Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі

1. Czasopis
nБеларускі грамадска-культурны штомесячнік
Nr 10 (328). Кастрычнік 2019 ■ Cena 5 zł (w tym 5% VAT)
www. czasopis.pl
Сёння – dzisiaj – today.
Трыялог у Крынках (стар. 2, 19-22)

2. 80-годдзе далучэння Заходняй
Беларусі да БССР (стар. 14)
Koli zychodiat šramy z dušê (стар. 39)
У НУМАРЫ
14 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за XI 2019)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
Gry przedwyborcze (стар. 6)
Беластоцкі беларускі інтэрнэт-музей
і яго стваральнік (стар. 8)
13 З ПАДАРОЖЖА
У Парыжы
14 ПОГЛЯДЫ
80-годдзе далучэння Заходняй Беларусі
да БССР. Што думаюць эксперты?
16 ГУТАРКА
Леанід Дранько-Майсюк:
„Люблю мастацтва зразумелае
і нязвыклае...”
19 ФОТАРЭПАРТАЖ
XX Трыялог у Крынках:
Сёння – Dzisiaj – Today
24 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў кастрычніку
26 HISTORIA
Ostatni rok wielkiej wojny w Białowieży
29 З МІНУЛАГА
Беласточчына ў дзённіках
Максіма Танка (1941-1959)
31 PA PROSTU
Bożyja wierszy na prastoj mowie (cz. 2)
33 АПАВЯДАННЕ
Ярына
34 ДЛЯ ДЗЯЦЕЙ
Каштан
35 PA PROSTU
Kraj„prostaj movy”.
Za Savieta
36 HISTORYJI Z ŽYTIA
Słova na viêtrovi
2. Venda pered kunciom
38 FIELJETON
Našy 100 liêt odinokosti
39 PROMOVA
Jan Maksymiuk:
Koli zychodiat šramy z dušê
Фота на вокладцы Юркі Хмялеўскага
Ostatni rok wielkiej wojny
w Białowieży (стар. 26)

3. 3X.2019Czasopis
n
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактар
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
этак можна падвесці доўгую дыскусію пра
беларускую нацыянальную рэчаіснасць, якая
адбылася падчас сёлетняга XX Трыялогу ў
Крынках. Так і любіў адказваць крыху жартоўна пачы-
нальнік і шматгадовы арганізатар гэтых сустрэчаў, не-
забыўны Сакрат Яновіч, калі пыталі ў яго пра здароўе.
Таксама, дарэчы, акрэсліваў і сітуацыю з беларускасцю
ў Беларусі, якая на самой справе няшмат змянілася да
„Сёння – Dzisiaj – Today” (такі быў лозунг сёлетняга
Трыялогу).
Паколькі на працягу амаль 15-ці гадоў быў я Сакрату
апорай у арганізацыі Беларускіх трыялогаў, добра памя-
таю, як штогод заўсёды дыскусія зыходзіла менавіта на
беларускую рэчаіснасць. Таму тэма сёлетняга выпуску
і не новая, і не арыгінальная. А ўдзельнікі дыскусіі ў
разважаннях пра Беларусь нічога асабліва адкрыўча-
га занадта і не сказалі. Ніхто не адважыўся паставіць
сур’ёзны тэзіс, чаму беларуская рэчаіснасць сёння такая
а не іншая і якая можа быць у будучыні. На Трыялогах
пры Сакраце роздумы пра гэта (і не толькі пра гэта)
напэўна былі глыбейшыя і больш цэльныя, прытым
з інтэлігентнымі жартамі і весялосцю. У гэтым годзе
падчас дыскусіі было вельмі сумна і песімістычна. На
жаль, знакаміты музыка Лявон Вольскі ў ролі мадэрата-
ра выступіў толькі фармальна. Яго функцыя зводзілася
да перадавання голасу чарговым удзельнікам дыскусіі.
Таму не было дэбаты, толькі папраўдзе адны маналогі,
прытым доўгія і стамляючыя.
Тым не менш удалося мне занатаваць крыху важных
і небанальных выказванняў пра сённяшнюю бела-
рускую рэчаіснасць так у Беларусі, як і ў нас на Бела-
сточчыне.
Надта спакойна і разважліва пра цяперашнюю Бела-
русьгаварыўМарыюшМашкевіч–польскідыпламат,які
сябраваў з Сакратам Яновічам, асабліва калі быў амба-
садарам у Мінску. Сказаў, што сённяшняя Беларусь ёсць
на добрай дарозе пабудовы беларускай дэмакратычнай
дзяржавы. – Але гэта доўгі працэс, – патлумачыў. – Усё
праз сіндром халопа, фальварковага мужыка, недавер-
лівага і асцярожнага. Гэта і ўплывае на характар бела-
рускага грамадства, так як да нядаўна ў Польшчы.
Такое выказванне абурыла прысутнага маладзёна
– апазіцыянера з Мінска. – Як гэта так?! У Беларусі
маем 25 гадоў дыктатуры...
– А вы пражылі дыктатуру, такую як у Гішпаніі?
– спакойна адказаў Машкевіч.
Чарговы ўдзельнік дыскусіі беластоцкі чыноўнік і
палітык Права і Справядлівасці Раман Чэпэ спрабаваў
пажартаваць, кажучы, што мабыць тут у зале „kręci się
jakaś dyktatura”. А ўжо сур’ёзна заўважыў, што ў арга-
нізацыях польскіх нацыяналістаў ёсць шмат расійскай
агентуры. Бо невыпадкова падчас балючых беларусаў
маршаў „выклятых жаўнераў” у Гайнаўцы заўсёды пры-
сутныя рэпарцёры тэлеканалу з Масквы.
Гаворачы пра сённяшнюю Беларусь, Чэпэ выказаў
сваё перакананне, што ўсходняя суседка Польшчы з
часам далучыцца да Еўрапейскага Саюза, бо на гэта
яна здаўна асуджана. Згадаў таксама маю з Сакратам
кніжку „Nasze tysiąc lat”, выказваючы мне ўдзячнасць
за тое, што правёў я ў ёй такую важную і вартасную
размову пра Беларусь і беларусаў у Польшчы. Яна, да-
рэчы, актуальная і нязменна вартасная і важная да...
сёння – dzisiaj – today.
Гаворачы пра нас на Беласточчыне, Чэпэ скрытыка-
ваў сярмяжнасць у прэзентацыі тутэйшай беларускай
культуры: – Martwi mnie i męczy ta cepeliada...
Такі закід найперш у бок, вядома, БГКТ. Але намес-
нік гэтай арганізацыі Васіль Сегень, які ўдзельнічаў у
гэтай частцы дыскусіі, проста прамаўчаў гэта. Затое
падкрэсліў, што ў нашым выпадку трэба гаварыць пра
дзве Беларусі – на Беласточчыне, і за ўсходняй мяжой.
Шчыра сказаў, што Рэспубліка Беларусь для нас не свая,
бо там у людзей цалкам іншы менталітэт і яны ўшчэнт
зрусіфікаваныя. Але і на Беласточчыне, як заўважыў, з
беларускай тоеснасцю з году ў год ёсць штораз горш.
– Усё паказвае на тое, што мы спаланізуемся і нічым не
будзем адрознівацца ад палякаў, – сумна прарочыў В.
Сегень. – Мы памрэм, калі не будзем ратаваць мову.
Гайнаўскі пісьменнік Міхась Андрасюк таксама гава-
рыў – у літаратурнай частцы дыскусіі – пра дзве Бела-
русі, але інакш чым Сегень. – Гэта Рэспубліка Беларусь
і літаратурная Рэспубліка Беларусь, – сказаў.
Кепска, але...
яшчэ не безнадзейна
Г
►

4. 4 X.2019Czasopis
n
ЗАПІСЫ ЧАСУ (IX.2019)
Наша хроніка
На Падляшшы
■W dniach 30 sierpnia – 1 września
odbyła się w Białymstoku kolejna
edycja festiwalu Wschód Kultury/
Inny Wymiar. Zaprezentowali się
na nim w różnych formach artyści
z Polski i zagranicy, w tym m.in. z
Białorusi. Jednym z punktów pro-
gramu był pokaz filmu białostoc-
kiego białoruskiego dziennikarza
Mikołaja Wawrzeniuka „Канцэрт
жыцця”. Festiwal Inny Wymiar ist-
nieje od 2007 r. Od 2013 r. realizo-
wany jest we współpracy kultural-
nej trzech miast Polski wschodniej
(Białegostoku, Lublina i Rzeszowa)
z krajami PartnerstwaWschodniego
(Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi,
Gruzji, Mołdawii, Ukrainy) i Naro-
dowego Centrum Kultury.
■W dniach 6-7 września odbył się
XX Trialog w Krynkach, zorgani-
zowany przez FundacjęVilla Sokra-
tes. Tegoroczne debaty obywały się
pod hasłem „Sionnia. Dziś. Today”
– pisanym po białorusku, polsku i
angielsku. Uczestniczyli w nich go-
ście – ludzie kultury, polityki, na-
uczyciele – z Polski i Białorusi. Mo-
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Ігар Бабкоў – паэт і філосаф з Мінска заўважыў, што
большасць беларускіх пісьменнікаў, у тым ліку і ён, па-
чыналі пісаць па-руску. А беларускую мову вывучылі.
– І тут ёсць розніца, – сказала Данута Завадзкая,
прафесар з беластоцкага ўніверсітэта. – Bo na Podlasiu
język białoruski nie jest wyuczony, ale odziedziczony, a
mniejszościowa literatura białoruska na Podlasiu ma się
całkiem dobrze. I gdy mówimy „wielokulturowość”, to
myślimy o kulturze białoruskiej. Таму спадарыня пра-
фесар заахвочвала, каб беларускае асяроддзе рашуча
дамагалася рэактывацыі ў беластоцкім універсітэце
кафедры беларускай культуры. – Potrzebny jest lobbi-
ng, głos elity, – пераконвала.
У апошняй частцы дыскусіі, якая была задумана як
мастацкая, смутку і песімізму пралілося найбольш. Аса-
бліва з вуснаў Аліны Ваўранюк, настаўніцы беларускай
мовы ў Пачатковай школе н-р 4 у Беластоку. «З бела-
рускасцю ў нас зусім хранова. І лепш не будзе, будзе
толькі горш». Словы падзякі выказала яна ў адрас Ля-
вона Тарасэвіча, як старшыні фонду Villa Sokrates, але
сумавала, што моладзь у Беластоку наогул не ведае пра
гэтага выдатнага мастака з падбеластоцкіх Валілаў, які
ў апошнім часе атрымаў шмат прэстыжных узнагарод.
З вядомых мастакоў ведаюць... Яна Матэйку.
У выступленнях астатніх удзельнікаў было менш
песімізму. Мастак Артур Клінаў, які папярэдняга дня ў
галерэі Крынкі адкрыў знакамітую выставу „Салодкае
саламянае жыццё” пераконваў, што не трэба аглядацца
ні на ўлады, ні на складаныя абставіны, але рабіць па-
ціхеньку для беларускасці тое што магчымае. Як пры-
клад сказаў пра сваю ініцыятыву стварэння ў глыбокай
правінцыі арт-вёскі „Каптаруны”.
Мадэратар” Лявон Вольскі, які ўрэшце ўзяў голас у
дыскусіі, сказаў, што сёння ў Беларусі існуе своеасаб-
лівае „культурніцкае беларускае гета”. Улады далікат-
на адкрылі рынак для незалежных музыкаў, мастакоў
ці пісьменнікаў. – Таму, што яны страшэнна баяцца
крымскага сцэнара, – сказаў Вольскі. – Што будзе да-
лей, невядома. У турму ўжо не садзяць, хіба што на тры
гадзіны пасля Плошчы...
Закрываючы дыскусію гаспадар Трыялогу Лявон
Тарасэвіч не падаў духам. Сказаў, што надзея ў вырас-
таючым маладым пакаленні. Падкрэсліў, што тое што
на Беласточчыне няма падвойных назваў мясцовасцей
(апрача Арлянскай гміны), гэта найперш страта для са-
мой Польшчы. Яны павінны быць уведзены дзяржавай.
Так як у Беластоку і там дзе жывуць беларусы – усе
вучні павінны вывучаць беларускую мову.
– Ну..., вядома, добра, Лёнік, гаворыш, – быццам чую
адказ Сакрата. – Толькі што гэта ўжо ўтопія. Тады што
нам рабіць? – Рабіць сваё, тое што толькі можна, як,
скажам Трыялогі, – напэўна адказаў бы Сакрат. ■
►
„Беларускія дажынкі”10 верасня ў Рыбалах завяршылі цыкл летніх бела-
рускіх фэстаў БГКТ на Беласточчыне
РадыёРацыя

5. 5X.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
deratorem debat w dawnej Synago-
dze Kaukaskiej, dziś domu kultury,
był Lawon Wolski – kultowy biało-
ruski muzyk rockowy (frontmen ze-
społów Mroja, NRM, Krambambu-
la). Oprócz debat podczas Trialogu
można było w Galerii Krynki obej-
rzeć wystawęArtura Klinaua „Słod-
kie słomiane życie 3”. Zaprezento-
wano też białorusko-ukraiński pro-
jekt teatralny „Hetamy” (reżyseria
Stas Żyrkoŭ), swoje koncerty dali
Lawon Wolski i białoruski zespół
z Podlasia Prymaki. Trialogi zapo-
czątkował i przez wiele lat organi-
zował Sokrat Janowicz, zmarły w
2013 r. białoruski pisarz z Krynek.
Czyt. str. 3 i 19-22
■W dniach 7-8 września wAkademii
Supraskiej w ramach Europejskich
Dni Dziedzictwa odbyła się prezen-
tacja polichromiiAndrzeja Stalony-
Dobrzańskiego i Jerzego Nowosiel-
skiego. W nowatorski sposób – jed-
nocześnie na trzech ścianach i su-
ficie przy użyciu siedmiu projekto-
rów z szerokokątnymi obiektywami
– zaprezentowano unikatową sztu-
kę sakralną małopolskich świątyń,
przeniesioną do wnętrza cerkwi w
Michałowie. Prelekcję o słynnych
artystach z Krakowa, którzy praco-
wali na Podlasiu, wygłosił prof. Je-
rzy Uścinowicz.Wydarzenie to było
częścią projektu „Lato z wielokultu-
rowym dziedzictwem”, podczas re-
alizacji którego młodzi wolontariu-
sze zinwentaryzowali i zdigitalizo-
wali wyposażenie trzech zabytko-
wych cerkwi Podlasia (w Nowej
Woli – cerkiew parafialna i cmen-
tarna i w Michałowie). Projekt zo-
stał dofinansowany przez Narodo-
wy Instytut Dziedzictwa oraz Urząd
Marszałkowski Województwa Pod-
laskiego.
■8 września w Białymstoku odbył
się 26. Festiwal Piosenki Polskiej
i Białoruskiej „Białystok – Grod-
no 2019”. Na scenie w parku Plan-
ty wystąpiło dwadzieścia zespołów
z Polski i Białorusi. Na stoiskach
można było kupić książki, płyty, ob-
razy i wyroby rękodzieła ludowe-
go. Imprezę zorganizowało Białoru-
skie Towarzystwo Społeczno-Kul-
turalne we współpracy z Kultural-
nym Centrum Białorusi w Polsce,
przy wsparciu finansowym samo-
rządu województwa podlaskiego
oraz prezydenta Białegostoku.
■8 września odbył się XIV FestynAr-
cheologiczny „Zbucz – Grodzisko”
(gm. Czyże). W miejscu dawnego
grodziska odbyło się szereg im-
prez – pokazy grupy rekonstruk-
cyjnej, warsztaty, jarmark, kon-
certy – promujących to niezwykłe
miejsce. Grodzisko jest pozostało-
ścią po obiekcie, który został wybu-
dowany w IX-X w. Impreza odby-
ła się w ramach Europejskich Dni
Dziedzictwa. Wydarzenia EDD od-
były się też w Orli.
■W dniach 13-15 września odbył się
w Białymstoku Eastern Fashion
8вервсняубеластоцкіпаркуПлянтыпадчасфестывалюБеласток–Гродна
на сцэне выступілі калектывы беларускай меншасці з Падляшша і поль-
скай з Беларусі. Побач нашы аўтары прадавалі свае кніжкі (на здымку:
фалькларыст-музыколаг Сцяпан копа і літаратары-белавежцы – Віктар
Швед і Міра Лукша)
ФотаМірыЛукшы
►

6. 6 X.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Gry przedwyborcze
Kampania przed październikowymi wyborami parla-
mentarnymi jest zdecydowanie inna niż w latach poprzed-
nich, a już szczególnie wśród naszej białorusko-prawo-
sławnejspołeczności.Bowiemjeszczenigdyniebyło,aby
jedna partia – Prawo i Sprawiedliwość –występowała w
roli tak wielkiego faworyta, a na nią byliby skłonni oddać
głos także nasi wyborcy, mimo że na listach kandydatów
tego ugrupowania nie ma nikogo z „naszych”.
Wysokie poparcie dla PiS napędzają sondaże i forso-
wanie rządzącego ugrupowania przez publiczne radio
i telewizję, a także Kościół i media o. Rydzyka. To w
głównej mierze kreuje obecnie rzeczywistość politycz-
ną w Polsce, powodując iż silny staje się jeszcze silniej-
szy. Bowiem wyborcy zazwyczaj preferują faworytów.
Gdyby, jak w niektórych krajach, sondaże były zakaza-
ne na miesiąc lub nawet dwa tygodnie przed wyborami,
ich wynik z pewnością bardziej odzwierciadlałby popar-
cie wyborców dla poszczególnych partii, gdyż psycho-
logia tłumu tak mocno by już nie zadziałała. Wyborcy
wówczas większą też uwagę kierowaliby na programy
i obietnice polityków.
Nasz elektorat dotąd kierował się jeszcze potrzebą re-
prezentacji w Sejmie mniejszości białoruskiej czy też
prawosławnej. W tej roli przedtem najczęściej wystę-
pował Eugeniusz Czykwin, poseł wielu kadencji, ko-
jarzony też z lewicą, z list której był wybierany. Zre-
zygnował jednak z członkostwa w SLD i jako bezpar-
tyjny ubiega się teraz o mandat jako kandydat Koalicji
Obywatelskiej, utworzonej przez Platformę Obywatel-
ską, wobec której był wcześniej w opozycji. Cztery lata
temu Czykwin bezskutecznie ubiegał się o mandat se-
natora. Wtedy nadal chciał być posłem, ale jak przy-
znaje został wyeliminowany, by dać miejsce innym.
Do Sejmu wystartowało wówczas trzech wyrazistych
kandydatów prawosławnych – Aleksander Sosna z li-
sty SLD, Adam Musiuk z PO i Jarosław Matwiejuk z
PSL. Łącznie otrzymali prawie 20 tys. głosów, ale ża-
den do Sejmu się nie dostał. Przyczyn tej klęski w 2015
r. Czykwin upatruje w rozbiciu elektoratu, bo w 2011 r.
zdobył prawie trzy czwarte tychże głosów. Teraz znów
jest w zasadzie jedynym wyrazistym kandydatem pra-
wosławnym do Sejmu. Ale zwycięstwa pewny być nie
może, gdyż jego poprzednia arytmetyka wyborcza sta-
ła się częściowo nieaktualna. Elektorat z pewnością się
skurczył z przyczyn naturalnych i swoje zrobiła postę-
pująca asymilacja i polonizacja. Wiele wskazuje też na
to, że część głosów odbierze Czykwinowi PiS. Przełom
nastąpił w maju podczas wyborów do Parlamentu Eu- ►
Week. Na kilkudziesięciu poka-
zach mody swoje projekty poka-
zywali kreatorzy z Polski, Biało-
rusi i Ukrainy. Impreza organizo-
wana jest przez Dom Kultury Śród-
mieście, Miasto Białystok i Stowa-
rzyszenie na rzecz Muzeum Mody
i Tekstyliów ITE.
■19 września w Przesiadkowym Cen-
trum Kultury Hajnówka Centralna,
dawnym dworcu kolejowym, od-
był się wernisaż wystawy „Historie
utkane z nici – stare rękodzieło dla
przyszłości”, na której zaprezento-
wano ludowe tkaniny, zebrane we
wsiach powiatów bielskiego i haj-
nowskiego (m.in. Istoku, Lewko-
wie Starym i Nowym, Dubiczach
Cerkiewnych, Czechach Orlań-
skich, Plancie czy Mokrym). Or-
ganizatorem przedsięwzięcia jest
Stowarzyszenie Kulturalne „Pocz-
tówka” z Policznej. Projekt został
dofinansowany ze środków mini-
stra kultury i dziedzictwa narodo-
wego.
■22 września w prawosławnej kate-
drze św. Mikołaja odbyły się uro-
czystości 27. rocznicy przeniesienia
z Grodna do Białegostoku relikwii
św. męczennika Gabriela. Liturgię
tego dnia celebrował metropolita
warszawski i całej Polski Sawa w
otoczeniu hierarchów, duchowień-
stwa oraz licznie przybyłych wier-
nych. Św. Męczennik Gabriel jest
patronem młodzieży diecezji bia-
łostocko-gdańskiej.
■Utworzenia granicznego przej-
ścia pieszego w Jałówce na grani-
cy polsko-białoruskiej chcą radni
Уночы з 15 на 16 верасня ў Беластоку на вуліцы Лупашкі зноў хтосці на-
маляваў ненавістныя надпісы
ФотаВечаславаХаружага
►

7. 7X.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ropejskiego. Nasi także nagrodzili PiS za 500+ i inne
socjalne transfery z budżetu państwa. Kandydaci z list
partii rządzącej, choć nie ma tam naszych przedstawi-
cieli, czynią jednak pewne ukłony pod adresem prawo-
sławnych. Oto minister Jarosław Gowin we wrześniu
przyjechał na Podlasie, by wesprzeć kandydującego do
Sejmu z list PiS Mieczysława Baszkę, który podkreśla
swoje ekumeniczne katolicko-prawosławne pochodze-
nie. W Bielsku Podlaskim jako „ważnym miejscu na ma-
pie prawosławia w Polsce” ogłosił, iż o 2 mln zł wzro-
śnie dotacja państwowa dla Chrześcijańskiej Akademii
Teologicznej w Warszawie, „na której kształcą się eli-
ty duchowe wyznań niekatolickich, prawosławia i pro-
testantyzmu”. Po wygranych wyborach ta kwestia ma
być zagwarantowania ustawowo.
Do Senatu z okręgu południowego kandyduje Igor Łu-
kaszuk z Bielska Podlaskiego, dyrektor LO z dodatkową
nauką języka białoruskiego w Hajnówce, radny woje-
wódzki, wcześniej znany działacz naszej mniejszości. To
jednoznacznie nasz kandydat białoruski, choć pod tym
względem swą kampanię prowadzi w dość stonowany
sposób. Podobnie jak rok temu w kampanii do Sejmiku,
oprócz wszechobecnych, niewiele mówiących plakatów
postawił na poparcie dla swej kandydatury rozpozna-
walnych w regionie osób. Na swym profilu na Facebo-
oku opublikował filmiki, na których popierają go m.in.
burmistrz Bielska Podlaskiego Jarosław Borowski, bur-
mistrz Hajnówki Jerzy Sirak oraz europosłowie Włodzi-
mierz Cimoszewicz i Tomasz Frankowski.
Łukaszuk podobnie jak Czykwin został wystawiony
przez Platformę Obywatelską. Z pewnością łatwiej mu
byłoby zdobyć mandat senatora, gdyby okręg obejmo-
wał większe skupisko naszej mniejszości. Ale to wła-
śnie PO przed laty do tego nie dopuściła, uchwalając w
Sejmiku jego granice. Szczególnie głośno protestował
z tego powodu wtedy Czykwin.
Kredyt zaufania, jaki u nas miała PO będąc u władzy,
został mocno nadszarpnięty. To ugrupowanie, choć mo-
gło, niewiele zrobiło, by powstrzymać degradację na-
szych terenów i nie otoczyło odpowiednią ochroną wie-
lokulturowości regionu. PO nie dotrzymało też słowa, że
w zamian za prawosławne i białoruskie głosy w wybo-
rach do Rady Miejskiej Białegostoku w mieście zmie-
niona zostanie nazwa ulicy Łupaszki.
Z pewnością z naszymi bolączkami i potrzebami duże
ugrupowania polityczne bardziej by się liczyły, gdyby-
śmy jak mniejszość niemiecka mieli samodzielną repre-
zentację w parlamencie i samorządach.Ale na to, jak po-
kazuje życie, jest już za późno.
Jerzy Chmielewskі
►
gminy Michałowo. Na sesji przy-
jęli w tej sprawie apel, który skie-
rowali do premiera, ministra spraw
wewnętrznych i administracji oraz
do posłów zasiadających w parla-
mentarnym zespole ds. Białorusi.
Piesze przejście, zdaniem radnych,
zwiększyłoby atrakcyjność tury-
styczną regionu i ułatwiło utrzy-
mywaniu więzi rodzinnych po obu
stronach granicy. Mogliby z niego
korzystać przede wszystkim miesz-
kańcy gminy Michałowo i białoru-
skiej Swisłoczy.
■W dniach 24- 27 września w Te-
atrze Dramatycznym w Białymsto-
ku odbyła się kolejna edycja Festi-
walu Teatralnego ODE. Na scenie
można było obejrzeć dwa spekta-
kle premierowe: „Postrzyżyny”
Bohumila Hrabala i „Oświadczy-
ny” Antoniego Czechowa, przeło-
żone na język podlaski przez Jana
Maksymiuka. Oprócz tego widzo-
wie zobaczyli białoruski interak-
tywny spektakl „Jość ideja” Teatru
Horada Siabrou z Mińska oraz „Ja
– nie Ja”, powstały w ramach labo-
ratorium aktorskiegoArt Faktor. Fe-
stiwal ODE wymyśliła przed kilku
laty JoannaTroc, białoruska aktorka
28 верасня ў сядзібе Беларускага грамадска-культурнага таварыства ў
Беластоку сваё 10-годдзе адзначыў Падляшскі калектыў„Світанак”, у якім
спяваюць настаўніцы беларускіх групаў у Самаўрадавым прадшколлі н-р
4 у Беластоку. Віншуем!
РадыёРацыя
►

8. 8 X.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
z Podlasia, twórczyni Teatru Czre-
vo. Czyt. str. 38-39
■26 września w Białymstoku odbyła
się promocja nowo wydanej książ-
ki Marcina Sawickiego „Ludzkie
klepisko. Historie z Pogranicza:
Białorusi, Litwy i Polski”. Autor,
mieszkaniec Dolnego Śląska, ru-
szył śladem rodziny, własnych pa-
sji i emocji na Nowogródczyznę,
gdzie odgrzebał zapomniane ro-
dzinne i sąsiedzkie historie. Au-
tor, mający już na swoim koncie
reportaże z Gruzji, Armenii i Ta-
dżykistanu, urodził się w 1978 r.
w Głogowie. Książkę o Białorusi
wydało wydawnictwo Paśny Bu-
riat z Kielc.
■W dniach 25-26 września w Bia-
łymstoku odbył się VI Wschodni
Kongres Gospodarczy. Wzięło w
nim udział ponad tysiąc pięciuset
uczestników, dwustu prelegentów
oraz siedmiuset uczniów i studen-
Беластоцкі беларускі інтэрнэт-музей і яго стваральнік
З лета мінулага года ў Фейсбуку існуе асаблівая
старонка, прысвечана беларускасці ў Беластоку ў мі-
нулым. Пад адрасам „Беластоцкі беларускі музей”
змешчаны архіўныя дакументы, фатаграфіі, выцінкі
з даўніх беларускіх газетаў. Гэту вартасную і надта
цікавую старонку стварыў і яе вядзе Аляксей Труб-
кін, журналіст Беларускага Радыё Рацыя. Ён родам
з Новаполацка, але ўжо звыш дзесяці гадоў жыве
ў Беластоку. Яго вельмі зацікавіла беларуская гі-
сторыя нашага горада. У рамках гістарычна-края-
знаўчага праекту „Беларускія сляды ў Беластоку”
Трубкін стварыў мапу, на якой пазначаны месцы
звязаныя з гісторыяй, культурай, асветай ды паліт-
ычнай дзейнасцю беларускага асяроддзя. Графічна
мапу выканала беластоцкая мастачка Паўліна Гайда.
А Трубкін як аўтар зрабіў яшчэ яе інтэрнэт-версію
і пачаў ладзіць пешыя шпацыры-экскурсіі па пазна-
чаных на ёй месцах.
Кім з’яўляецца стваральнік такога незвычвйна-
га і вартаснага „музея”? Аляксей Трубкін стаў ці-
кавіцца польскімі беларусамі, асабліва беларускай
мінуўшчынай Беластока, калі стаў студэнтам бела-
русістыкі ў тутэйшым універсітэце. У нейкім ін-
тэрв’ю сказаў ён, што асабліва паўплывалі на гэта
заняткі, якія вялі прафесары Алег Латышонак і Яў-
ген Мірановіч.
Трубкін трапіў у Беласток па польскай праграме
імя Каліноўскага. Ён быў моладзевым актывістам,
сябрам Партыі БНФ. Напрыканцы снежня 2006 г. на
мытні ў Гродне яму і трох яго сябрам-каліноўцам
былі затрыманы ноўтбукі. Пасля паўгода беларускія
службы зрабілі з гэтага вялікую афёру. На першым
тэлеканале ў вечаровым эфіры было сказана, што ў
ноўтбуках „чатырох маладых актывістаў апазіцыі,
якія вучацца ў Польшчы” былі знойдзены... элект-
ронная энцыклапедыя мін і выбуховых матэрыялаў,
„Настольная кніга тэрарыста”, матэрыялы па пра-
вядзенні тэрактаў і яшчэ кніга „100 спосабаў сама-
забойства”. Трубкін назваў гэта правакацыяй, бо як
гаварыў тады журналістам, яго камп’ютар быў прак-
тычна чысты, „было ў ім толькі крыху музыкі і нейкіх
там гульняў”. На яго думку, „за паўгода можна было
туды „ўліць” чаго заўгодна”...
Летам 2011 г. Трубкін ноч правёў за кратамі ў
родным Новаполацку за ўдзел у апазіцыянай акцыі
маўклівага пратэсту.
Пасля такіх бурлівых здарэнняў і заканчэння ў
2012 г. беластоцкага ўніверсітэту Аляксей Трубкін,
працуючы на Рацыі, поўнасцю аддаўся распрацоў-
цы гісторыі „беларускага Беластоку”. Цікава, што
чагосьці такога не прыдумаў ніхто з тутэйшых бе-
ларусаў, а толькі прыезжы. Тым не менш гэта ёсць
добры прыклад, каб такія старонкі ўзніклі ў іншых
нашых гарадах ды мястэчках (гмінах). Але каб збе-
рагчы нашу спадчыну ад забыцця, такія віртуаль-
ныя праекты недастатковыя. Патрэбныя яшчэ па-
ралельна з імі трывалыя экспазіцыі і друкаваныя
кніжкі. (юх)
►

9. 9X.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
tów. Podczas dwudniowego forum
dyskutowano o perspektywach roz-
woju Polski Wschodniej, relacjach
między Unią Europejską a wscho-
dem Europy. Wydarzeniami to-
warzyszącymi kongresowi były
m.in. plebiscyt Top Start-U p Pol-
ski Wschodniej, konkursy Top In-
westycje Polski Wschodniej i Top
Pracodawcy Polski Wschodniej.
Imprezę organizuje Grupa PTWP.
■Według danych Urzędu do Spraw
Cudzoziemców, najliczniejszą gru-
pę obcokrajowców posiadających
ważne zezwolenia na pobyt zareje-
strowane w województwie podla-
skim, stanowią obywatele Białoru-
si (5,1 tys. osób). Zaraz za nimi pla-
sują się: Ukraińcy (2,4 tys. osób),
Rosjanie (370 osób), Litwini (310
osób), Gruzini (200 osób). Podla-
sie to jedyny region w Polsce, gdzie
Ukraińcy nie stanowią najliczniej-
szej grupy zagranicznych pracowni-
ków. W całej Polsce ważne zezwo-
lenia na pobyt posiada obecnie 414
tys. osób.
У Польшчы
■31 sierpnia w Warszawie odby-
ła się narada, której uczestniczyli
szef BBN Paweł Soloch, doradca
prezydenta USAds. bezpieczeństwa
narodowego John Bolton, sekretarz
białoruskiej Rady Bezpieczeństwa
Stanisłau Zaś, sekretarz Rady Bez-
pieczeństwa Narodowego i Obrony
Ukrainy Ołeksandr Daniluk. Spo-
tkanie było poświęcone sytuacji w
Europie Środkowej i Wschodniej
oraz omówieniu mechanizmów bu-
dowy stabilności w regionie, służą-
cej zapewnieniu suwerenności, bez-
pieczeństwa i integralności teryto-
rialnej państw. Jednym z najważ-
niejszych tematów, poruszanych
podczas spotkania w Warszawie,
był konflikt na Ukrainie.
■Leon Tarasewicz został laureatem
18. edycji Nagrody im. Cypriana
Kamila Norwida. Otrzymał ją za
wystawę „Jerozolima” w warszaw-
skiej Galerii Foksal. Oprócz niego
nagrodzeni zostali: aktorka Krysty-
na Janda, pisarz Wiesław Myśliw-
ski oraz wybitny skrzypek Janusz
Wawrowski. Nagrodę za „Dzieło
Życia” otrzymał klasyk współcze-
snej sztuki polskiej, rzeźbiarz i pe-
dagog Adam Myjak. Nagrody wrę-
czono 23 września na Zamku Kró-
lewskim wWarszawie. Nagrodę im.
Cypriana Kamila Norwida ustano-
wił Sejmik Województwa Mazo-
Гайнаўскі белліцэй 27-29 верасня адзначыў сваё 70-годдзе. З гэтай наго-
ды прайшоў і IV з’езд выпускнікоў. На юбілейнай урачыстасці выступілі
м.інш. легендарныя Дубіны – як таксама выпускнікі (на здымку ніжэй).
Фота Радыё Рацыя
РадыёРацыяРадыёРацыя
►

10. 10 X.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
wieckiego w 2001 r. Jest przyzna-
wana za wybitne dzieło bądź kre-
ację osobom tworzącym lub miesz-
kającym na Mazowszu.
■Leon Tarasewicz dołączył w tym
roku także do grona Honoro-
wych Członków ZAiKS-u. Znalazł
się tym samym w towarzystwie
Agnieszki Holland, Krystyny Jan-
dy, Urszuli Dudziak, Wojciecha Ka-
rolaka, Janusza Kapusty, Zbigniewa
Rybczyńskiego i Zbigniewa Hołdy-
sa, których stowarzyszenie przyję-
ło do swego honorowego grona w
2019 r. ZAiKS reprezentuje prawa
kompozytorów, pisarzy, scenarzy-
stów, choreografów, naukowców,
fotografików, architektów i plasty-
ków (ponad 20 tys. polskich auto-
rów i wydawców z Polski, a łącz-
nie 3,5 mln twórców i wydawców
zagranicznych).
■50 kg pigułek ecstasy przejęli funk-
cjonariusze z Nadbużańskiego Od-
działu Straży Granicznej 21 wrze-
śnia na polsko-białoruskim przej-
ściu w Sławatyczach. Narkotyki
przemycało dwoje Rosjan. To jeden
z największych przemytów odkry-
tych w ostatnim czasie na polskich
granicach – taką ilością narkotyków
mogłoby się odurzyć nawet milion
osób! Wartość towaru oszacowano
na przeszło 10 mln zł. Zatrzyma-
nym Rosjanom grozi do trzech lat
więzienia.
У Беларусі
■29 sierpnia z wizytą w Mińsku prze-
bywał John Bolton, doradca prezy-
denta USA ds. bezpieczeństwa na-
rodowego. – To najwyższej rangi
przedstawiciel administracji USA,
który w tym stuleciu złożył wizy-
tę w Białorusi – powiedział prezy-
dent Łukaszenka po trzygodzinnej
rozmowie z amerykańskim gościem
(planowano ją na 45 minut). Łuka-
szenka ujawnił też, że ostatnio w
Białorusi wizyty złożyło wielu eks-
pertów i specjalistów z USA.
■Białoruskie Ministerstwo Informa-
cji umieściło na Dysku Google dar-
mowe słuchowiska z tekstami kla-
syków białoruskiej literatury i naj-
lepszą współczesną prozą. Można
tam znaleźć lektury do klas V-XI
oraz dwa zbiory najlepszych bia-
łoruskich tekstów. Folder „Bia-
łoruska klasyka” zawiera poemat
„Новая зямля” Jakuba Kołasa,
dzieła Kuźmy Czornego, „Сэрца
на далоні” Iwana Szamiakina, po-
wieści Iwana Nawumienki. Z kolei
zbiór „Współczesna proza białoru-
ska” to audiobooki takich autorów
jak Iwan Ptasznikaŭ,Aleś Żuk,Aleś
Razanaŭ,AnatolWiarcinski,Wiktar
Praŭdzin, Wasil Bykaŭ, Wasil Zu-
jonak, Hienadź Paszkoŭ, Maksim
Tank, Marian Duksa, Raisa Bara-
wikawa i Janka Sipakoŭ. Audiobo-
oki trafiły do sieci w ramach Dnia
Białoruskiego Piśmiennictwa, który
był obchodzony 4 września.
■6 września podczas konferencji pra-
sowej w Brześciu prezydent Alek-
sander Łukaszenka zagroził Ro-
sji, że zacznie sprowadzać ropę
z… Polski, jeśli ta nie zmieni za-
sad negocjacji cen surowca. Wcze-
śniej zaś – jak podało Radio Wolna
Europa – białoruska firma paliwo-
wa Biełnieftiechim wynajęła zna-
nego amerykańskiego lobbystę do
uzyskania zezwolenia władz USA
na eksport amerykańskiej ropy naf-
towej do Białorusi. Tak ostre słowa
Łukaszenki wynikają ze zmian w
rosyjskich przepisach, przez które
do 2024 r. budżet Białorusi może
stracić nawet 11 mld dol.
■7 września w mińskim Domu Przy-
jaźni odbyła się ósma edycja Naro-
dowego Czytania, w której Polacy
i Białorusini wspólnie czytali pol-
skie nowele w ramach międzynaro-
dowej imprezy pod patronatem pre-
zydenta RP Andrzeja Dudy. W im-
prezie udział wzięli przedstawicie-
Міхал Андрасюк з Гайнаўкі заняў 2-е месца ў прэміі Гедройца за кнігу «Поў-
ня» (выдавецтва„Праграмная рада тыднёвіка «Ніва»”) і атрымаў у падару-
нак творчы адпачынак на шведскай выспе Готлянд. 10 верасня ў сталічнай
кавярні„Грай”ўручылі таксама прэмію імя Наталлі Арсенневай за найлеп-
шую кнігу паэзіі на беларускай мове. Па рашэнні журы прэмію атрымала
Марыя Мартысевіч за кнігу„Сарматыя”. На ўзнагароду прэтэндавалі яшчэ
Уладзімір Арлоў з кнігай„Паручнік Пятровіч і прапаршчык Здань” (выда-
вецтва„Кнігазбор”, Мінск), а таксама паэтэса з Бельска Надзея Артымовіч
са зборнікам„Краявід з невідочнай памылкай”(выдавецтва таксама„Пра-
грамная рада тыднёвіка «Ніва»”). Віншуем!
►

11. 11X.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
le ambasady RP w Mińsku. Wśród
utworów, które czytano po polsku i
białorusku, były „Dobra pani” Eli-
zy Orzeszkowej, „Sawa” Henryka
Rzewuskiego, „Katarynka” Bole-
sława Prusa, „Dym” Marii Konop-
nickiej i inne utwory.
■Michał Androsiuk, znany na Pod-
lasiu białoruski pisarz, dziennikarz
Radia Racja, został laureatem Lite-
rackiej Nagrody im. Jerzego Gie-
droycia. Otrzymał ją za książkę
„Pounia/Pełnia”, wydaną niedaw-
no przez Radę Programową Tygo-
dnika „Niwa”. Jest on pierwszym
autorem spoza Białorusi, który
otrzymał to wyróżnienie. Michał
Androsiuk za drugie miejsce został
nagrodzony urlopem twórczym w
Bałtyckim Centrum Pisarzy i Tłu-
maczy na Gotlandii. Pierwszą na-
grodę odebrał Illa Sin, autor „Libi-
do” (otrzymał 14 tys. rubli białoru-
skich – 27 tys. zł). Nagroda im. Je-
rzego Giedroycia jest najważniejszą
w Białorusi niezależną nagrodą li-
teracką, przyznawaną za najlepszą
książkę wydaną w języku białoru-
skim w ostatnim roku. Została usta-
nowiona w 2012 r. przez Ambasa-
dę RP na Białorusi, Polski Instytut
w Mińsku, Białoruskie PEN-Cen-
trum oraz Związek Pisarzy Biało-
ruskich. Віншуем!
■W dniach 13-15 września Mińsk
świętował 952. rocznicę pierwszej
wzmianki o tym mieście w ruskich
kronikach. Z tej okazji w całej sto-
licy odbywały się imprezy rozryw-
kowe dla mieszkańców. Hasło tego-
rocznej imprezy brzmiało: „Mińsk
– miasto dla wszystkich, miasto dla
każdego”.
■17 września wizytę w Mińsku zło-
żył wiceszef amerykańskiej dyplo-
macji David Hale. Po spotkaniu z
prezydentem Aleksandrem Łuka-
szenką Hale ogłosił, że USA i Bia-
łoruś znowu wymienią się amba-
sadorami. Ranga białorusko-ame-
rykańskich stosunków została dra-
stycznie obniżona 11 lat temu, gdy
w odpowiedzi na sankcje gospo-
darcze USA Mińsk zażądał ogra-
niczenia personelu amerykańskiej
ambasady. Doprowadziło to do
odwołania amerykańskiego am-
basadora z Mińska i białoruskie-
go z Waszyngtonu. Obecnie prezy-
dent Łukaszenka zapewnił, iż uczy-
ni wszystko, aby stosunki między
obydwoma państwami rozwijały
się normalnie.
■W Internecie pojawiły się doku-
menty świadczące o tym, że Ko-
mitet Śledczy Białorusi wszczął
śledztwo przeciwko menadżerowi
rosyjskiej firmy, instalującej urzą-
dzenia wentylacyjne i systemy an-
typożarowe w budowanej elektrow-
ni atomowej w Ostrowcu. Jest on
oskarżony o instalowanie urządzeń
bez wymaganej kontroli w zamian
za łapówki. Oprócz niego oskarże-
ni też zostali przedstawiciele rosyj-
skich i białoruskich firm, wręczają-
cych łapówki. Z dokumentów wyni-
ka, że ujawnione zaniedbania mogą
doprowadzić „do awarii pracy syte-
mu w całości”.
■20 września prezydent Aleksander
Łukaszenka podjął decyzję o pod-
pisaniu porozumienia z Unią Euro-
pejską o uproszczeniu trybu wizo-
wego i o readmisji. Porozumienie
muszą przed wejściem w życie raty-
fikować parlament Białorusi i Par-
lament Europejski. Negocjacje w
sprawie uproszczenia procedur wi-
zowych Białoruś i UE prowadziły
od 2014 r. Jeśli porozumienie zo-
stanie ratyfikowane, ceny tzw. wiz
Schengen spadną dla Białorusinów
z 80 do 35 euro.
■W wypowiedzi z 26 września dla
ukraińskich mediów prezydent
Aleksander Łukaszenka zaofero-
wał obsadzenie przez siły poko-
jowe Białorusi odcinka ukraińsko-
rosyjskiej granicy, kontrolowane-
go przez separatystów. Białoruskie
wojsko miałoby zająć cały jej czte-
rystukilometrowy odcinek. Władze
Donieckiej Republiki Ludowej od-
rzuciły tę propozycję.
■Podczas jednej ze swoich konfe-
rencji prasowych prezydent Łuka-
szenka oświadczył, że nie zamie-
rza pełnić swojej funkcji do końca
życia. „Najważniejsze jest zdrowie
i zaufanie ludzi” – powiedział Łu-
kaszenka, określając w ten sposób
własną motywację do bycia prezy-
dentem. Dodał ponadto, iż „żad-
ne z jego dzieci nie szykują się
do przejęcia władzy”. W ten spo-
sób uciął medialne spekulacje, po-
jawiające się w związku z przygo-
towaniami do wyborów parlamen-
tarnych i prezydenckich. W przy-
szłym roku odbędą się wybory, w
których Aleksander Łukaszenka
zamierza po raz kolejny startować
(piastuje swój urząd nieprzerwanie
od 1994 r.).
■Ministerstwo handlu wprowadziło
papierowe reklamówki na listę to-
warów obowiązkowych, które musi
posiadać każdy sklep. W zależności
od wielkości, sklepy muszą mieć od
jednego do czterech stanowisk z pa-
pierowymi torbami, ekologicznymi
sztućcami i naczyniami. Zasady te
dotyczą też małych sklepików, kio-
sków, straganów i stacji benzyno-
wych. Od 1 października białoru-
skie lokale gastronomiczne mają
odejść od plastikowych jednorazó-
wek i zacząć korzystać z zastawy
wielokrotnego użytku lub naczyń
papierowych.
■Kampania społeczna „Naprzód
Białoruś!” pojawiła się na platfor-
mie change.org. Jej autorzy pod-
kreślają, że podpisana 8 grudnia
1999 r. umowa o tworzeniu Pań-
stwa Związkowego Białorusi i Ro-
sji „prowadzi do utraty prawdziwej
niepodległości i suwerenności Bia-
łorusi”. Obecna dalsza integracja
Białorusi z Rosją będzie oznaczać
całkowitą utratę niezależności bia-
łoruskiego państwa. Białoruscy ak-
tywiści zbierają więc podpisy pod
petycją za zerwaniem związku z
Rosją.
■W Białorusi wciąż żywe są trady-
cje rodem ze Związku Radzieckie-
go. Jedną z nich są wykopki, do
których angażowana jest głównie
młodzież szkół średnich i studen-
ci. W czasie kampanii ziemniacza- ►

12. 12 X.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
nej są oni kierowani na „dobrowol-
nie przymusowe” prace na kołcho-
zowych polach. Otrzymują za swoją
pracę symboliczną zapłatę (np. pod
Witebskiem 80 rubli, czyli 160 zł za
trzy tygodnie).
■Jak podaje Biełstat, białoruskie ko-
biety średnio pracują o 40 minut
krócej niż mężczyźni, jednak to
one przez 2 godziny dziennie zaj-
mują się domem. Choć poziom za-
trudnienia kobiet jest o 2 proc. wyż-
szy niż mężczyzn i wynosi 84 proc.,
to średnio zarabiają one o 27 proc.
mniej od mężczyzn (tzw. luka pła-
cowa znacznie przewyższa średnią
w Unii Europejskiej, która wyno-
si ok. 16 proc.). Warto dodać, że
wpływ na ten fakt ma niewątpli-
wie długość urlopu macierzyń-
skiego, który w Białorusi wyno-
si aż 3 lata.
У свеце
■Film „Czarnobyl”, wyprodukowany
przez HBO, otrzymał trzy wyróż-
nienia podczas 71. gali wręczenia
przez Akademię Telewizyjną USA
nagród Emmy, która odbyła się 22
września w LosAngeles. Produkcja
reżysera Johana Rencka i scenarzy-
sty Craiga Mazina została uznana
za najlepszy miniserial, otrzyma-
ła też nagrody za najlepszy scena-
riusz i najlepszą reżyserię minise-
rialu. Nagrody Emmy należą do
najbardziej prestiżowych wyróż-
nień, przyznawanych za produk-
cje telewizyjne.
■„Twierdzenia, że ZSRR jesienią
1939 r. okupował Polskę są nie-
zgodne z faktami historycznymi”
– oświadczył były szef admini-
stracji prezydenta Rosji Siergiej
Iwanow, a obecnie szef rady opie-
kuńczej Rosyjskiego Towarzystwa
Wojskowo-Historycznego (RWIO).
W ten sposób w 80. rocznicę wkro-
czenia ZSRR na wschodnie tereny
II Rzeczpospolitej rosyjscy urzęd-
nicy dokonali reinterpretacji histo-
rii. Kremlowscy urzędnicy Puti-
na wpisali się tym samym w stali-
nowską narrację, która uzasadnia-
ła sowiecką agresję koniecznością
„wzięcia pod opiekę Białorusinów
i Ukraińców”. Wypowiedzi rosyj-
skich dygnitarzy skrytykowały za-
równo polskie władze, jak też śro-
dowiska historyków.
■Ukrainaplanujebudowęszlakuwod-
nego między Morzem Bałtyckim a
Morzem Czarnym. Szef ukraińskie-
go rządu Ołeksij Honczaruk, który
ujawnił te zamiary, chciałby do swo-
ich projektów wciągnąć Białoruś i
Polskę. Jeden z nich – projekt dro-
gi wodnej E40 o długości 2 tys. km
– miałby połączyć oba morza przez
Wisłę, Bug, Prypeć i Dniepr.
■Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej
podtrzymał zapadły w maju wyrok
14 lat kolonii karnej dla białosto-
czanina Mariana R., oskarżonego o
„poszukiwanie danych do tajnych
elementów systemu rakiet prze-
ciwlotniczych S-300”oraz próbę
wywozu ich do Polski.Marian R.
jest dyrektorem białostockiej fir-
my transportowej Marian R., w lu-
tym skończył 42 lata. Ma sześcio-
ro małych dzieci.
■26 września lider ugrupowania
Wiosna, europoseł Robert Biedroń
(S&D) został wybrany przewodni-
czącym delegacji Parlamentu Euro-
pejskiego do spraw relacji z Biało-
rusią. Delegacja rozpocznie swoją
pracę podczas pierwszego posie-
dzenia pod koniec listopada. ■
У Сейм кандыдуе таксама беларус
з Беластока Аляксандр Васылюк
(на здымку злева з кандытатам у
сенатары Ігарам Лукашуком). Ён
з’яўляецца стваральнікам парта-
лу cerkiew.pl, вядзе сервіс Orthp-
hoto.net. Кандыдуе з 33-га месца
на спіску Грамадзянскай кааліцыі
ў варшаўскай акрузе. Разлічвае на
галасы праваслаўных у Варшаве
і за мяжою (гэта адзіная акруга ў
Польшчы для замежных выбар-
шчыкаў)
www.facebook.com/aleksanderwasyluk
29-гаверасняпрадстаўнікіБеларуска-амерыканскагазадзіночання(БАЗА)
ПаўднёвайФларыдывыйшліўгорадзеМаямінаакцыюсупрацьдыктатар-
скага рэжыму ў Рэспубліцы Беларусь
„БАЗА”ПаўднёвайФларыды
►

13. 13X.2019Czasopis
n
З ПАДАРОЖЖА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
У Парыжы
Un printemps meurt, en vient un autre
Et tout change, et tout est pareil.
Le bonheur n’est pas le nôtre,
Pas plus que le soleil.
Пані Галіна паказала мне,
Што Парыж сапраўды існуе,
Што Сена гэта таксама рака,
Там Эдыт Пяф спявае вясной,
«Вясна адыходзіць, прыходзіць іншая,
І ўсё мяняецца,
І ўсё падобнае...»
Наша вясна прыходзіла як заўсёды,
Ледзяшы звісалі з ганка Матэйчукоў,
І можна было пакаштаваць іх смак,
Зусім, як калісь з даху,
Капалі кропелькі вады,
На нашу зямлю,
На якой усё ўжо змянілася.
Хаця было ўжо лета і нават вельмі спякотнае, калі
я быў з сям’ёй у Парыжы. Сонца моцна свяціла! Тэм-
пература паветра ў канцы ліпеня дасягнула 42 граду-
саў. Было нават горача ў Луўрскім музеі, у парках ці
над Сенай. Толькі гандлёвыя цэнтры далі яшчэ крыху
асвяжэння. Даўно ўпершыню пра Францыю і Парыж я
пачуў ад маёй суседкі з вуліцы Крывой у Гарадку – Га-
ліны Матэйчук. Тады яна працавала ў Міністэрстве за-
межных спраў польскім консулам у Ліль. Яна правяла
некалькі гадоў у Францыі. Але калі спадарыня Галіна
прыязджала да маці, яны размаўлялі паміж сабой па-
беларуску. Яна таксама прывозіла французскія газеты,
кружэлкі і г.д. У 1970-я для мяне гэта быў кантакт з
іншым светам. Цяпер я зноў быў у Парыжы. Вядома, я
наведваў помнікі і паглынаў атмасферу звычайнай па-
рыжскай вуліцы. Раніцай на сняданак я купіў свежыя
багеткі ў boulangerie...
Спецыяльна аднойчы я апрануў белую футболку з лі-
тарай «Ў». «У кароткае», дваццаць другая літара бела-
рускага алфавіта. Гэта тыповая беларуская літара – у
нескладовае. Я хацеў праверыць і даведацца, ці ў Па-
рыжы хтосьці распазнае гэтую літару. Я хадзіў па вулі-
цах, ехаў у метро, таксама быў каля вядомых помнікаў
ці іншых вядомых месцаў.
Я ўбачыў яшчэ раз Трыумфальную арку (Arc de trio-
mphe de l’Étoil), якая ўшаноўвае вялікія перамогі напа-
леонаўскай арміі. На ўнутраных сценах гэтага будынка
было названа 128 месцаў, дзе вяліся бітвы французскай
рэвалюцыі і Вялікага кесарства. Ёсць там таксама мя-
сцовасці з раёнаў сучаснай Польшчы і Беларусі. Ёсць
пералічаныя м.інш. Астралэнка, Пултуск, Полацк, Ма-
гілёў.
Я будучы ў гэтай футболцы быў, гадаў, ці нехта прый-
дзе да мяне і пагаворыць са мной? Ці спытаецца, ад-
куль я?
Ніхто не падышоў, хаця людзі з усяго свету жывуць
у Парыжы. Ну, і перыяд канікул таксама спрыяе навед-
ванню гэтага горада. Але ж не. Хіба ў Парыжы няма
беларусаў? Можа ёсць, але яны вельмі сарамлівыя? А
можа ніхто не чытае ўжо па-беларуску, таму ён не ве-
дае гэтай адмысловай літары? А можа мне проста не
пашанцавала? Усё мяняецца. Хоць песня Пяф засталася
ранейшай і сонца свеціць так, як калісь.
Дар’юш Жукоўскі ■
Аўтар у футболцы з літарай «Ў» каля вядомых помнікаў і месцаў у французкай сталіцы

14. 14 X.2019Czasopis
n
Погляды
80-годдзе далучэння
ЗаходняйБеларусідаБССР.
У гэтым годзе свет адзначае 80 гадавіну
пачаткуДругойсусветнайвайныі,якслед,
пакту Молатава-Рыбентропа. Гэты даку-
мент значна змяніў мапу Беларусі: пасля
17 верасня 1939 г. БССР амаль поўнасцю
ахапіла свае этнічныя межы. Дзень, калі
нямецкія і савецкія войскі разам падзя-
лілі тагачасную Польшчу, не святкуецца і
не адзначаецца. Але гэтая дата па-раней-
шаму вельмі важная ў гісторыі Беларусі.
Наша карэспандэнтка звярнулася да не-
калькіх экспертаў, каб пракаментавалі
значэнне падзеяў звязаных з 17 верасня
1939 г. у сучасным беларускім дыскурсе і
ўплыве гэтай даты на пазіцыю Беларусі.
Ігар Случак, магістр юрыдычных навук: „Акт
Молатава-Рыбентропа паміж СССР і Германіяй
быў неправамоцным”.
– Зыходзячы з бесперапыннасці фармавання дзяр-
жаўнасці Беларусі ад БНР да Рэспублікі Беларусь праз
БССР уз’яднанне двух частак Беларусі ў аднаведнасці з
міжнародным правам і заканадаўствам БНР было б за-
конным і справядлівым. Але ж пакт Молатава-Рыбент-
ропа паміж СССР і Германіяй быў неправамоцным, як
і была неправамоцная Рыжская дамова паміж РСФСР і
Польшчай, якая падзяліла Беларусь на дзве часткі суп-
раць волі беларускага народу і прававых актаў БНР, што
ўзаконьвалі тэрыторыю БНР у межах этнічнага расся-
лення беларусаў, што было адлюстравана на мапе БНР
Мітрафана Доўнар-Запольскага.
Вяртаючыся да падзей 1930-х гадоў, калі амаль ўся
Еўропа складалася з аўтарытарных і дыктатарскіх кра-
ін, перадзелы мапы былі звыклай з’явай. Тая ж Літва да
сёння валодае Вільняй і Віленскім краем, што быў пера-
дадзены ёй СССР пасля падзелу Польшчы, а сама Поль-
ша да гэтага ўдзельнічала разам з Германіяй у падзеле
Чэхаславакіі. Што да сёння, то 17 верасня для Беларусі
знакавая дата, бо аднавілася, хоць і часткова, справяд-
лівасць і межы сучаснай Беларусі ў два разы болей чым
раней. Уз’ядналася адна краіна і адзін народ і гэта цалкам
адпавядае сучаснаму міжнароднаму праву.
Юры Чавусаў, палітолаг: „Дзякуючы 17 вера-
сня 1939 года сфармавалася сучасная беларуская
супольнасць”.
– Наконт падзей 17 верасня 1939 года яшчэ няма ўс-
тойлівых тэрмінаў. Любы тэрмін будзе ацэначным. Гэ-
тая тэма прыстунічае ў тым, што завецца „афіцыйная
дзяржаўная ідэалогія”, але прысутнічае праз коску як
„адна з важных дат у гісторыі беларускай дзяржаўна-
сці”, але разам з іншымі датамі як напрыклад Дзень
Волі 25 сакавіка. Беларускія ўлады прызнаюць гэты
дзень як важную дату ў гісторыі Беларус, але яна яўна
саступае 9 мая ці нават Дню кастрычніцкай рэвалюцыі.
Гэта тэма хутчэй дзяжурная, каляндарная.
Што думаюць эксперты?
Аўтобусны прыпынак у Гродне
ФотаКсенііТарасевіч

15. 15X.2019Czasopis
n
Будзе вось канферэнцыя „Навсегда вместе: к 80-ле-
тию воссоединения Западной Беларуси с БССР”. Да-
волі смешна, што 20 гадоў таму гэтая канферэнцыя ў
Акадэміі навук звалася „Заўсёды разам”, і 40 гадоў таму
яна звалася таксама „Назаўсёды разам”. Можа, дына-
міка ў тэрміналогіі ёсць, але яна залежная ад працэсаў
беларускай гістарычнай навукі. Ці захоўваюцца старыя
савецкія шаблоны, альбо калі гэты дыскурс стваралі
іншыя гісторыкі. Якія сталелі і развіваліся як прафесі-
яналы ў іншай краіне.
Гэта залежная тэма ў беларускай ідэалогіі і залежыць
ад таго, што зараз на парадку дня. Калі пацяпленне па-
між Мінскам і Варшавай, як зараз, – і няма вялікай па-
літычнай патрэбы рабіць з гэтай даты свята. Бо для
Польшчы гэта дата трагічная. А калі б у нас быў вялікі
канфлікт з Варшавай, то з гэтага можна было б зрабіць
маштабнае свята.
Дзякуючы 17 верасня 1939 года сфармалася сучас-
ная беларуская супольнасць. Але ёсць і трагічны бок,
бо этнічныя перамяшчэнні суправаджаліся гвалтам, а
часам і генацыдам. На маю думку яшчэ не можна да-
ваць ацэнку такім яшчэ нядаўнім падзеям у катэгоры-
ях „станоўчае” ці „негатыўнае”. Вельмі комплексныя і
складаныя падзеі. Нам яшчэ рана ацэньваць падзеі, якія
адбыліся зусім нядаўна.
Анатоль Трафімчык, гісторык, літаратар: „Сёлета
Еўропа зацікаўлена ў мірным суіснаванні”.
– За 28 гадоў беларускай незалежнасці адчуваецца
пэўная трансфармацыя гэтай даты ў наратыве. Перш
за ўсё я маю на ўвазе больш крытычнае стаўленне да
падзей. Сёння 17 верасня атрымлівае ў пэўнай ступені
гларыфікацыю, па-ранейшаму маем спробы паставіць
на адзін узровень з 9 траўня. А, з іншага боку, 9 траўня
з’яўляецца дзяржаўным святам, Днём перамогі. А 17
верасня не з’яўляецца. Адчуваеце розніцу?
17 верасня толькі аднойчы было святам – у 1940 го-
дзе, праз год пасля гэтых падзей. А потым ужо ніколі не
адзначалася. Бо нават сталіністы разумелі: уз’яднанне
Беларусі адбылося не 17 верасня 1939. Яны ў 1941 годзе
увогуле зракліся дагавораў з нацыстамі, а значыць і па-
дзелуПольшчы.Пачатакуз’яднанняБеларусіўзыходзіць
да Тэгеранскай канферэнцыі (канец 1943 года).
Пасля выгнання нямецкіх акупантаў у 1944 годзе
насталі часы самых розных дагавораў, дзе фігуравалі
межы БССР. Адным з самых важнейшых – заснаван-
не ААН у Сан-Францыска. Адной з краін-стваральніц
была Беларусь, практычна ў сённяшніх межах. Якую
дату выбраць у якасці сімвала ўз’яднання Беларусі? Тут
варта папрацаваць гісторыкам права розных краін. Але
адназначна звязаць яе лепей з завяршэннем вайны і пе-
рамогай над злом, чым наадварот.
Праблемы з успрыняццем гэтых падзей бачацца і з
польскага боку. Разумею крыўду палякаў. Але яшчэ
Сартр сказаў: „Калі ты выбраў вайну, хай і абарончую,
– гэта твая вайна”. Гэтыя словы сталі пастулатам XX
стагоддзя. Да таго ж нельга забываць і вырываць з кан-
тэксту Цешын.
Прагназую, што ў гэтым, юбілейным годзе таксама не
будзе ніякага асаблівага святкавання, звязанага з гэтай
датай. Усё-ткі Еўропа, да якой адносіцца і Беларусь, і
Польшча, зацікаўлена ў мірным суіснаванні, у тым ліку
ў дыялогу пра агульную гісторыю. І нават трагічныя і
неадназначныя даты – гэта падстава для краін узмац-
няць сяброўства. Можа, гучыць парадаксальна, але 17
верасня здольнае стаць адной з гэтакіх дат.
Падрыхтавала Ксенія Тарасевіч■
Дом Саюза палякаў у Беларусі ў Гродне – непадалёк скрыжавання вуліцаў 17 верасня і Дзяржынскага...
ФотаКсенііТарасевіч

16. 16 X.2019Czasopis
n
Гутарка
Сяргей Чыгрын: – Леанід, я
добра памятаю выхад твай-
го першага зборніка вершаў
„Вандроўнік”. Пра яго шмат пі-
салі СМІ, выходзілі рэцэнзіі Га-
радніцкага,Гублера,Кавалёва...
Ці памятаецца табе той ужо да-
лёкі час?
Леанід Дранько-Майсюк: – Гэ-
та 1983 год, пачатак майго жыцця ў
Мінску і другі год працы ў слаўным
выдавецтве „Мастацкая літарату-
ра”, якім кіраваў выдатны дзеяч
нашай культуры Міхал Дубянецкі.
А кніга „Вандроўнік” пачынаец-
ца вершам, які я склаў 10 траўня
1982 года ў маскоўскім метро па-
між станцыямі „Кастрычніцкая”
і „Новыя Чаромушкі”:
Гэта цень мой вярнуўся дамоў,
Выпіў кварту халоднай вады,
Узышоў на вяршыні дубоў,
Абтрасаючы жалуды.
Часам гэтым стары сталяр
У павеці вычэсваў прамень.
На сабаку, што побач стаяў,
Трэскі падалі і мой цень.
Часам гэтым карміліся з рук
Качкі свойскія і журавы,
І ля будкі ляжаў ланцуг
Парыжэлы і нежывы.
Вось такія ў маскоўскім метро
з’яўляліся мне творы. Па выхадзе
„Вандроўніка” літаратурны кры-
тык Варлен Бечык адзначыў, што
паэзія Леаніда Дранько-Майсюка
нязвыклая.
Памятаю, такое меркаванне мне
спадабалася; наогул жа, люблю тое
мастацтва, якое адначасова і зразу-
мелае, і нязвыклае.
Потым былі новыя кнігі вер-
шаў, у Маскве ў перакладзе на
рускую мову выйшаў зборнік
„Проза радости”. Тады ты быў
актыўным аўтарам, шмат дру-
Леанід Дранько-Майсюк:
„Люблю мастацтва
зразумелае і нязвыклае...”
Беларускі паэт і даследчык роднай літаратуры Леанід
Дранько-Майсюк родам з Давыд-Гарадка, што на Сто-
ліншчыне. Пасля сярэдняй школы вучыўся ў Маскве, дзе
скончыў Літаратурны інстытут імя М. Горкага. Вярнуўся
ў Мінск і з ласкі Міхала Дубянецкага пачаў працаваць у
выдавецтве„Мастацкая літаратура”, рэдагаваць кнігі ін-
шых аўтараў. За свае 60 гадоў літаратар напісаў і выдаў
шмат кніг паэзіі, прозы, эсэ, п’ес. А Уладзімір Караткевіч
некаліназваўЛеаніда„паэтамзрысамірыцара”.Нанека-
торыя вершы беларускага рыцара кампазітары напісалі
цудоўныя песні. Самай папулярнай з іх з’яўляецца песня
„Полька беларуская”. Пра творчасць, жыццё і літаратур-
ныясправыЛеанідДранько-Майсюкпагадзіўсяраспаве-
сці нашаму„Czasopisu”.
Леанід Дранько-Майсюк каля партрэта жонкі і сваёй кнігі
ФотаДжонаКунстадтэра

17. 17X.2019Czasopis
n
каваўся, шмат сустракаўся са
сваімі чытачамі. Гэта што, звя-
зана з маладосцю, а цяпер, як
кажуць, гады бяруць сваё?
– Так, пасля нязвыклага „Ванд-
роўніка” былі новыя паэтычныя
радасці, была і „Проза радости” –
кніга вершаў і паэм, надрукаваная
ў Маскве ў выдавецтве „Советский
писатель” у 1991 годзе, дзякуючы
паэту Пятру Кошалю. Дарэчы, гэта
апошняе выданне беларускага пісь-
менніка ў Савецкім Саюзе! Ці не
гістарычны факт?! А што да твор-
чай актыўнасці, то на гэты конт маю
дваістае пачуццё... Тады было так,
а цяпер гэтак...
УцябесынВасільвельмітвор-
ча актыўны, шмат выступае,
шмат друкуецца, папулярызуе
роднае слова; магчыма, пра-
цуе нават больш, чым ты ў 1980
– 1990 гг. Зрэшты, і ты быў так-
сама дужа папулярным. На твае
словыартыстыспяваліпесні,ты
багата даваў інтэрв’ю...
– Кажучы мовай Янкі Брыля, Ва-
сіль Дранько-Майсюк знаходзіцца
„...на быстрай плыні стрыжня...”;
талент ягоны імклівы, заснаваны на
ведах, працы, любові да беларускай
літаратуры, яе творцаў і накірава-
ны на станоўчы вынік. Праз гэта
Васіль і здабыў свой артыстычны
поспех – скажам, стварыў п’есу
„Пясняр” (першы мастацкі твор пра
Уладзіміра Мулявіна), якая ўпры-
гожыла афішу акадэмічнага тэатра
імя М. Горкага ў Мінску. Згадаю і
яшчэ адну ягоную п’есу, якая на-
зываецца „Сатурніянка” – твор пра
мастака Язэпа Драздовіча. Летась,
у 2018 годзе, выдавецтва „Мастац-
кая літаратура” выпусціла Васілё-
ву кнігу дзевяці казачных гісторый
„Таямніцы нашага садка” – падару-
нак маленькім чытачам. А што да
папулярызацыі беларушчыны, то
тут Васіль проста адчувае сябе
пераможцам, бо надрукаваў шмат
змястоўных артыкулаў і, як аўтар
сцэнарыяў і вядоўца, стварыў ужо
даволі фільмаў, кожнаму з якіх
уласціва майстэрская інтрыга...
Калі ж гаварыць пра сябе, то сабе,
цяперашняму, не буду шукаць апра-
ўдання, а толькі скажу: на сённяш-
ні дзень і я дастаткова дзейны аў-
тар; вось у трох апошніх нумарах
часопіса „Дзеяслоў” за гэты 2019
год (NoNo 99, 100, 101) змешчана
мая новая рэч „...Усе бачылі няста-
чу віна...” – аповесць пра ксяндза
Адама Станкевіча. Калі ласка, чы-
тайце яе!
І перад сваімі чытачамі я шмат
выступаю; скажам, з паэтам Эдуар-
дам Акуліным аб’ездзіў ці не ўсю
Беларусь, і песні мае выконвае на-
родны артыст Беларусі Анатоль Яр-
моленка... Хіба што для газет менш
інтэрв’ю стаў даваць?!
Наогул, Леанід, у мяне такое
адчуванне, што сёння ў бела-
рускім літаратурным руху табе
шмат што не падабаецца, цябе
нешта нервуе і нават трыво-
жыць. Гэта так, ці я памыляю-
ся?!
– У нас дастатковы лік фігурных
адраджэнцаў, ладная колькасць ка-
тэджных змагароў за беларускую
мову – словам, даволі хітрых блы-
танікаў, якія вельмі спрытна з чор-
Выступае Леанід Дранько-Майсюк
ФотаСяргеяШапрана
►

18. 18 X.2019Czasopis
n
►
Гутарка
нага робяць белае, а калі трэба, то
і наадварот. Ім непатрэбны станоў-
чы вынік, аднак жа яны імкнуцца
задаваць тон; псеўдадзейнасць
– іхняя філасофія. З’явіліся такса-
ма „пісары”, якія не вучацца бела-
рускай літаратурнай мове; яны не
разумеюць (здаецца, і не хочуць
разумець!) і не адчуваюць, што та-
кое беларускае (!) спалучэнне слоў
у сказы, таму іхнія тэксты – амаль
суцэльнае калькаванне.
А яшчэ яны наўмысна (дзе трэба
і дзе не трэба) карыстаюцца трасян-
кай, і не лічаць, што здзекуюцца з
прыгожай літаратурнай мовы – на-
адварот, бачаць у гэтым асаблівы
шык. Іхнія кніжкі (прынамсі тыя,
якія надрукаваны) размінуліся з
мастацкім пісьмом, густам, стылем,
зместам. Блытанікам пажадаю пе-
ратварыцца ў маўчуноў, а „пісарам”
параю: штодня вучыце, спадары і
спадарыні, беларускую мову!
Чаму на эстрадзе няма новых
песень на твае словы, чаму не
спяваюць нашы маладыя ар-
тысты файныя песні на добрыя
паэтычныя словы? На твае сло-
вы...
– Песні ёсць... Але чаму наша
моладзь пераважна крывіць свае
таленавітыя вусны па-ангельску і
мала спявае па-беларуску? Трэба
спытацца ў самой моладзі... Аднак
жа, калі гаварыць зусім акрэслена,
то вось мой верш, узбагачаны мело-
дыяй Аляксандра Балотніка:
Еўфрасіння
Ты спачын знайшла
У палесцінскім краі,
Журба аліў злятае
З твайго чала.
Твае малітвы памятае
Вечная зямля святая.
Еўфрасіння, пад алівамі
Сніла ты ў апошнім сне
Воблака шчаслівае,
Што купалася ў Дзвіне;
Сніла і той дзень балесны,
Калі брала шлюб нябесны...
Полацак свой бачыла ў тумане!
Цень жалобы лёг
На твар Ерусаліма...
Жыла ў душы радзіма,
А ў сэрцы – Бог.
Плыла радзіма над вачыма
Сінім дымам, сінім дымам.
Маладыя артысты, маладыя
спевакі, калі ласка, карыстайцеся
гэтым вершам (толькі аўтараў, вы-
ходзячы на сцэну, называйце!), ву-
чыце словы, а нотны запіс вам раз-
горне кампазітар А. Балотнік...
Калібказачная,цінейкаяфан-
тастычнаясілабылабутваіхру-
ках,штотыасабістапамяняўбы
сёння на ніве нашай літаратуры
і культуры наогул?
– Паколькі на гэтай ніве перш
за ўсё бачу сябе, то, авалодаўшы
казачнай сілай, і пачаў бы з сябе...
Скажам, пазбавіў бы надоўга сябе
сну, каб і па начах дарабляць свае
рукапісы. Маю цікавыя, але пакуль
незавершаныя творы.
Я ўважліва прачытаў тваю
арыгінальную і змястоўную ар-
хіўную кнігу пра Максіма Танка.
Гэтадляцябеноваяпраца,якою
раней не займаўся. Чаму ты вы-
рашыў заглянуць і ў Заходнюю
Беларусь да маладога Максіма
Танка?
– Гэта не новая праца, а, можна
сказаць, працяг ранейшай работы...
У 2013 годзе я напісаў аповесць
„Гурын-Маразоўскі. Забойства на
Ягелонскай”, а ў 2014 годзе ства-
рыў нарыс „Не знаць перад карай
страху”, – твор пра апошні арышт
Антона Луцкевіча 30 верасня 1939
года.
У маёй кнізе „У Вільні і больш
нідзе”, якая друкуецца ў часопісе
„Дзеяслоў”, ёсць тое новае, што
я знайшоў, вывучаючы ў архівах
жыццяпісы, скажам, Браніслава
Тарашкевіча і Клаўдзія Дуж-Ду-
шэўскага. А тады ўжо з’явілася
і архіўная аповесць пра Максіма
Танка „...Натуральны, як лінія не-
басхілу...”, працаваць над якою мне
дапамагалі архівісты Сігітас Сала-
джынскас і Алена Глагоўская.
Сваімі вельмі слушнымі парадамі
дапамагаў мне і гісторык Анатоль
Сідарэвіч. І апошняя мая рэч, пра
Леанід Дранько-Майсюк з салігорскімі вакалісткамі, 2017 г.
►стар. 23
У верасні 2018 года

19. 19 X.2019Czasopis
n
Фотарэпартаж
XX Трыялог у Крынках:
Сёння – Dzisiaj –Today
6-7 верасня Фонд Villa Sokrates правёў
свой штогадовы мастацка-культурны
праект, арыентаваны на розныя сферы
творчасці і дыскусіі. Гэта быў юбілейны
дваццатывыпусктрыялогаўпрыдуманых
у1999г.СакратамЯновічам.Паслясмерці
пісьменнікаў2013г.янызначнапамянялі-
ся. Пры Яновічу гэтыя сустрэчы мелі кры-
ху іншую ідэю. Гаворка была пра тое, каб
беларускуюкультуру,асаблівалітаратуру,
папулярызаваць і асвойваць у Польшчы і
Еўропе. А з другога боку – спрыяць пашы-
рэнню знаёмства творчасці польскіх і еў-
рапейскіх аўтараў у Беларусі. У падкрын-
каўскіяЛапічы,дзеадбывалісяБеларускія
Трыялогі,з’язджалаінтэлектуальнаясмя-
танкаўдзельнікаўзПадляшша,Польшчы,
Беларусі і розных краін свету. Найчасцей
былігэтавыбітныяпісьменнікі,пераклад-
чыкі,універсітэцкіядаследчыкі,прафеса-
ры. Глыбокія інтэлектуальныя роздумы
падчас трыялогаў спрычыняліся да што-
разновыхперакладаўбеларускайлітара-
турынамовыЕўропыішырэйшайпрысу-
тнасціеўрапейскайлітаратурыўБеларусі
ў перакладзе на беларускую мову.
Цяпер трыялогі адбываюцца ў саміх
Крынках і арыентаваныя на розныя ві
-ды творчасці. Апрача дыскусійнага сым-
позіума праводзяцца яшчэ выставы мас-
тацтва, адбываюцца тэатральныя спек-
таклі і музычныя канцэрты. Такая ідэя
прыдумана цяпер дзеля „міжнароднага
дыскурсу і камунікатыўнага ўзаемадзе-
яння, арыентаванага на розныя сферы
творчасці”.
Трыялёг пачаўся ў Галерэі Крынкі з вернісажу выставы„Салодкае саламянае жыццё 3” Артура Клінава (злева).
Вітаючы гасцей праф. Лявон Тарасэвіч звярнуў увагу на прысутнасць бурмістр Крынак Іаланты Гудалеўскай (з
каталогам у руцэ). – Відаць сапраўды гэта выстава незвычайная, калі прыйшлі на яе вышэйшыя мясцовыя ўла-
ды... – пажартаваў старшыня Фонду Villa Sokrates
ФотаЮркіХмялеўскага

20. 20 X.2019Czasopis
n
Фотарэпартаж
Фрагмент выставы„Салодкае саламянае жыццё 3”. Надалей папраўдзе жывем мы ў саламяным свеце...
Знакамітыспектакль„ГЭТАМЫ”паводле кнігіАндрусяГорвата„Радзіва„Прудок”увыкананніакцёраўКупалаўскага
тэатра з Мінска. На жаль, спектакль быў вельмі камеральны. Але хто не бачыў, няхай шкадуе
ФотаЮркіХмялеўскагаФотаМірыЛукшы

21. 21X.2019Czasopis
n
Польскі дыпламат Марыюш Машкевіч, польскі палітык і самаўрадавец Раман Чэпэ, беларускі незалежны музыка
Лявон Вольскі (мадэратар), намеснік старшыні БГКТ Васіль Сегень
Праф. Данута Завадзкая з беластоцкага ўніверсітэта, беларускі пісьменнік з Гайнаўкі Міхал Андрасюк, Лявон
Вольскі, літаратар з Мінска Ігар Бабкоў
ФотаЮркіХмялеўскагаФотаЮркіХмялеўскага

22. 22 X.2019Czasopis
n
Фотарэпартаж
Мастак з Беларусі Артур Клінаў, беластоцкая настаўніца Аліна Ваўранюк, беларускі мастак з Дзюзельдорфа Анд-
рэй Дурэйка, Лявон Вольскі, Анатоль Вап (да нядаўна дырэктар дэпартамента культуры Маршалкоўскай управы
ў Беластоку, цяпер супрацоўнік Падляшскага музея)
Нетыповы канцэрт гурта Прымакі, які звычайна выступае на фэстах ды танцавальных забавах
ФотаЮркіХмялеўскагаРадыёРацыя

23. 23X.2019Czasopis
n
якую ўжо згадваў, – дакументаль-
ная кніга пра Адама Станкевіча
„...Усе бачылі нястачу віна...”. За-
ходняя Беларусь – блізкая, цікавая
мне, можна сказаць, сямейная тэма.
Мае бацькі нарадзіліся ў Заходняй
Беларусі ў Давыд-Гарадку, калі Да-
выд-Гарадок належаў Польшчы, і
я змалку толькі й чуў пра тое, як
людзі жылі пры Польшчы! Мае
новыя творы таксама будуць пра
Заходнюю Беларусь.
Самведаю,штопрацуючынад
гэтай тэмай, знайшлося мно-
га іншых цікавых дакументаў і
фактаў з гісторыі былой Заход-
няй Беларусі. Ці не так?
– Так, прызнаю тваю рацыю, спа-
дар Сяргей! Цікавых дакументаў
знайшлося шмат – напрыклад, па
дзейнасці Беларускага навуковага
таварыства і па кароткай, але на-
пружанай рабоце з 1918-га па 1921
год Міністэрства беларускіх спраў
Летувы, якое існавала ў Коўні, і
змястоўны збор запісаў у „Кнізе
выбываючых папераў Цэнтраль-
най Беларускай Рады Віленшчы-
ны і Гарадзеншчыны”, і паперы,
якія раскрываюць сутнасць канф-
лікту паміж Іванам Луцкевічам і
В. Студніцкім і г.д. Словам, ёсць
над чым задумацца...
У нас, у Беларусі, стала проста
модным атрымліваць у апош-
ні час прэміі за літаратурныя
творы. Ты, наогул, чытаеш тых
аўтараў і тыя выданні, якія раз-
пораз узнагароджваюцца прэ-
міямі?
– Лепей скажу пра выданне, якое
(упэўнены!) будзе ўзнагароджана;
маю на ўвазе аповесць Барыса Пят-
ровіча „Засада, або Лавіся, рыбка,
вялікая” („Дзеяслоў” No 100, 3/19).
Гэта сучасны, багаты на ўнутраную
сілу, чытэльны твор пра неабароне-
насць чалавека і ягонай сям’і і пра
ўсёмагутнасць дзяржаўнага апа-
рату; гэта мастацкая рэч з добра
выпісанай псіхалогіяй нашых рах-
маных, памяркоўных людзей: вось
ім загадалі камандным голасам ся-
дзець у сваёй кватэры і нікуды не
выходзіць, – яны й сядзяць суткі, а
то й болей, і нікуды не выходзяць!
Як, дарэчы, і выпадковыя іхнія го-
сці... У „Засадзе...” Барыса Пятрові-
ча ўражваюць дакладныя назіранні,
напрыклад, такое: „...Голад не мае
панятку пра ветлівасць, прыходзіць
не спытаўшыся...”. Гэта, падкрэ-
слю, новая проза Барыса Пятрові-
ча, і яна змястоўная на адкрыццё:
твой утульны дом у любы момант
можа быць ператвораны ў казар-
му, а то і ў турму! Гучыць таксама
ж і неабходны матыў спагаднасці:
чалавеку, якога ловяць і якога цку-
юць за праўду, трэба дапамагаць!
Барыс Пятровіч стварыў рэч з
публіцыстычнымі нотамі, праз
якія адметна асэнсоўваецца пры-
рода чалавечага страху! А развагі
пра свабоду ўспрымаюцца, як свое-
асаблівыя верлібры. І калі чытачы,
захопленыя сітуацыяй аповесці,
спытаюцца ў аўтара: што рабіць
далей? То пачуюць адказ: жыць,
думаць, чытаць якасныя творы і,
працуючы, не забываць, – у любы
момант у вашай кватэры (у вашым
доме) можа быць зроблена засада!
АповесцьБарысаПятровічапрыду-
мана, дарэчы, і для будучага кіна-
гледача, бо яе раскошнае дзеянне
– сапраўдны кінасцэнарый!
А ты сам калі апошні раз
атрымліваў якую-небудзь уз-
нагароду за сваю працу?
– У 2005 годзе за апавяданні
„Нервовы раман” і „Хлопчык і
яго бацькі” („Дзеяслоў” NoNo 15,
19) атрымаў літаратурную прэмію
„Залаты апостраф”. А вось яшчэ на-
бегла на памяць... 23 кастрычніка
1991 года ў Маскве „Литературная
Газета” (па тых часах вельмі зна-
камітае выданне!) змясціла маё
эсэ „Ратаванне Грэцыяй” пад на-
зваю „Исцеление”. Гэту прозу на
рускую мову пераклалі Г. Артха-
наў і Р. Лапушын. Праз месяцы
два, разгарнуўшы пераднавагодні
нумар „Литературной Газеты”, я
даведаўся, што за эсэ „Ратаванне
Грэцыяй” („Исцеление”) мяне ўз-
нагародзілі рэдакцыйнай прэміяй.
Тут варта адзначыць і тое, што з
прэміяй „Литературной Газеты”
ў Беларусі мяне павіншаваў толь-
кі адзін пісьменнік – Алесь Аста-
шонак... Наогул жа, адносна сён-
няшніх прэмій скажу: заўсёды (ці
амаль заўсёды) яны даюцца сваім
(ці пераважна сваім)! Чужы прэмію
атрымае хіба што гады ў рады! У
такой устойлівай псіхалагічнай рас-
кладцы мастацкая якасць твора, та-
лент аўтара асаблівага значэння не
маюць, – галоўнае, каб аўтар быў
са сваёй групоўкі. Варта адно па-
глядзець, хто ўваходзіць у журы, і
карціна становіцца яснай. А ў нас
(ці не традыцыя ўжо?!) зазвычай
амаль кожнае журы складаецца з
адных і тых жа асобаў!
Традыцыйнае пытанне: над
чым сёння працуеш, што на ра-
бочым стале ў пісьменніка Леа-
ніда Дранько-Майсюка?
– На маім рабочым стале мае ру-
капісы... Мне падабаецца сам пра-
цэс пісьма, мне падабаецца крэ-
сліць на паперы словы па-беларус-
ку... Сярод іншага рыхтую да асоб-
нага выдання дакументальную апо-
весць пра Адама Станкевіча „...Усе
бачылі нястачу віна...”. Гэта твор я
прысвяціў свайму віленскаму сябру
Сігітасу Саладжынскасу.
Гутарыў
Сяргей Чыгрын ■
►
ВасільДранько-Майсюк–сынЛеа-
ніда. Адзін з вядомых сёння мала-
дых літаратараў Беларусі

24. 24 X.2019Czasopis
n
Гадоў таму
ў кастрычніку
■1000 – 1019 г. першая згадка ў летапісах пра Бярэсь-
це.
■705 – 1314 г. князь Давыд Гарадзенскі разбіў вялікі
паход крыжакоў на Наваградак.
■620 – 1399 г. паражэньне ад татараў арміі Вялікага
Княства Літоўскага на чале зь князём Вітаўтам на
рацэ Ворскле.
■500 – 1519 г. беларускі новалацінскі паэт Мікола Гу-
соўскі пачаў складаць славутую паэму „Песьню пра
зубра”.
■135 – 5.10.1884 г. у Новым Двары на Беласточчыне
нар. кс. Францішак Грынкевіч, брат лекара псіхіятра
і беларускага дзеяча Станіслава Грынкевіча. Вучыўся
ў Віленскай духоўнай каталіцкай сэмінарыі, у Духоў-
най каталіцкай акадэміі ў Пецярбурзе. Пасьвячоны ў
сьвятары ў 1907 г., у 1907-1909 гг. вучыўся ў Інсб-
руку і ў Мюнхене. З 1909 г. навучаў закону божага ў
гімназіі ў Гародні, дзе сарганізаваў Гродзенскі гурток
беларускай моладзі, з якога выйшла шмат сьведамых
беларусаў і пазьнейшых беларускіх дзеячаў. Служыў
пробашчам пры кляштары брыгітак. Супрацоўнічаў
з газэтай „Biełarus” (1913-1915). Пасьля І сусьвет-
най вайны адышоў ад беларускай дзейнасьці. Памёр
26.07.1933 г. Пахаваны ў Гародні побач капліцы на
старых каталіцкіх могілках.
■135 – 13.10.1884 г. ва Улянах на Віленшчыне нар. кс
Баляслаў Пачопка, каталіцкі і ўніяцкі беларускі дзе-
яч. З 1905 г. вучыўся ў Віленскай духоўнай каталіц-
кай сэмінарыі, якую пакінуў пасьля 2 гадоў вучобы.
Выехаў у Пецярбург, у 1911 г. здаў матуру ў гімназіі
ў Шаўлях. У 1913-1915 гг. працаваў у Вільні ў ката-
ліцкім тыднёвіку „Biełarus”, апрацаваў і выдаў кніжкі
„Miatawyja listočki” (1914), „Žyćcio papieža Piusa X”
(1914), „Čaławiek na wyžšynie swajej hodnaści” (1915),
малітоўнік „Boh z nami” (1915). У 1916-1918 гг. ву-
чыў беларускай мовы ў Беларускай настаўніцкай сэ-
мінарыі ў Сьвіслачы. Тады апрацаваў першую бела-
рускую граматыку (1918). У 1920-1926 гг. працаваў
настаўнікам пачатковых школ у Ваўкавыскім пав. З
1922 г. вучыўся завочна ў грэкакаталіцкай духоўнай
сэмінарыі ў Львове. У 1926 г. быў высьвячаны на
грэкакаталіцкага сьвятара і стаў пробашчам грэка-
каталіцкай парафіі ў Бабровічах на Палесьсі, дзе па-
будаваў уніяцкую царкву і вёў набажэнствы на бела-
рускай мове. Супрацоўнічаў з беларускімі выданьня-
мі: „Беларуская Крыніца”, „Хрысьціянская Думка”,
„Да злучэньня”. Памёр 26.12.1940 г. у шпіталі ў Тэле-
ханах на Палесьсі. Пахаваны на каталіцкіх могілках
у Тэлеханах.
■135 – 28.10.1884 г. у Менску нар. Флярыян Ждано-
віч, беларускі акцёр і рэжысёр. Закончыў драматыч-
ную школу ў Варшаве (1902), арганізаваў беларускія
спэктаклі і Першае беларускае таварыства драмы і
камэдыі ў 1917 г. Быў першым мастацкім кіраўніком
і акцёрам БДТ-1 у 20-ыя гады. У 1930 г. арыштаваны
і сасланы на прымусовую працу на Беламорканал. У
1938 г. арыштаваны паўторна і расстраляны.
■130 – 3.10.1889 г. у Празароках Дзісенскага пав. нар.
Міхал Пятроўскі, беларускі каталіцкі ксёндз. Па-
сьвячоны ў сьвятары ў 1912 г., служыў у Даўгінаве,
Шаркаўшчыне. У 1925 г. быў абвінавачаны ў бела-
рускай агітацыі і сасланы на службу на Падляшша.
Памёр 26.07.1931 г. у Віннай, дзе і пахаваны на мя-
сцовых могілках.
■120 – 14.10.1899 г. у Слабадзе-Кучынцы Слуцкага
пав. нар. Адам Бабарэка, беларускі пісьменьнік і
крытык. Закончыў Мінскую духоўную сэмінарыю,
настаўнічаў на Случчыне, у 1922–1927 гг. вучыўся
на этноляга-лінгвістычным аддзяленьні Беларуска-
Календарыюм
Газэта„Biełarus”, якая выходзіла ў 1913-1915 гг.