โดย ฮากีม ผูหาดา นักวิจัยอิสระ

1. วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ในฐานะตัวแสดงระหว่างประเทศ :
นัยต่อโลก เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และไทย
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ข้อจำกัดกำรพัฒนำอำวุธนิวเคลียร์ของญี่ปุ่ น
นำยฮำกีม ผูหำดำ
นักวิจัยอิสระ

2. ข้อจำกัดกำรพัฒนำอำวุธนิวเคลียร์ของญี่ปุ่ น
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
รำยละเอียดเพิ่มเติมที่ www.rsu-brain.com
บรรณำธิกำร: ยุวดี คาดการณ์ไกล
ผู้เขียน : นายฮากีม ผูหาดา
ผู้ช่วยบรรณำธิกำร : อุสมาน วาจิ
ภำพปก : http://assets.inhabitat.com/wp-content/blogs.dir/1/files/2015/10/Fukushima-Daiichi-
nuclear-power-plant.jpg
เผยแพร่ : ตุลาคม 2560
ที่อยู่
สถำบันคลังปัญญำด้ำนยุทธศำสตร์ชำติ อาคารพร้อมพันธุ์ 1 ชั้น 4 637/1 ถนนลาดพร้าว เขตจตุจักร
กทม. 10900 โทรศัพท์ 02-938-8826 โทรสาร 02-938-8864

3. 1
ที่มาภาพ http://www.infiniteunknown.net/2011/03/12/japan-fallout-map-from-destroyed-fukushima-daiichi-nuclear-plant/
การทดสอบยิงขีปนาวุธโดยเกาหลีเหนือครั้งล่าสุดเมื่อวันที่ 15 กันยายนที่ผ่านมา มีทิศทางมุ่ง
ตรงไปทางภาคเหนือของประเทศญี่ปุ่นโดยข้ามจังหวัด Hokkaido แล้วไปตกลงในมหาสมุทรแปซิฟิก
นับเป็นการยิงขีปนาวุธโดยเกาหลีเหนือที่มุ่งตรงไปทางญี่ปุ่ นเป็นครั้งที่สองในรอบสองสัปดาห์
นอกจากนี้เมื่อวันที่ 4 กรกฎาคม 2017 เกาหลีเหนือยังได้ทาการทดสอบขีปนาวุธข้ามทวีป
(intercontinental ballistic missile หรือ ICBM) สาเร็จเป็นครั้งแรก โดยทางการเกาหลีเหนืออ้างว่า
สามารถยิงไปที่ไหนก็ได้ทั่วโลก1
และยังอ้างว่าได้ประสบความสาเร็จในการบรรจุระเบิดไฮโดรเจน
(hydrogen bomb) เข้ากับหัวรบของขีปนาวุธข้ามทวีปอีกด้วย ทั้งนี้ เฉพาะในปี 2017 เกาหลีเหนือได้
ทดสอบขีปนาวุธมาแล้วกว่า 15 ครั้ง อย่างไรก็ตาม นักวิชาการยังคงตั้งข้อสังเกตต่อคาอ้างของเกาหลี
เหนือ เพราะกระบวนการบรรจุระเบิดไฮโดรเจนเข้ากับหัวรบเป็นเรื่องยาก และการบังคับให้ขีปนาวุธ
ข้ามทวีปที่มีหัวรบเป็นระเบิดไฮโดรเจนเข้าเป้าหมายก็ไม่ใช่เรื่องง่ายอีกเช่นกัน
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ข้อจำกัดกำรพัฒนำอำวุธนิวเคลียร์ของญี่ปุ่ น

4. 2สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
การทดสอบขีปนาวุธโดยเกาหลีเหนือข้างต้นเป็นการโหมไฟให้กับความ(ไม่)มั่นคงของ
โลก โดยเฉพาะในภูมิภาคเอเชียตะวันออก และโดยเฉพาะอย่างยิ่งเพื่อนบ้านของเกาหลีเหนือ
อย่างประเทศญี่ปุ่นซึ่งเป็นทางผ่านของเส้นทางการทดสอบขีปนาวุธของเกาหลีเหนืออยู่บ่อยครั้ง
ส่งผลให้ผู้คนบริเวณพื้นที่เสี่ยงต้องอพยพหาที่หลบภัย เนื่องจากหวาดระแวงกับการมีขีปนาวุธ
บินผ่านที่อยู่อาศัยของตัวเองอยู่เสมอ ปรากฏการณ์ดังกล่าวทาให้สังคมญี่ปุ่นและนานาชาติหัน
มาให้ความสนใจกับประเด็นการเสริมสร้างความมั่นคงของญี่ปุ่นเพื่อป้องกันและรับประกันการ
โจมตีจากเกาหลีเหนือ ประเด็นหนึ่งที่ถูกถกเถียงกันมากคือเรื่องการพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์ของ
ญี่ปุ่ น เอาเข้าจริงแล้วญี่ปุ่ นจัดได้ว่าเป็นประเทศที่เสมือนมีอาวุธนิวเคลียร์ (virtual nuclear
weapons state) ด้วยเหตุผลจากโครงสร้างพื้นฐานด้านพลังงานนิวเคลียร์ที่มีความก้าวหน้า ญี่ปุ่น
จึงมีความพร้อมอย่างมากในการพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์แต่โครงการดังกล่าวก็ไม่เกิดขึ้น ประเด็น
นี้จึงเป็นที่น่าศึกษาอย่างยิ่งถึงสาเหตุที่ญี่ปุ่นละเว้นโครงการพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์เพื่อการทหาร
และดาเนินนโยบายไม่แพร่ขยายอาวุธนิวเคลียร์ (nonproliferation policy)
Scott Sagan ในงานเขียน “Why Do States Build Nuclear Weapons?” ได้ตอบคาถาม
และเสนอต้นแบบ (model) 3 ต้นแบบที่เป็นเหตุผลให้แต่ละรัฐเลือกที่จะพัฒนาหรือยกเลิก
โครงการอาวุธนิวเคลียร์ไว้อย่างน่าสนใจ อันได้แก่ ต้นแบบด้านความมั่นคง (the Security
Model) ต้นแบบด้านการเมืองภายในประเทศ (the Domestic Model) และต้นแบบด้านบรรทัด
ฐาน (the Norm Model) งานเขียนของ Sagan สาคัญตรงที่ชี้ให้เห็นถึงความหลากหลายของ
สาเหตุ (multicausality) ซึ่งจะช่วยให้สามารถคาดการณ์หรือป้ องกันแนวโน้มในการดาเนิน
นโยบายด้านอาวุธนิวเคลียร์ของแต่ละรัฐได้อย่างเที่ยงตรงมากขึ้น อันเป็นส่วนหนึ่งในการสร้าง
เงื่อนไขเพื่อหยุดการแพร่ขยายอาวุธนิวเคลียร์ในรัฐต่างๆ ดังนั้น บทความชิ้นนี้จึงนาต้นแบบทั้ง
สามของ Sagan มาใช้วิเคราะห์และประเมินถึงข้อจากัดที่ขัดขวางการพัฒนาโครงการอาวุธ
นิวเคลียร์ของญี่ปุ่ นที่ทาให้ญี่ปุ่ นยังคงดาเนินนโยบายอาวุธนิวเคลียร์แบบดั้งเดิม (traditional
nuclear policy) จนถึงปัจจุบัน

5. 3สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ที่มาภาพ https://static01.nyt.com/images/2017/09/17/world/17nkorea/17nkorea-master768.jpg
ควำมมั่นคงของญี่ปุ่ นในยุคสงครำมนิวเคลียร์
นักคิดจากสานักสภาพจริงนิยมใหม่ (neorealism) ให้ความเห็นว่าโครงสร้างความสัมพันธ์
ระหว่างประเทศมีลักษณะเป็นอนาธิปไตย ดังนั้นการสร้างความมั่นคงและการช่วยเหลือตัวเองจะเป็น
การรับประกันอธิปไตยและความอยู่รอดของรัฐภายใต้โครงสร้างดังกล่าว ทั้งนี้ ต้นแบบด้านความ
มั่นคงเห็นว่าการสร้างความมั่นคงของรัฐภายใต้ยุคสงครามนิวเคลียร์มีสองทางเลือกคือ 1) การสร้าง
อาวุธนิวเคลียร์เป็นของตัวเอง และ 2) การเป็นพันธมิตรกับรัฐที่มีอาวุธนิวเคลียร์ โดยตัวอย่างรัฐที่
ตัดสินใจพัฒนาโครงการอาวุธนิวเคลียร์ด้วยเหตุผลของการถูกคุกคามจากภายนอก (external
threats) เช่น จีนที่พัฒนาอาวุธนิวเคลียร์เนื่องจากมีความเป็นไปได้ที่จะถูกโจมตีด้วยอาวุธนิวเคลียร์
จากสหรัฐฯ หลังจากสงครามเกาหลีและในช่วงสงครามช่องแคบไต้หวัน และปากีสถานที่เร่งรัด
โครงการพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์หลังจากเพื่อนบ้านที่เป็นศัตรูอย่างอินเดียประสบความสาเร็จใน
โครงการอาวุธนิวเคลียร์เมื่อปี 1974 เป็นต้น ขณะเดียวกัน ยังมีตัวอย่างรัฐที่ตัดสินใจยกเลิกโครงการ
นิวเคลียร์ด้วยเหตุผลจากการไม่มีภัยคุกคามจากภายนอก เช่น แอฟริกาใต้ที่ทาลายอาวุธนิวเคลียร์

6. 4
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ขนาดเล็กเมื่อปี 1991 เนื่องจากภัยคุกคามจากกลุ่มที่ได้รับการสนับสนุนจากสหภาพโซเวียตเพื่อ
โจมตีแอฟริกาได้อ่อนลง หรืออดีตประเทศที่เคยอยู่ภายใต้สหภาพโซเวียต อย่าง ยูเครน คาซัคสถาน
และเบลารุส ซึ่งเคยมีโครงการอาวุธนิวเคลียร์ในช่วงที่อยู่ภายใต้สหภาพโซเวียต แต่สุดท้ายก็ล้มเลิก
โครงการเนื่องจากกลุ่มประเทศดังกล่าวไม่ได้มองว่ารัฐบาลมอสโคเป็นภัยต่อความมั่นคง ประกอบกับ
การที่สหรัฐฯ ได้รับรองความมั่นคงให้กับประเทศเหล่านั้น จึงไม่จาเป็นต้องพัฒนาโครงการอาวุธ
นิวเคลียร์ต่อไป
ในกรณีของญี่ปุ่ นนั้นเป็นที่ชัดเจนว่าความสัมพันธ์ของญี่ปุ่ นกับประเทศเพื่อนบ้านซึ่ง
ครอบครองอาวุธนิวเคลียร์อย่าง จีน รัสเซีย และเกาหลีเหนือเป็นไปอย่างย่าแย่ แม้ว่าจะมีการ
พยายามพัฒนาความสัมพันธ์ก็ตาม แต่การที่เกาหลีเหนือได้ทดสอบยิงขีปนาวุธข้ามญี่ปุ่น ตลอดจน
การอ้างว่าสามารถพัฒนาขีดความสามารถในการบรรจุไฮโดรเจนเข้ากับขีปนาวุธข้ามทวีปได้สาเร็จ
อย่างที่ได้กล่าวไว้แล้วนั้นถือเป็นภัยคุมคามขั้นสูงสุดที่ญี่ปุ่ นกังวล อย่างไรก็ตาม ภัยคุมคามจาก
ภายนอกสามารถบรรเทาได้ด้วยการสร้างพันธมิตรทั้งรูปแบบทวิภาคีหรือพหุภาคีกับประเทศที่มีอาวุธ
นิวเคลียร์ สาหรับญี่ปุ่นแล้วการเป็นพันธมิตรกับสหรัฐอเมริกาคือการการันตีว่าญี่ปุ่นจะอยู่ภายใต้ร่ม
การคุ้มครองโดยอาวุธนิวเคลียร์ของสหรัฐฯ (the US Nuclear Umbrella) ผ่านข้อตกลง The US-
Japan Security Treaty ที่ได้ลงนามเมื่อปี 1951 และพัฒนาเป็น The Treaty of Mutual Cooperation
and Security ในปี 1960 โดยมีการรับรองว่าญี่ปุ่ นจะอยู่ภายใต้ความคุ้มครองอาวุธนิวเคลียร์ของ
สหรัฐฯ และด้วยเหตุนี้ ญี่ปุ่นจึงไม่มีความจาเป็นต้องพัฒนาและสร้างอาวุธนิวเคลียร์เป็นของตัวเอง
นอกจากนี้ ภายใต้ต้นแบบด้านความมั่นคง Non-proliferation of Nuclear Weapons Treaty
(NPT) เป็นสถาบันหนึ่งที่ช่วยให้รัฐละเว้นจากการพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์ด้วยการที่สนธิสัญญาดังกล่าว
ช่วยสร้างความมั่นใจให้กับแต่ละรัฐว่า NPT จะเป็นตัวกลางที่ให้คุณ/โทษแก่รัฐที่ดาเนินตามแนวทาง
ของสถาบันนี้ ซึ่งญี่ปุ่ นนั้นได้ลงนามเป็นสมาชิกของสนธิสัญญา NPT ตั้งแต่ปี 1970 และได้มีการ
บังคับใช้เป็นกฎหมายภายในประเทศเมื่อปี 1976 จึงเป็นการผูกมัดว่าญี่ปุ่นจะเป็น “ประเทศที่ไม่มี
ไม่ผลิต ไม่รับอาวุธนิวเคลียร์” อีกทั้งญี่ปุ่นยังได้ลงนามในสนธิสัญญา the Comprehensive Nuclear-
Test-Ban Treaty (CTBT) เมื่อปี 1996 อันจะเป็นอีกหนึ่งกลไกระหว่างประเทศที่จากัดการพัฒนา
และทดสอบอาวุธนิวเคลียร์ของญี่ปุ่น การเป็นสมาชิกของทั้งสองข้อตกลงนี้เป็นการยอมรับว่าญี่ปุ่นจะ
ร่วมรณรงค์ควบคุมอาวุธและห้ามการเผยแพร่อาวุธนิวเคลียร์ อาวุธเคมี และอาวุธชีวภาพ โดยเมื่อปี

7. 5
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
1989 ญี่ปุ่ นได้เป็นเจ้าภาพในการจัดประชุม the UN Conference on Disarmament Issue ซึ่งเป็น
จุดเริ่มต้นที่ทาให้ญี่ปุ่ นสนับสนุนการอบรมบุคลากรในประเทศกาลังพัฒนาเพื่อทางานควบคุมการ
จากัดอาวุธและยับยั้งการแพร่ขยายของอาวุธนิวเคลียร์
กลไกทำงกฎหมำยและกำรเมืองของญี่ปุ่ น
ต้นแบบด้านการเมืองภายในประเทศเสนอว่าการตอบสนองผลประโยชน์เฉพาะอย่างในทาง
การเมือง โครงสร้างการเมือง และกฎหมายภายในประเทศ ก็สามารถเป็นเหตุผลหนึ่งที่ทาให้แต่ละ
ประเทศดาเนินการสร้างหรืองดเว้นโครงการอาวุธนิวเคลียร์ ด้วยการสร้างเงื่อนไขทางการเมืองที่
ส่งเสริมให้เกิดการพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์อย่างในกรณีของอินเดียที่มีคาสั่งพัฒนาโครงการอาวุธ
นิวเคลียร์ในสมัยรัฐบาล Indira Gandhi เมื่อปี 1974 มีการวิเคราะห์ว่าการตัดสินใจพัฒนาอาวุธ
นิวเคลียร์มาจากการที่นาง Gandhi ได้รับคาแนะนาจากกลุ่มที่ปรึกษาและนักวิทยาศาสตร์กลุ่มเล็กๆ
ว่าโครงการดังกล่าวจะใช้ต้นทุนต่าและมีประโยชน์ต่ออินเดีย โดยก่อนหน้านี้กลุ่มคนดังกล่าวได้
แนะนาให้แก่นายกรัฐมนตรี Lal Bahadur Shastri แต่ก็ถูกปฏิเสธ หลังจากที่มีการพัฒนาและทดสอบ
อาวุธนิวเคลียร์สาเร็จแล้วพบว่าคะแนนนิยมทางการเมืองของนาง Gandhi พุ่งสูงขึ้นอย่างมากจากที่
เคยตกต่าในช่วงปี 1973-1974 ก่อนการดาเนินโครงการอาวุธนิวเคลียร์ นอกจากนี้ยังเป็นที่ทราบ
กันดีว่ายุคของนาง Gandhi ถือเป็นยุคอานาจนิยมที่มีการประกาศภาวะฉุกเฉินทั่วทั้งอินเดีย แสดงให้
เห็นว่ากลไกตรวจสอบถ่วงดุลในขณะนั้นมีความอ่อนแอและส่งผลให้อานาจการตัดสินใจผูกขาดอยู่ที่
นายกรัฐมนตรีเพียงคนเดียว
สาหรับญี่ปุ่นแล้วกลไกทางการเมืองและกฎหมายภายในประเทศที่จากัดการพัฒนาโครงการ
อาวุธนิวเคลียร์ของญี่ปุ่ นนั้นมีสามประการ ประการแรกคือ the Three Non-nuclear Principles ซึ่ง
เป็นกฎเกณฑ์ที่ระบุว่าญี่ปุ่นจะไม่ครอบครอง ไม่ผลิต และไม่อนุญาตให้มีการแนะนาอาวุธนิวเคลียร์
ในประเทศ อย่างไรก็ตาม the Three Non-nuclear Principles ไม่ได้ถือเป็นกฎเกณฑ์ทางกฎหมาย
แต่สภาไดเอทแห่งชาติ (National Diet) ของญี่ปุ่นได้เสนอว่าเป็นเพียงการแสดงออกถึงเจตนารมณ์
ของรัฐบาลในการดาเนินนโยบายไม่แพร่ขยายอาวุธนิวเคลียร์ ดังนั้น the Three Non-nuclear Princi-
ples จึงไม่มีผลผูกพันทางกฎหมาย

8. 6
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ประการที่สองคือ the Basic Law on Atomic Energy ซึ่งได้ประกาศบังคับใช้เมื่อปี 1955
และถือเป็นกฎหมายที่ควบคุมจัดการให้การใช้พลังงานนิวเคลียร์เป็นไปเพื่อผลประโยชน์ของพลเรือน
เท่านั้น โดยบทบัญญัติที่ 2 ของกฎหมายดังกล่าวระบุว่า การวิจัย พัฒนา และใช้พลังงานนิวเคลียร์
จะต้องถูกจากัดเฉพาะวัตถุประสงค์เพื่อสันติและจะต้องถูกจัดการภายใต้ระบอบประชาธิปไตย2
กฎหมายนี้มีศักยภาพในการจากัดการพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์ของญี่ปุ่ นในสองทางคือ 1)การ
เปลี่ยนแปลงและแก้ไขกฎหมายดังกล่าวจะต้องผ่านกระบวนการสภา ซึ่งเป็นการลดโอกาสในการ
แก้ไขและเปลี่ยนแปลงข้อความนอกเหนือจากที่กฎหมายระบุไว้ และ 2)กฎหมายได้กาหนดให้ก่อตั้ง
the Atomic Energy Commission ซึ่งเป็นองค์กรที่ประกอบด้วยภาคพลเรือน และต้องมีการรายงาน
เกี่ยวกับการใช้พลังงานนิวเคลียร์ให้คณะรัฐมนตรีรับทราบ
ประการที่สามคือ ตัวแสดงในการยับยั้ง (veto players) ในโครงสร้างทางการเมืองของญี่ปุ่น
กล่าวคือโครงสร้างทางการเมืองของญี่ปุ่นถูกออกแบบตามแนวคิด Ceteris paribus เป็นแนวคิดที่ให้มี
หลายตัวแสดงที่มีบทบาทยับยั้งทัดทาน ซึ่งการมีตัวแสดงยับยั้งหลายตาแหน่งจะเป็นการปิดโอกาสให้
นักการเมืองหรือรัฐบาลตัดสินใจพัฒนาโครงการอาวุธนิวเคลียร์เพื่อสนองผลประโยชน์เฉพาะตน3
อย่างน้อยที่สุดการมีอยู่ของตัวแสดงยับยั้งหลายตัวทาให้ญี่ปุ่นไม่สามารถเปลี่ยนแปลงนโยบายอย่าง
สุดขั้วโดยไม่มีการถกเถียงหรือการอภิปรายทางการเมือง และยังขยายเวลาให้ตัวแสดงในต่างประเทศ
ได้เข้ามาแสดงความเห็น โดยตั้งแต่ทศวรรษ 1950 ได้มีการเพิ่มขึ้นของตัวแสดงยับยั้งในหมู่นักวาง
นโยบายนิวเคลียร์ของญี่ปุ่ น จากเดิมที่นายกรัฐมนตรี Yasuhiro Nakasone ได้วางโครงสร้างกิจการ
นิวเคลียร์ในลักษณะพิระมิดที่นายกรัฐมนตรีมีอานาจเต็มในการรับผิดชอบและตัดสินใจในกิจการ
นิวเคลียร์ โดยในปี 1954 รัฐบาล Nakasone ได้ก่อตั้ง the Preparatory Council for the Use of
Atomic Energy และได้มีการผ่านกฎหมายหลายฉบับเพื่อเป็นส่วนหนึ่งในการดาเนินโครงสร้าง
กิจการอาวุธนิวเคลียร์ในปี 1955 อีกทั้งยังได้ก่อตั้ง the Atomic Energy Council และ the Science
and Technology Agency (STA) ด้วยหวังว่าจะมีโครงสร้างในลักษณะบังคับบัญชา (top-down)
และเป็นองค์การที่ใช้รัฐเป็นศูนย์กลาง (statecentric) แต่ Nakasone ก็ต้องผิดหวังเนื่องจาก
Matsutaro Shoriki ผู้ที่ Nakasone แต่งตั้งให้เป็ นประธานของ AEC และ STA ต้องการให้
ภาคเอกชนเข้ามามีส่วนร่วมอย่างเต็มที่ จึงเป็นจุดเริ่มต้นของตัวแสดงยับยั้งไม่ให้เกิดโครงการพัฒนา
อาวุธนิวเคลียร์ แต่เป็นการพัฒนาพลังงานนิวเคลียร์เพื่อผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจแทน เช่น การดึง
บริษัท the Tokyo Electric Power Company (TEPCO) เข้ามามีส่วนร่วม หรือการสร้าง the Power

9. 6
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
Reactor and Nuclear Fuel Corporation ในปี 1967 ซึ่งเป็นบริษัทที่ร่วมมือระหว่างรัฐและเอกชน
เพื่อใช้นิวเคลียร์ในมิติพลังงาน นอกจากนี้เมื่อปี 1978 กระทรวงการค้าระหว่างประเทศและ
อุตสาหกรรม (MITI) ซึ่งปัจจุบันเปลี่ยนเป็นกระทรวงเศรษฐกิจ การค้า และอุตสาหกรรม (METI)
ก็เป็นหนึ่งในตัวแสดงยับยั้งที่มีอานาจในระบบราชการ โดยมีอานาจในการรับรองและอนุญาตการ
ก่อสร้างฐานการผลิตพลังงานนิวเคลียร์อันเป็นการยืนยันว่าพลังงานนิวเคลียร์จะไม่ถูกใช้เพื่อ
การทหาร
ญี่ปุ่ นในฐำนะประเทศที่รักสงบ
ในความเห็นของ Sagan อาวุธนิวเคลียร์เป็นมากกว่าเครื่องมือที่ถูกใช้เพื่อรับประกันความ
มั่นคงของชาติ แต่อาวุธนิวเคลียร์ยังทาหน้าที่เป็นสัญลักษณ์ที่บ่งชี้ถึงบรรทัดฐานความเป็นสมัยใหม่
ความเป็นเอกราช และอัตลักษณ์ของชาติอีกด้วย กรณีการพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์ของฝรั่งเศสจาก
ทัศนคติของผู้นาฝรั่งเศสอย่างประธานาธิบดี Charles de Gaulle ที่เห็นถึงความสาคัญทางสัญลักษณ์
ของอาวุธนิวเคลียร์ โดยมีความเชื่อว่าการเป็นประเทศที่ครอบครองอาวุธนิวเคลียร์คือการแสดงถึง
ความเป็นเอกราชของฝรั่งเศสและการมีสถานะเป็นมหาอานาจในระบบการเมืองระหว่างประเทศ
ขณะเดียวกัน การล้มเลิกโครงการพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์ของยูเครนเป็นอีกกรณีหนึ่งที่ชี้ให้เห็นว่าอาวุธ
นิวเคลียร์เป็นสัญลักษณ์ของเอกราชจากการถูกครอบงาโดยนโยบายอาวุธนิวเคลียร์ของรัสเซีย
ตลอดจนการไม่อยากถูกมองจากนานาชาติว่าเป็น “รัฐอันธพาล” อย่างเช่น เกาหลีเหนือ อิหร่าน และ
อิรัก
ภายหลังจากสงครามโลกครั้งที่สอง อัตลักษณ์ของชาติญี่ปุ่ นคือการมุ่งสนใจในแนวคิด
“รัฐสันติ” (peace state) หรือ heiwa kokka4
ในภาษาญี่ปุ่น โดยแนวคิดนี้เกิดจากการใคร่ครวญผล
ความเสียหายที่เกิดขึ้นจากแนวคิดทหารนิยมในช่วงก่อนปี 1945 ภายหลังอัตลักษณ์และแนวคิดรัฐ
สันติได้ถูกบรรจุเข้าสู่บทบัญญัติที่ 9 ของรัฐธรรมนูญญี่ปุ่ นที่ยกเลิกสิทธิในการทาสงคราม และ
นโยบายไม่แพร่ขยายอาวุธนิวเคลียร์ก็เป็นหนึ่งในแนวคิดหลักที่ว่าด้วย “รัฐสันติ” นี้เช่นกัน จากการที่
ญี่ปุ่นเป็นประเทศเดียวในโลกที่ผ่านประสบการณ์อันเลวร้ายจากการถูกโจมตีด้วยอาวุธนิวเคลียร์ ทา
ให้ชาวญี่ปุ่นส่วนใหญ่เชื่อว่าพวกเขามีภารกิจทางศีลธรรมในการเตือนมนุษยชาติถึงอานาจทาลายล้าง
ของอาวุธนิวเคลียร์จากบทเรียนที่ฮิโรชิม่าและนางาซากิ ทั้งนี้ ทัศนคติว่าด้วยการต่อต้านอาวุธ
นิวเคลียร์ของชาวญี่ปุ่นมาจากการกล่อมเกลาผ่านโครงการทางการศึกษา วัฒนธรรมสมัยนิยม และพิธี

10. 6
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
การสาธารณะต่างๆ ที่เป็นการยืนยันว่าประสบการณ์ที่เมืองฮิโรชิม่าและนางาซากิจะไม่ถูกลืมเลือน
นอกจากนี้ยังมีเหตุการณ์ที่ส่งผลให้เกิดขบวนการต่อต้านอาวุธนิวเคลียร์ของญี่ปุ่นนั่นคือการทดสอบ
อาวุธนิวเคลียร์โดยสหรัฐฯ บนเกาะ Bikini Island มหาสมุทรแปซิฟิ ก เมื่อปี 1954 ซึ่งส่งผลให้
เรือประมงญี่ปุ่ นได้รับการปนเปื้ อนจากสารกัมมันตภาพรังสีหรือรังสีนิวเคลียร์ จึงเป็นการเพิ่ม
ความรู้สึกในทางลบต่ออาวุธนิวเคลียร์ของชาวญี่ปุ่นมากขึ้นไปอีก
หลังจากที่ญี่ปุ่นได้ลงนามในสนธิสัญญา NPT ทาให้อัตลักษณ์การต่อต้านอาวุธนิวเคลียร์ใน
ญี่ปุ่นเข้มแข็งยิ่งขึ้น โดยญี่ปุ่นได้รับการสนับสนุนเงินทุนและทรัพยากรบุคคลเพื่อเชื่อมโยงนโยบาย
อาวุธนิวเคลียร์ของญี่ปุ่นเข้ากับประสบการณ์ความเสียหายที่เมืองฮิโรชิม่าและนางาซากิ โดยเมืองฮิโร
ชิม่าได้ลงทุนในแต่ละปีประมาณ 2 พันล้านเยน (18.4 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ) ผ่านมูลนิธิ Peace Cul-
tural Foundation ในการรณรงค์และให้ความรู้เกี่ยวกับผลกระทบจากสงครามนิวเคลียร์ในระดับ
มหาวิทยาลัยทั่วโลก การจัดนิทรรศการในพิพิธภัณฑ์ และล็อบบี้ยิสต์ในการประชุมเทศบาล ในแต่ละ
ปีนายกรัฐมนตรีของญี่ปุ่นจะเข้าร่วมในกิจกรรมดังกล่าวที่เมืองฮิโรชิม่าและนางาซากิ และประกาศว่า
ญี่ปุ่นเป็นประเทศเดียวในโลกที่มีประสบการณ์เป็นเหยื่อของอาวุธนิวเคลียร์ซึ่งญี่ปุ่ นจะรณรงค์การ
ปลดอาวุธทั่วโลกต่อไป
กิจกรรมข้างต้นแสดงให้เห็นถึงสิ่งที่ Maria Rublee ใช้ในการวิเคราะห์ภาษาของจิตวิทยา
สังคมว่า “ผู้คนส่วนใหญ่ในญี่ปุ่น นักการเมืองทั้งหลาย ตลอดจนนักนโยบายต่างประเทศได้ถูกชักจูง
ให้คิดว่าอาวุธนิวเคลียร์เป็นสิ่งที่ผิดทางศีลธรรม และจะไม่ถูกพิจารณาว่าเป็นสิ่งที่ถูกกฎหมายในทาง
การเมืองหรือเป็นเครื่องมือทางทหารก็ตาม”5
หลักฐานที่ยืนยันว่าชาวญี่ปุ่นส่วนใหญ่มีอัตลักษณ์ต่อต้านอาวุธนิวเคลียร์นั้น แสดงออกได้จาก
ผลสารวจสาธารณะ (public poll) ตั้งแต่หลังสงครามเย็นเป็นต้นมา และแม้กระทั่งหลังจากที่เกาหลี
เหนือกลายเป็นรัฐนิวเคลียร์ (nuclear state) โดยผลการสารวจแสดงให้เห็นว่าชาวญี่ปุ่นส่วนใหญ่
ยังคงไม่เห็นด้วยกับการที่ญี่ปุ่นจะพัฒนาโครงการอาวุธนิวเคลียร์ เช่น ผลสารวจความเห็นของชาว
ญี่ปุ่นหลังจากที่เกาหลีเหนือได้ปล่อยดาวเทียมเมื่อปี 2009 พบว่า คนญี่ปุ่นร้อยละ 19.4 สนับสนุน
ให้ญี่ปุ่นพัฒนาโครงการอาวุธนิวเคลียร์ ในขณะที่เสียงส่วนใหญ่กว่าร้อยละ 72.8 ไม่เห็นด้วย6
Llewelyn Hughes ผู้เชี่ยวชาญด้านญี่ปุ่นได้วิเคราะห์ว่า “ความเห็นสาธารณะของชาวญี่ปุ่นจะยังคง
เป็นข้อจากัดในการเปลี่ยนแปลงนโยบายอาวุธนิวเคลียร์ที่สาคัญ แม้ว่าญี่ปุ่นจะไม่มีสหรัฐฯ เป็น
พันธมิตรก็ตาม”7

11. 6
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
พลวัตรทั้งสำมต้นแบบ
เมื่อพิจารณาจากกรณีการดาเนินนโยบายไม่เผยแพร่อาวุธนิวเคลียร์ของญี่ปุ่นที่มีต้นแบบทั้ง
สามเป็นข้อจากัดที่รัดกุมและแข็งแรง อีกทั้งยังเกี่ยวพันกันจนดูเหมือนว่าต้นแบบทั้งสามไม่อาจ
เปลี่ยนแปลงหรือถูกทาลายลงได้ แต่ในข้อเท็จจริงแล้วต้นแบบทั้งสามต่างก็มีพลวัตรเป็นของตัวเอง
และพร้อมจะเปลี่ยนแปลงได้เสมอ อย่างความสัมพันธ์ระหว่างญี่ปุ่ นกับสหรัฐฯ เองที่ไม่ได้ราบรื่น
เสมอไปแม้จะถูกมองว่าเป็นพันธมิตรที่ใกล้ชิดกันมากที่สุด โดยเหตุการณ์ที่ทาให้ความสัมพันธ์ของ
ทั้งสองประเทศมีความอ่อนไหวครั้งล่าสุดคือการที่นาย Donald Trump ในขณะที่เป็นผู้สมัครชิง
ตาแหน่งประธานาธิบดีสหรัฐฯ ได้หาเสียงโจมตีนโยบายการค้าของญี่ปุ่นและกล่าวหาญี่ปุ่นว่าไม่ลงทุน
งบประมาณเพื่อป้องกันประเทศตัวเอง อย่างไรก็ตามนายกรัฐมนตรี Shinzo Abe ของญี่ปุ่นก็ได้ปรับ
ความเข้าใจกับประธานาธิบดี Trump และออกมาประกาศว่าความสัมพันธ์ด้านความมั่นคงของทั้งสอง
ประเทศยังคงมีความสาคัญ อีกทั้งวอชิงตังยังคงมีความรับผิดชอบในการปกป้องญี่ปุ่นจากภัยคุมคาม
ต่างๆ และญี่ปุ่นจะยังอยู่ภายใต้ร่มอาวุธนิวเคลียร์ของสหรัฐฯ8
กฎ the Three Non-nuclear Principles เองก็ดูเหมือนจะถูกละเมิดไปแล้วในกฎข้อที่สามที่ว่า
ด้วยการไม่อนุญาตให้มีการแนะนาอาวุธนิวเคลียร์ในญี่ปุ่น โดยในช่วงสงครามเย็นที่รัฐบาล Eisaku
Sato ได้มีข้อตกลงลับที่อนุญาตให้สหรัฐฯ สร้างสถานีอาวุธนิวเคลียร์บนเกาะโอกินาว่าได้หากมีเหตุ
ฉุกเฉิน นอกจากนี้ เมื่อวันที่ 6 สิงหาคม 2016 นายกรัฐมนตรี Abe ไม่ได้ให้คาสัญญาว่าจะทาตามกฎ
the Three Non-nuclear Principles ระหว่างการกล่าวปาฐกถาประจาปี เพื่อราลึกถึงเหยื่อ
ผู้เคราะห์ร้ายจากการโจมตีโดยระเบิดปรมาณูที่เมืองฮิโรชิม่า9
ในส่วนของ the Basic Law on Atomic
Energy ก็ได้มีการแก้ไขเมื่อปี 2012 โดยมีการระบุว่าพลังงานนิวเคลียร์ควรมีส่วนในการใช้เพื่อ
“ความมั่นคงของชาติ”10
ทาให้เกิดกระแสวิพากษ์วิจารณ์และข้อถกเถียงทั้งในและต่างประเทศถึง
ความตั้งใจที่แท้จริงในการแก้ไขกฎหมายนั้น โดยมีกระแสออกมาว่าข้อความที่ระบุถึง “ความมั่นคง
ของชาติ” สามารถเบิกทางให้ญี่ปุ่ นพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์ในอนาคต ซึ่งแสดงให้เห็นว่ากลไกทาง
กฎหมายเองยังเปิดช่องให้มีการแก้ไขได้หากสถานการณ์เปลี่ยนไป

12. 6
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
เช่นเดียวกับอัตลักษณ์ที่ว่าด้วยการต่อต้านอาวุธนิวเคลียร์ของชาวญี่ปุ่ นที่แม้จะดูคงทีแต่ก็มี
ความเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา เห็นได้จากเดิมที่ประเด็นเกี่ยวกับอาวุธนิวเคลียร์เป็น
เรื่องต้องห้ามในการพูดคุยถกเถียงในญี่ปุ่ น (nuclear taboo) แต่ปัจจุบันการแสดงความเห็นและ
ถกเถียงในประเด็นดังกล่าวมีมากขึ้นถึงขั้นว่ามีเสียงสนับสนุนให้ญี่ปุ่นพัฒนาโครงการอาวุธนิวเคลียร์
เลยทีเดียว
สรุปแล้วถึงแม้แต่ละต้นแบบจะมีพลวัตรและความเปลี่ยนแปลงภายในตัวเองก็ตาม แต่การที่
ญี่ปุ่นยังคงดาเนินนโยบายอาวุธนิวเคลียร์แบบดั้งเดิมจนถึงปัจจุบันก็เป็นหลักฐานที่บ่งชี้ว่าต้นแบบทั้ง
สามยังคงทางานจากัดการพัฒนาโครงการอาวุธนิวเคลียร์ของญี่ปุ่นได้อย่างแข็งขัน และการดาเนิน
นโยบายนิวเคลียร์แบบดั้งเดิมก็ยังไม่อาจถูกทาลายได้ ทั้งนี้ ญี่ปุ่นเป็นประเทศสาคัญในการกาหนด
ความมั่นคงของภูมิภาคเอเชียตะวันออก มีการคาดการณ์ว่าหากญี่ปุ่ นผลักดันตัวเองไปสู่การเป็น
ประเทศที่มีอาวุธนิวเคลียร์แล้ว ประเทศอื่นๆ ในภูมิภาคอย่างเกาหลีใต้และไต้หวันก็มีแนวโน้มที่จะ
พัฒนาโครงการอาวุธนิวเคลียร์ด้วยเช่นกัน ซึ่งจะส่งผลให้ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเต็มไปด้วยการ
แข่งขันกันสะสมอาวุธนิวเคลียร์ที่จะเป็นการเพิ่มความตึงเครียดให้กับภูมิภาค ดังนั้น การศึกษา
ต้นแบบข้อจากัดข้างต้นสามารถนามาเป็นบทเรียนให้กับนักนโยบายที่วางยุทธศาสตร์หยุดการแพร่
ขยายอาวุธนิวเคลียร์ให้กับประเทศอื่นๆ เพื่อเป็นแบบอย่างและสร้างสันติภาพให้กับโลกที่ปราศจาก
อาวุธนิวเคลียร์ในอนาคตได้

13. 6
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
เอกสารอ้างอิง
[1] Joshua Berlinger (2017), North Korea’s missile tests by the numbers, accessed on 22 September 2017 <http://
edition.cnn.com/2017/05/29/asia/north-korea-missile-tests/index.html>
[2] Atomic Energy Basic Act, accessed on 22 September 2017 <http://www.japaneselawtranslation.go.jp/law/
detail_main?re=02&vm=2&id=2233#en_ch1at2>
[3] Jacques Hymans (2011), “Veto Players, Nuclear Energy, and Nonproliferation”, International Security, 36(2), pp.
160
[4] Mike Mochizuki (2007), “Japan Tests the Nuclear Taboo”, Nonproliferation Review, 14 (2), pp. 306
[5] Maria Rublee (2009), Nonproliferation Norms: Why States Choose Nuclear Restraint, Georgia: University of Geor-
gia Press, pp. 79
[6] William Larn (2014), The Future of Japan’s Non-nuclear Weapons Status, accessed on 18 April 2017 <http://
www.internationalaffairs.org.au/the-future-of-japans-non-nuclear-weapons-status/>
[7] Maria Rublee (2009), Nonproliferation Norms: Why States Choose Nuclear Restraint, Georgia: University of Geor-
gia Press, pp. 80
[8] Julian Ryall (2017), Why Japan is Relieved about Trump, accessed on 18 April 2017 <http://www.scmp.com/week-
asia/geopolitics/article/2071849/why-japan-relieved-about-trump>
[9] Reiji Yoshida (2015), Exclusion of Nonnuclear Principles from Abe’s Hiroshima Speech Causes Stir, accessed on
18 April 2017 <http://www.japantimes.co.jp/news/2015/08/06/national/politics-diplomacy/exclusion-nonnuclear-
principles-abes-hiroshima-speech-causes-stir/#.WPtppvmGPIU>
[10] Bonny Lin (2015), “Chinese Views of Japanese Nuclear Capabilities and Ambitions”, Nuclear Scholars Initiative,
pp. 104