Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі, літаратуры і мастацтва, месца чалавека ў свеце. Форум думкі беларусаў і ўсіх тых, каму блізкая беларуская тэматыка. Пазіцыі аўтараў тэкстаў не заўсёды адпавядаюць пазіцыям рэдакцыі. Не публікуюцца матэрыялы, якія прапагандуюць камунафашызм, расізм, нацыянальную варожасць.

1. Czasopis
n
Беларускі грамадска-культурны штомесячнік
www. czasopis.pl
Nakład
600
egz.
Nr 10 (372). Кастрычнік 2023 ■ Cena 6 zł (w tym 5% VAT)
Barwy kampanii (str. 8, 15-20)

2. У Беластоку навучаць як зрабіць
вышыванку (стар. 21)
У НУМАРЫ
3 АД РЭДАКТАРА
Дзённік рэдактара
6 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за IX 2023)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
■Канец сезону беларускіх фэстаў
(стар. 6)
■Pieniądze z Polskiego Ładu dla naszych
gmin (стар. 7)
■Barwy kampanii (стар.8)
■Akcja #ratujemykatakumby (стар. 10)
■Дзень беларускага пісьменства
па-руску (стар. 11)
■Апанент Лукашэнкі падаў у суд...
Еўракамісію (стар. 13)
15 ROZMOWA
Z potrzeby dialogu
(rozmowa z Lucją Nimirowicz)
17 ROZMOWA
Po pierwsze młodzież
(rozmowa z Aleksandrem Wasylukiem)
21 ІНІЦЫЯТЫВА
У Беластоку навучаць
як зрабіць вышыванку
22 АСОБА
„У абдымках яго душы…”
25 UWIKŁANIE
30 lat w sidłach bezpieki (cz. 8)
28 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў кастрычніку
30 ГАДАВІНА
Андрэй Мрый і наша пякельная
рэальнасцьа
32 BIAŁOWIESKIE OPOWIEŚCI
Zapomniane odznaczenie
34 PAMIAĆ
Płacz zwanoŭ
20. Chto vydaŭ Żłobaviczaŭ z Łużan? (1)
35 ROZKAZ
Nečysta siła, ničoho inšoho
Velika lubov
37 BIOGRAFIA
Świadek przemian
40 FELIETON
Matka triumfuje
42 FELIETON
Tutejsi mówią
На вокладцы – выбарчая агітацыя
насупраць супрасльскага манастыра
Фота Юркі Хмялеўскага Matka triumfuje (стар. 40)
Świadek przemian (стар. 37)

3. 3
X.2023
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
3 верасня 2023 г.
Пачаўся новы навучальны год. Даволі дрэнна скла-
лася сітуацыя вакол беларускага школьніцтва на Пад-
ляшшы. У Бельскім і Гайнаўскім белліцэях ужо год часу
непрыхільныя беларускасці людзі намагаюцца адмяніць
статут гэтых школаў, каб не было ў іх абавязку наву-
чання беларускай мовы. Гэта абазначае, што страцяць
яны цяперашні характар, надта важны для фарміравання
няпольскай нацыянальнай тоеснасці вучняў.
На жаль тыя бацькі, якія настойваюць вызваліць сва-
іх дзяцей ад вывучання беларускай мовы, літаратуры і
традыцыі, знайшлі падтрымку польскага ўраду. Нягле-
дзячы на грамадскі супраціў – не толькі з боку самой
меншасці – Падляшская кураторыя асветы вырашыла
памяняць характар ліцэяў зверху. Чуючы пра тое яшчэ
ў мінулым навучальным годзе частка вучняў Бельска-
га белліцэя выпісалася з урокаў беларускай мовы. У
Гайнаўцы яшчэ змагаюцца, каб да гэтага не дапусціць.
Настаўнікі і большасць бацькоў там катэгарычна суп-
раць такіх змен.
Праз год аднаму і другому ліцэю будзе 80 гадоў. Гэта
сярэднія школы з вялікай традыцыяй, якія маюць высо-
кі ўзровень навучання. Навошта тады мяняць штосьці,
што добра працуе?
Аказваецца справа не ў гэтым. Так, на жаль, цісне
на нас асіміляцыя і паланізацыя. У дадзеным выпад-
ку выразна з дазволам дзяржавы, якая ж абавязана
еўрапейскімі законамі берагчы нацыянальныя менша-
сці. Будзе тады абсурдным і смешным, калі ў ліцэях у
Бельску і Гайнаўцы – з акцэнтаванай цяпер дадатко-
вай беларускай мовай навучання – такі прадмет стане
маргінальным.
Прыпамінаецца мне дзяцінства. У пачатковую школу
пайшоў я 1 верасня 1970 г. Неўзабаве здарылася якраз
тое, што цяпер адбываецца з белліцэямі. Польшча тады
ўзяла курс на аднанацыянальную дзяржаву. 22 лютага
1971 г. Міністэрства адукацыі выдала загад аб добра-
ахвотнасці навучання беларускай мовы. З гэтай пары
бацькам трэба было штогод складаць пісьмовыя заявы
аб жаданні вучыць іх дзяцей беларускай мове. Крыху
памятаю той закалот і непаразуменне ў нашым Востраве
ды суседніх вёсках. Настаўнікі параздавалі вучням кар-
тачкі, каб занеслі іх бацькам. Але напісанае там пытан-
не тычылася не так прадмету беларускай мовы, колькі
нацыянальнай ідэнтычнасці. „Жывeм у Польшчы, зна-
чыць мы – палякі” – пагаворвалі несвядомыя мужыкі.
Гэтак жа і адказвалі. Прытым настаўнікі, большасць
якіх былі беларусамі, да таго тутэйшымі родам з нава-
кольных вёсак, людзям нічога нават не тлумачылі. Не
было ў гэтай справе ніякіх сходаў ці сустрэч. На гэтую
тэму з імі ніхто нават не гаварыў.
У рэзультаце ў нашай школе прадмет беларускай
мовы ліквідавалі. Так, што я не паспеў на гэтыя ўрокі
пахадзіць хаця б адзін годзік. Цалкам вывелі тады на-
вучанне беларускай мовы са школаў у гмінах Крынкі,
Гарадок, Міхалова, Кузніца і Шудзялава. Засталося яно
– хаця не ўсюды – на Бельшчыне і Гайнаўшчыне. Там
пэўна бацькі адказвалі на інакш пастаўленае пытанне
або проста толькі падпісваліся пад згодай пасылаць
сваіх дзяцей на ўрокі беларускай мовы.
Так як цяпер, тады таксама ў справу ангажаваўся арга-
нізацыйны рух нашай меншасці, які прадстаўляла мана-
польнае Беларускае грамадска-культурнае таварыства.
Яго падыход да асветніцкай праблемы быў аднак іншы.
Ніхто не пратэставаў так як гэта адбываецца цяпер з за-
калотам вакол белліцэяў. Але і палітычныя абставіны
былі іншыя. Тады наогул ніхто ў Польшчы не мог пра-
тэставаць, пабойваючыся пра свой лёс.
У прыступе камуністычнай улады кіраўніцтва БГКТ
адыграла даволі няясную ролю. 28 кастрычніка 1971
г. паслала яно ліст у Міністэрства адукацыі з прось-
бай „zamiany szkół z językiem białoruskim na szkoły, w
których język ten byłby tylko jednym z przedmiotów”.
Разыходзілася толькі пра школы, у якіх фармальна да-
гэтуль па-беларуску вучылі яшчэ іншых прадметаў. А
той ліст дзеячы БГКТ нібыта былі вымушаны паслаць
з-за палітычнага ціску.
У маёй школе ў Востраве беларускай мове раней ву-
чыў кіраўнік (перайменаваны за Герка на дырэктара)
Мар’ян Філановіч. Ён быў з Шудзялава, з каталіцкай
сям’і, а яго жонка – праваслаўная – з Азяранаў каля
Крынак. Штогод ездзіў ён на настаўніцкія курсы ў
Мінск. Вельмі любіў гэта. Вучні запамяталі яго ўлю-
бёную прымаўку: „У нас найбольшае свята, каб наесці-
ся багата”. На пачатку шасцідзесятых гадоў дапамагаў
ён таксама ў заснаванні ў наваколлі вясковых гурткоў
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактарc
Дзённік рэдактара
►

4. 4 X.2023
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
БГКТ. Згадвае пра гэта Сакрат Яновіч ва ўспамінах „Не
жаль пражытага”. Як штатны інструктар у той час ра-
зам з сябрам Янкам Беразаўцом начавалі аднаго разу ў
Філановіча, які з сям’ёй жыў у школе. Напэўна кіраўнік
размаўляў з імі па-беларуску. Аднак, калі я пайшоў у
школу, ніколі такога з яго вуснаў не чуў. Хаця на пера-
пынках усе мы вучні – праваслаўныя і каталікі – раз-
маўлялі па-просту, то ён як і іншыя настаўнікі аказва-
ліся да нас выключна па-польску. Дарэчы, да нашых
бацькоў таксама.
Аказваецца, ідэнтычна было на Бельшчыне, што мне
крыху здзіўляе. Бо ўсё ж такі там так маланкава як у нас
людзі тады яшчэ не палячыліся. Ну і навучанне бела-
рускай мове ў іх уцалела. Я нядаўна запытаў пра гэта
Яна Максімюка. Мой старэйшы крыху сябра ў шасці-
дзясятых гадах хадзіў у школу ў Гародчыне ў гміне
Нарва.
„Акрамя дырэктаркі, якая была полькай, іншыя на-
стаўнікі былі тутэйшыя падляшы, але на ўроках і па-
-за імі гаварылі з намі выключна па-польску” – сказаў
Ян.
Задумаўся я, чаму якраз так. Бо не думаю, што быў
такі прыказ зверху, каб настаўнікі прыватна не маглі
размаўляць па-свойму з вучнямі і іх бацькамі. Урэш-
це зразумеў, – у іх быў нейкі псіхалагічны бар’ер. Бо
школы былі ж польскія, а яны – польскія настаўнікі.
Ну і мелі пэўна комплексы па поваду сваёй роднай му-
жыцкай мовы.
У тыя дзесяцігоддзі – да васьмідзясятых і дзевяно-
стых гадоў – у вёсках бацькі яшчэ не гаварылі з дзецьмі
па-польску. Значыць, не яны апалячвалі тыя пакаленні
беларусаў на Беласточчыне. Рабіла гэта перадусім шко-
ла. Цяжка мець аднак за тое прэтэнзіі да настаўнікаў.
Яны ж не мелі ў сябе няпольскай нацыянальнай свя-
домасці. Чамусьці да такога вываду раней ніхто ў нас
не дайшоў, нават прафесары і даследчыкі, у тым ліку
з Беларускага гістарычнага таварыства. Здаецца я пер-
шы гэта заўважыў.
А мая вучоба ў пачатковай школе выпала на гады
росквіту сацыялістычнай Польшчы пры Герку за крэ-
дыты замежных банкаў. У школе знялі партрэты лы-
саватага Леніна і барадатага Маркса, але прапаганда
камунізму надалей прысутнічала. Настаўнікі рыхтава-
лі нас да „budowy socjalistycznej ojczyzny, aby Polska
rosła w siłę, a ludzie żyli dostatniej”. У панядзелак рані-
цай заўсёды быў apel, а ў класах перад заняткамі трэба
было на зважай спяваць гімн „Wszystko, co nasze, Pol-
sce oddamy”.
З сацыялістычнага дабрабыту асабліва цешыўся ды-
рэктар, партыйны дзеяч і яўны атэіст. Аднойчы перад
навагодняй ёлкай ён завёў мяне і некалькіх сяброў ў
канцылярыю, каб пахваліцца новым школьным набыт-
кам – каляровым тэлевізарам. Пазней у сваім жыцці я
не сустрэў больш задаволенага ўладай чалавека.
Прадмет польскай мовы мы вывучалі па падручніку
„Nasz język ojczysty”, хаця нашай роднай мовай была
простая – беларуская. Нягледзячы на тое, што не дадзе-
на было мне вывучыць у школе яе літаратурны варыянт,
пасля і без гэтага я ім авалодаў.
Сёння беларускай мовай паслугоўваюся – вусна і
пісьмова – лепш нават чымсьці выпускнікі белліцэяў.
Вучобу пачынаў чытаючы „Ніву”, якую ў нашай вёсцы
шмат хто выпісваў. У Крынках у кіёску ў сямідзясятых
і васьмідзясятых гадах распрадавалі яе штотыдзень па
дзвесце і больш экзэмпляраў. Цяпер цяжка ў гэта на-
ват паверыць.
Фота
Януша
Корбеля
►
Мая школа ў Востраве (фота з 2009 г.). Цяпер там ёсць невялікі гатэлік і будынак выглядае крыху інакш

5. 5
X.2023
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
„Ніву” пачаў я свабодна чытаць, калі хадзіў яшчэ ў
школу ў Востраве і сяк-так спазнаў кірыліцу на ўроках
рускай мовы, ад пятага класа яны былі. Адразу заўва-
жыў, што там пішуць на маёй мове, амаль ідэнтычнай як
простая. Пасля не расставаўся з ёю ў сярэдняй школе і
як студэнт. „Ніва”, помню, выходзіла ў чацвер, а пасля
ў пятніцу, і яе проста чакалася.
З часам узяў я ў рукі і беларускія кніжкі. Ужо ў сярэд-
няй школе зачытваўся „Загонамі” Сакрата Яновіча, ад
якога ўжо як рэдактар „Часопіса” сам навучыўся пісаць
тэксты па-беларуску. А найбольш ад Міколы Гайдука,
які рабіў гэта проста дасканала. Беларуская мова ў Бе-
ларусі па сёння менш для мяне натуральная, зашмат у
ёй русізмаў і саветчыны.
10 верасня 2023 г.
З Фейсбука даведаўся, што ў Бразіліі ва ўзросце 58
гадоў памерла ўнучка выхадцаў з майго Вострава, якія
эмігравалі туды ў 1930 г. Яе дзявочае прозвішча – Кух-
лік, а папраўдзе Куклік. Яе дачка Юльяна скантакта-
валася са мною паўгода таму, просячы, каб дапамагчы
ёй знайсці нейкія дакументы пацвярджаючыя, што яе
продак меў у Востраве дом і гаспадарку. Вырашыла па-
даць заяўку на польскае грамадзянства і юрыст сказаў
ёй, што гэта неабходна.
Справу камплікуе тое, што яе прадзед Казімір Куклік
памёр у 1924 г., а жонка эмігравала ў Бразілію з дзецьмі
і другім ужо мужам, які для праўнучкі чужы.
Юльяна мае выпіскі з касцёла ў Крынках – пасведчан-
ні шлюбу і смерці. Я ўстанавіў, што Казімір быў сынам
Яна. Але паводле знойдзенага мною ў архіве ў Бела-
стоку спісу гаспадароў у Паўднёвым Востраве з 1905
г. былі два Іваны. Абодва мелі па паўучастка поля (8
га). Адзін быў сынам Міхала і меў чатыры дочкі. Другі
– Іосіфавіч – адну дачку і двух сыноў. Значыць, гэта ён
быў бацькам Казіміра.
Сядзіба аднаго Івана захавалася па сёння. Гэта сям’я
заўсёды была праваслаўная. Трэба меркаваць, што другі
Іван з сынам Казімірам і дочкамі жыў побач. Цяпер там
вялікі агарод, які з’яўляецца ўласнасцю нашчадкаў тых
жа праваслаўных Куклікаў. Іншых у вёсцы няма і ніхто
не памятае, што такія былі.
Летам спрабаваў я яшчэ адшукаць магілу Казіміра на
каталіцкіх могілках у Крынках, дзе быў пахаваны. На
жаль, безвынікова. Ёсць там магілы іншых Куклікаў,
бо такое прозвішча выступае ў некалькіх навакольных
вёсках.
ІнфармуючыЮльянупранедастатковыявынікіпошу-
каў, па месенджэры запытаў я яе, чаму ёй так залежыць,
каб мець польскае грамадзянства. Быў я здзіўлены, калі
адпісала мне, што хацела б пераехаць у Польшчу. Як
патлумачыла, у Бразіліі жыць можна, але ў параўнанні
з іншымі краінамі ўзровень жыцця там не надта высокі.
Яе сваячка вучыцца за лекара і сказала ёй, што медыкі
ў Польшчы зарабляюць нашмат больш чымсьці там. Не
ведаю, хто яна па спецыяльнасці, але пэўна думае, што
так ёсць ва ўсіх прафесіях.
У 1930 г. з нашай вёскі ў Бразілію выехалі – таксама
для хлеба – тры сем’і. Між іншым мае далёкія сваякі
Аўгустынчыкі, з якіх была мая прабабуля Галена.
Пра такую эміграцыю быў невялікі тэкст у лютаў-
скім „Часопісе”. З яго можна даведацца, што ў 1930 г.
на Гродзеншчыне разышлася вестка пра магчымасць
выехаць у Паўднёвую Амерыку. Рэкрутацыяй займала-
ся варшаўская фірма Эміграцыйны сіндыкат, якая мела
сваё прадстаўніцтва ў Баранавічах. Распаўсюджвала яна
брашуру, якая была прысвечана ўмовам жыцця ў поль-
скай калоніі „Белы Арол”, што знаходзілася ў штаце
Эспірыта Санта ў Бразіліі. Сялян з бедных беларускіх
вёсак фірма заахвочвала перспектывай лепшага быту.
Кожная сям’я каланістаў мела атрымаць надзелы па 5-6
гектараў зямлі з магчымасцю пабольшыць арэал праз
высечку і выпальванне лесу. Згодна з інфармацыяй, раз-
мешчанай у брашуры, за некалькі месяцаў перасяленцы
ўжо будавалі сабе дом для пастаяннага пражывання.
Пісалася там аб спрыяльным клімаце і добрых умовах
для здароўя.
Асабліва прывабнай магла быць магчымасць збіраць
збожжа два разы ў год – у верасні-кастрычніку і сака-
віку-красавіку. Каланістам таксама аказвалі медыцын-
скую дапамогу і бясплатныя лякарствы. Пра такое ў
Польшчы і не марылі.
Убогіх сялян з Вострава маміў яшчэ такі вобраз:
„Кожны з каланістаў, якія туды ўжо пераехалі, паса-
дзіў каля свайго дому па некалькі дзясяткаў пладовых
дрэў, такіх як бананы, мамоны, апельсіны і лімоны. Не-
каторыя завялі плантацыі кавы. Амаль у кожнай сям’і
ёсць па некалькі свіней, коз і статак курэй, некаторыя
нават купілі кароў...”.
На падарожжа, каб у такі рай эміграваць за акіян у
калонію ў Бразіліі, патрэбныя былі аднак аграмадныя
грошы. Перасяленцы дзеля гэтага прадавалі свае гас-
падаркі. Тыя сем’і з нашай вёскі, якія на гэта рашылі-
ся, пасля былі даволі расчараваныя. Пра сваё незада-
вальненне пісалі ў лістах сваякам і суседзям у Востра-
ве. Папярэджвалі іх, каб нават не думалі эміграваць у
тую калонію. Пісалі, што чакае іх там нэндза горшая
за тую, якую маюць. Што яны, каб выжыць, вымуша-
ны гандляваць з індзейцамі – хадзіць у лес, дзе многа
ядавітых змей ды іншых страшных жывёл.
Пасля дваццаці гадоў таксама прыходзілі адтуль лісты
ў Востраў, але сувязь абарвалася. Толькі нядаўна, бо год
таму, удалося мне адшукаць у Бразіліі нашчадкаў сваіх
далёкіх сваякоў Аўгустынчыкаў. Жывуць яны ў Куры-
тыбе, адным з найбуйнейшых бразільскіх гарадоў на
ўсходнім узбярэжжы Атлантычнага акіяна. Гэта звыш
1,5 тыс. кіламетраў ад той польскай калоніі. Значыць,
перасяленцы з маёй вёскі пакідалі тыя надзелы па 5-6
гектараў зямлі і пашукалі сабе лепшай долі ў горадзе.
Юрка Хмялеўскі■

6. 6 X.2023
Czasopis
n
ЗАПІСЫ ЧАСУ (IX.2023)
Наша хроніка
На Падляшшы
■Na polsko-białoruskiej granicy bez
zmian. Przez cały wrzesień nie było
dnia, by nie dochodziło do incyden-
tów z udziałem nielegalnych imi-
grantów. Podczas jednego z nich
białoruski żołnierz w kominiarce
z długą bronią przekroczył polską
granicę i usiłował przepiłować jed-
no z przęseł ogrodzenia. Na widok
polskich strażników, którzy namie-
rzyli go przez system elektronicz-
nego monitoringu, uciekł na biało-
ruską stronę.
■1 września w Centrum Aktywności
Społecznej w Białymstoku zainau-
gurowała swoją działalność „Bia-
łoruska Szkoła” dla dzieci diaspo-
ry. Jest to filia placówki, którą rok
temu w Warszawie założył Aleś
Łozka – przewodniczący zlikwi-
dowanego przez reżim Łukaszenki
Towarzystwa Białoruskiej Szkoły.
Filie „Białoruskiej Szkoły” powsta-
ły też w Gdańsku i Krakowie.
■3 września w amfiteatrze miejskim
w Parku Królowej Heleny w Biel-
sku Podlaskim odbył się Białoru-
ski Festyn Ludowy. Organizatora-
Так як у мінулым годзе Беларускае грамадска-
культурнае таварыства з ліпеня па верасень зладзіла
беларускія народныя фэсты у розных гарадах і мя-
сцовасцях рэгіёну. Старшыня БГКТ Васіль Сегень у
Фейсбуку пажаліўся, што „мала што змянілася ў па-
дыходзе некаторых палітыкаў і мясцовых уладаў да
дзейнасці БГКТ”. Гэта намёк на маргінальны цяпер
падыход да дзейнасці арганізацыі з боку афіцыйных
асоб. „Каму яны чыняць крыўду такой грэблівасцю?
Мне, Васілю Сегеню? Не, даражэнькія! Вы наносіце
шкоду вашым жыхарам, магчыма вашым выбаршчы-
кам” – напісаў старшыня. Гэта рэакцыя на непрысу-
тнасць падчас фэстаў прадстаўнікоў уладаў, палітыкаў
і важных асоб, якія ў мінулым былі заўсёды сярод
гледачоў і ў такі спосаб павышалі ранг фэстынаў і
самога БГКТ.
3 верасня апошні ў сёлетнім сезоне свой фэст правёў
Музей і асяродак беларускай культуры ў Гайнаўцы.
Адбыўся ён у Палічнай, што ў гміне Кляшчэлі. Гэта
быў фэст з цыклу „І там жывуць людзі”. Ужо 15-ты
год арганізатары ў супрацоўніцтве з мясцовымі сама-
ўрадамі ладзяць такія мерапрыемствы ў абезлюднелых
вёсках на Гайнаўшчыне і Бельшчыне. Іх мэта – раз-
весяленне нешматлікіх жыхароў, больш часовых як
пастаянных, беларускімі песнямі і гэтым прыпомніць
культуру, традыцыю і спадчыну продкаў. На гэтых фэ-
стах палітыкі таксама бываюць зрэдку, але арганіза-
тарам і гледачам гэта не перашкаджае.
Канец сезону беларускіх фэстаў
Фота
арганізатараў
Танцавальны ансамбль„Перапёлка”з Гайнаўкі на фэсце з цыклу„І там жывуць людзі”ў Палічнай

7. 7
X.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
У Беластоку, Бельску, Гайнаўцы і Белавежы на апусцелых будынках
з’явіліся арт-малюнкі, прысвечаныя вядомаму беларускаму паэту Ана-
толю Сысу. Такі незвычайны праект прыдумаў Юрка Асеннік – бела-
стоцкі мастак, музыка і фатограф. З сябрамі рыхтуе ён выданне музыч-
нага альбома з песнямі на словы Сыса і фотаздымкамі графіці з выявамі
паэта. – Хочам паказаць, як беларуская культура, слова, вершы могуць
запрацаваць у сучаснай гарадской культуры ў Польшчы – кажа. Радыё
Рацыя
Pieniądze z Polskiego Ładu dla naszych gmin
15 września ogłoszono wyniki szóstej edycji naboru wniosków w rządo-
wym programie inwestycji strategicznych Polski Ład. O pieniądze mogły
ubiegać się gminy, w których funkcjonowały PGR-y. Wnioski złożyła nie-
mal każda uprawniona gmina i powiat, ale – ze względu na ograniczony fun-
dusz – środki otrzymały tylko niektóre.
W naszym regionie przyznano 1,96 mln zł dla powiatu bielskiego na prze-
budowę części budynku II LO z BJN im. B. Taraszkiewicza wraz z zakupem
autobusu szkolnego. Tyle samo pieniędzy otrzymały miasto Bielsk Podlaski
na rewitalizację obszaru miejskiego (budowę tężni solankowej oraz fontan-
ny), gmina Orla na przebudowę kanalizacji deszczowej na osiedlu wieloro-
dzinnym we wsi Dydule i gmina Czyże na rozbudowę remizo-świetlicy i re-
mont dróg gminnych.
2 mln zł z Polskiego Ładu gmina Dubicze Cerkiewne przeznaczy na rewi-
talizację tej miejscowości i budowę w niej infrastruktury turystyczno-rekre-
acyjno-wypoczynkowej. Z kolei gmina Kleszczele za 2,6 mln zł wykona ter-
momodernizację budynków użyteczności publicznej na swoim terenie. Pra-
wie 4 mln zł otrzymał powiat hajnowski na remont dróg powiatowych.
Pieniądze z Polskiego Ładu nie popłynęły do Michalowa (kolejny już raz)
i Gródka.
mi wydarzenia byli Białoruskie To-
warzystwo Społeczno-Kulturalne w
Białymstoku i Bielski Dom Kultu-
ry przy wsparciu finansowym Mi-
nistra Spraw Wewnętrznych i Ad-
ministracji. 10 września podobny
festyn BTSK odbył się w Siemia-
tyczach.
■8 września przed konsulatem biało-
ruskim w Białymstoku (SkwerWol-
nej Białorusi 1) odbyła się zorga-
nizowana przez białoruską diaspo-
rę akcja z okazji „Dnia biełaruskaj
vajskovaj słavy”, upamiętniająca
bitwę pod Orszą z 1514 roku. Była
to największa potyczka w wojnie
między państwem moskiewskim a
Wielkim Księstwem Litewskim w
latach 1512-1522, która zapewniła
WKLzachowanie swojej pozycji na
wschodzie.
■10 września w Wasilkowie miesz-
kańcy mogli się bawić na prawo-
sławno-katolickim weselu w ra-
mach projektu „Wesele kultur”.
Były warsztaty śpiewu weselne-
go, wyplatania wianków, robienia
welonów, wystawa monideł i ar-
chiwalnych zdjęć ślubnych, a na-
stępnie inscenizacja dawnego we-
sela. „Nikogo tu nie dziwią dwu-
wyznaniowe śluby i wesela, dwie
grupy wyznaniowe żyją i przeni-
kają się wzajemnie w pełnej sym-
biozie i niezauważalnej już różnicy
kulturowej” – napisali w komunika-
cie organizatorzy przedsięwzięcia z
Miejskiego OśrodkaAnimacji Kul-
tury w Wasilkowie.
■16 września w Bielsku Podlaskim
odbyło się wydarzenie pod nazwą
„Śladami Jarosława Kostycewi-
cza”. Niezwykły spacer po mie-
ście zorganizowała Miejska Bi-
blioteka Publiczna. Jarosław Ko-
stycewicz (1896-1971) był działa-
czem społecznym i popularyzato-
rem oświaty białoruskiej, organi-
zatorem szkolnictwa białoruskie-
go w Bielsku Podlaskim. W latach
1949–1965 był dyrektorem Li-
ceum Ogólnokształcącego z Biało-
ruskim Językiem Nauczania w Biel-
sku Podlaskim. Dziś jest patronem
szkoły podstawowej nr 3 z Dodat-
kową Nauką Języka Białoruskiego
w Bielsku Podlaskim.
■Feretron, czyli przenośny ołtarz i
chorągiew datowane na XVIII w.,
znajdujące się w cerkwi pod we-
zwaniem Świętego Apostoła Ja-
kuba syna Alfeusza w Łosince, zo-►

8. 8 X.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Kampania przed tegorocznymi wyborami parlamentar-
nymi wygląda podobnie jak cztery lata temu. Ma przede
wszystkim wymiar wizualny – walki na plakaty, słownie
prowadzona jest w oparciu przede wszystkim o zdawkowe
spoty, hasła i komentarze w mediach społecznościowych,
głównie na Fejsbuku. Spotkania z wyborcami sprowadza-
ją się do wystąpień liderów na wiecach wyborczych lub
podczas przeróżnych eventów. Praktycznie nie ma debat
ze starciami kandydatów różnych ugrupowań, nie licząc
stałych programów telewizyjnych z udziałem polityków
dyskutujących na aktualne tematy.
Preferencje wyborców w dużym stopniu kształtują son-
daże, mimo że nie zawsze są miarodajne. Ich mechanizm
sprowadza sie do tego, że silny staje się jeszcze silniej-
szy. Wyborcy bowiem preferują faworytów. Gdyby, jak w
niektórych krajach, sondaże były zakazane na miesiąc lub
nawet dwa tygodnie przed wyborami, ich wynik z pew-
nością bardziej odzwierciadlałby poparcie wyborców dla
poszczególnych partii, gdyż psychologia tłumu tak mocno
by już nie zadziałała. Wyborcy wówczas większą też uwa-
gę kierowaliby na programy i obietnice polityków.
O mandat posła w tegorocznych wyborach ubiega się
blisko dziesięciu kandydatów z naszej białorusko-prawo-
sławnej mniejszości i wielu z nich wprost odwołuje się
przede wszystkim do tego elektoratu. Startują z różnych
ugrupowań, nieraz po kilku z tej samej listy. W historii
nie mieliśmy jeszcze takiej sytuacji, by tych kandydatów
było aż tak wielu.
Po raz pierwszy nazwisko z naszego środowisko znala-
zło się na liście partii rządzącej. To Lucja Nimierowicz,
była dyrektor białostockiego przedszkola z oddziała-
mi białoruskimi, związana z Bractwem Prawosławnym
św.św. Cyryla i Metodego. Z listy PiS startuje jako kan-
dydatka niezależna.
Twórca portali Cerkiew.pl i Orthphoto.net Aleksander
Wasyluk o mandat posła ubiega się z listy Trzeciej Dro-
gi – Szymona Holowni i PSL. Znalazł się na niej też Mi-
kołaj Janowski, radny wojewódzki z Hajnówki. Nato-
miast aż trzech prawosławnych kandydatów w Podla-
skiem wystawiła Koalicja Obywatelska. To obecny wie-
loletni poseł Eugeniusz Czykwin, burmistrz Bielska Pod-
laskiego Jarosław Borowski i wiceprezydent Białegosto-
ku Adam Musiuk.
Na podlaskiej liście Nowej Lewicy znaleźli się Sewe-
ryn Prokopiuk z partii Razem i kojarzona z SLD była wójt
gminy Bielsk Podlaski Eugenia Ostaszewicz.
Barwy kampanii
►
stały uznane za zabytki. Decyzję w
tej sprawie podjęła Podlaska Wo-
jewódzka Konserwator Zabytków
prof. Małgorzata Dajnowicz.
■W dniach 21-22 września odbyły się
doroczne uroczystości przeniesienia
relikwii św. męcz. Gabriela Zabłu-
dowskiego z Grodna do Białegosto-
ku. W tym roku mija 31 lat od tego
wydarzenia. Tradycyjnie rocznico-
wym uroczystościom towarzyszyły
Dni Muzyki Cerkiewnej, zorganizo-
wane po raz 27. W cerkwi Święte-
go Ducha wystąpiło pięć chórów z
białostockich parafii.
■22 września emocje towarzyszy-
ły premierowym pokazom w Bia-
łymstoku filmu Agnieszki Holland
„Zielona granica”, który otrzymał
Nagrodę Specjalną Jury na 80. Fe-
stiwalu Filmowym w Wenecji. Ob-
raz opowiada o wydarzeniach zwią-
zanych z trwającym od dwóch lat
kryzysem migracyjnym na polsko-
białoruskiej granicy. Przed biało-
stockimi seansami, które odbyły
się w jednym z kin sieci Helios i
w kinie Forum, doszło do przepy-
chanek. Przeciwko filmowi i reży-
serce, która była gościem seansów,
protestowały grupy osób z transpa-
rentami, na których widniały hasła
typu „Murem za polskim mundu-
rem”. Widownia w kinie po emi-
sji filmu jego reżyserkę nagrodzi-
ła gromkimi brawami.
■W dniach 22-24 września w Supra-
ślu i Białymstoku odbyła się mię-
dzynarodowa konferencja nauko-
Акцыя ў Дзень беларускай вайсковай славы ў Беластоку
Фота
з
Фейсбука
►

9. 9
X.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Weterenowi ław poselskich Eugeniuszowi Czykwinowi
nie w smak tak duża ilość prawosławnych kandydatów,
szczególnie na jego liście. Mówi o tym otwarcie, ubolewa-
jąc że „mniejszość jest podzielona” i wieszcząc, że z tego
powodu w Sejmie może nie znaleźć się żaden reprezen-
tant prawosławny. Dotychczas o podziały w środowisku
obwiniał – na wyrost – organizacje białoruskie, mimo że
od dawna w wybory się nie angażują. Ale jak widać mo-
nopol stracił w kręgach cerkiewnych, zniecierpliwionych,
że mając swoje lata nie toruje drogi swemu następcy.
Czykwin rzeczywiście ma się czego obawiać. W 2019
roku po czteroletniej przerwie powrócił na Wiejską zdo-
bywając mandat z listy Koalicji Obywatelskiej, gdzie był
jedynym prawosławnym kandydatem. Uzyskał wtedy nie-
co ponad czternaście tysięcy głosów. Blisko czterdzieści
procent (5297) Czykwin zdobył w Białymstoku, resztę
w powiatach hajnowskim (2625), bielskim (2386), biało-
stockim (1779), siemiatyckim (1437) i sokólskim (446).
Na pozostałym obszarze województwa, tam gdzie nie ma
większych skupisk ludności prawosławnej, łącznie uzy-
skał poparcie tylko 113 osób. W Łomży i Suwałkach zdo-
był raptem po kilkanaście głosów. Oznacza to, że zagło-
sował na niego pewnie w 90 proc. elektorat prawosław-
ny. Teraz część tych głosów z pewnością zabiorą mu inni
kandydaci. Tym samym będzie mu trudniej uzyskać trze-
ci wynik na liście, który wtedy dawał mandat. Być może
liczy na większe poparcie w wyborach dla KO w skali
kraju i województwa, co dałoby ugrupowaniu dodatko-
wy mandat w Podlaskiem.
Postawa „naszych” kandydatów, którzy zabiegają głów-
nie o głosy białorusko-prawosławne, może dziwić. Tym
bardziej, że kampanię prowadzą niejednoznacznie i nie-
co w rozmytych barwach. Ich elektorat z przyczyn demo-
graficznych i wskutek procesów polonizacyjno-asymila-
cyjnych stale się kurczy. Niezrozumiałe więc, dlaczego
ci kandydaci nie budują dla siebie poparcia także wśród
polskiej większości. Co stoi na przeszkodzie?
Póki co jedynym prawosławnym kandydatem, którego
kampania adresowana jest nie tylko do mniejszości, to Ja-
rosław Borowski. Akcentuje on, iż w Sejmie chce repre-
zentować nie tylko społeczność białorusko-prawosław-
ną, ale zamierza zajmować się problemami wszystkich
mieszkańców województwa.
Start Borowskiego w wyborach do Sejmu w Bielsku
postrzegany jest jako jego test przed wiosennymi wybo-
rami samorządowymi. Podobno chce sprawdzić, czy ma
szansę na reelekcję jako burmistrz.
Jarosław Andrejczuk
►
wa poświęcona Kodeksowi Supra-
skiemu. Zorganizowali ją wspól-
nie: Województwo Podlaskie,
Prawosławna Diecezja Białostoc-
ko-Gdańska, Prawosławny Mona-
ster Zwiastowania NMP w Supra-
ślu, Ambasada Republiki Bułgarii
w Polsce, Konsul Honorowy Repu-
bliki Bułgarii w Białymstoku, Buł-
garska Akademia Nauk, Fundacja
„Oikonomos”/Akademia Supra-
ska, Katedra Teologii Prawosław-
nej UwB oraz Pax Byzantina Sla-
va. Podczas konferencji uroczy-
ście odsłonięto pomnik-pulpit z ta-
blicą upamiętniającą Rok Kodeksu
Supraskiego w województwie pod-
laskim. Na koniec przy monasterze
posadzono pamiątkowy dąb. Wyda-
rzenie honorowym patronatem ob-
jął prezydent RP Andrzej Duda.
■24 września w cerkwi Narodze-
nia Bogurodzicy w Gródku odbył
koncert muzyki cerkiewnej z okazji
roku prof. Jerzego Nowosielskiego.
Organizatorami wydarzenia byli pa-
rafia prawosławna w Gródku oraz
Starostwo Powiatowe w Białymsto-
ku przy wsparciu finansowym Wo-
jewództwa Podlaskiego.
■„Tajemnica Łuki” to tytuł krymi-
nału, którego akcja wiąże się z hi-
storią jednej z białoruskich podla-
skich wsi, zatopionych w Zalewie
Siemianówka. Rozpoczęły się tam
właśnie zdjęcia do filmu w reżyserii
Piotra Dolińskiego, w którym wy-
stępują m.in. aktorzy białostockich
teatrów. Jego scenariusz powstał na
kanwie jednej z legend, mówiącej
o skarbie na dnie zalewu. Poszuku-
ją go miejscowi, jak tez zagraniczni
turyści. „Akcja dzieje się w środku
lata na polu kempingowym, gdzie
pracują lokalne piękności, wspoma-
gane przez szemranych biznesme-
nów. Sielski, wakacyjny klimat bu-
rzy tajemnicza śmierć” (z opisu ze
strony producenta). Film „Tajemni-
ca Łuki” ma być gotowy już w li-
stopadzie.
■Prawosławny monaster Zwiastowa-
nia NMPznalazł się na karcie pocz-
towej w serii wydawniczej „Znisz-
czenia wojenne”. W ubiegłym roku
Poczta Polska rozpoczęła emisję
filatelistyczną pod tym tytułem,
umieszczając na pocztówkach ru-
iny Pałacu Saskiego i Ogród Sa-
ski w Warszawie. W tym roku zde-
cydowano się na supraski zabytek.
Na ilustracji możemy zobaczyć ru-
iny wysadzonej przez Niemców w
1944 r. świątyni oraz jej obecny stan
po odbudowaniu.Autorem projektu
kartki jest Jarosław Ochendzan.
У Польшчы
■28 sierpnia w Warszawie odbyło
się spotkanie ministrów spraw we-
wnętrznych Polski, Litwy, Łotwy i
Estonii. Jego powodem była sytu-
acja na granicy z Białorusią. Mi-
nistrowie ogłosili, że w przypad-
ku eskalacji kryzysu migracyjne-
go mogą zostać zamknięte wszyst-
kie przejścia graniczne tych państw
z Białorusią.
■Andrzej Poczobut, więziony przez
reżim Łukaszenki od 2021 r. biało-
ruski dziennikarz polskiego pocho-►

10. 10 X.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
dzenia, został uhonorowany Meda-
lem 75-lecia Misji Jana Karskiego.
10 września odebrał ją w Lublinie
brat więzionego dziennikarza Stani-
sław. Medal, przyznawany przezTo-
warzystwo Jana Karskiego, nawią-
zujedosłynnejmisjibohateraIIwoj-
ny światowej z 1942 r., której ce-
lem było ujawnienie prawdy o Ho-
lokauścieipowstrzymanieobojętno-
ści mocarstwwobeczagładyŻydów.
■Były ambasador RP w Białorusi i
w Mołdawii Artur Michalski zo-
stał mianowany specjalnym przed-
stawicielem ministra spraw zagra-
nicznych Polski ds. stosunków z
demokratycznymi siłami Białoru-
si. Michalski powołany na amba-
sadora w Mińsku w 2018 r. musiał
w październiku 2020 r. opuścić pla-
cówkę, formalnie pozostawał amba-
sadorem do 31 sierpnia 2023 r.
■Aleś Bialacki, więziony przez reżim
Łukaszenki opozycjonista, twórca
Centrum Obrony Praw Człowieka
Wiasna, laureat Pokojowej Nagrody
Nobla, otrzymał nagrodę specjalną
W drugiej połowie września została przeprowadzona
specjalistyczna inwentaryzacja supraskich katakumb. W
pracach wzięli udział studenci kilku polskich uczelni.
Supraskie katakumby są unikatowym zabytkiem na ska-
lę europejską.Wymurowane zostały – blisko dwieście nisz
grzebalnych – między 1532 a 1557 rokiem. Znajdowały
się pod cerkwią Zmartwychwstania Chrystusa , wzniesio-
ną z pruskiego muru obok budynków monasterskich.
W pierwszej połowie XIX w. zrujnowaną świątynię ro-
zebrano, a katakumby przykryto. W latach 80. ub.w. pro-
wadzono tam prace archeologiczne. Po ich zakończeniu
zostały źle zabezpieczone, przez co potem stały się obiek-
tem penetracji przez ciekawskich i wandali.
W ostatnich latach z inicjatywy przełożonego monaste-
ru bp.Andrzeja mnisi wraz z wolontariuszami pod nadzo-
rem archeologów oczyścili i zabezpieczyli zabytek przed
dewastacją. Kolejnym etapem są prace z udziałem spe-
cjalistów, mające na celu konserwację obiektu i umożli-
wienie częściowego zwiedzania.
W ubiegłym roku monaster postanowiły wesprzeć w
tym dziele Politechnika Białostocka, Uniwersytet w Bia-
łymstoku, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku i Chrze-
ścijańska Akademia Teologiczna w Warszawie. Do akcji
ratowania dziedzictwa historycznego dołączyli też spe-
cjaliści z Wojskowej Akademii Technicznej i Uniwersy-
tetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
– To miejsce pochówku elity Rzeczpospolitej – powie-
dział dziennikarzom uczestniczący w pracach ratunko-
wych prof. Maciej Karczewski z UwB. – Tu spoczywa-
ją szczątki naprawdę wybitnych postaci: matki Aleksan-
dra Chodkiewicza, samegoAleksandra Chodkiewicza, in-
nych przedstawicieli rodu Chodkiewiczów, a także Czar-
toryskich, Sanguszków, Sapiehów. Są też Siemaszkowie,
Słuccy, Tyszkowiczowie, Massalscy, Wiśniowieccy.
Akcja #ratujemykatakumby
►

11. 11
X.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
„Osobowość Roku” w X edycji
„Złotego Lauru Biznesu”. Wyróż-
nienie na ręce białoruskich opozy-
cjonistów Aleny Łapcionak i Paw-
ła Łatuszki wręczył na gali w War-
szawie Rzecznik Praw Obywatel-
skich Marcin Wiącek.
■Książka „Na skraju starego lasu. Hi-
storie mieszkańców Puszczy Biało-
wieskiej” Hanny Kondratiuk, dzien-
nikarki tygodnika Białorusinów w
Polsce Niwa, znalazła się spisie
wydawnictw nominowanych do
Nagrody im. Jerzego Giedrycia za
najlepszą białoruską książkę roku.
Nagroda ta przyznawana jest przez
Instytut Polski w Mińsku i Związek
Pisarzy Białoruskich.
■■W dniach 16-17 września w War-
szawie odbył się I Kongres Biało-
ruskiej Kultury na Emigracji. Zgro-
madził kilkadziesiąt osób, twórców,
badaczy i propagatorów białoru-
skiej kultury z całej Europy. Orga-
nizatorem wydarzenia była Funda-
cja Wolny Chór.
У Беларусі
■Polski dezerter Emil Czeczko, który
w 2021 r. uciekł do Białorusi, gdzie
w następnym roku popełnił samo-
bójstwo, został patronem jednej z
ulic Grodna. Znajduje się przy niej
m.in. polski konsulat.
■31 sierpnia na 3,5 roku kolonii kar-
nej ogólnego rygoru została skazana
dziennikarka Łarysa Szczyrakowa,
która relacjonowała m.in. protesty
w 2020 r. Oskarżono ją o współpra-
cę z „organizacjami ekstremistycz-
nymi” i „destabilizację sytuacji w
państwie”.
■Państwowy Komitet Graniczny Re-
publiki Białoruś oraz MSZ w Miń-
sku wydały oświadczenie, w któ-
rym napisano, iż 1 września „pol-
ski śmigłowiec wojskowy Mi-24
przekroczył granicę państwową
na bardzo niskiej wysokości, wle-
ciał na głębokość do 1200 metrów
na terytorium Białorusi, a następ-
nie zawrócił”. W związku z tą sy-
tuacją do MSZ w Mińsku został
wezwany polski charge d’affaires
w Białorusi Wojciech Filimono-
wicz. Białoruskie MSZ wezwało
też „Warszawę do podjęcia środ-
ków w celu zapobieżenia podob-
nym incydentom w przyszłości”.
Polski rzecznik Dowództwa Ope-
racyjnego Rodzaju Sił Zbrojnych
ppłk Jacek Goryszewski w odpo-
wiedzi na zarzuty Mińska oświad-
czył, iż polskie służby zbadały sy-
tuację i ustalono, że taki incydent
nie miał miejsca.
Прадстаўніца ПЦ„Вясна”ў Прымасоўскім палацы ў Варшаве са статуэткай
у катэгорыі„Асоба года”для зняволенага Алеся Бяляцкага
Фота
з
Фейсбука
Дзень беларускага пісьменства па-руску
2 верасня ў Беларусі адзначаўся
Дзень беларускага пісьменства. З
1994 г. такое свята штогод у пер-
шую нядзелю верасня праходзіць у
гарадах, якія з’яўляюцца гістарыч-
нымі цэнтрамі культуры, навукі,
літаратуры і кнігадрукавання. Яго
мэтай – „захаванне і развіццё ду-
хоўнай спадчыны Беларусі, папуля-
рызацыя нацыянальных культурных
традыцый, падтрымка беларускай
літаратуры і кнігавыдавання”.
Дагэтуль Дзень беларускага пісьменства адбыўся ў такіх гарадах, як
Навагрудак, Полацк, Орша, Нясвіж, Тураў ці Пінск. У гэтым годзе сталі-
цай свята стаў Гарадок у Віцебскай вобласці. У праграме ўпісаны былі:
рэспубліканская навукова-асветніцкая экспедыцыя «Дарога да Святы-
няў з Жыватворным Агнём ад Труны Гасподняй», Міжнародны круглы
стол з удзелам замежных літаратараў, фінал Рэспубліканскага конкурсу
юных чытачоў „Жывая класіка”, цырымонія ўручэння „Нацыянальнай
літаратурнай прэміі», фестываль кнігі і прэсы, выстава „Бацькаўшчына.
У пошуках страчанага”.
Дзень беларускага пісьменства ў Гарадку на Віцебшчыне запомніўся
тым, што ў рамках свята быў адкрыты „помнік Букварю” (на здымку)
з надпісамі цалкам па-руску ды яшчэ з арфаграфічнымі памылкамі.
►

12. 12 X.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
■Od 1 do 6 września trwały w Biało-
rusi (w obwodzie mińskim i brze-
skim) ćwiczenia wojskowe z udzia-
łem żołnierzy z pięciu państw Orga-
nizacji Układu o Bezpieczeństwie
Zbiorowym. W manewrach o kryp-
tonimie „Bojowe Braterstwo 2023”
uczestniczyły Białoruś, Rosja, Ka-
zachstan, Kirgistan i Tadżykistan.
■Aleksander Łukaszenka podpisał
dekret, w myśl którego obywatele
Białorusi, którzy na stałe nie miesz-
kają w kraju, nie będą mogli uzy-
skać, wymienić lub odnowić doku-
mentu tożsamości w ambasadach i
konsulatach za granicą. Zgodnie z
zapisami dekretu, białoruscy emi-
granci będą mogli wyrobić doku-
menty tylko na terytorium kraju. W
tym celu będą musieli udać się do
urzędu w miejscu ostatniego zamel-
dowania. Nowe przepisy pozbawia-
ją też przebywających na emigra-
cji Białorusinów możliwości zdal-
nej sprzedaży nieruchomości czy
samochodów, nawet jeśli ustano-
wili pełnomocnika w kraju. Pełno-
mocnictwa wydane w instytucjach
dyplomatycznych oraz te, które zo-
stały sporządzone przez zagranicz-
nych notariuszy, będą uznawane
za nieważne. Biuro Praw Człowie-
ka ONZ oficjalnie ostrzegło władze
w Mińsku, że wprowadzenie zaka-
zu wydawania paszportów narusza
prawa tysięcy Białorusinów prze-
bywających na emigracji.
■12 września z wizytą w Mińsku
gościli przedstawiciele resortów
obrony czternastu państw Afryki.
Jak poinformowało ministerstwo
obrony, celem wizyty było zapo-
znanie się z możliwościami Biało-
rusi w zakresie rozwoju współpra-
cy w sferze wojskowej. Tydzień
wcześniej do Mińska przybył pre-
zydent Gwinei Równikowej Teodo-
ro Obiang, który spotkał się zAlek-
sandrem Łukaszenką.
■15 września Ministerstwo Zasobów
Naturalnych Białorusi opublikowa-
ło apel do polskiego społeczeństwa,
wzywający do oddania głosu w nad-
chodzącym referendum za likwida-
cją ogrodzenia w Puszczy Biało-
wieskiej. Apel to dzieło Społecz-
nej Rady Koordynacyjnej ds. Śro-
dowiska, podporządkowanej w peł-
ni władzom (wszystkie niezależne
organizacje ekologiczne zostały zli-
kwidowane po stłumieniu powybor-
czych protestów w 2020 r.) – Dro-
dzy sąsiedzi, przyjaciele! Apeluje-
my do Państwa o poparcie likwida-
cji bariery pomiędzy dwiema czę-
ściami naszej jedynej, wpisanej
na Listę Światowego Dziedzictwa
UNESCO „Puszczy Białowieskiej”
podczas głosowania w nadchodzą-
cym referendum – napisano m.in.
na stronie ministerstwa.
■17 września w całym kraju ob-
chodzono z pompą „Dzień Jedno-
ści Narodowej”, odbywający się
rocznicę napaści ZSRR na Polskę
w 1939 r. Łukaszenka ustanowił to
święto po stłumieniu powyborczych
protestów w 2021 r. Atak sowiec-
ki na Polskę nazywany jest w reżi-
mowej białoruskiej propagandzie
„wyzwoleńczym pochodem Armii
Czerwonej”.
■W miejscowości Worniany pod
Ostrowcem na Grodzieńszczyźnie
miejscowi katolicy i prawosławni
postawili na cmentarzu dwa krzyże
– prawosławny i katolicki, złączone
poprzeczną belką. Inicjatorem był
Злучаныя з сабою каталіцкі і пра-
васлаўныя крыжы ў Варнянах на
Гарадзеншчыне
varnyany.www.b
Такога ў Польшчы ўжо не пабачыш. Але на дарогах у Беларусі конны воз
сустрэць яшчэ можна. На здымку зробленым на Гродзеншчыне – селянін
вяртаецца з працы на цялезе
Фота
Сяргея
Аляксандровіча
►

13. 13
X.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
miejscowy proboszcz katolicki ks.
Wiktar Zachareuski. Pomysł poparł
miejscowy proboszcz prawosławny
o. Mikałaj Uciekałka.
■Białoruś zaproponowała Polsce
wspólne… manewry wojskowe.
Z tą nieoczekiwaną propozycją
wystąpił wiceszef sekretarza sta-
nu Rady Bezpieczeństwa Białorusi
Paweł Murawiejka. Jego zdaniem
podczas ewentualnych ćwiczeń
można brać pod uwagę kwestie
obrony przeciwlotniczej w ramach
ochrony wspólnej granicy, kwe-
stie bezpieczeństwa granic, zagro-
żeń transgranicznych. Polskie wła-
dze nie skomentowały słów biało-
ruskiego urzędnika.
■20 września Białoruski Sąd Naj-
wyższy przychylił się do wniosku
Ministerstwa Sprawiedliwości o li-
kwidację Białoruskiej Partii Socjal-
demokratycznej (Hramada). Na po-
czątku miesiąca odrzucił on skargę
utworzonej jeszcze w 1991 r. Hra-
mady na odmowę ponownego za-
rejestrowania partii przez Minister-
stwo Sprawiedliwości, który to obo-
wiązek narzuciła wprowadzona w
lutym 2023 r. ustawa.
■W Białorusi pozostało tylko nieco
ponad 2 tys. rosyjskich żołnierzy,
wynika z informacji przekazanych
przez niezależną grupę Biełaruski
Hajun, monitorującej ruchy rosyj-
skich wojsk w tym kraju. Demon-
towane są również namioty, które
miały być przeznaczone dla Wa-
gnerowców (ostatecznie przybyła
ich dużo mniejsza liczba niż zakła-
dano). Ponadto właściwie przestał
istnieć tzw. komponent rosyjskich
wojsk lotniczych w Białorusi – po-
został tu z tej puli tylko jeden samo-
lot szturmowy Su-25.
■Białoruś znalazła się na przedostat-
nim miejscu pod względem wyso-
kości wynagrodzeń w krajach Eu-
roazjatyckiej Wspólnoty Gospodar-
czej – wynika z danych opubliko-
wanych przez Euroazjatycką Komi-
sję Gospodarczą. Za Białorusią po-
został tylko Kirgistan. Średnie mie-
sięczne wynagrodzenie brutto przez
sześć miesięcy od początku roku
wyniosło w przeliczeniu na złotów-
ki w Rosji 3824 zł, w Kazachstanie
– 3260 zł, w Armenii – 2804,57 zł,
w Białorusi – 2645,74 zł, a w Kir-
gistanie – 1 535,36 zł.
У свеце
■13 września w Parlamencie Euro-
pejskim w Starsburgu przemawia-
ła Swiatłana Cichanoŭskaja. – Bia-
łorusini chcą usłyszeć, że nasz kraj
nie zostanie oddany Putinowi jako
Кукла-манекін вартуе на беларус-
кім баку мяжы з Польшчай
Фота
з
Фейсбука
Апанент Лукашэнкі падаў у суд...
Еўракамісію
Кандыдат на прэзідэнта Беларусі ў выбарах у 2020 г. і экс-кіраўнік
Парка высокіх тэхналогій у Мінску Валер Цапкала (на здымку) падаў
пазоў у Еўрапейскі суд у Люксембургу супраць Еўракамісіі. Апанент
Лукашэнкі ў такі спосаб дэманстраваў свой супраціў для падтрымкі
еўрапейскімі структурамі толькі Святланы Ціханоўскай.
Цапкала закідае Еўракамісіі, што „ ў супрацоўніцтве з некаторымі
дзяржавамі-членамі выкарыстала свой палітычны ўплыў, адміністра-
цыйныя механізмы і фінансавыя рэсурсы, каб падарваць адзінства дэ-
макратычнага руху ў Беларусі і дыскрэдытаваць сапраўдных змагароў за
свабоду. Такія дзеянні спрыялі ўмацаванню ўлады Лукашэнкі, што пры-
вяло да росту колькасці палітычных зняволеных, палегчылі наступную
акупацыю Беларусі Расеяй і прывялі да размяшчэння ядзернай зброі на
тэрыторыі Беларусі”.
На сто старонках спісаў ён свае доказы для абгрунтавання закідаў. На
яго думку незалежныя медыі ператварыліся ў „рупар адной палітычнай
групоўкі”.
►

14. 14 X.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
nagroda pocieszenia – zaapelowa-
ła do europarlamentarzystów lider-
ka białoruskiej opozycji na emigra-
cji. Europosłowie potępili białoru-
ski reżim i upomnieli się m.in. o los
Andrzeja Poczobuta.
■Parlament Europejski przyjął re-
zolucję „O stosunkach z Białoru-
sią”, w której uznał samozwań-
czego prezydenta Białorusi Alek-
sandra Łukaszenkę za współwin-
nego zbrodni popełnionych przez
Rosję na Ukrainie, w szczególno-
ści deportacji dzieci. W związku
z tym, napisano, „specjalny mię-
dzynarodowy trybunał ds. zbrod-
ni agresji popełnionej przez Ro-
sję przeciwko Ukrainie powinien
mieć uprawnienia do przeprowa-
dzenia śledztwa nie tylko prze-
ciwko Putinowi oraz rosyjskiemu
kierownictwu wojskowemu i poli-
tycznemu, ale także białoruskiemu
przywódcy”. Na tej podstawie Par-
lament Europejski wezwał Między-
narodowy Trybunał Karny do roz-
ważenia wydania międzynarodowe-
go nakazu aresztowania Łukaszen-
ki, który byłby podobny do tego wy-
danego przeciwko Putinowi
■15 września Aleksander Łukaszen-
ka i Władimir Putin spotkali się w
Soczi. Dyktatorzy jak zwykle skry-
tykowali „agresywny Zachód” oraz
rozmawiali o perspektywach za-
warcia ściślejszej przyjaźni z Ko-
reą Północną.
■19 września rząd łotewski pod-
jął decyzję o zamknięciu jedne-
go z dwóch czynnych dotychczas
przejść granicznych z Białorusią.
Krok ten władze Łotwy uzasadniły
stale rosnącą presją nielegalnej mi-
gracji. Zamknięte przejście Silene
to już czwarty punkt, który ostatnio
przestał działać na łotewsko-biało-
ruskiej granicy. Obecnie pozostało
czynne jedno przejście drogowe i
jedno kolejowe.
■Aryna Sabalenka, najlepsza białoru-
ska tenisistka, została liderką świa-
towego rankingu WTA, wyprzedza-
jąc swoją największą rywalkę Igę
Świątek. W jednej ze swoich wy-
powiedzi Sabalenka wyznała, że
po zakończeniu kariery nie za-
mierza mieszkać w Białorusi tyl-
ko osiąść w USA, w Miami albo w
Nowym Jorku
■Jurij Haraŭski, były funkcjonariusz
białoruskich służb szybkiego re-
agowania, najpierw w zachodnich
mediach, a potem przed sądem w
Szwajcarii (19 września) potwier-
dził istnienie tzw. oddziału śmier-
ci. Zadaniem tej tajnej grupy była li-
kwidacja przeciwników Łukaszen-
ki. Zeznanie Haraŭskiego to pierw-
sze oficjalne świadectwo udziału sił
bezpieczeństwa Białorusi w zbrod-
niach reżimu. Przypomnijmy, iż w
1999 r. i 2000 r. w niewyjaśnionych
okolicznościach zaginęli przeciwni-
cy i krytycy Łukaszenki (Juryj Za-
charenka, Wiktar Hanczar, Ana-
tol Krasoŭski, Dzmitry Zawadz-
ki). Do dziś nie wiadomo, co się
z nimi stało.
■W dniach 20-22 września grupa
młodzieży z liceum białoruskie-
go w Hajnówce wraz z opiekuna-
mi uczestniczyła w wizycie studyj-
nej w Brukseli na zaproszenie posła
do Parlamentu Europejskiego Wło-
dzimierza Cimoszewicza. Licealiści
zwiedzili belgijską stolicę, podzi-
wiali jej zabytki. Byli też w Water-
loo – miejscu ostatniej, przegranej
bitwy Napoleona Bonaparte. Głów-
nym punktem programu było zwie-
dzanie Parlamentu Europejskiego i
spotkanie z europosłemWłodzimie-
rzem Cimoszewiczem. ■
facebook.com/bialorushajnowka
Вучні Гайнаўскага белліцэя ў Еўрапарламенце
►

15. 15
X.2023
Czasopis
n
JERZY CHMIELEWSKI:–TwójstartdoSejmuzlistyPiSjest
pewnym zaskoczeniem. Wcześniej na listach wybor-
czychtegougrupowaniakandydatówprawosławnych
nie było. Skąd taka decyzja?
LUCJA NIMIEROWICZ: – Startuję z listy PiS jako niezależna
bezpartyjna kandydatka. Wśród społeczności prawosław-
nej, białoruskiej są też tacy, którzy popierają politykę Pra-
wa i Sprawiedliwości, a nie mieli nigdy możliwości oddania
głosu na swego reprezentanta na liście tego ugrupowania.
Dlaczego z PiS? Ponieważ chcę działać na rzecz dialogu
społecznego, współpracy w dziedzinie relacji międzyludz-
kiej, eliminowania wzajemnych stereotypów, zachowania
tradycyjnych wartości oraz zapewnienia godnego poziomu
życia wszystkim obywatelom naszego kraju.
– Podczas prezentacji listy zostałaś przedstawiona
jako przedstawicielka Bractwa św. św. Cyryla i Meto-
dego w Białymstoku. Od roku kierujesz prawosław-
nymprzedszkolemprzyprowadzonejprzeznieniepu-
blicznej szkole podstawowej. Jak takie umocowanie
zamierzasz wykorzystać w pracy parlamentarnej?
– Obecność przedstawiciela społeczności prawosławnej i
białoruskiej mniejszości narodowej w tym najważniejszym
organie funkcjonowania polskiego państwa powinno być
świadectwem naszej troski o własny los, przyszłość swe-
go regionu i kraju. Uważam, że moje doświadczenie za-
wodowe pozwala mi czuć i rozumieć problemy i potrzeby
naszej społeczności, by móc przedstawiać je w parlamen-
cie. Nie tylko podczas debat sejmowych, także w rozmo-
wach kuluarowych, nawiązywać kontakty, które wpływa-
ją na rozwój sytuacji. Jako pedagog z wieloletnim stażem
mam predyspozycje, by móc w Sejmie budować relacje
międzyludzkie dla ogólnego dobra, a w moim przypadku
przede wszystkim dla dobra naszej społeczności.
– Wcześniej przez wiele byłaś dyrektorem biało-
stockiego Przedszkola Samorządowego Nr 14 z od-
działami białoruskimi – ważnej placówki na rzecz za-
chowania tożsamości narodowej naszej mniejszości.
Wspólnie z kadrą, rodzicami i środowiskiem obroni-
łaś ją przed niekorzystną dla nas restrukturyzacją.To
dowodzi, że bardzo zależy ci na dobru białoruskiej
mniejszości. Jak zatem zamierzasz bronić jej intere-
sów w Sejmie?
– Będę bronić zagwarantowanych nam praw – swobód
obywatelskich, zachowania i rozwoju własnego języka i
tożsamości, pielęgnowania obyczajów i tradycji oraz na-
szej kultury. Również prawa do tworzenia swoich instytu-
Rozmowa
Rozmowa z Lucją Nimierowicz,
niezależną kandydatką na liście PiS do Sejmu
Z potrzeby dialogu
Lucja Nimierowicz. Pedagog z 33-letnim stażem, od 2002
roku pełni funkcję dyrektora białostockich przedszkoli –
najpierw samorządowego z oddziałami białoruskimi, a
od roku prawosławnego przy niepublicznej szkole pod-
stawowej św.św. Cyryla i Metodego
facebook.com/lucja.nimierowicz
►

16. 16 X.2023
Czasopis
n
cji edukacyjnych i kulturalnych, prawa do nieskrępowanej
możliwości praktyk religijnych.
– Realnych kształtów przybiera groźba likwidacji
dotychczasowego charakteru liceów białoruskich w
Bielsku i Hajnówce. Odgórne wprowadzenie w nich
dobrowolności nauki języka białoruskiego postrze-
gane jest jako przejaw dyskryminacji naszej mniej-
szości.Czyjakoposłankapodejmieszdziałaniawcelu
rozwiązania tego problemu?
– Tak. Jestem absolwentką II Liceum Ogólnokształcące-
go z Białoruskim Językiem Nauczania im. Bronisława Ta-
raszkiewicza w Bielsku Podlaskim. Nie wyobrażam sobie,
by w tym liceum czy II Liceum Ogólnokształcącym z Do-
datkową Nauką języka Białoruskiego w Hajnówce nie był
nauczany język białoruski na dotychczasowych zasadach.
Szkoły te od zawsze funkcjonowały jako szkoły mniej-
szości narodowej, gdzie wszyscy uczniowie objęci są na-
uczaniem języka białoruskiego. Te licea są stałym i waż-
nym elementem życia kulturalnego i oświatowego białoru-
skiej mniejszości narodowej w Polsce. Obecni ich uczniowie
to często dzieci, a nawet wnuki absolwentów tej szkoły. To
placówki nowoczesne, stawiające jednocześnie na wysoki
poziom nauczania oraz na zachowanie i rozwój tożsamości
kulturowej białoruskiej mniejszości narodowej.
–Naszregionsięwyludnia.PochodziszzHajnowsz-
czyzny, gdzie ten problem jest szczególnie dotkliwy i
zagrażarozwojowitychterenów,prowadzidodyspro-
porcji względem reszty kraju. Bez interwencji władz
centralnych tych procesów zatrzymać się nie da. Czy
jako posłanka będziesz za tym lobbować?
– Obecnie jedną z najważniejszych kwestii jest zwalcza-
nie bezrobocia, problemu niskich zarobków oraz zwiększe-
nie atrakcyjności inwestycyjnej wschodnich krańców Pol-
ski. Nasz region charakteryzuje się bowiem niską gęstością
dróg oraz linii kolejowych, co utrudnia połączenia między
wsią a miastem. Nie wszędzie jest także dostęp do szero-
kopasmowego internetu.
Do zmiany sytuacji na polskiej wsi potrzebne jest strate-
giczne podejście, jest to proces. Na pewno należy:
• poprawić infrastrukturę techniczną i komunikacyjną,
• stworzyć system wspierania małych gospodarstw,
• stworzyć atrakcyjne i przemyślane plany zagospodaro-
wania przestrzennego, by młodzi ludzie zechcieli właśnie
tutaj zamieszkać, pracować lub prowadzić swój biznes,
• uzbroić tereny budowlane w wodociągi i kanalizację,
• wprowadzić szybki szerokopasmowy Internet do prowa-
dzenia e-biznesu,
• wzbogacić ofertę edukacyjną gminy na poziomie przed-
szkolnym i szkolnym.
–Ubiegającysięoreelekcjęwieloletniposełprawo-
sławny Eugeniusz Czykwin przekonuje, iż nasza spo-
łecznośćjesttakniewielka,żepowinnamiećtylkojed-
negokandydatadoSejmu.Terazotwarciemówioroz-
bijaniu elektoratu, co może doprowadzić do tego, że
społeczność prawosławna nie będzie mieć w Sejmie
żadnego przedstawiciela. Jak to skomentujesz?
– Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na
koniec 2020 r. było w Polsce 503 996 tysięcy wiernych
Kościoła Prawosławnego. Większość z nich zamieszkuje
województwo podlaskie. Jeśli zatem wszyscy prawosław-
ni, którzy są uprawnieni do głosowania, poszliby do urn,
wówczas są realne szanse, że w ławach sejmowych za-
siądzie kilku prawosławnych posłów. Tego życzę sobie i
moim kolegom, a wszystkich zachęcam do udziału w wy-
borach i głosowania na naszych kandydatów.
– Frekwencja wyborcza wśród elektoratu prawo-
sławno-białoruskiego jak dotąd jest zatrważająco
niska, często znacznie poniżej 50 proc. Z czego two-
im zdaniem to wynika i jak chcesz przekonać wybor-
ców, by jak najwięcej z nich poszło 15 października
do urn?
– Mogło być to też spowodowane tym, że akurat kan-
dydat startował z list, których wyborca nie popierał. Na-
reszcie czas to zmienić. Zachęcam wszystkich do głosowa-
nia na prawosławnych, białoruskich kandydatów do Sej-
mu, gdyż poseł wybrany z środowiska prawosławno-bia-
łoruskiego będzie reprezentował interesy swojej społecz-
ności w parlamencie, będzie posiadał możliwość współ-
decydowania o sprawach, które bezpośrednio jej dotyczą.
Będzie również pracował na rzecz rozwoju społeczno-go-
spodarczego, kulturalnego i oświatowego innych mniej-
szości narodowych.
Rozmawiał
Jerzy Chmielewski ■
Rozmowa
Lucja Nimierowicz jako dyrektor Przedszkola Samorzą-
dowego Nr 14 w Białymstoku z oddziałami białoruski-
mi, odegrała ważną rolę w zachowaniu autonomii pla-
cówki
Radio
Racja
►

17. 17
X.2023
Czasopis
n
JERZY CHMIELEWSKI: – Na posła kandydujesz drugi raz z
rzędu. Przed czterema laty jako białostoczanin star-
towałeś z warszawskiej listy Koalicji Obywatelskiej,
licząc na głosy prawosławnych ze stolicy i z zagrani-
cy (to jedyny okręg dla takich wyborców). Jak wspo-
minasz tamto doświadczenie polityczne?
ALEKSANDER WASYLUK: – To było bardzo potrzebne i war-
tościowe doświadczenie, zarówno dla mnie, jak i naszego
środowiska. Potrzebowałem zdobyć szlify i zrozumieć, jak
działa kampania wyborcza.Anie ma chyba lepszego miej-
sca niż Warszawa, w której praktycznie wszyscy spośród
40 czterdziestu kandydatów z naszej listy mieli realne szan-
se na wybór, dlatego też prowadzili kampanie zbliżone do
tych kierowanych przez „jedynki”. Samo dostanie się na li-
stę już było dużym sukcesem, bo oprócz mnie, na wszyst-
kich listach wyborczych, osoby niezwiązane z Warszawą
można było policzyć na palcach jednej ręki.
Mój start był też potrzebny, by sprawdzić, czy mam re-
alne szanse na zdobycie mandatu z Warszawy. Cztery lata
wcześniej wynik wyborczy, jaki osiągnąłem, dałby mi go.
W Warszawie dzięki bardzo silnym „jedynkom” do parla-
mentu wchodzą osoby z dużo mniejszą liczbą zgromadzo-
nych głosów, czasem wystarczy zdobyć ich tylko ponad
1000 (co i tak nie jest wcale proste). W tym roku na Pod-
lasiu jest inaczej. Mamy sporo kandydatów naszego śro-
dowiska, ale w Warszawie nie ma ani jednego. Niemniej
wiem, po co i dlaczego startuję do parlamentu, jestem zmo-
tywowany, by znów podjąć wysiłek – zarówno teraz, jak i
po wygraniu wyborów. Nie boję się ciężkiej pracy i zaan-
gażowania na rzecz wspólnych spraw – one od zawsze wy-
znaczają moją życiową drogę. Dodatkowo, naturalną moją
cechą jest angażowanie innych do wspólnych działań, dla-
tego jedną z rzeczy, do których się zobowiązuję, jeśli uzy-
skam mandat, jest znalezienie odpowiedniej osoby w sto-
licy, która w kolejnej kadencji polskiego parlamentu repre-
zentowałaby nasze prawosławne środowisko.
– O poselski mandat ubiegasz się teraz z Podlasia i
zlistyinnejjuż formacji –Trzeciej Drogi SzymonaHo-
łowni–PSL.DlaczegoniezKO,którawsondażachma
znacznie wyższe notowania?
– Powody są dwa. Po pierwsze, startuję jako kandydat
Forum Mniejszości Podlasia z poparciem przedstawicieli
środowiska białoruskiego i mój start był rozważany w sze-
rokim gronie osób. Wybraliśmy Trzecią Drogę, ponieważ
wspólnie uznaliśmy, że jest to obecnie najlepsza opcja. Star-
tuję z miejsc przeznaczonych dla Polski 2050, która nie tyl-
ko dała nam pełną autonomię działalności parlamentarnej,
co oznacza, że nie będzie mnie obowiązywać dyscyplina
głosowania i będę mógł zachować swoją niezależność, a
dodatkowo, dostaliśmy też gwarancję tego, że wśród kan-
dydatów Polski 2050 nie będzie innych reprezentantów na-
szego środowiska. Co się wydarzyło na listach KO, wszy-
scy widzą. Jest to oczywiście zgodne z celami partii (wię-
cej kandydatów to więcej głosów, ale mniejsze szanse na
mandat), niemniej godzi to w nasze interesy.
Rozmowa
Rozmowa z Aleksandrem Wasylukiem,
kandydatem do Sejmu z listy Trzeciej Drogi
Po pierwsze młodzież
Aleksander Wasyluk, z zawodu informatyk – Inicjator i
współtwórca portali Cerkiew.pl oraz OrthPhoto.net, ak-
tywniedziaławsektorzeorganizacjipozarządowych,pra-
cuje z młodzieżą
aleksanderwasyluk.pl
►

18. 18 X.2023
Czasopis
n
Rozmowa
Drugi powód – to moje osobiste przekonania. Polsce po-
trzebna jest trzecia siła, która złamie duopol dwóch naj-
większych partii, które poprzez nieustanny konflikt i wza-
jemne nastawianie przeciwko sobie wyborców pogłębiają
podziały między ludźmi. Ugrupowanie, które oferuje real-
ną szansę na zmianę, wraz z systemem wartości, który nie-
sie, jest prawdziwym powiewem świeżości i nowoczesno-
ści – tak bardzo potrzebnych polskiej polityce. Polska 2050
już wprowadziła wiele rozwiązań, które przełamują stereo-
typy działania partyjnego, np. idea senatu obywatelskiego,
stworzenie obok partii „think-tanku” opracowującego stra-
tegie dla Polski (strategie specjalistów i ekspertów w da-
nych dziedzinach, a nie polityków), finansowanie kampa-
nii ze zbiórek społecznych, szczegółowy plan naprawy edu-
kacji w Polsce, ochrony zdrowia etc. Te rozwiązania wy-
korzystam w swojej parlamentarnej pracy, którą wzboga-
cę o moje doświadczenie oraz szerokie i długoletnie kon-
takty w kraju i za granicą. Znam się osobiście z Szymonem
Hołownią i szanuję fakt, że zaryzykował naprawdę wiele i
chce zmienić Polskę w lepsze miejsce do życia. Podobnie
i ja mam nadzieję, że poprzez swoją pracę przyczynię się
do zmian na lepsze na naszym Podlasiu.
–Jesteśzwiązanygłównieześrodowiskiemcerkiew-
nym, ale również deklarujesz się jako Białorusin. Co
to dla Ciebie oznacza?
– Uważam, że w parlamencie powinniśmy mieć przed-
stawicieli mniejszości narodowych i różnorodnych wy-
znań, bo nikt lepiej nie powie o swoich problemach niż
sami zainteresowani. Nikt nas nie zrozumie i nie zadba
o nas, ponieważ nie jest w stanie tego zrobić bez odpo-
wiedniego bagażu doświadczeń. Ja je posiadam, bo je-
stem prawosławny i wywodzę się z Podlasia. Ja, tak jak
i moi rodzice, bez żadnych obaw deklarowaliśmy w spi-
sach powszechnych narodowość białoruską. Tu się urodzi-
łem, tu się wychowałem i wychowuję teraz swoje dzieci
– dwie dorastające córki. Wartość Podlasia i jeszcze więk-
szą troskę o nie doceniłem z perspektywy pracy zawodo-
wej za granicą – w Genewie w Szwajcarii, w Korei, Al-
banii czy na Cyprze – zawsze wiedziałem, jak jest war-
tościowe i jak wielkim jest bogactwem, a my nim nieja-
ko dysponujemy. Trzeba o nie, a także o nasze społeczeń-
stwo mądrze zadbać.
Podobnie – w kontekście naszej tożsamości – uważam,
że bardzo ważne jest, by ją zachować i realnie pielęgno-
wać, znać swoje korzenie i pochodzenie. Sporo w tej kwe-
stii udało mi się już zrobić. Na przykład z ekipą portalu pra-
wosławnego Cerkiew.pl zrealizowałem szereg projektów,
takich jak rozmowy po białorusku ze śp. abp. Jeremiaszem,
filmy przedstawiające nasze regionalne specjały – Biało-
ruskie Smaki Podlasia, które traktowały również o lokal-
nej kulturze, czy projekt „Jestem, bo wrócili”, realizowa-
ny wspólnie z Anetą Prymaką, przywracający pamięć spo-
łeczną o „bieżeństwie”. Podlasie i nasza tradycja zawsze
były mi bliskie, dostrzegam też potrzebę pielęgnowania i
zachowania najcenniejszych wartości. Uważam, że w Sej-
mie RP też jest na to miejsce.
– Podczas kampanii wyborczej za jeden ze swych
celów stawiasz przekształcenie Forum Mniejszości
Podlasia w szerszą organizację, z odnowionym ob-
liczem. Taką próbę podjąłeś jeszcze przed poprzed-
nimi wyborami. Doprowadziłeś nawet do debaty w
Akademii Supraskiej, z udziałem ponad setki osób
z organizacji okołocerkiewnych i białoruskich, rów-
nież samorządowców i biznesmenów.Twoja inicjaty-
wa wtedy jednak się nie zmaterializowała. Chcesz ją
podjąć na nowo?
– Idea współpracy i budowania wspólnoty jest częścią
mojego DNA, czymś, co mnie najbardziej definiuje i okre-
śla. Wszystkie moje działania opieram na współpracy: tak
było z redakcją Cerkiew.pl, która liczyła nawet 40 osób,
potem z międzynarodową redakcją serwisu OrthPhoto.net,
akcją „Razem dla Cerkwi” (promującą działalność orga-
nizacji przycerkiewnych). Obecnie, gdy rozbudowujemy
Oośrodek w Białowieży, moim głównym celem również
jest integracja.
Zatem czy to wspomniane spotkanie wAkademii Supra-
skiej, czy kilka mniejszych inicjatyw (pośród których kilka
jest kontynuowanych do dziś) pokazało, że nam, Podlasia-
nom potrzebne jest współdziałanie – chcemy się spotykać,
przy czym potrzebujemy do tego przestrzeni oraz osób, które
to zorganizują. Co oczywiste, aby zrobić to dobrze, wyma-
ga to nakładu pracy i powinno być przeprowadzane w zor-
ganizowany i systematyczny sposób. Jest to właśnie jeden
z najważniejszych powodów mojego startu w wyborach do
Sejmu RP. Jako poseł chcę budować przestrzeń do dialogu,
wskazywać propozycje rozwiązań naszych codziennych pro-
blemów i bolączek. Jestem pewien, że wybór mnie na po-
sła ułatwi mi działania w tym obszarze: da dodatkowe na-
rzędzia, by gromadzić ludzi wokół spraw, które są dla nas
ważne, i – co kluczowe – systemowo i metodycznie znaj-
dować rozwiązania. Będzie to duże i wymagające wyzwa-
nie, ale nie obawiam się tego, jestem do tego przygotowany,
ponieważ już nie raz udowodniłem, że lubię i umiem podej-
mować się rzeczy trudnych w realizacji. I skutecznie wdra-
żać w życie wypracowane rozwiązania.
– Co stawiasz na pierwszym miejscu w swym pro-
gramie wyborczym?
– Młodzież. Jest ona nie tylko naszą przyszłością, ale
też naszą teraźniejszością! Od zawsze pracowałem z mło-
dzieżą, a w ostatnich latach miałem przyjemność być koor-
dynatorem pracy z młodymi w Cerkwi prawosławnej. Wi-
dzę, jak fajnych i zdolnych mamy młodych ludzi. My, do-
rośli jesteśmy zobowiązani do tego, by pomóc im rozwi-
nąć skrzydła, pozwolić działać w obszarach, w których czu-
ją się dobrze. Powinniśmy wspólnie budować naszą przy-
szłość. Muszę przyznać, że moim największym zaskocze-
niem obecnej kampanii jest to, jak wiele młodych osób
►

19. 19
X.2023
Czasopis
n
interesuje się polityką i chce w niej uczestniczyć. Mają
świetne pomysły, są kreatywni i pełni ideałów oraz chę-
ci do działania. Jestem tym zbudowany! Jako parlamenta-
rzysta chcę stworzyć im warunki do tego, by się rozwija-
li, by kiedyś (już niedługo) mogli wziąć odpowiedzialność
za nasz kraj i region.
O mnie często się mówi, że jestem młodym kandydatem.
Tymczasem mam 48 lat, jestem więc dojrzałym mężczy-
zną. Przede mną kilkanaście lat aktywności, w której już
teraz szukam młodych współpracowników i moich następ-
ców. Dlatego też pierwsze spotkanie wyborcze online było
poświęcone młodym w polityce.
Nie jestem zwolennikiem składania obietnic wyborczych.
Dwie, które złożyłem, spełnię bez względu na końcowy
wynik – to budowa Oośrodka szkoleniowo-treningowego
w Białowieży i wsparcie Centrum Wolontariatu, powstają-
cego przy ELEOS Polska. Oba projekty stawiają na pierw-
szym miejscu dobro ludzi z naszego środowiska, wspiera-
ją ich rozwój i wzmacniają więzi społeczne.
W pracy parlamentarzysty zamierzam wykorzystać zdo-
byte doświadczenie. Moje silne strony to informatyka i
nowe technologie , a także praca humanitarna i pomoc lu-
dziom w potrzebie. Do promocji Podlasia z pewnością wy-
korzystam moje rozległe kontakty zagraniczne i przycią-
gnę tu do współpracy z podlaskimi firmami i przedsiębior-
stwami zagranicznych partnerów.
Edukacja, kultura i sport to obszary, które doskonale
znam i od lat się nimi zajmuję, z pewnością więc znajdą
się w centrum mojej działalności.
Moją zaletą jest networking – umiejętność angażowania
współpracowników, którzy są ekspertami w swoich dzie-
dzinach; umiem i lubię słuchać ich rad i konstruktywnej
krytyki.
W parlamencie chcę działać zgodnie ze swoim hasłem
wyborczym: „Chcę, żeby dla Was się udało!”, co ozna-
cza, że chcę słuchać potrzeb swoich wyborców i razem z
nimi dążyć do rozwiązywania ich problemów, chcę wspie-
rać ich inicjatywy oraz działalność, bo tylko razem jeste-
śmy w stanie iść do przodu i budować lepsze jutro.
– Jak, jako poseł, zamierzasz bronić w Sejmie jak
też poza parlamentem interesów mniejszości biało-
ruskiej?
– Tak jak już wcześniej wspomniałem – mniejszość bia-
łoruska zasługuje na to, by być reprezentowana w parla-
mencie. Nie może być tak, że inni zabierają głos i decy-
dują o sprawach, których nie rozumieją. Chciałbym bar-
dzo doprowadzić do tego, żebyśmy w polskim parlamen-
cie mieli system podobny do takich krajów jak Rumunia
czy Węgry, w których przedstawiciele mniejszości naro-
dowych automatycznie posiadają przydzielone miejsce w
ławach poselskich i są wybierani tylko przez swoich wy-
borców. Nasz parlament dysponuje aż 460 miejscami, uwa-
żam więc, że wprowadzona do poselskich ław różnorod-
ność byłaby tylko i wyłącznie budująca.
Ponadto moim głównym zadaniem będzie inicjowanie
dialogu i współpracy między różnorodnymi organizacja-
mi oraz interweniowanie w sytuacjach, kiedy nasze prawa
są łamane lub ograniczane.
– Świeżym problemem jest niepokojąca sytuacja w
liceach białoruskich w Bielsku Podlaskim i Hajnówce,
prowadzącadodyskryminacjinaszejmniejszościpo-
przezrugowanieobowiązkunaukiprzezuczniówjęzy-
ka białoruskiego. Jakie jest stanowisko w tej sprawie
– Twoje i ugrupowania, z listy którego kandydujesz?
Aleksandra Wasyluka można spotkać z aparatem fotograficznym w ręku na niemal każdej dużej imprezie białoruskiej
oraz podczas świąt i wydarzeń prawosławnych. Swoje fotografie na bieżąco udostępnia na fejsbuku i instagramie. Na
zdjęciu – jedno z jego ujęć z lata br. podczas wyświęcenia pomnika św. męcz. Marii (Pietruczuk) na cmentarzu prawo-
sławnym w Maleszach
Fot.
Aleksander
Wasyluk
►

20. 20 X.2023
Czasopis
n
– Razem z Szymonem Hołownią jestem świeżo po spo-
tkaniu z przedstawicielami rady rodziców szkoły w Haj-
nówce – to był jeden z ważniejszych punktów naszej wi-
zyty w tym mieście. Rodzice otrzymali jasną i stanowczą
deklarację, iż po sukcesie w wyborach temat zostanie roz-
wiązany odpowiednim rozporządzeniem, które pozbawi
przeciwników nauczania języka białoruskiego możliwo-
ści błędnej interpretacji przepisów.
W tej całej sytuacji najbardziej boli mnie to, że ktoś pró-
buje zniszczyć coś, co świetnie funkcjonuje od wielu lat,
przynosi dobre efekty w środowisku i jest prowadzone na
wysokim poziomie. Poprzez celowe działania wywołuje się
niepotrzebny ferment w szkole, który lada moment może
rozlać się na całe miasto, powodować napięcia i niepotrzeb-
ne podziały. W rezultacie może to doprowadzić nie tylko
do zakończenia nauki języka białoruskiego, ale też do dra-
stycznego spadku poziomu nauczania w tej szkole. Tę pla-
cówkę buduje nie tylko nazwa i profil, ale też prawdziwe
zaangażowanie rodziców i absolwentów, którego nie moż-
na zbagatelizować i, w efekcie, zmarnować.
Pytanie podstawowe: po co mamy się wtrącać w coś, co
działa dobrze i spełnia wiele ważnych społecznych celów?
Jeśli w Hajnówce jest problem z edukacją, to trzeba go na-
prawić w inny sposób!
–15październikaogłosyprawosławno-białoruskie
będzie zabiegać wyjątkowo wielu kandydatów z róż-
nychkomitetówwyborczych.Ubiegającysięoreelek-
cjęposełEugeniuszCzykwinotwarciemówiorozbija-
niuelektoratu,comożedoprowadzićdotego,żespo-
łeczność prawosławna nie będzie mieć w Sejmie żad-
nego przedstawiciela. Jak to skomentujesz?
– Myślę, że lista Koalicji Obywatelskiej jest najlepszym
przykładem tego, jak ten elektorat jest rozbijany: czterech
prawosławnych kandydatów rywalizuje o maksymalnie je-
den mandat – w ten sposób realizujemy politykę partii, a
nie naszego środowiska.
Uważam, że nasze środowisko mogłoby spokojnie wy-
brać do Sejmu RPdwóch lub trzech posłów: jednego wWar-
szawie i dwóch z Podlasia. Powinniśmy mieć też jednego
senatora. Jak to uczynić? Przede wszystkim mieć maksy-
malnie jednego kandydata na liście danej partii.
Pytanie jest inne: czy jesteśmy w stanie usiąść do wspól-
nych rozmów? Nie mam obaw przed takim spotkaniem,
ponieważ nie traktuję tego jak konfrontacji. Niemniej, być
może rezultat wyborów skłoni wszystkich kandydatów do
wypracowania – nareszcie – wspólnej polityki, ponad po-
działami. Według mnie poseł Eugeniusz Czykwin, zamiast
ponownie kandydować do Ssejmu, powinien pełnić rolę
mentora i wskazać swojego następcę. Niestety, nie zrobił
tego przez ostatnie lata swojej działalności i myślę, że w
pewnym sensie brak jego działania w tym obszarze dopro-
wadził do obecnej sytuacji.
Warto podkreślić, że każdy głos oddany na nas, kandy-
datów utożsamiających się z naszą społecznością, ma duże
znaczenie – zwiększa nasze szanse w wyborach, gdyż nig-
dy nie wiadomo, jak się rozłożą głosy na listach wybor-
czych. W KKW Trzecia Droga mamy Szymona Hołow-
nię, lidera partii Polska 2050, znajdującego się na czele li-
sty, co może sprawić, że drugi mandat zdobędzie osoba z
dalszych pozycji, a to zdecydowanie zwiększa moje szan-
se wyborcze. Dlatego gorąco proszę o każdy Państwa głos
– i za każdy już serdecznie dziękuję! Przypominam też, iż
każdy, naprawdę każdy Państwa głos się liczy.
Ważne też będzie zsumowanie głosów na wszystkich
kandydatów, co pokaże faktyczny potencjał wyborczy na-
szego środowiska.
Obecnie dajemy naszym wyborcom szansę wskazania
tego, kogo widzieliby jako lidera naszego środowiska w
kolejnych wyborach, a przypomnijmy: najbliższe wybo-
ry do samorządu terytorialnego już za pół roku. Najwyż-
szy więc czas, aby zastanowić się, kto z nas obecnie może
najlepiej reprezentować i kto ma największy potencjał do
skutecznego działania.
–Dotychczasowafrekwencjawyborczawśródelek-
toratuprawosławno-białoruskiegojestzatrważająco
niska, często znacznie poniżej 50 proc. Z czego, Two-
im zdaniem, to wynika i jak chcesz przekonać wy-
borców, by jak najwięcej z nich poszło 15 paździer-
nika do urn?
– Jednym z powodów niskiej frekwencji mógł być fakt
ograniczonego wyboru: nie wszystkim pasował ten jeden
„nasz kandydat”. Teraz mamy więcej możliwości. Gorą-
co zachęcam, by przyjrzeć się nam, kandydatom, co sobą
reprezentujemy, jakie są nasze kompetencje, mocne stro-
ny, co gwarantujemy.
Proszę też Państwa, byście poszli do wyborów, byście
oddali swój głos – jest on bardzo ważny, znaczy wie-
le. A po 15 października zobaczymy, czy coś się zmieni.
Na pewno zmieniła się kampania wyborcza. Obserwując
zaangażowanie kandydatów naszego środowiska, widzę
dużo większą aktywność i wkład finansowy. Według mnie
niektóre działania przekraczają granice przyzwoitości. Ja
do takich osób nie należę.
Staram się osobiście docierać do lokalnych społeczno-
ści, na rzecz których działam od lat, odwiedzać jak najwię-
cej miast, miasteczek i wsi. Dzięki temu poznaję problemy
ludzi oraz ich dokonania. Chcę wspierać ich w działaniach,
by razem zmieniać Podlasie w lepsze miejsce do życia.
Poza tym swoją dotychczasową pracą gwarantuję, że będę
się o nie troszczył; będę działał na rzecz Podlasia.
Całej Polsce z kolei chcę pokazać, jak piękny i warto-
ściowy jest nasz region. Ale przede wszystkim chcę udo-
wodnić, że działając razem możemy sprawić, by żyło nam
się godnie, że możemy stworzyć lepszą przyszłość dla
naszych dzieci i wnuków. Będę dążyć do tego, żeby dla
Was się udało!
Rozmawiał
Jerzy Chmielewski ■
Rozmowa
►

21. 21
X.2023
Czasopis
n
Ініцыятыва
У Беластоку навучаць
як зрабіць вышыванку
14 верасня ў памяшканні хабу „Новая
Зямля” ў Беластоку адбылося ўрачыстае
адкрыццёшколытрадыцыйнагабеларус-
кага строю. Удзельнікі заняткаў у працэсе
вучобыбудуцьзнаёміццазтрадыцыйны-
мі ткацкімі тэхнікамі, рэгіянальнымі аса-
блівасцямі строю беларусаў, а таксама
ўласнымі рукамі змогуць зрабіць най-
больш пазнавальны яго элемент – кашу-
лю-вышыванку.
Арганізатарка праекту і адначасова настаўніца – вя-
домая журналістка, спявачка, аўтарка песень Кацярына
Ваданосава – жыве ў Беластоку з 2022 года. Да рэкан-
струкцыі традыцыйных строяў яна працяглы час зай-
малася рэканструкцыяй рэчаў мінулых эпох, паміж ін-
шым, стварала пераплёты кніг па тэхніках каралінгскай
эпохі, высокага сярэднявечча, рэнесансу. Новым захап-
леннем стала пазней стварэнне гістарычных строяў: „У
першаю чаргу гэта было звязана з тым, што я музыка і
ў нашага гурту частка праграм была звязана са стара-
даўняй музыкай, для чаго патрэбныя былі адпаведныя
строі. Я шыла іх для ўсіх удзельнікаў і гэта перарасло ў
доўгатэрміновае хобі. А дзесьці пяць-шэсць гадоў таму
я пачала займацца яшчэ і рэканструкцыяй традыцый-
ных беларускіх строяў”.
Ідэя стварэння школы, расказвае Кацярына, паўстала
таму, што амаль кожны тыдзень сябры ці знаёмыя звяр-
таюцца да яе з просьбай пашыць для сябе штосьці тра-
дыцыйна беларускае, часцей за ўсё кашулю-вышыван-
ку. Арганізатарка школы ўспамінае, што ёй надакучыла
тлумачыць, што гэта вельмі доўгі і дарагі працэс:
„Чамусьці лічыцца, што ручная праца павінна аплоч-
вацца паводле нейкай дзіўнай тарыфікацыі. І сапраўды,
калі я раблю кашулю больш за паўгода, то не магу пра-
сіць за яе столькі, колькі каштуе 6-месячная праца. Таму
мне падалося слушным варыянтам, каб людзі, якія жа-
даюць мець рэч ва ўласным ужытку, маглі яе зрабіць
сваімі рукамі”.
Арганізтарка праекту атрымала міні-грант ад ПЭН-
цэнтру на закупку матэрыялаў, каб кожны вучань, пры-
ходзячы на заняткі, меў для іх усё неабходнае.
Школа будзе разлічана на ўсіх жадаючых. На сённяш-
ні момант на заняткі запісаліся 33 вучні, пры чым сярод
іх ёсць як дзяўчаты, так і хлопцы. „У мяне няма ніякіх
абмежаванняў для жадаючых, – жартуе кіраўніца шко-
лы, – заняткі будуць разлічаны на ўсіх, каму гэта будзе
цікава і хто гатовы выдаткоўваць на стварэнне беларус-
кага строю ў першую чаргу час і цярпенне. Паглядзім,
колькі вучняў дойдзе да канца курсу!”
А цярпенне вучням сапраўды спатрэбіцца. Кацярына
Ваданосава мяркуе, што толькі для таго, каб расказаць
пра рэгіянальныя адметнасці беларускіх строяў, трэба
вельмі шмат часу. Дарэчы, зараз яна ўдзельнічае ў роз-
ных мерапрыемствах і фестывалях з двухгадзіннай лек-
цыяй пра традыцыйны беларускі строй і большая частка
якой акурат прысвечана разбору яго адметнасцяў. „На-
прыклад, толькі на Падляшшы, дзе я зараз жыву, існуе
некалькі лакальных строяў, адзін з якіх амаль цалкам
пераклікаецца з так званым „дамачаўскім” беларускім
строем (назва паходзіць ад вёскі Дамачава). Пры гэтым
амаль ідэнтычны строй існуе яшчэ ва Украіне. Таму пра
Падляшша нездарма кажуць: адзін строй – тры краіны
– бо сапраўды гэты строй з’яўляецца здабыткам трох
народаў, палякаў, беларусаў і ўкраінцаў.
Праграма школы разлічана на два гады. Адзінай на-
стаўніцай будзе пакуль сама арганізатарка, але бліжэй
да канца курсу яна плануе запрашаць на заняткі іншых
майстроў.
Сяргей Александровіч ■
Кацярына Ваданосава
Фота
з
Інстаграма
21
X.2023
Czasopis
n