vì vậy,
tham gia PCTN là trách nhiệm tất yếu của doanh nghiệp và những người tham
gia hoạt động trong các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh13
. Pháp luật nói chung
và Pháp luật PCTN nói riêng đã quy định: Điều 87, doanh nghiệp có trách
nhiệm thông báo về hành vi tham nhũng và phối hợp với cơ quan, tổ chức, cá
nhân có thẩm quyền trong việc xác minh, kết luận về hành vi tham nhũng;
trong bản thân mỗi doanh nghiệp cần có cơ chế kiểm soát nội bộ nhằm ngăn
ngừa tham ô, đưa hối lộ; các hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề có
trách nhiệm tổ chức, động viên, khuyến khích hội viên cuả mình xây dựng
văn hoá kinh doanh lành mạnh, phi tham nhũng và kiến nghị với nhà nước
hoàn thiện cơ chế chính sách quản lý nhằm PCTN.
Từ Pháp luật PCTN đã cụ thể hoá các quy định của Luật PCTN, tại
Nghị định 47/2007:
13
Chu Hồng Thanh, Vũ Công Giao, Nguyễn Đăng Dung, Phạm Hồng Thái, đồng chủ biên (2013),
Giáo trình lý luận và pháp luật về phòng, chống tham nhũng, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà
Nội, Hà Nội, trang 290
26

(i) Doanh nghiệp có trách nhiệm tuyên truyền pháp luật về phòng,
chống tham nhũng cho cán bộ, người lao động trong doanh nghiệp; vận động
cán bộ, người lao động thực hiện các quy định của Luật Phòng, chống tham
nhũng; tổ chức các hình thức động viên, giáo dục cán bộ, người lao động
trong doanh nghiệp thực hiện quy tắc ứng xử trong hoạt động của doanh
nghiệp để phòng ngừa tham nhũng;
(ii) Hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề có trách nhiệm tổ chức
tuyên truyền pháp luật về phòng, chống tham nhũng cho các hội viên của hiệp
hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề; vận động hội viên thực hiện các quy
định của Luật Phòng, chống tham những; động viên, khuyến khích các hội
viên xây dựng văn hoá kinh doanh lành mạnh, phi tham nhũng; xây dựng, ban
hành và tổ chức thực hiện quy tắc ứng xử của cán bộ, người lao động trong
doanh nghiệp để phòng ngừa tham nhũng;
(iii) Các doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, ngành nghề thực hiện áp
dụng các biện pháp phòng ngừa tham nhũng thông qua việc thực hiện cạnh
tranh lành mạnh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp; thực
hiện đầy đủ nghĩa vụ của doanh nghiệp đối với Nhà nước và người lao động
trong doanh nghiệp; thực hiện chế độ thống kê theo quy định của pháp luật;
thực hiện dân chủ, công khai, minh bạch trong hoạt động của doanh nghiệp;
xây dựng và thực hiện các quy định về kiểm soát nội bộ nhằm phòng, chống
tham nhũng; khuyến khích việc phát hiện, tố cáo các hành vi tham nhũng.
Nghiêm cấm đưa hối lộ cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền dưới
mọi hình thức;
(iv) Các doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, ngành nghề có trách
nhiệm ban hành và tổ chức thực hiện các quy định về kiểm soát nội bộ trong
doanh nghiệp nhằm phòng ngừa tham nhũng, kịp thời phát hiện và xử lý theo
27

thẩm quyền các hành vi tham nhũng phát sinh trong nội bộ hoặc kiến nghị cơ
quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xử lý;
(v) Khi phát hiện có hành vi tham những thì doanh nghiệp, hiệp hội
doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề có trách nhiệm thông báo cho cơ quan, tổ
chức, cá nhân có thẩm quyền về hành vi tham nhũng đó; khi nhận được yêu
cầu của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền, doanh nghiệp, hiệp hội
doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề có trách nhiệm cung cấp thông tin mà
mình có được về vụ việc có dấu hiệu tham nhũng, đồng thời áp dựng các biện
pháp cần thiết trong phạm vi quyền và trách nhiệm của mình để phối hợp với
cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xác minh, làm rõ vụ việc tham
nhũng, người có hành vi tham nhũng;
(vi) Doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề có
quyền kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung hoặc
hủy bỏ các văn bản pháp luật không phù hợp, làm phát sinh tham nhũng, góp
phần hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật, nâng cao hiệu lực quản lý nhà
nước, hiệu quả công tác đấu tranh chống tham nhũng.
Tiểu kết chương 1
Qua chương 1, khái quát về vai trò trách nhiệm xã hội trong phòng
chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay, đã giúp chúng ta có thêm nhận thức,
hiểu rõ được hiện tượng “tham nhũng” dưới một vài góc nhìn ở Việt Nam. Từ
nhiều cách nhìn nhận để thấy được sự phi nghĩa của “tham nhũng” và tính cấp
bách phải phòng ngừa. Xác định giải pháp phòng chống tham nhũng toàn diện
nhất ở Việt Nam hiện nay là có sự tham gia đồng thuận của các chủ thể trong
xã hội. Từ cơ sở xã hội, cơ sở pháp lý đã chỉ ra những điều kiện tiên quyết
cho các chủ thể xã hội tham gia phòng chống tham nhũng tại Việt Nam.
28

CHƯƠNG 2. ĐƯỜNG LỐI, CHÍNH SÁCH CỦA ĐẢNG, PHÁP LUẬT
CỦA NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC PHÒNG CHỐNG THAM NHŨNG Ở
VIỆT NAM
2.1 Quan điểm của Đảng và Nhà nước
2.1.1 Tổng quan
Trong điều kiện Đảng cầm quyền, Nhà nước là công cụ, phương tiện
thực hiện đường lối, chính sách của Đảng, đưa đường lối, chính sách của
Đảng vào cuộc sống, bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng đối với xã hội. Trong
quá trình lãnh đạo Nhà nước và xã hội, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn chăm
lo lãnh đạo xây dựng bộ máy nhà nước, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức
trong bộ máy nhà nước, cùng với đó kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham
ô, tham nhũng và đạt kết quả quan trọng, được nhân dân đồng tình, ủng hộ.
Từ trước đến nay, Đảng ta đã ban hành rất nhiều chỉ thị, nghị quyết để
lãnh đạo cuộc đấu tranh chống tham nhũng. Nghị quyết số 14/NQ/TW ngày
15-5-1996 về quan điểm chỉ đạo và một số giải pháp để đấu tranh chống tham
nhũng của Bộ Chính trị khóa VII đã chỉ rõ: Đấu tranh chống tham nhũng là
một bộ phận cấu thành quan trọng trong toàn bộ sự nghiệp đấu tranh cách
mạng của Đảng và nhân dân ta hiện nay. Nó góp phần nâng cao vai trò lãnh
đạo của Đảng, tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước, xây dựng Đảng và kiện
toàn bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh, thực hiện quyền dân chủ của
nhân dân… Đấu tranh chống tham nhũng phải gắn liền và phục vụ cho đổi
mới kinh tế - xã hội, giữ vững ổn định chính trị, tăng cường đại đoàn kết toàn
dân, thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược là xây dựng chủ nghĩa xã hội
và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Chống tham nhũng là cuộc đấu
tranh hết sức phức tạp, đòi hỏi có sự lãnh đạo toàn diện và tuyệt đối của Đảng,
quan điểm, nguyên tắc xây dựng Luật phòng, chống tham nhũng chủ
29

yếu dựa trên các quan điểm lớn đã được chỉ ra tại Nghị quyết số 14-NQ/TW
ngày 15-5-1996 và trong một số văn kiện khác của Đảng như sau:
- Đấu tranh chống tham nhũng phải gắn chặt với đổi mới kinh tế - xã
hội, nâng cao đời sống của nhân dân, giữ vững ổn định chính trị, tăng cường
đại đoàn kết toàn dân;
- Đấu tranh chống tham nhũng phải gắn liền và phục vụ cho đổi mới hệ
thống chính trị, xây dựng Đảng và kiện toàn, tăng cường đoàn kết nội bộ;
- Chống tham nhũng phải gắn liền với chống quan liêu, lãng phí;
- Đấu tranh chống tham nhũng phải kết hợp giữa xây, phòng và chống.
Vừa tích cực phòng ngừa, vừa xử lý nghiêm mọi hành vi tham nhũng;
- Đẩy mạnh phòng và chống tham nhũng một cách chủ động, huy động
và phối hợp chặt chẽ mọi lực lượng đấu tranh chống tham nhũng, thực hiện
chống tham nhũng ở mọi cấp, mọi ngành;
- Đấu tranh chống tham nhũng là nhiệm vụ lâu dài, phải tiến hành kiên
quyết, kiên trì và thận trọng, không nóng vội, không chủ quan; phải có kế
hoạch cụ thể, có bước đi vững chắc; sử dụng nhiều biện pháp, trong đó lấy
giáo dục làm cơ sở, lấy pháp chế làm đảm bảo14
.
2.1.2 Thực tiễn
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhìn nhận tệ nạn tham nhũng là
loại kẻ thù cực nguy hiểm, kẻ thù ở bên trong “nội xâm” , “kín đáo”. Chúng là
kẻ thù của nhân dân, làm suy giảm lòng tin của nhân dân vào tổ chức Đảng.
Chính vì vậy ngay thừ khi thành lập Đảng, Chủ tịch luôn đề cao tư cách và
đạo đức, “phải cần, kiệm, nói thì phải làm, phải biết hy sinh, ít lòng tham
muốn về vật chất”. Bất cứ hành vi lấy “của công” làm “của tư” nào cũng đều
14
Tài liệu bồi dưỡng về phòng chống tham nhũng, dành cho giảng viên các trường đại học, cao
đẳng
30

bị Chủ tịch Hồ Chí Minh coi là hành vi tham ô, cần phải nghiêm trị; ngày 17-
3-1952, Người viết bài về chống quan liêu, tham ô, lãng phí: “Quan liêu, tham
ô, lãng phí là tội ác. Phải tẩy sạch nó để thực hiện cần, kiệm, liêm, chính, để
đẩy mạnh thi đua sản xuất và tiết kiệm, để đưa kháng chiến đến thắng lợi,
kiến quốc đến thành công, để xây dựng thuần phong mỹ tục trong toàn dân,
toàn quốc”; Chúng ta từng biết, năm 1950 khi Trần Dụ Châu, nguyên Giám
đốc Nha Quân nhu can tội ăn cắp công quỹ và làm nhiều điều bỉ ổi bị tuyên
phạt với mức án cao nhất - tử hình, thì Hồ Chủ tịch sau khi cân nhắc kỹ đã
quyết định bác đơn xin giảm tội của Trần Dụ Châu.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng “Tham ô, lãng phí, quan liêu là một thứ
giặc ở trong lòng”. Tác hại do tham nhũng gây ra cực kỳ to lớn về mọi mặt.
Nó không những làm thiệt hại về kinh tế mà còn làm xói mòn lòng tin của
nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, với chế độ; làm rối loạn kỷ cương phép
nước, làm hư hỏng cán bộ... Người nhắc nhở, chống loại kẻ địch này (tức nạn
tham nhũng) khó khăn, phức tạp hơn so với đánh giặc ngoại xâm. Nhân kỷ
niệm 39 năm Ngày thành lập Đảng (03-02-1930 - 03-02-1969), Bác viết bài
báo “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân”, nêu: “Do cá
nhân chủ nghĩa mà ngại gian khổ, khó khăn, sa vào tham ô, hủ hóa, lãng phí,
xa hoa. Họ tham danh trục lợi, thích địa vị quyền hành. Họ tự cao, tự đại, coi
thường tập thể, xem khinh quần chúng, độc đoán, chuyên quyền. “Chủ nghĩa
cá nhân là kẻ thù nguy hiểm mà mỗi người chúng ta phải luôn luôn tỉnh táo đề
phòng và kiên quyết tiêu diệt”. Trước lúc đi vào cõi vĩnh hằng, trong Di chúc,
Người căn dặn: “Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ
phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí
công vô tư...”15
.
15
PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ (2018), Phòng chống tham nhũng - Bài học hôm qua, hành động hôm nay.
31

Sau sự chuyển đổi mô hình Nhà nước quan liêu bao cấp, sang thể chế
chính trị theo mô hình nhà nước “pháp quyền”, bên cạnh thành tự to lớn
chúng ta cũng phải đối mặt với nhiều thách thức thậm chí mắc phải một số
yếu kém, khuyết điểm, trong đó, nạn tham nhũng có chiều hướng càng phức
tạp, nặng nề. Để khắc phục Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều nghị quyết,
chỉ thị, văn bản quy phạm pháp luật để phát huy vai trò xã hội trong công tác
đấu tranh và phòng chống tham nhũng như:
- Nghị quyết chuyên đề số 14-NQ/TW ngày 15/5/1996 được coi là biện
pháp quan trọng; Trong đó Bộ Chính Trị có nêu tuyên bố về lãnh đạo cuộc
đấu tranh PCTN: “Đấu tranh chống tham nhũng là bộ phận cấu thành quan
trọng của toàn bộ sự nghiệp đấu tranh cách mạng của Đảng và nhân dân ta
hiện nay, nó góp phần nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng, tăng cường hiệu
lực quản lý của Nhà nước, xây dựng Đảng và kiện toàn bộ máy nhà nước
trong sạch, vững mạnh, thực hiện quyền làm chủ của nhân dân”; Đồng thời
nghị quyết đã chỉ ra rõ vai trò của các tổ chức chính trị xã hội, quần chúng
nhân dân và báo chí trong đấu tranh PCTN: “Huy động và phối hợp chặt chẽ
mọi lực lượng đấu tranh chống tham nhũng. Xác định rõ trách nhiệm của tổ
chức đảng và thủ trưởng chính quyền, xây dựng, kiện toàn các cơ quan bảo vệ
pháp luật làm nòng cốt; nêu cao trách nhiệm của tổ chức chính trị - xã hội,
động viên tích cực của nhân dân, phát huy vai trò của các phương tiện thông
tin đại chúng phải có kế hoạch giáo dục, động viên và tổ chức cho nhân dân
tham gia tích cực đấu tranh chống tham nhũng”.
- Nghị quyết TW 6 ( lần 2 ) khoá VIII tiếp tục khẳng định vai trò của
nhân dân, của báo chí trong PCTN: “Sử dụng đồng bộ hệ thống giám sát cán
bộ, đảng viên, nhất là sự giám sát của tổ chức đảng, trước hết là từ chi bộ, sự
giám sát của nhân dân, sự giám sát của công luận… Chỉ đạo các cơ quan
thông tin đại chúng nêu gương “người tốt, việc tốt” giới thiệu kinh nghiệm
32

của các điển hình tiên tiến; lên án cái xấu, cái ác, tích cực đấu tranh chống
tham nhũng lãng phí…”.
- Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9 Ban chấp hành TW khoá IX chỉ rõ “xây
dựng cơ chế để phát huy quyền làm chủ, quyền giám sát của nhân dân đối với
tổ chức đảng, đảng viên”; “thực hiện khẩn trương cải cách hành chính, đẩy lùi
quan liêu, tham nhũng, lãng phí, nhũng nhiễu nhân dân. Quan tâm đặc biệt
đến đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, xây dựng nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa,…”.
- Tại Đại hội X của Đảng đã đặt ra nhiệm vụ đấu tranh PCTN là một
nhiệm vụ trọng tâm của các hệ thống chính trị, trong đó đặc biệt nêu cao vai
trò của các tổ chức đoàn thể, của quần chúng nhân dân, các tổ chức mặt trận,
các hiệp hội ngành nghề và báo chí, truyền thông. Qua đó khẳng định PCTN
không phải là nhiệm vụ riêng của các cơ quan thanh tra, kiểm sát, điều tra,
kiểm toán…mà là nhiệm vụ chung của toàn xã hội.
- Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành TW đảng khoá X về
“tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác PCTN, lãng phí” đã đề ra
5 quan điểm chỉ đạo đối với công tác PCTN, lãng phí, trong đó, vai trò của xã
hội được coi là định hướng quan trọng: “PCTN, lãng phí đạt được mục tiêu đề
ra cần phải có sự tham gia của cả hệ thống chính trị và của toàn dân. Được sự
lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước, với sự tham gia tích cực của
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên và của các tầng lớp
nhân dân, công tác PCTN được triển khai từ TW đến cơ sở, từ trong Đảng,
trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị cho đến toàn xã hội”.
- Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành TW Đảng khoá X đã kiểm điểm,
đánh giá hai năm thực hiện Nghị quyết TW 3, khoá X. Nghị quyết Hội nghị
này đã đưa ra phương hướng, nhiệm vụ công tác PCTN trong thời gian tới là:
“Các cấp uỷ cần xác định công tác PCTN, lãng phí là một trong những trọng
33

tâm công tác lớn, thường xuyên để tập trung chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc và
đánh giá việc thực hiện; tang cường trách nhiệm của người đứng đầu; phát
huy vai trò, trách nhiệm các cơ quan giám sát của Đảng, Nhà nước, Mặt trận
tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên”.
- Nghị quyết Đại hội XI của Đảng tiếp tục khẳng định lại quan điểm “Phát
huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân và các cơ quan thông
tin đại chúng trong việc phát hiện, đấu tranh, phòng, chông tham nhũng”16
.
- Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị về việc
ban hành “Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt
Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội” đã nêu rõ mục đích của giám sát là
nhằm, “Góp phần xây dựng và thực hiện đúng các chủ trương, đường lối của
Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, các chương trình kinh tế, văn
hoá, xã hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại; kịp thời phát hiện những sai
sót, khuyết điểm, yếu kém và kiến nghị sửa đổi, bổ sung các chính sách cho
phù hợp; phát hiện, phổ biến những nhân tố mới, những mặt tích cực; phát
huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước trong
sạch, vững mạnh”. Quy chế xác định chủ thể giám sát là Mặt trận Tổ quốc
Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội từ TW đến cơ sở, bao gồm Công
đoàn Việt Nam, Hội nông dân Việt Nam và Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ
Chí Minh; đối tượng giám sát là các cơ quan, tổ chức từ Trung ương đến cơ
sở; cán bộ, đảng viên, đại biểu dân cử, công chức, viên chức nhà nước.
Như vậy có thể thấy:
(i) Theo chiều dài lịch sử, với các văn kiện và Nghị quyết nêu trên,
Đảng Cộng sản Việt Nam luôn khẳng định nhất quán vai trò quan
16
nhũng (sách chuyên khảo), Nhà xuất bản Hồng Đức, Hà Nội, trang 23,24
34

trọng của phía xã hội trong PCTN, coi phát huy vai trò của xã hội là
giải pháp quan trọng hàng đầu trong PCTN.
(ii) Phát huy vai trò của phía xã hội trong PCTN là quan điểm tích cực
của Đảng Cộng sản Việt Nam, kế thừa và vận dụng tư tưởng của
Chủ tịch Hồ Chí Minh về “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”
trong thực tiễn PCTN.(1)
(iii) Tuy nhiên, đến nay, Đảng Cộng sản Việt Nam chưa ban hành Nghị
quyết chuyên đề về phát huy vai trò của xã hội trong PCTN; các văn
kiện và Nghị quyết của Đảng Cộng sản Việt Nam đều chưa đề cập
đến vai trò của xã hội dân sự trong PCTN17
.
2.2 Khung pháp luật cơ bản
2.2.1 Tổng quan
Tinh thần thượng tôn pháp luật là nển tảng vững chắc xây dựng Nhà
nước pháp quyền do dân và vì dân; Hợp tác quốc tế và thực thi trách nhiệm
quốc tế trong PCTN được thể hiện năm 2009 Việt Nam phê chuẩn chính thức
Công ước Liên hợp quốc về phòng chống tham nhũng (UNCAC); Từ đó cụ
thể hoá cao trong hệ thống văn bản pháp luật về PCTN, công tác xây dựng đã
gắn với nhưng vấn đề thực tiễn của thế giới cũng như của Việt Nam song
hành quyền lợi ích hợp pháp của cá nhân và tập thể. Vai trò xã hội trong
PCTN đã thể hiện rõ nét trong các văn bản pháp luật, quy định pháp luật ngày
càng được minh bạch, công khai, sát thực tiễn đối với yêu cầu xã hội, ý thức
trách nhiệm công vụ được nâng lên.
17
nhũng (sách chuyên khảo), Nhà xuất bản Hồng Đức, Hà Nội, trang 27
35

Trong những năm gần đây không thể không nhắc tới sự vào cuộc của cả
Hệ thống chính trị với “Không có vùng cấm, không có ngoại lệ” và “Chiến
lược Quốc gia về PCTN” được ban hành theo Nghị quyết số 21/NQ-CP ngày
12/5/2009 của Chính phủ. Với một quan điểm và tinh thần nhất quán: “PTCN
là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo của Đảng, phát huy
sức mạnh tổng hợp của các ngành, các cấp, nhấn mạnh trách nhiệm người
đứng đầu các cơ quan, tổ chức, đơn vị, đề cao vai trò xã hội, các tổ chức
đoàn thể và quần chúng nhân dân”. Cụ thể hoá đi vào nề nấp với nhiều văn
bản pháp luật được Quốc hội thông qua, với nội dung và hình thức đã đề cập
tương đối toàn diện những vấn đề liên quan vai trò của xã hội trong PCTN,
mang lại niềm tin cho nhân dân và cử tri trên cả nước. Vấn đề PCTN được
chuyên môn cao thông qua Luật PCTN 2005, sửa đổi các năm 2007 và 2012
và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật PCTN. Sắp tới tháng 7/2019 Luật
PCTN 2018 có hiệu lực với nhiều điểm mới quan trọng như: Tăng lên 10
chương, trong đó mở rộng đối tượng kê khai tài sản, thu nhập, thêm một số tài
sản, thu nhập cần phải kê khai và nêu cao hơn nữa tinh thần dân chủ xã hội.
Vai trò PCTN của xã hội được nêu cao trong Luật Mặt trận tổ quốc Việt Nam
năm 1999 và năm 2015, khẳng định MTTQ là cơ quan tuyên truyền, vận động
nhân dân thực hiện quyền làm chủ, thực hiện đường lối, chủ trưởng của Đảng,
Nhà nước; thực hiện giám sát và phản biện xã hội; MTTQ đã và đang là cơ
quan đại diện cho nhiều tổ chức xã hội, các tầng lớp xã hội thúc đẩy phong
trào phòng, chống tham nhũng trong xã hội. Bằng nhiều cách thể hiện, PCTN
còn được thể hiện trực tiếp qua Luật thanh tra năm 2004, 2010, Luật tiếp công
dân năm 2013, Luật khiếu nại năm 2011, Luật tố cáo năm 2018 và nhiều nghị
định cụ thể hướng dẫn thi hành luật; thể hiện chuyên môn hoá đa dạng trong
từng vấn đề, vụ việc PCTN hiện nay nắm bắt được nhu cầu và chiều hướng
thay đổi của các ngành nghê và xã hội. PCTN thể hiện gián tiếp qua nhiều văn
36

bản quy pháp luật như: Luật Công đoàn năm 2013, Luật An ninh mạng, Luật
Báo chí năm 2016, Luật tiếp cận thông tin năm 2016 và nhiều nghị định
hướng dẫn thi hành luật… Việc lồng ghép thể hiện tính cập nhật và vô cùng
cấp bách trong nhiều lĩnh vực đời sống, xã hội đã thúc đẩy mạnh mẽ, tăng
cường vai trò xã hội, hệ thống chính trị trong công cuộc đẩy lùi suy thoái
tham nhũng.
Kết quả thi hành pháp luật đã có nhiều vụ việc suy thoái được xử lý
nghiêm minh với hình sự hoá các tội danh được quy định Bộ luật hình sự
2015 ( sửa đổi, bổ sung năm 2017), Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ
luật hình sự 2015 ( Luật số 12/2017/QH14), Bộ luật đã có thay đổi cập nhật
tạo thành sợi dây kết nối với các Luật khác để kịp thời xử lý tội phạm về tham
nhũng. Qua đó phát huy được vai trò xã hội trong PCTN rất phong phú, đa
dạng, với nhiều hình thức pháp lý và hiệu lực khác nhau, tạo nên sự nghiêm
minh và thượng tôn pháp luật !
2.2.2 Cơ sở pháp lý
Bảng: Khung pháp luật về phòng, chống tham nhũng của Việt Nam
hiện nay
Tên văn bản Nội dung Tóm tắt
1. Công ước quốc
tế
Công ước Liên hợp Công ước Liên hợp quốc Các quy định của Công ước đề
quốc về phòng, về phòng chống tham cập đến 05 vấn đề về tham
chống tham nhũng nhũng nhũng, bao gồm: (i) các biện
(UNCAC) pháp phòng ngừa; (ii) hình sự
hóa và thực thi pháp luật; (iii)
hợp tác quốc tế; (iv) thu hồi tài
37

sản; (v) hỗ trợ kỹ thuật và trao
đổi thông tin. Việt Nam chính
thức phê chuẩn Công ước này
năm 2009.
2. Luật Phòng,
chống tham nhũng
Luật Phòng, chống Luật này quy định về Gồm 10 chương, 96 điều
tham nhũng năm phòng ngừa, phát hiện Chương 1: Những quy định
2018 tham nhũng; xử lý tham chung
Luật số nhũng và hành vi khác vi Chương 2: Phòng ngừa tham
36/2018/QH14 phạm pháp luật về phòng, nhũng trong cơ quan, tổ chức,
chống tham nhũng. đơn vị
Chương 3: Phát hiện tham
nhũng trong cơ quan, tổ chức,
đơn vị
Chương 4: Chế độ trách nhiệm
của người đứng đầu cơ quan tổ
chức, đơn vị trong phòng
chống tham nhũng
Chương 5: trách nhiệm của xã
hội trong phòng, chống tham
nhũng
Chương 6: Phòng, chống tham
nhũng trong doanh nghiệp, tổ
chức khu vực ngoài nhà nước
Chương 7: Trách nhiệm của cơ
38

quan nhà nước trpng phòng,
chống tham nhũng
Chương 8: Hợp tác quốc tế về
phòng, chống tham nhũng
Chương 9: Xử lý tham nhũng
và hành vi khác vi phạm pháp
luật về phòng chống tham
nhũng
Chương 10: Điều khoản thi
hành
Luật Phòng, chống Ban hành các quy định cụ Gồm 8 chương, 92 điều
tham nhũng năm thể về phòng, chống tham Chương 1: Những quy định
2005 nhũng trong khu vực Nhà chung
Luật số nước. Ngoài ra, luật này Chương 2: Phòng ngừa tham
55/2005/QH11 đề cập đến vai trò của xã nhũng
hội (Mặt trận Tổ quốc Chương 3: Phát hiện tham
Việt Nam và các tổ chức nhũng
thành viên, báo chí, doanh Chương 4: Xử lý hành vi tham
nghiệp, công dân và Ban nhũng và các hành vi vi phạm
thanh tra nhân dân) trong pháp luật khác
phòng, chống tham nhũng. Chương 5: Tổ chức, trách
nhiệm và hoạt động phối hợp
của các cơ quan Thanh tra,
Kiểm toán nhà nước, Điều tra,
Viện kiểm sát, Toà án và của
cơ quan, đơn vị hữu quan
trong phòng chống tham nhũng
39

Vai trò, trách nhiệm của xã hội trong phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay.doc

Vai trò, trách nhiệm của xã hội trong phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay.doc

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Vai trò, trách nhiệm của xã hội trong phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay.doc

Similar to Vai trò, trách nhiệm của xã hội trong phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay.doc (20)

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 👉👉 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 👉👉 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤ (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (19)

Vai trò, trách nhiệm của xã hội trong phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay.doc