Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі

1. Czasopis
nБеларускі грамадска-культурны штомесячнік
Nr 9 (327). Верасень 2019 ■ Cena 5 zł (w tym 5% VAT)
www. czasopis.pl
Адчуць сябе
большеўрапейцамі(стар. 14)

2. Басовішча будзе жыць.
Хаця б у нашых сэрцах (стар. 19-22)
Białowieski mistrz kierownicy (стар. 27)
У НУМАРЫ
14 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за VII-VIII 2019)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
Дзень Пяценкі ў Райску (стар. 5)
Марш роўнасці ў Беластоку
паказаў хворы кансерватызм
Падляшша (стар. 6)
Сапраўдны беларус
у Польшчы пражывае? (стар. 7)
Зноў паехаў цягнік
з Гайнаўкі ў Семяноўку! (стар. 8)
Свята фальклору ў Нараўцы (стар. 10)
Białoruś rozszerza strefę
bezwizową (стар. 12)
14 ПА ЕЎРАПЕЙСКАЙ ПРАГРАМЕ
Як беларусы валянцёраць у Гарадку
16 ГУТАРКА
Леанід Лаўрэш:
„Хачу рэалізаваць раней задуманае...”
19 РЭПАРТАЖ
Басовішча будзе жыць. Хаця б у нашых
сэрцах
23 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў верасьні
26 ECHA ZBRODNI
Zagraniczne echa zbrodniczej pacyfikacji
27 WSPOMNIENIE
Białowieski mistrz kierownicy
29 УСПАМІН
Каровы над Баброўкай
30 АПАВЯДАННЕ
Аптэчніца
32 PA PROSTU
Bożyja wierszy na prastoj mowie
34 PA PROSTU
Kraj„prostaj movy”.
Našy na„Prusach”
35 HISTORYJI Z ŽYTIA
Słova na viêtrovi
1. Koniki v horach zimoju
37 ДЛЯ ДЗЯЦЕЙ
Cад
38 FIELJETON
Spadčyna na„Basovišča”
39 Felieton
Basowiszcza jak trzaśnięcie drzwiami
На вокладцы: валанцёры Еўрапейска-
га корпусу салідарнасці на Падляшшы
падчас „Нацыянальнага вечара”
ЛеанідЛаўрэш:„Хачурэалізаваць
раней задуманае...” (стар. 16)

3. 3IX.2019Czasopis
n
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактар
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
кастрычніка пройдуць у Польшчы парла-
менцкія выбары. Такую дату – першую маг-
чымую – вызначыў прэзідэнт Анджэй Дуда,
які 6 жніўня падпісаў адпаведнае распараджэнне. Сваё
рашэнне патлумачыў тым, што выбарчая кампанія па-
вінна быць як найкаротшая, каб яе „палітычны агонь”
задоўга не шумеў, выклікаючы эмоцыі ў грамадстве.
Але абгрунтаванне на самой справе ёсць іншае. Спра-
ва ў тым, каб выбары адбыліся на хвалі надта высокага
цяпер рэйтынгу Права і Справядлівасці. Кіруючая пар-
тыя паводле апытанняў зноў выйграе выбары, а нават
можа здабыць канстытуцыйную большасць у Сейме. А
чым даўжэйшая кампанія, тым большая рызыка, што
падтрымка паменшае.
Парламенцкія выбары для нас, вядома, істотныя. Тым
больш, што на працягу апошніх чатырох гадоў упер-
шыню пасля 1989 г. у парламенце не было ніводнага
нашага прадстаўніка. А ёсць жа надта балючыя пра-
блемы ў нас беларусаў і праваслаўных, за якія трэба
змагацца на дзяржаўным узроўні пры неабходнай дапа-
мозе дэпутатаў Сейма ці Сената. Гэта найперш уздым
польскага нацыяналізму, які нам, беларусам, не дазваляе
спакойна жыць і захоўваць сваю нацыяналную тоес-
насць. Найбольш праяўляецца ён падчас штогадовых
г.зв. „маршаў выклятых жаўнераў” у Гайнаўцы, якія
маюць небеспечны правакацыйны характар. Афіцый-
ная палітыка Варшавы ў дачыненні да нас, беларусаў,
ёсць менш чым маргінальная. Яна абмежавана папра-
ўдзе толькі да мізэрнага фінансавання культурніцкай
дзейнасці беларускіх арганізацый. Датацыі, аднак, ад
гадоў астаюцца на амаль нязменным узроўні. Таму між
іншым буйны фестываль Басовішча магчыма скончыўся
на сёлетнім выпуску. А гміны, у якіх пражываюць бела-
русы і праваслаўныя, нягледзячы на эканамічны рост
у апошніх гадах, надалей выразна адстаюць ад сярэд-
незаможных у Польшчы. Наш рэгіён таксама губляе
вялікае беларускае багацце ў выглядзе традыцыйнай
архітэктуры і краявіду. У абезлюднелых вёсках і мя-
стэчках, дзе штораз больш людзей звонку, калі нічога
не зменіцца, прыйдзе такі час, што па беларускасці і
след цяжка будзе знайсці.
Безумоўна, каб палепшыць нашу сітуацыю, неаб-
ходны дзяржаўныя законныя рэгуляцыі, якія выпра-
цоўваюцца менавіта ў парламенце. Тымчасам на пра-
цягу мінаючых чатырох гадоў там пра нашы справы
ніхто нават не заікнуўся. Ці пасля 13 кастрычніка гэта
зменіцца?
Кіруючая партыя так і не ўзяла на свае спіскі ніко-
га з нашага асяроддзя. Спачатку гаварылася, што меў
знайсціся там прафесар з інстытута права беластоцкага
ўніверсітэта Яраслаў Матвеюк, які калісьці быў ужо дэ-
путатам ад лявіцы (СЛД). У папярэдніх выбарах канды-
даваў ён ад Польскай сялянскай партыі (PSL) і набраў
амаль шэсць тысяч галасоў, замала аднак, каб увайсці ў
Сейм. Год таму звязаўся ён з партыяй Пагадненне Яра-
слава Говіна, міністра вышэйшай адукацыі ва ўрадзе
ПіС. У Бельску доўга віселі яго плакаты з восеньскіх
самаўрадавых выбараў, на якіх адкрыта падтрымліваў
ён кандыдатаў ПіС. У сакавіку праф. Яраслаў Матвеюк
стаў дарадцам міністра Говіна, які і рэкамендаваў яго
як кандыдата ў Сейм на падляшскі спісак ПіС. Канчат-
кова, аднак, не хапіла яму там месца. Гаварылася яшчэ,
што са спіску правіцы меў кандыдаваць у Сейм таксама
ўніверсітэцкі калега Матвеюка, праф. Антон Мірано-
віч, вядомы беларускі гісторык. На тое, што ні адзін і
ні другі не сталі кандыдатамі ў дэпутаты, паўплыва-
ла пэўна і тое, што не мелі яны на гэта згоды Царквы
(архіепіскапа Якава). Адзіным кандыдатам са спіску
ПіС, які крыху кланяецца ў бок праваслаўна-беларус-
кага электарату, з’яўляецца цяперашні дэпутат Сейма
Мечыслаў Башко – абраны ад PSL, але перайшоў ён у
партыю Говіна. Гэты палітык, які родам з Сакольшчы-
ны, адкрыта падкрэслівае свае „экумэнічныя” каталіц-
ка-праваслаўныя карані.
Затое апазіцыя нашых кандыдатаў у свае спіскі, вя-
дома, уключыла ахвотна. Хаця і тут не абышлося без
камплікацыяў. Для перамоў з Грамадзянскай платфор-
май (PO) ад царкоўнага асяроддзя быў дэлегаваны стар-
шыня Форума меншасцей Падляшша, дырэктар міла-
сэрнага асяродка Элеос Марэк Масальскі. Дарэчы, ён
менавіта меў быць і кандыдатам у Сейм. Аднак PO,
калі не ўдалося стварыць шырокай кааліцыі з левіцай,
Беларус на сенатара!
13
►

4. 4 IX.2019Czasopis
n
ЗАПІСЫ ЧАСУ (VII-VIII.2019)
Наша хроніка
На Падляшшы
■6 lipca odbyło się doroczne Kupalle
w Białowieży. Ta najbardziej znana
i organizowana od lat przez Białoru-
skie Towarzystwo Społeczno-Kul-
turalne impreza przyciąga rzesze
miłośników dobrej zabawy przy
białoruskiej muzyce, wykonywa-
nej przez zespoły z Podlasia i go-
ści z Białorusi. Zabawie towarzy-
szył też kolorowy korowód nad
wodę oraz tradycyjne wyławianie
wianków, rzucanych przez panny
do rzeki.
■W dniach 19-20 lipca odbył się 30.
Festiwal Muzyki Młodej Białorusi
Basowiszcza. Jubileuszowy festi-
wal był zarazem ostatnim organi-
zowanym przez Białoruskie Zrze-
szenie Studentów. Na scenie w gró-
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
у Беластоку як і ва ўсёй краіне „падкупіла” найбольш
вядомых дзеячаў СЛД. Яе кандыдатам тады стаў не
Масальскі, але ранейшы шматгадовы дэпутат Сейма
Яўген Чыквін, хаця яму ўжо семдзесят гадоў. Пасля
такога рашэння Масальскі адмовіўся ад старшынства
Форуму меншасцей Падляшша. Дарэчы, гэта паказа-
ла, што такая формула палітычнай актыўнасці права-
слаўных і беларусаў не спраўджаецца. Праўда, падчас
восеньскіх самаўрадавых выбараў Форум меншасцей
Падляшша ўвёў сваіх кандыдатаў у гарадскую раду ў
Беластоку ды падляшскі сеймік. Аднак іхні рэальны
ўплыў на палітыку гэтых органаў аказаўся невялікім.
У сейміку двух радных апынулася ў апазіцыі. Пяцёра
ў Беластоку знайшлося ў кіруючай большасці, а адзін
стаў нават віцэ-прэзідэнтам горада. Але і з такой пазі-
цыі не ў змозе яны, каб памяняць балючае праваслаў-
ным імя вуліцы Лупашкі. У такой тупіковай сітуацыі, у
якой знаходзіцца цяпер Форум меншасцей Падляшша,
яго далейшае існаванне траціць проста сэнс. Дарэчы,
гэтая крыху дзівосная (недаакрэсленая) арганізацыя
ўжо практычна не існуе.
Усё паказвае на тое, што перад парламенцкімі выбара-
мі нашу меншасць партыі ад большасці зноў разыгралі
як хацелі. Адзіным жэстам, апрача запрашэння Чыквіна
ў кандыдаты ў дэпутаты Сейму, ёсць прапанова Гра-
мадзянскай платформы, каб супольным кандыдатам
апазіцыі ў Сенат у паўднёвай падляшскай акрузе быў
дырэктар гайнаўскага белліцэя Іграр Лукашук – радны
ваяводскага Сейміка, а раней вядомы беларускі дзеяч.
Яго контркандыдатам будзе Яцэк Богуцкі – дэпутат
Сейма ад ПіС з-пад Чыжэва.
Чатыры гады таму кандыдатам ў Сенат з гэтай акру-
гі быў Яўген Чыквін, які набраў тады амаль 33 тыся-
чы галасоў. Каб атрымаць мандат сенатара не хапіла
шасці тысяч. Ці Лукашуку цяпер удасца перамагчы?
Напэўна шанц ёсць і варта пазмагацца, а нашым вы-
баршчыкам змабілізавацца і яго кандыдатуру падтры-
маць. Бо ў выпадку перамогі будзе гэта вялікі поспех
для ўсёй нашай меншасці, паколькі польскі беларус
упершыню можа стаць сенатарам. Не ўлічваючы Сяр-
гея Плевы, які быў калісь сенатарам ад СЛД. Ён аднак,
у адрозненні Ігара Лукашука, завельмі да беларускасці
не прызнаваўся.
Усё такі для нашай меншасці найлепш было б па-
клікаць свой уласны выбарчы камітэт. Прынамсі, каб
прадэманстраваць сваю прысутнасць як польскіх бела-
русаў. У сённяшняй сітуацыі гэта, аднак, здаецца быць
нерэальным, не пад сілу. ■
►
Радыё Рацыя вяло з Басовішча таксама відэатрансляцыю. Аднак гледачоў у жывым эфіры чамусьці шмат не было,
затое пасля ў запіс глянула каля трох тысяч асоб

5. 5IX.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
deckim Boryku wystąpiło w sumie
17 zespołów z Polski i Białorusi,
wśród nich Volski (grupa Lawo-
na Wolskaha), Re1ikt, Dzieciuki,
Żywiołak, B.N., Navi Band, Ilo-
&Friends. Nagrody w konkursie
zdobyły białoruskie kapele Luty Sa-
kavik i Harmonix College. Koncer-
tom towarzyszyły inne wydarzenia,
w tym dyskusja o roli, którą w swo-
jej 30-letniej historii odegrało Baso-
wiszcza. Czyt. str. 19, 38, 39
■W dniach 19-21lipca odbył się
XXIV Festiwal Wielu Kultur i Na-
rodów „Z wiejskiego podwórza”
w Czeremsze. Na scenie wystąpiło
dwanaście zespołów i grup teatral-
nych z Polski, odbywały się spotka-
nia z pisarzami i reżyserami, wy-
stawy, warsztaty, pokazy obrzędów,
spektakle, turniej kulinarny i mię-
dzynarodowy turniej piłki błotnej.
Organizatorem imprezy jest Stowa-
rzyszenie Miłośników Kultury Lu-
dowej oraz Gminny Ośrodek Kul-
tury w Czeremsze, a jej gospoda-
rzem znany folkowy zespół Cze-
remszyna.
■20 lipca ulicami Białegostoku prze-
szedł Marsz Równości, zorganizo-
wany przez Stowarzyszenie Tę-
czowy Białystok, w którym ma-
nifestowano głównie sprzeciw wo-
bec nierównemu traktowaniu osób
ze względu na preferencje seksual-
ne. Marsz został zaatakowany przez
zorganizowane bojówki pseudoki-
biców i chuliganów, wspieranych
okrzykami (często wulgarnymi)
licznie zebranych mieszkańców
miasta, przeciwników marszu. In-
terweniowała policja, która w ko-
Дзень Пяценкі ў Райску
Падчас прыхадскога свята ў Райску маліліся таксама за душы жы-
хароў вёскі замучаных немцамі ў 1942 г.
Надмагільныпомнікадноўленыдзяку-
ючы гранту з Маршалкоўскай управы
Фотаа.АндрэяКанаховіча
5 ліпеня ў дзень Пяценкі прайшлі ўрачыстасці
прыхадскога свята Багародзіцы у парафіі Святых
апосталаў Пятра і Паўла ў Райску. У набажэнстве
прынялі ўдзел парафіяне, госці і шматлікія прыбы-
лыя прадстаўнікі духавенства.
Літургіі ў гэтым годзе старшыняваў мітрафорны
пратаіерэй Грыгорый Місіюк, настаяцель парафіі
святога Георгія Пабеданосца ў Беластоку, а разам
з ім дванаццаць святароў благачыння Бельск-Пад-
ляшскі, а таксама з Ласінкі, Гайнаўкі, Кастамалотаў,
Любліна і Вроцлава. Пасля чытання Евангелля з ка-
заннем да вернікаў звярнуўся айцец протаіерэй Марк
Якімюк, настаяцель парафіі ў Малешах.
Пасля Літургіі адбыўся святочны хрэсны ход, пад-
час якога маліліся таксама за ўсіх трагічна загінулых
у Райску 16 чэрвеня 1942 г.
Неабходным элементам прыхадскога свята ў Рай-
ску ёсць малітвенная памяць пра памерлых. Трады-
цыяй ёсць тут памінанне памерлых у нядзелю пасля
свята. Сёлета было гэта 7 ліпеня. Літургія і паніхі-
да ладзіліся ў капліцы святой пакутніцы Параскевы
на прыхадскіх могілках ў Райску, адбылося таксама
асвячэнне магіл святарамі, якія прыбылі з Плёсак і
Варшавы.
Варта прыгадаць, што на тэрыторыі прыхадскіх
могілак, заснаваных ў 1855 годзе, знаходзіцца па-
мятны надмагільны помнік сям’і Нікіціных. Удалося
атрымаць грант з Маршалкоўскай управы Падляш-
скага ваяводства і правесці ў 2018 годзе абнаўлен-
не помніка пад наглядам Ваяводскага кансерватара
аховы помнікаў у Беластоку.
а. Андрэй Канаховіч
►

6. 6 IX.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
lejnych dniach zatrzymała najbar-
dziej agresywnych napastników.
Wydarzenia w Białymstoku odbiły
się szerokim echem w całym kraju
i za granicą. Czyt. wyżej
■Od 22 lipca do połowy września
wstrzymano ruch w kierunku Biało-
rusi przez przejście graniczne Kuź-
nica-Bruzgi. Ma to związek z praca-
mi drogowymi na pasach prowadzą-
cych do Białorusi i do Polski.
■W dniach 24-28 lipca odbyła się
kolejna edycja Podlaskiej Oktawy
Kultur. W tym roku na scenach w
Białymstoku i innych miejscowo-
ściach regionu wystąpili artyści z
jedenastu krajów (Polski, Ukra-
iny, Izraela, Serbii, Rosji, Białoru-
si, Słowacji, Rumunii, Litwy, Gru-
zji oraz Hiszpanii). Organizatorem
wydarzenia jest Wojewódzki Ośro-
dek Animacji Kultury.
■W dniach 25-28 lipca odbył się
XXXII Międzynarodowy Wyścigu
Kolarski „Niemen”. Na trasie pię-
ciu etapów prowadzących z Białe-
gostoku przez miejscowości Podla-
sia do białoruskiego Grodna rywa-
lizowało prawie stu kolarzy z Pol-
ski, Łotwy, Estonii, Rosji, Białoru-
si, Niemiec.
■W dniach 26 lipca-4 sierpnia od-
był się XI Międzynarodowy Festi-
wal Teatralny Wertep. Jak co roku
w miastach i miasteczkach Podlasia
artyści z Polski, Ukrainy, Argenty-
ny, Hiszpanii i Włoch pokazali kil-
kadziesiąt plenerowych przedsta-
wień. Organizatorem imprezy jest
Stowarzyszenie „Pocztówka” z Po-
licznej.
■27 lipca w uroczysku Boryk w
Gródku odbył się jubileuszowy 20.
Międzynarodowy Festiwal „Sia-
brouskaja Biasieda”. Dla kilkuty-
sięcznej publiczności koncertowa-
ły zespoły z Podlasia, wykonujące
przede wszystkim repertuar białoru-
ski oraz goście z Białorusi. Jak co
roku koncertom towarzyszyły różne
konkursy i zabawy. Imprezę odwie-
dzili m.in. minister edukacji naro-
dowej Dariusz Piontkowski, prezy-
dent Białegostoku Tadeusz Trusko-
laski i szef struktur PO na Podlasiu
poseł Robert Tyszkiewicz. Organi-
zatorem przedsięwzięcia jest Gmin-
ne Centrum Kultury w Gródku we
współpracy z BTSK.
■27 lipca we wsi Zaleszany odbyła
się uroczystość wmurowania ka-
mienia węgielnego pod budowę
cerkwi św. Katarzyny i męczenni-
ków podlaskich i chełmskich. Prze-
wodniczył jej zwierzchnik Cerkwi
prawosławnej w Polsce metropo-
Марш роўнасці ў Беластоку
паказаў хворы кансерватызм Падляшша
20 ліпеня пад лозунгам „Беласток – горад для ўсіх”
прайшоў у сталіцы Падляшша Першы марш роўна-
сці. Яго сарганізавала асяроддзе LGBT і адбіўся ён
шырокім рэхам у Польшчы і ў свеце з увагі на на-
тоўпы беластачан, якія ва ўдзельнікаў мірнага шэсця
кідалі камянямі, петардамі, яйкамі і бутэлькамі. Вы-
крыквалі зняважлівыя словы і лозунгі, як „wyp...ać!”
і т.п. Паліцыя ідэнтыфікавала звыш 150 асоб, якія
парушалі закон. Вядзецца следства, пракуратура за-
клала больш як дваццаць спраў.
У першым беластоцкім парадзе роўнасці прыня-
ло ўдзел каля сямісот асоб, пераважна звонку, хаця
сярод іх было і крыху беластачан. Тое, што адбыло-
ся падчас маршу палохае, пахне фашызмам. У свет
пайшоў вобраз Беластока як сталіцы надта кансерва-
тыўнага рэгіёну. Такія маршы праходзяць ў розных
гарадах Польшчы, але нідзе не сутыкнуліся яны да-
гэтуль з такой жорсткай варожасцю. Такой бандыц-
кай гомафобіі большасці беластачан, вядома, прыпіс-
ваць нельга. Аднак паводзіны той групы, у якой жа
пераважалі „kibole”, могуць палохаць таксама нас,
беларусаў. Бо ў шматкультурным Беластоку тое, што
не адпавядае традыцыйным польскім і каталіцкім
вартасцям, ёсць усё ж такі чужое. Гэта ўпісваецца
і ў дух неталерантнага польскага нацыяналізму, які
асабліва яркі менавіта на Падляшшы. Цікава, як быў
бы ўспрыняты, скажам, марш нас, беларусаў, у якім
прадэманстравалі б мы проста сваю прысутнасць,
не толькі наш фальклор і песні.
Усё-такі трэба заўважыць, што на Падляшшы, як і
ва ўсёй Польшчы, праходзіць доўгі працэс прыста-
савання да выклікаў у сувязі з далучэннем краіны
да „вольнага свету”. Бандыцкая варожасць да іншых
культур і паводзінаў, нават LGBT, не адпавядае дэ-
макратычным стандартам. Можна, зразумела, не па-
гаджацца з поглядамі і вартасцямі, якія мабыць не
адпавядаюць польскай традыцыі і гісторыі, але ад-
піхаць іх камянямі гэта чыстае шаленства. Падчас
параду роўнасці ў Беластоку хапілі б транспаранты
з надпісам „Stop związkom partnerskim” або штось-
ці падобнае.
І яшчэ адно. У нас у Беластоку і на Падляшшы а
нават у Польшчы наогул няма дагэтуль свядомасці,
што ў LGBT знаходзяцца і раней знаходзіліся часта
надта інтэлігентныя людзі – мастакі, пісьменнікі, ак-
цёры, навукоўцы. Геем быў, скажам, Алан Турынг
– ангельскі геніяльны матэматык, які зламаў нямец-
кія шыфры падчас другой сусветнай вайны. Пра яго
гісторыю распавядае фільм „Ігра тайнаў” з 2014 г.
Каб не дасягненне гея Турынга, мабыць не ўдалося
б перамагчы гітлераўцаў, а тых, якія ў ліпені ў цэнт-
ры Беластока як звяры крычалі „wyp...ać!” наогул не
было б на свеце.
Юрка Хмялеўскі
►

7. 7IX.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
lita Sawa, który w swoim kaza-
niu nawiązał do tragicznych wyda-
rzeń z 1946 r., gdy oddział „Bure-
go” spalił wieś i zamordował wie-
lu jej mieszkańców. Metropolita na-
zwał powstającą cerkiew „świąty-
nią-pomnikiem”.
■27 lipca niewielka wieś Sokole
w gminie Michałowo obchodzi-
ła uroczyście swój jubileusz. Na-
zwa tej jednej z najstarszych miej-
scowości w okolicy pojawia się już
w 1549 r. w dokumencie Aleksan-
dra Chodkiewicza, pana na zamku
w okolicznym Gródku. Jubileuszo-
wi towarzyszyła promocja dwóch
najnowszych książek dotyczących
wsi: „Historia małej wsi. 470 lat
Sokola” oraz „Dawne potrawy z
Sokola”, wydane przez Towarzy-
На фэст„Сяброўская бяседа”ў Гарадку з’ехаў у гэтым годзе натоўп палітыкаў, найбольш з ПіС. Мабыць таму, што
ў Гарадоцкай гміне ў выбарах выйгрывае Грамадзянская платформа. Фота Knyszynska.eu
Сапраўдны беларус
у Польшчы пражывае?
З 25 ліпеня па 3 жніўня вучні з Беласточчыны, якія вывучаюць бела-
рускую мову ў бельскай Тройцы ды школах у Гайнаўцы, Орлі, Залуках
і Бабіках, пабывалі на летніку ў Нацыянальным дзіцячым цэнтры „Зуб-
раня”. Адпачынак у гэтым былым славутым піянерскім лагеры паблізу
возера Нарач, 150 км ад Мінска, сарганізаваў для іх Культурны цэнтр Рэс-
публікі Беларусь у Польшчы. Дзякуючы таму бацькі не мусілі поўнасцю
плаціць грошай за адпачынак сваіх дзяцей, а кошт немалы, бо паводле
цэнніка аплата за турнус гэта ў пералічэнні звыш 3 тысяч злотых.
У летнім лагеры ў цэнтры „Зубраня” вучні з Беласточчыны адпачывалі
разам з аднагодкам з Беларусі ды былых савецкіх рэспублік. Турнус як
за піянерскіх часоў пачаўся масавым афіцыйным адкрыццём. Выступ
нашых дзяцей як адзіны прагучаў на беларускай мове, усе астатнія вы-
ступілі па-руску. Гэта выклікала вялікае ўражанне. – Я спачатку не зра-
зумела хто гэта спявае, на чысцюткай беларускай мове, так прыемна,
– сказала для Радыё Рацыя кіраўнічка лагера.
Падчас летніка дзеці з Беласточчыны наведалі таксама Мінск, Нясвіж,
Мір ды Залессе.
У канцы ліпеня Фонд князя Кан-
станціна Астрожскага (выдаўца
Przeglądu Prawosławnego) вы-
пусціў кнігу „Выклятыя жаўнеры.
1945-1947”. Гэта зборнік рэпар-
тажаў пра гвалт і смерць мір-
нага насельніцтва Беласточчы-
ны, апублікаваных у Przeglądzie
Prawosławnym, Ніве, Часопісе і
Радыё Рацыя
►

8. 8 IX.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Зноў паехаў цягнік
з Гайнаўкі ў Семяноўку!
У чэрвеньскім нумары „Часопіса” быў надрукаваны мой успамін пра
чыгунку і вакзал у Плянце (Нараўчанская гміна). Больш за дваццаць
гадоў прайшло з таго часу, як перастаў ездзіць пасажырскі поезд з Гай-
наўкі ў Семяноўку. У Плянце ліквідавалі пачакальню ды некаторыя пуці
і семафары. Жыццё тут замерла, заглухла.
Ды вось сёлета ў чэрвені на былым вакзале ў Плянце пачалі рамонт
пуці і добраўпарадкаванне запушчаных перонаў. Неўзабаве на пероне
паставілі табліцы з надпісам „NAREWKA”, павесілі расклады язды па-
сажырскіх цягнікоў, паставілі навюсенькую сметніцу.
29 чэрвеня г. г. (у суботу) я паехаў на тутэйшы колішні чыгуначны
вакзал у Плянце. Калі прыехаў на сваім ровары і пайшоў на перон, ва-
чам не паверыў. Найперш паглядзеў на расклад і даведаўся, што поезд
ужо ездзіць тры разы ў дзень – у пятніцу, суботу і нядзелю – да 31 жніў-
ня 2019 года. Зараз ён меў прыехаць з Гайнаўкі і я дастаў фотаапарат
з сумкі. Гэтак званы шынобус (прыгожа памаляваны) прыехаў пункту-
альна. У Плянту прыехалі дзве асобы. Рэшта пасажыраў паехала далей
– у Семяноўку.
Я і мой сябра Янка Зданоўскі (ён вядомы ў гміне фатограф-аматар) з
Плянты пачакалі прыезду цягніка з Семяноўкі, каб зрабіць новыя фота-
здымкі ў лепшым асвятленні: не пад сонца, а з сонцам. Дык вось і тое
фота!
Тэкст і фота Янкі Целушэцкага
stwo Przyjaciół Sokola, które ra-
zem z Sołectwem Sokole i Gmin-
nym Ośrodkiem Kultury w Micha-
łowie zorganizowało jubileuszowe
uroczystości.
■3 sierpnia w Michałowie odbyły się
Białoruskie Spotkania Folkowe. Na
scenie wystąpiły białoruskie zespo-
ły z Polski oraz goście z Białoru-
si. Imprezę zorganizował Gminny
Ośrodek Kultury w Michałowie.
■3 sierpnia w Kruszynianach przy
Centrum Kultury Muzułmańskiej i
Gospodarstwie Agroturystycznym
Tatarska Jurta odbyło się doroczne
tatarskie święto Sabantuj. Oprócz
koncertów, warsztatów, parady i za-
baw dla publiczności, przygotowa-
no też rekonstrukcję bitwy pod Par-
kanami. W imprezie wzięła udział
minister kultury Tatarstanu.
■W dniach 9-10 sierpnia w Supra-
ślu odbyły się doroczne uroczysto-
ści Supraskiej Ikony Matki Bożej
(Hodigitrii). Jak zwykle uczestni-
czyli w nich najwyżsi hierarchowie
Cerkwi prawosławnej w Polsce na
czele z metropolitą Sawą oraz rze-
sze pielgrzymów, w tym przybyłych
pieszo oraz – tradycyjnie z Gródka
– w pielgrzymce kajakowej rzeką
Supraśl. W uroczystościach wzięli
udział ambasador Republiki Biało-
rusi w RP Władimir Czuszew oraz
wojewoda podlaski Bohdan Pasz-
kowski.
■W dniach 9-31 sierpnia w Muzeum
w Bielsku Podlaskim (Oddział Mu-
zeum Podlaskiego w Białymstoku)
można było oglądać wystawę „Po-
tomkowie awangardy”, poświęconą
twórczości Kazimierza Malewicza,
słynnego malarza o polsko-białoru-
skich korzeniach, tworzącego w Ro-
sji, a następnie w ZSRR (przez pe-
wien czas swojej działalności two-
rzył w Witebsku). W 140. rocznicę
urodzin malarza w bielskim ratuszu
można było obejrzeć prace współ-
czesnych artystów białoruskich, in-
spirujących się twórczością Male-
wicza. Ekspozycja powstała we
współpracy z Centrum Kultural-
nym Białorusi i BTSK.
■11 sierpnia odsłonięto pomnik za-
głady białowieskich Żydów. Mo-
nument stanął w dawnej żwirowni
koło Podolan, gdzie Niemcy doko-
nywali egzekucji miejscowej lud-
ności różnej narodowości, w tym
żydowskiej. Do tej pory znajdowa-
ły się tam katolickie i prawosław-
ne krzyże, a także pomnik-orzeł. Na
głównej ulicy odsłonięto też tablicę
upamiętniającą żydowskich miesz-
kańców miasteczka. Tego samego
dnia w Teatrze w Teremiskach wy-
stawiono spektakl „Sąsiedzi, któ-
rych nie ma”, w reżyserii Joanny
Troc. Pomnik w Białowieży po-
►

9. 9IX.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►
Падчас цырымоніі адкрыцця 12-га міжнароднага фестывалю музыкі, мас-
тацтваіфальклору„Падляшскаяактавакультур”уБеластоку.Танцавальны
„Падляшскі вянок”, які дзейнічае пры аб’яднанні АББА і калектыў з Бела-
русі выступілі пад рознымі нацыянальнымі сцягамі. Фота Радыё Рацыя
wstał dzięki zaangażowaniu Kata-
rzyny Winiarskiej i Fundacji Edu-
kacyjnej Jacka Kuronia.
■Barbara Bojaryn-Kaberuk została
nowym dyrektorem Wojewódz-
kiego Ośrodka Animacji Kultu-
ry w Białymstoku. Zastąpiła po-
wiązanego z Platformą Obywa-
telską Cezarego Mielkę. Po prze-
jęciu władzy w samorządzie wo-
jewództwa przez PiS nie przedłu-
żono mu umowy o pracę i ogło-
szono konkurs na to stanowisko.
Bojaryn-Kazberuk, która go wy-
grała, wcześniej (w latach 2012-
2017) kierowała białostockim od-
działem Instytutu Pamięci Narodo-
wej, była też wiceprezesem i dy-
rektorem programowym Polskiego
Radia Białystok, krótko szefowała
również Centrum Kultury i Rekre-
acji w Supraślu.
■Zmiana nastąpiła też na stanowisku
dyrektora Opery i Filharmonii Pod-
laskiej – Europejskiego Centrum
Sztuki w Białymstoku. Tu konkurs
wygrała prof. Ewa Iżykowska-Li-
pińska. Nowa dyrektor ma bogaty
życiorys artystyczny i zawodowy.
Jest śpiewaczką (sopran, mezzoso-
pran), aktorką i reżyserką, kierowa-
ła też placówkami kultury. Zastąpi-
ła ustępującego dyrektora Damiana
Tanajewskiego.
■18 i 19 sierpnia na Świętej Górze
Grabarce odbyły się doroczne ob-
chody Święta Przemienienia Pań-
skiego. Główną liturgię celebrował
prawosławny metropolita warszaw-
ski i całej Polski Sawa w asyście
licznych hierarchów i duchowień-
stwa. Jak co roku na Świętą Górę
przybyły tysiące pielgrzymów z
Podlasia i innych rejonów Polski.
W uroczystościach uczestniczyli
też politycy i przedstawiciele władz
centralnych oraz lokalnych.
■Agenci CBA z delegatury w Bia-
łymstoku zatrzymali przedsiębior-
cę zamieszkującego w Białorusi.
Zarzuca mu się, że wręczał łapów-
ki pracownikowi polskiej placów-
ki dyplomatycznej w zamian za po-
moc w uzyskaniu pozwoleń na le-
galizację pobytu obywateli Biało-
rusi w Polsce, w tym przyznawania
Karty Polaka. Ponadto CBA usta-
liło, że zatrzymany obiecał kolej-
ne łapówki „w kwocie nie mniej-
szej niż 50 tys. dolarów” w zamian
za pomoc przy przewiezieniu na te-
ren Białorusi kwoty od miliona do
dwóch milionów dolarów bez ofi-
cjalnej deklaracji.
■Igor Łukaszuk – radny wojewódzki
i dyrektor liceum ogólnokształcące-
go z dodatkową nauką języka biało-
ruskiego w Hajnówce, a w poprzed-
niej kadencji przewodniczący rady
miejskiej w Bielsku Podlaskim, bę-

10. 10 IX.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
dzie kandydatem Koalicji Obywa-
telskiej w nadchodzących wyborach
do Senatu w okręgu nr 61 (powia-
ty: bielski, hajnowski, siemiatycki,
wysokomazowiecki). Igor Łuka-
szuk w przeszłości bardzo aktyw-
nie działał w organizacjach mniej-
szości białoruskiej.
У Польшчы
■Od 1 lipca obchodzono uroczyście
450. rocznicę podpisana aktu unii
lubelskiej. Najwięcej wydarzeń od-
było się w Lublinie – liczne wysta-
wy, spotkania, seminaria, koncerty.
W Archiwum Głównym Akt Daw-
nych w Warszawie można było na-
tomiast zobaczyć oryginalny do-
kument podpisany 1 lipca 1569 r.
na sejmie walnym w Lublinie, po-
twierdzający ten doniosły akt (li-
tewską część, polska bowiem nie
dotrwała do naszych czasów). Unia
lubelska, będąca aktem połączenia
Korony Polskiej i Wielkiego Księ-
stwa Litewskiego w Rzeczpospolitą
Obojga Narodów, doprowadziła do
powstania jednego z najpotężniej-
szych i największych obszarowo
państw w ówczesnej Europie.
■4 sierpnia uroczyście obchodzo-
no jubileusz 150-lecia istnienia
katedry metropolitalnej św. Marii
Magdaleny w Warszawie. Uroczy-
stościom przewodniczył metropoli-
ta warszawski i całej Polski Sawa,
wśród licznie zgromadzonych hie-
rarchów z Polski i zagranicy, du-
chowieństwa, zaproszonych gości
i wiernych. Kamień węgielny pod
budowę warszawskiej świątyni po-
łożono w 1867 r., a po dwóch la-
tach, 11 lipca 1869 r. dokonano jej
poświęcenia.
■Profesor Leon Tarasewicz, świato-
Свята фальклору ў Нараўцы
Свята фальклору праходзіла на Беласточчыне пад лозунгaм „Падляш-
ская актава культур”. На ім можна было захапляцца спевамі, музыкай,
тпанцамі і абрадамі з розных краін свету. На Беласточчыну прыехалі 22
фальклорныя калектывы (600 асоб) з дванаццаці краін.
27 ліпеня пры цёплым сонечным надвор’і ды над ракою ў амфітэатры
ў Нараўцы выступіў вакальна-танцавальны калектыў „Чарніца” са Сла-
вакіі (на здымку) – лепшы з гэтай краіны свету. На сцэне было калярова
ад славацкіх нацыянальных касцюмаў, звінела цікавая для нашага вуха
музыка (яна была іншая ад нашай беларускай ці польскай) і віравалі, і
віравалі танцы. Усе артысты калектыва прыгожа спявалі і танцавалі.
Імпрэзу арганізавалі Ваяводскі асяродак анімацыі культуры ў Бела-
стоку ды войт гміны і Гмінны асяродак культуры ў Нараўцы.
Тэкст і фота Янкі Целушэцкага
3 жніўня прайшоў у Орлі штогадовы фэст «Арлянскія сустрэчы» (калісь арганізаваны БГКТ). Як зорка на сцэне
выступіў Зэнэк Мартынюк, які ўпершыню даў канцэрт у сваёй роднай гміне. Ён паходзіць з вёскі Градалі, дзе і
пачынаў сваю спявацкую кар’еру ў гурце, які іграў на забавах у наваколлі, выконваючы таксама „нашы” песні.
Цяпер Зэнэк спявае выключна па-польску. Фота Радыё Рацыя
►

11. 11IX.2019Czasopis
n
►
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
wej sławy artysta malarz, został ho-
norowym członkiem Stowarzysze-
niaAutorów – ZAIKS. Dołączył do
posiadającego taki tytuł zaszczyt-
nego grona postaci z dziedziny li-
teratury, muzyki, teatru czy sztuk
plastycznych, jak Jerzy Maksy-
miuk, Wiesław Myśliwski, Han-
na Krall, Roman Polański, Jerzy
Skolimowski, Jean-Michel Jarre,
Jan A.P. Kaczmarek, Stanisław
Tym, Eustachy Rylski, ks. Adam
Boniecki, Michał Lorenc czy Mi-
chał Urbaniak. W marcu ub.r. ZA-
IKS przyznał Leonowi Tarasewi-
czowi nagrodę z okazji 100-lecia
organizacji.
■Funkcjonariusze straży granicznych
Polski i Białorusi zakończyli kon-
trolę przebiegu granicy. Prace trwa-
ły osiem lat. W tym czasie skon-
trolowano numerację i położenie
wszystkich znaków granicznych,
a także sprawdzono, czy przebieg
linii dzielącej oba kraje nie uległ
zmianie (zdarza się, że docho-
dzi do tego na przykład w wyni-
ku przesunięcia koryta rzeki, któ-
rą granica przebiega). Polsko-bia-
łoruska granica ma prawie 428 ki-
lometrów długości, z tego na odcin-
ki wodne przypadają prawie 242 ki-
lometry. Poprzedni opis granicy zo-
stał sporządzony jeszcze w czasach
istnienia ZSRR.
У Беларусі
■Na początku lipca szef białoruskiej
dyplomacji Uładzimir Makiej
oświadczył, że Białoruś jest goto-
wa zorganizować spotkanie świato-
wych liderów w celu uregulowania
konfliktu w Donbasie. Do Mińska
mieliby przyjechać – oprócz pre-
zydenta Ukrainy Wołodymyra Ze-
łenskiego – prezydenci USA Do-
nald Trump, Rosji Władimir Pu-
tin oraz przywódcy innych waż-
nych mocarstw, tj. Niemiec, Fran-
cji i Wielkiej Brytanii. Propozycja
Makieja wychodziła naprzeciw pla-
nom ukraińskiego przywódcy, jed-
nak do tej pory pozostała bez od-
dźwięku.
■3 lipca w Mińsku odbyła się woj-
skowa parada z okazji Dnia Nie-
podległości. Białoruś świętowała
w ten sposób 75. rocznicę zdoby-
cia Mińska przez Armię Czerwoną
w 1944 r. W uroczystym przemar-
szu wzięło udział 5 tysięcy żołnie-
rzy, 280 jednostek sprzętu naziem-
nego oraz 50 samolotów i śmigłow-
ców. Niestety, podczas pokazu pi-
rotechnicznego doszło do wypad-
ku, w wyniku którego zginęła jed-
na kobieta, a dziesięć osób zosta-
ło rannych. Zatrzymano dwóch pi-
rotechników, konsultantów rosyj-
skiej firmy, która dostarczyła bia-
łoruskiemu wojsku ładunki użyte
podczas pokazu.
■Ministerstwo Sportu i Turystyki
podało oficjalne informacje doty-
czące zakończonych 30 czerwca
II Igrzysk Europejskich. Oficjal-
nie sprzedano 213 tysięcy biletów,
z czego około 35 tysięcy przypa-
dło na gości z zagranicy (nie licząc
turystów tzw. bliskiej zagranicy, tj.
Rosji, Ukrainy, Kazachstanu). Przy-
gotowania do „Europejskiej Olim-
piady” pochłonęły 540 milionów
rubli (czyli nieco ponad 1 mld zł).
■Jak podała agencja Biełta, białoru-
ski parlament przygotowuje się do
ratyfikacji umowy z Polską o wza-
jemnych gwarancjach socjalnych,
podpisanej w lutym 2019 r. Regu-
luje ona kwestie wzajemnej wypłaty
w obu krajach zasiłków w wypad-
ku okresowej niezdolności do pracy
lub urlopu macierzyńskiego, emery-
tur, odszkodowań w przypadku nie-
szczęśliwych wypadków lub chorób
zawodowych oraz zasiłków pogrze-
bowych. Emerytury w Polsce i w
Białorusi będą określane na zasa-
dzie proporcjonalności na podsta-
wie stażu pracy.
■– Białoruś zostanie światowym lide-
rem w produkcji nawozów potaso-
wych – powiedział prezydent Łuka-
szenka po spotkaniu ze swoim przy-
jacielem, rosyjskim oligarchą Mi-
chaiłem Gucerijewem, które odbyło
się 9 lipca. Rosyjski multimiliarder
inwestuje w Białorusi swój kapitał,
tworząc prywatne konsorcjum wy-
dobywcze – Nieżyński Kombinat
Górniczy. Ma ono współpracować
w przyszłości z państwową Biało-
ruską Kampanią Potasową.
■10 lipca zastępca pomocnika Sekre-
tarza Stanu USA George Kent spo-
tkał się z szefem białoruskiej dyplo-
macji Uładzimirem Makiejem. W
oficjalnym komunikacie podano, że
strony omawiały kwestie dalszego
rozwoju relacji białorusko-amery-
kańskich. Była to druga w tym roku
wizyta amerykańskiego dyplomaty
w Mińsku.
■Prezydent Aleksander Łukaszenka
podpisał ustawę, przyjętą 13 lipca
przez Izbę Reprezentantów, która
przewiduje do pięciu lat pozbawie-
nia wolności za rehabilitowanie na-
zizmu, publiczne demonstrowanie,
rozpowszechnianie i wyrób symbo-
li i atrybutów hitleryzmu. Zgodnie z
nową poprawką do Kodeksu Karne-
go Białorusi, rehabilitowanie hitle-
ryzmu jest równoznaczne z propa-
gowaniem nienawiści rasowej.
■Europejski Bank Inwestycyjny, bę-
dący instytucją finansową Unii Eu-
ropejskiej, może wesprzeć Białoruś
3 ліпеня падчас святкаваняў 75-й
гадавіны вызвалення Мінска ў
сталіцы Беларусі адбылося V па-
седжанне Кансультацыйнай рады
па справах беларусаў замежжа.
Удзел у ім узяў м.інш. старшыня
БГКТЯнСычэўскі,якізрукміністра
замежныхспраўУладзіміраМакея
атрымаўмедаль„100гадоўдыпла-
матычнай службе Беларусі”.
РадыёРацыя

12. 12 IX.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
w reformowaniu systemu gospodar-
czego – poinformował jego wice-
prezes Vazil Hudák, który 24 lip-
ca przebywał z wizytą w Mińsku.
Zaznaczył, że do otrzymania tego
wsparcia potrzebne są reformy
strukturalne, o których przeprowa-
dzeniu decyzję musi podjąć suwe-
rennie sama Białoruś. Wiceprezes
EBI spotkał się m.in. z przewodni-
czącym Banku Narodowego Biało-
rusi Pawłem Kalaurem.
■30 lipca Sąd Obwodowy w Wi-
tebsku orzekł karę śmierci wo-
bec 50-letniego Wiktara Paułaua,
oskarżonego o śmiertelne pobicie
dwóch sióstr-emerytek. Do zabój-
stwa doszło 30 grudnia 2018 r. we
wsi Prysuszyna w obwodzie wi-
tebskim, w której mieszkał Paułau
i jego ofiary. To drugi wyrok śmier-
ci wydany przez białoruskie sądy w
tym roku.
■Prezydent Łukaszenka podpisał de-
kret poszerzający tzw. strefę bezwi-
zową przy granicy Białorusi z Pol-
ską. Do tej pory bez wizy można
było wjechać do Grodna i rejonu
grodzieńskiego, a także do Brze-
ścia i sąsiadujących z nim rejonów.
Obecnie strefa ruchu bezwizowego
zostanie poszerzona o kolejne re-
jony. W obwodzie grodzieńskim
są to rejony szczuczyński, lidzki,
woronowski, świsłocki, brzosto-
wicki i wołkowyski. W obwodzie
brzeskim bezwizowy ruch obej-
mie rejony brzeski, żabinkowski,
kamieniecki i prużański. W prak-
tyce daje to możliwość przemiesz-
czania się bez wizy całym pasem
wzdłuż zachodniej granicy Biało-
rusi. Jak wynika z dekretu, przeby-
wać będzie można tu bez wizy do
piętnastu dób. Granicę turyści będą
mogli przejeżdżać samochodem w
Kuźnicy Białostockiej, Bobrowni-
kach, Połowcach, Terespolu i Sła-
watyczach (granica polsko-biało-
ruska) oraz w litewskich miejsco-
wościach Raigardas i Šalcininkai.
Ruch bezwizowy obowiązuje też
w Białowieży i na Kanale Augu-
stowskim oraz w Švendubre (gra-
nica z Litwą). Obejmuje też dwor-
ce w Grodnie i Brześciu oraz lotni-
ska w tych miastach.
■5 sierpnia prezydent Łukaszenka
podpisał rozporządzenie wyzna-
czające daty wyborów parlamen-
tarnych. Głosowanie do Rady Re-
publiki (odpowiednika polskiego
Senatu) odbędzie się 7 listopada,
a do Izby Reprezentantów (Sejmu)
17 listopada. Przewodnicząca Cen-
tralnej Komisji Wyborczej Lidzija
Jarmoszyna poinformowała ponad-
to, że najbardziej wiarygodnym ter-
minem wyborów prezydenckich bę-
dzie 30 sierpnia 2020 r.
■W dniach 16-17 sierpnia z wizytą w
Białorusi przebywała ministerAnna
Schmidt-Rodziewicz, sekretarz sta-
nu w KPRM i pełnomocnik premie-
ra ds. dialogu międzynarodowego.
Spotkała się m.in. z przedstawicie-
lami organizacji polskiej mniejszo-
ści oraz swoim odpowiednikiem w
białoruskim rządzie. Polska mini-
ster wzięła też udział w uroczysto-
ściach z okazji 75. rocznicy bitwy
o Surkonty (obwód grodzieński),
którą stoczyły oddziały AK z siła-
mi NKWD.
■W dniach 22-23 sierpnia Biało-
ruś odwiedziła delegacja polskie-
go parlamentu na czele z wicemar-
szałkiem Sejmu Ryszardem Ter-
leckim. Polskich parlamentarzy-
stów przyjął wiceprzewodniczą-
cy Izby Reprezentantów Bolesław
Pirsztuk oraz deputowani z grupy
roboczej ds. relacji z RP. Podczas
rozmów poruszano tematy współ-
pracy gospodarczej, turystyki, roz-
woju współpracy parlamentarnej i
przygotowań do Igrzysk Europej-
skich w Krakowie. Polska delega-
cja odwiedziła też cmentarz żołnie-
rzy z czasów wojny polsko-bolsze-
wickiej w Głębokiem oraz Narocz,
gdzie w kościele odbyła się uroczy-
stość odsłonięcia tablicy pamiątko-
wej poświęconej śp. Marii Kaczyń-
skiej, małżonce prezydenta RP, któ-
ra urodziła się i została ochrzczona
w tym miasteczku.
■Jak podają statystyki, w roku szkol-
nym 2018/2019 jedynie 9,7 proc.
uczniów pierwszych klas uczyło się
po białorusku i liczba ta z roku na
rok maleje. Cztery lata temu odse-
tek ten wynosił bowiem 12,1 proc.
Najgorzej jest w miastach – tam
jedynie średnio 1,4 proc. uczniów
uczy się białoruskiego. Na wsi
jest dużo lepiej – procent pierw-
szoklasistów uczących się po bia-
łorusku wynosi 53,7 proc., w ska-
li kraju, a aż 72,4 proc. w obwo-
dzie grodzieńskim. Jak przypomi-
nają eksperci, masowy odwrót od
Białoruś rozszerza strefę bezwizową
Prezydent Łukaszenka podpisał dekret poszerzający tzw. strefę bezwizo-
wą przy granicy Białorusi z Polską. Do tej pory bez wizy można było wje-
chać do Grodna i rejonu grodzieńskiego, a także do Brześcia i sąsiadujących
z nim rejonów. Od 1 listopada br. strefa ruchu bezwizowego zostanie posze-
rzona o kolejne rejony. W obwodzie grodzieńskim są to rejony: szczuczyń-
ski, lidzki, woronowski, świsłocki, brzostowicki i wołkowyski. W obwo-
dzie brzeskim bezwizowy ruch obejmie rejony: brzeski, żabinkowski, kamie-
niecki i prużański. W praktyce daje to możliwość przemieszczania się bez
wizy całym pasem wzdłuż zachodniej granicy Białorusi. Jak wynika z de-
kretu, przebywać będzie można tu bez wizy do piętnastu dób. Granicę tury-
ści będą mogli przejeżdżać samochodem w Kuźnicy Białostockiej, Bobrow-
nikach, Połowcach, Terespolu i Sławatyczach (granica polsko-białoruska)
oraz w litewskich miejscowościach Raigardas i Šalcininkai. Ruch bezwizo-
wy obowiązuje też w Białowieży i na Kanale Augustowskim oraz w Šven-
dubre (granica z Litwą). Obejmuje też dworce w Grodnie i Brześciu oraz lot-
niska w tych miastach.
►

13. 13IX.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
języka białoruskiego w edukacji
miał miejsce w 1995 r. W 1994 r.
do białoruskojęzycznych klas tra-
fiło 58 proc. uczniów, rok później
już tylko 19,5 proc. Zbiegło się to
z dojściem do władzy Aleksandra
Łukaszenki.
■Białoruscy celnicy zaczną niedługo
używać pomocniczo języka białoru-
skiego na elektronicznych wyświe-
tlaczach, umieszczonych na przej-
ściach granicznych. Decyzja ta jest
m.in. odpowiedzią Państwowego
Komitetu Pogranicznego na poda-
nie 14-letniego Andrieja z Grod-
na, który o to prosił, mając na my-
śli przejście graniczne Bruzgi-Kuź-
nica Białostocka. Obecnie na biało-
ruskich granicach wykorzystywane
są oznaczenia zapisane po rosyjsku
i angielsku.
■W Mohylewie władze przywracają
stare, historyczne, białoruskie na-
zwy ulic. Zdecydowanej większo-
ści mieszkańców miasta działanie
to bardzo się podoba, za wyjątkiem
osób starszych – komunistów, wete-
ranów wojennych i emerytów, miło
wspominających czasy ZSRR.
■Kolejna trująca inwestycja chiń-
ska w Białorusi. Po słynnej Fa-
bryce Akumulatorów w Brześciu
przyszedł czas na zamknięcie nie-
dawno wybudowanej fabryki celu-
lozy w Świetłohorsku. Powstały z
chińskich kredytów zakład, opar-
ty na chińskich technologiach,
okazał się szkodliwy dla środowi-
ska naturalnego i dla okolicznych
mieszkańców. Swietłahorski Kom-
binat Celulozowy, współinwestor
fabryki, chce zerwać kontrakt bu-
dowlany z chińskim wykonawcą
inwestycji.
■W Mińsku pokazano samochód
elektryczny białoruskiej produk-
cji. Jego prototyp, powstały na ba-
zie chińskiej marki Geely (jej fa-
bryki powstały w Białorusi), przy-
gotowała Białoruska Akademia
Nauk. Białoruskie auto elektrycz-
ne ma stosunkowo niewielki zasięg.
Na jednym ładowaniu może poko-
nać 100-150 km. Nowe auto „testo-
wał” osobiście wicepremier Uładzi-
mir Siamaszka.
■Do 1 października lokale gastrono-
miczne mają czas na wyeliminowa-
nie plastikowych naczyń i sztućców
jednorazowych – można przeczy-
tać w rozporządzeniu wydanym
przez ministerstwo handlu. Biało-
ruskie władze chcą być eko i wy-
przedzić w tym Unię Europejską,
w której zakaz używania plastiko-
wych jednorazówek obowiązywać
będzie od 2021 r.
■Białoruś uplasowała się na 57 miej-
scu wśród 207 państw uwzględnio-
nych w światowym rankingu pręd-
kości Internetu, przeprowadzonym
przez Cable.co.uk. To awans w po-
równaniu z ubiegłym rokiem aż o
9 pozycji. Najszybsza jest sieć na
Tajwanie, najwolniejsza w Jemenie.
Polska znalazła się na 28 miejscu.
У свеце
■3 lipca, podczas szczytu Komite-
tu Światowego Dziedzictwa UNE-
SCO w Baku, przyjęto stanowisko
w sprawie Puszczy Białowieskiej.
Wynika z niego, że wszelkie dzia-
łania na jej obszarze mają być ukie-
runkowane na ochronę jej unikato-
wego stanu. W innym przypadku
puszcza może trafić na Listę Świa-
towego Dziedzictwa Zagrożone-
go. Decyzja UNESCO jest pokło-
siem działań polskich władz, które
w ostatnich latach zezwalały na wy-
cinkę cennego drzewostanu ostat-
niego naturalnego lasu pierwotne-
go Europy. Działacze ochrony przy-
rody bardzo pozytywnie natomiast
wypowiadali się o ochronie przyro-
dy w Białorusi – tamtejszy park na-
rodowy obejmuje całą Puszczę Bia-
łowieską.
■26 lipca na Majdanie Niepodległo-
ści w centrum Kijowa zebrało się
kilkadziesiąt osób, które rozwinęły
ośmiometrową biało-czerwono-bia-
łą flagę narodową Białorusi. Akcja
poparcia dla walczących o wolność
i demokrację, w której uczestniczyli
zarówno Białorusini, jak i Ukraińcy,
była poświęcona jednemu z trzech
nieoficjalnych Dni Niepodległości
Białorusi – 27 lipca 1990 r. władze
Białoruskiej Socjalistycznej Repu-
bliki Radzieckiej przyjęły deklara-
cję o suwerenności państwowej.
■IKEA chce podwoić import z Bia-
łorusi i wydać 200 milionów euro
na białoruskie produkty – poinfor-
mował ambasador w Sztokholmie
Dzmitryj Mironczyk. Już obecnie
w Białorusi działa ponad dziesięć
fabryk, które powstały przy udziale
kapitału szwedzkiego giganta. Jed-
na z największych inwestycji po-
wstaje w Grodnie, w wolnej stre-
fie ekonomicznej. Do tej pory nie
otwarto w Białorusi żadnych skle-
pów IKEA.
■9 sierpnia, przy okazji posiedzenia
Euroazjatyckiej Rady Międzyrzą-
dowej w Kirgistanie, spotkali się
premierzy Rosji i Białorusi, Dmi-
trij Miedwiediew i Siarhiej Ru-
mas. Rozmawiali o kwestiach in-
tegracji Rosji i Białorusi. Po spo-
tkaniu Maksim Orieszkin, rosyj-
ski minister gospodarki i rozwoju,
poinformował, że Rosja i Białoruś
porozumiały się co do najważniej-
szych punktów dalszej współpracy
w ramach Związku Rosji i Białoru-
si oraz że rozbieżności między dwo-
ma krajami zostały „praktycznie zli-
kwidowane”. Rosyjski minister do-
dał, że obecnie praca ma być pro-
wadzona na poziomach grup robo-
czych, a po około miesiącu premie-
rzy sfinalizują porozumienia.
■Prezydent Donald Trump podpi-
sał drugi pakiet sankcji wobec Ro-
sji, „zakazujący udzielania jej po-
życzek i innej pomocy przez mię-
dzynarodowe instytucje finanso-
we oraz udzielania większości po-
życzek przez amerykańskie banki
na rzecz rosyjskich władz”. Sank-
cje wprowadzono w związku z uży-
ciem substancji „nowiczok” w bry-
tyjskim mieście Salisbury w zama-
chu na byłego pułkownika GRU
Siergieja Skripala i jego córkę.
Pierwszy pakiet sankcji wprowa-
dzono 27 sierpnia 2018 r. zaraz po
wspomnianym zamachu. ■

14. 14 IX.2019Czasopis
n
Паеўрапейскай праграме
Як беларусы
валянцёраць у Гарадку
Што такое
Еўрапейскі корпус
салідарнасці?
Гэта частка вялікага праекту Eras-
mus+, які фінансуецца Еўрапейскім
саюзам. Правілы простыя: маладзё-
ны ва ўзросце ад 18 да 30 гадоў з
усёй Еўропы могуць паехаць рабіць
добрую справу ў іншую еўрапей-
скую краіну на тэрмін ад 2 тыд-
няў да году. Праекты могуць быць
вельмі рознымі: праца са сталымі
людзьмі, жывёламі альбо нават да-
памога на пчалінай ферме.
Валянцёры не атрымліваюць
аплату, але маюць грошы на хар-
чаванне і кішэнныя расходы. У
адпаведнасці з умовамі прагра-
мы, валанцёрам даецца жытло і
аплочваюцца моўныя курсы. Га-
лоўная мэта – дапамагчы мала-
дзёнам развіць сябе, атрымаць
новы досвед і адчуць сябе больш
еўрапейцамі.
У Гарадку праграмай Еўрапей-
скі корпус салідарнасці займаецца
арганізацыяAnawoj. Яны і ладзяць
праекты ў мясцовай школе.
Да праекту Алеся скончыла эка-
намічны ўніверсітэт у Менску і
працавала ў банку.
„Мне заўсёды была цікава пра-
ца з людзьмі і хацелася атрымаць
досвед камунікацыі з дзецьмі, па-
вучыць іх чамусьці”, – гаворыць
яна. Магчымасць патрапіць у Га-
радок на валянцёрства супала са
звальненнем з папярэдняга месца
працы.
Так яна апынулася ў Гарадку ў
кастрычніку 2017 па чэрвень 2018
года. У абавязкі дзяўчыны ўваходзі-
ла дапамагаць настаўнікам ангель-
скай, рускай і беларускай мовы, ла-
дзіць актыўнасці для дзяцей у свят-
ліцы. Паралельна яна з напарніцай
праводзілі ўрокі звязаныя з правамі
чалавека, стэрэатыпамі, экалогіяй.
Праца праходзіла як з першакласні-
камі, так і з дзецьмі са старэйшых
класаў гімназіі. Невялікія памеры
Гарадка яе не спалохалі.
„Я з задавальненнем ехала ў Га-
радок, нягледзячы на тое, што гэта
вёска. Мне было цікава пажыць у
гэтым спакойным рытме. Магчыма,
узімку было не так шмат магчыма-
сцяў для забавак, але мы ўсё-ткі ра-
зам з іншымі валанцёрамі акунуліся
ў возера. Увесну і ўлетку, калі стала
цяплей, мы шмат каталіся па вако-
ліцах на роварах, якія мне з маёй
напарніцай дала школа. Настаўні-
цы школы вазілі нас на экскурсіі ў
Белавежскую пушчу. Ды й усе мае
блізкія людзі былі са мной на сувя-
зі, прыязджалі ў госці. Сумаваць не
прыходзілася!” – распавядае яна.
Алеся была не адзінай замежнай
валянцёркай у Гарадку. Разам з ёй
у адной кватэры, жыла Аіна з Ката-
Валанцёрства – гэта магчымасць не толькі зрабіць свет
лепей, але і развіць сябе як асобу. У Гарадку працуе пра-
грама Еўрапейскі корпус салідарнасці – адна з найбольш
буйныхваланцёрскіхпраграмЕўрапейскагасаюза,уякой
бяруць удзел і беларусы. Czasopis пагаварыў з двума бе-
ларускімі валанцёркамі, што іх прывяло на Падляшша і
чым ім запамятаўся Гарадок.
Алеся Міхайлава (злева) з сябрамі – валанцёрамі ў Гарадку
Алеся Міхайлава: „Я хацела атрымаць
досвед працы з дзецьмі”

15. 15IX.2019Czasopis
n
У валянцёрскай кампаніі на экскурсіі ў Варшаве
Анастасія Еліна: „Прыйшлося прывы-
каць, што ўвесь Гарадок можна абыйсці
за пару гадзін”
Анастасія Еліна была ў Гарад-
ку з кастрычніка 2016 па чэрвень
2017 года. Патрапіць на валанцёр-
ства яна здолела з дапамогай сва-
ёй выкладчыцы польскай мовы ва
ўніверсітэце.
„Яна родам з гэтай мясцовасці,
таму я ўжо трохі ведала, што мяне
чакае. Увогуле, праект нагадваў
маю ўніверсітэцкую практыку – а
я вучылася на настаўніцу замежных
моваў – толькі ў добрым сэнсе”.
Анастасія мусіла дапамагаць
настаўнікам падчас школьных за-
няткаў.
„Я дапамагала настаўніцы падчас
урокаў рускай мовы: тлумачыла не-
шта дзецям, у якіх былі складанасці
з успрыняццем матэрыялу. Часам
самастойна праводзіла ўрокі бела-
рускай мовы з дапамогай каляжан-
кі, якая падказвала, якія падручнікі
выбіраць і як падаваць матэрыял”,
– распавядае Анастасія.
Яна разам са сваёй напарніцай
з Гішпаніі Сільвіяй ладзіла шмат
нефармальных заняткаў з дзецьмі.
Дзяўчаты распавядалі пра мовы
жэстаў у розных краінах, сегрэга-
цыю смецця. У іх была магчымасць
зладзіць свае міні-мерапрыемствы.
Напрыклад, Сільвія ладзіла конкурс
„Вандроўка па Гішпаніі”, а Анаста-
сія зрабіла мерапрыемства пра бе-
ларускую культуру на базісе Купал-
ля і танчыла польку з дзецьмі.
Анастасія да Гарадка жыла ў са-
мых вялікіх гарадах Беларусі – Гом-
лі і Менску. Яна прызнаецца, што
напачатку было трохі нязвыкла.
Усё-ткі мясцовасць не вельмі вя-
лікая і прыйшлося прывыкнуць,
што можна абысці некалькі вуліц
за вельмі кароткі час.
„Але з іншага боку ў Гарадку жы-
вуць вельмі адкрытыя і дабразычлі-
выя людзі, якія, падаецца, ведаюць
імёны ўсіх. І яны заўсёды дпамо-
гуць. Гэта неверагоднае пачуццё! І
немагчыма згубіцца ў натоўпе, ды
й паветра вельмі свежае і цудоўны
лес навокал”.
Анастасія старалася шмат гуляць
у Гарадку ды наваколлі і збліжацца
з прыродай. Яна кажа, што менавіта
тут, на Падляшшы, сустрэла вель-
мі шмат цудоўных людзей, якія за-
сталіся ў яе ў сэрцы і галаве. Аса-
бліва гэта тычыцца яе напарніцы
Сільвіі.
„У мяне засталося вельмі шмат
уражанняў аб самім праекце, ва-
ланцёрах, каардынатарах, мен-
тарах, настаўніцах і навучэнцах
школы”, – кажа Анастасія. – „Такія
магчымасці пашыраюць кругагляд,
знаёмяць з еўрапейскімі каштоўна-
сцямі, вучаць інтэгравацца ў іншае
грамадства і дораць сяброў на ўсё
жыццё”.
Ксенія Тарасевіч
Фота з архіва гераінь ■
лоніі. Паміж дзяўчатамі адразу ўс-
таляваліся сяброўскія стасункі.
„Адразу і да канца праекту паміж
намі было нейкае паразуменне. Мы
сумесна вандравалі па Польшчы,
дапамагалі і рабілі нейкія актыў-
насці ў школе, а ў хаце займаліся
гатоўкаю і культурніцкім абменам. І
пасля праекту працягваем падтрым-
ліваць сувязь. Гэта цудоўна!”
Не забывалі ў Гарадку і пра бе-
ларушчыну. Разам з вучнямі ва-
лянцёрка падрыхтавала тэатраль-
ную сцэнку на беларускай мове.
Акцёрамі сталі навучэнцы гімназіі
і сама Алеся разам са сваёй напар-
ніцай. Яшчэ яны рабілі модны па-
каз: дэманстравалі строі маладых
дзяўчат, касцоў ды бабуляў. Дзеці
маглі сфатаграфавацца, пераапра-
нуўшыся ў падобныя строі.
Гаворачы пра пазітыўныя бакі
праекту, дзяўчына кажа, што яна
шмат зразумела пра працу з мо-
ладдзю і дзецьмі.
На праекце варта было праяўляць
актыўнасць, самастойнасць, паказ-
ваць творчы падыход, жаданне дзя-
ліцца і разумець іншых. У дадатак
асноўная мова камунікацыі была
ангельская. Таксама Алеся здоле-
ла падцягнуць узровень польскай
мовы.
„Мой узровень з нулявога стаў ся-
рэднім, але ўсё-ткі няма ўпэўнена-
сці падчас размовы. І я чакала, што
падчас праекту мы здолеем ладзіць
больш творчых мерапрыемстваў.
Але гэта аказалася не так”.
Анастасія Еліна

16. 16 IX.2019Czasopis
n
Гутарка
Леанід, як так сталася, што ты,
інжынер па адукацыі, захапіўся
гісторыяй і краязнаўствам?
– Я з дзяцінства чытаў кнігі па
гісторыі, у свой час перачытаў у
лідскіх бібліятэках усе, што знай-
шоў. Адчуванне, што магу нешта
напісаць, прыйшло бліжэй да 40
гадоў. Першы мой артыкул, калі
не памыляюся, быў надрукаваны
ў 2000 годзе. Ну і потым, неяк, усе
пайшло само па сабе.
Гэта тваё хобі ці цяжкая, ма-
рудная і няпростая праца?
– Хобі, але чым далей, чым усе
большстановіццамаруднай працай.
Сам сабе стаўлю планы і сам іх вы-
конваю. Планы ўсё больш вялікія і
працы ўсе больш. Трэба спяшацца
пісаць, бо позна пачаў і трэба рэа-
лізаваць раней задуманае. У прын-
цыпе, у свае 56 гадоў, я з большага
ўжо ведаю, што за сваё жыццё мне
трэба напісаць. Таму яшчэ напера-
дзе шмат планаў і працы.
Даследуеш ты і гісторыю пры-
родазнаўчыхнавукнаБеларусі.
Раскажы пра гэта.
– Астраномія – гэта было другое
хобі дзяцінства. У Лідзе меўся пла-
нетарый (адзін з трох у Беларусі),
і я хадзіў у астранамічны гурток.
З нейкага часу я ўжо ведаў, што
павінен напісаць кнігу па гісто-
рыі астраноміі. Таму ў 2013 годзе
і выйшла мая кніга „Зорнае неба
над галавой”. Я паставіў яшчэ ад-
зін крыжык – чарговы пункт жыц-
цёвай праграмы выкананы. Здаец-
ца, пакуль падобных кніг у Беларусі
не выдавалася. За кнігу я ўдзячны
людзям, без якіх яна б не пабачыла
свет, гэта – дырэктару выдатнага
мінскага выдавецтва „Лімарыус”
Марыне Шыбко і Аляксандру Фя-
дуту.
Зараз больш канцэнтруюся на
лакальнай лідскай гісторыі, але
артыкул пра Тэадора Нарбута, як
аматара прыродазнаўчых навук,
усё ж нядаўна надрукаваў.
Кабдаследавацьканфесійную
гісторыю Беларусі, трэба добра
разбірацца ў рэлігійных пытан-
нях. У цябе, бачу, атрымліваец-
ца. У палітэхнічным інстытуце ў
Мінску гэтаму не вучылі. Пра-
ўда ж?
Леанід Лаўрэш:
„Хачу рэалізаваць
раней задуманае...”
Леанід Лаўрэш жыве ў Лідзе. Па прафесіі ён інжынер, але
гісторыюікраязнаўстваЛеанідусторазоўлюбіцьбольш,
чым сваю прафесію. І амаль увесь вольны час займаец-
ца гістарычнымі і архіўнымі даследаваннямі, а таксама
гістарычнымкраязнаўствам.Напісаўдзесяткіартыкулаў,
выдаўшматкнігпагісторыілідскайзямлі.Шэрагпубліка-
цый Леаніда Лаўрэша прысвечана вусным, пісьмовым і
выяўленчым крыніцам рэгіянальнай гісторыі, у тым ліку
каменным магілам, каменям-ледавікам, паданням, ма-
люнкам, паштоўкам і фотаздымкам. Ён даследуе і публі-
куеневядомыяфактыпражыццёідзейнасцьтакіхасобаў
як Кіпрыян Кандратовіч, Дзіянісій Хлявінскі, Францішак
Нарвойша,ЯнСнядэцкі,ГаўрылаЦіхаўімногіхіншых.Пра
ўсё гэта, і шмат яшчэ пра што, ён пагадзіўся распавесці
чытачам„Czasopisu”.
Леанід Лаўрэш

17. 17IX.2019Czasopis
n
►
– У палітэхнічным інстытуце на-
вучылі галоўнаму – уменню ўклю-
чаць мозг на поўную магутнасць,
а таксама сістэмна думаць і пра-
цаваць. Лічу, што, акрамя атры-
мання прафесійных ведаў, у гэтым
і ёсць сутнасць вышэйшай адука-
цыі. Таму, калі мяне гэтаму наву-
чылі мае выкладчыкі – прайшло
35 гадоў. Але я ўзгадваю іх з вялі-
кай удзячнасцю. Дык далей можна
было ўжо самастойна разабрацца і
ў нечым іншым. Аднак, не зусім і
самастойна. Таму лічу сабе „вуч-
нем-завочнікам” лепшага знаўцы
(па-майму меркаванню) канфесій-
най гісторыі Беларусі – гэта докта-
ра гістарычных навук прафесара
Святлану Валянцінаўну Марозаву
з Гародні. Колькі часу яна патра-
ціла, рэдагуючы мае кнігі і тлума-
чачы мне, аматару, базавыя моман-
ты! Гэта чалавек самага высокага
інтэлекту і прафесіяналізму, але і,
як усе разумныя людзі, яна вельмі
прыязна ставіцца да іншых асоб. І
я заўсёды магу атрымаць карысную
кансультацыю ў прафесіянала тако-
га ўзроўню.
Зараз набліжаецца да заканчэн-
ня праца над кнігай з біяграфіямі
вядомых грэка-каталіцкіх дзеячаў
часоў ліквідацыі ўніі. Пішацца
кніга па гісторыі царквы ўсходня-
га абраду на Лідчыне. Гэта будзе
вельмі аб’ёмная кніга, акрамя апі-
санняў усіх прыходаў і цэркваў, у
ёй будуць пераклады візітацый 18
стагоддзя і спісы усіх прыхаджан
цэркваў Лідчыны 1829 года. Спа-
дзяюся, што гэтыя кнігі будуць су-
меснымі праектамі з паважаным
прафесарам.
Ведаю, што ты распрацаваў
тэму удзелу англійскіх арыстак-
ратаў у вайне Тэўтонскага ордэ-
на супраць Вялікага Княства
Літоўскага. Як табе ўдалося так
далёка заглянуць у мінулае на-
шай гісторыі? Тэма ў Беларусі
не вельмі яшчэ распрацавана
і даследавана: і пра Тэўтонскі
ордэн, і пра вайну, і пра ВКЛ і
г.д. Так?
– Так, было. Проста вырашыў
паглядзець, што за людзі прыхо-
дзілі пад наш Лідскі замак? І, як
выявілася, былі сярод іх і вельмі
вядомыя людзі і нават героі дра-
матычных твораў Шэкспіра. Гэта
добра павялічвае турысцкі патэн-
цыял нашага края.
Апошнім часам я вырашыў
больш-менш сістэмна напісаць
пра гісторыю Лідчыны ад пачатку
і, прыкладна, да 18 стагоддзя. Зра-
зумела, што адлюстраваць можна
будзе толькі самае галоўнае. Тэма
герояў Шэкспіра на Лідчыне стане
часткай гэтай далёкай яшчэ кніжкі.
І, дарэчы, па больш старажытнай
гісторыі, у мяне таксама ёсць кан-
сультант самага высокага узроўню
– доктар гістарычных навук пра-
фесар Алесь Краўцэвіч, у якога ў
апошні час я шмат кансультуюся.
Дзякуючы табе, Леанід, Лід-
чынамаесённядобрагадаслед-
чыка, якім не можа пахваліцца
іншы раён Беларусі. Ды і Лідчы-
не пашанцавала. Ці не так?
– Ну, пра гэта не мне меркаваць.
Але я раблю гэту справу, таму што
мне вельмі цікава. А, значыць, і
прыемна гэтым займацца. Цешу-
ся, калі ёсць нейкі вынік для ін-
шых. Але, доўгі час лічыў, што
пішу для сябе і толькі адносна ня-
даўна, з вялікім здзіўленнем, заў-
важыў, што нехта яшчэ і чытае мае
тэксты. То добра.
Я ведаю і пісаў пра гэта – лід-
скаму краязнаўству ўжо больш за
200 гадоў, а мы, сучасныя даслед-
чыкі, з’яўляемся ўжо трэцяй ге-
нерацыяй даследчыкаў лакальнай
гісторыі Лідчыны. Таму, мы маем
моцны падмурак і, вядома ж, што
на пустым месцы адразу нічога не
расце. Патрэбны культурны слой, а
ён ужо ёсць. Вось у гэтым 200-га-
довым шэрагу даследчыкаў, жадаў
бы бачыць і сябе. І, галоўнае, каб
нехта пераняў нашу справу далей.
Дарэчы, хацеў бы сказаць, што важ-
най фігурай у сучаснай генерацыі
даследчыкаў гісторыі Лідчыны
з’яўляецца Станіслаў Суднік – ча-
Кнігі Леаніда Лаўрэша

18. 18 IX.2019Czasopis
n
►лавек-інстытуцыя. Ён адзін працуе,
як вялікі калектыў. Калі б такіх Су-
днікаў было ў Беларусі чалавек з 50,
у нас усё на гісторыка-краязнаўчай
і культуралагічнай ніве складвалася
б па-іншаму.
Я з табой цалкам пагаджаю-
ся. Але пра Лідчыну ты асабі-
ста напісаў і даследаваў шмат.
А пра што найцікавей пішацца,
даследуючы сваю маленькую
радзіму?
– Вось нядаўна выйшла важная
для мяне кніга на 1,5 млн знакаў
„Шэпт пажоўклых старонак” з
прадмовай і рэцэнзаваннем док-
тара гістарычных навук прафесара
Алеся Смалянчука. Вялікі дзякуй
яму. І кніга пра генерала Кандра-
товіча з прадмовай і рэцэнзаваннем
габілітаванага доктара і прафесара
Дароты Міхалюк (таксама вялікі
дзякуй цудоўнаму навукоўцу). Ад-
нак, тэмы Ліды з 1900 па 1939 гады
і жыццё, і дзейнасць Кандратовіча
не адпускаюць і цяпер. Ідзе новая
інфармацыя, нешта дапісваецца,
знаходзіцца.
Зараз на выхадзе кніга з назвай
„Шпацыры па старой Лідзе”, хутка
павінен перадаць яе ў гродзенскае
выдавецтва „ЮрСаПрынт (дырэк-
тар выдавецтва Алесь Рыжы. Гэта
яшчэ адзін чалавек, які рухае нашу
культуру). Абдумваюцца і патроху
пішуцца яшчэ каля 5 розных кніг,
ці лепей сказаць, ідзе праца ў гэ-
тых напрамках. Пра некаторыя з
іх я ўжо сказаў вышэй, акрамя на-
званых, магчыма атрымаюцца кнігі
пра лідскую адукацыю, пра лідскія
могілкі і г. д.
Леанід, а дзе ты бярэш матэ-
рыялы, факты, лічбы, здымкі?
Цігэтанейкісакрэт?Каліездзіць
па свеце, то на гэта патрэбны
грошы, час, ды і здароўе?
– Бяру адусюль. З кніг, з архіваў, з
успамінаў лідзян. Так і на ўсё ідуць
грошы са сваёй уласнай кішэні. А
што зробіш? Заўважыў, што калі
вельмі хачу здабыць інфармацыю,
дык яна рознымі шляхамі заўсё-
ды да мяне прыходзіць. Галоўнае
– моцна жадаць. Ну і зноў жа, са
мной дзеляцца інфармацыяй з ар-
хіваў нашы выбітныя гісторыкі,
назаву толькі два прозвішча – кан-
дыдаты гістарычных навук Генадзь
Семянчук і Таццяна Вароніч. І пра-
фесійную кансультацыю ў іх заў-
сёды можна атрымаць, што важна
для мяне.
Ці шмат яшчэ чаго не дасле-
давана па Лідскім рэгіёне? Якія
тэмы застаюцца неасветленымі
ў друку?
– Я абсалютна дакладна ведаю,
што вывучэнне Лідчыны толькі
пачынаецца. Мы стаім на самым
пачатку і здымаем вяршкі. Толькі
адзін факт – лічылася, што лідскі
архіў згарэў у 1812 годзе, а ён, калі
не ўвесь, дык вялікая яго частка,
знаходзіцца ў Мінску! А яшчэ і
Гарадзенскі архіў, і Віленскі, і Пе-
цярбургскі, Варшаўскі, Кракаўскі
і іншыя! Амаль што некранутая
цаліна. Вялікай колькасці будучых
даследчыкаў прыйдзецца аддаць
жыццё, каб вывучыць тыя матэры-
ялы. Як кола круціцца галава, калі
ўявіш сабе, колькі ў тых архівах
сюжэтаў і знаходак.
Калі б у цябе сёння было 100
тысяч даляраў на твае асабі-
стыя даследаванні, куды ты іх
найперш уклаў бы і для чаго і
для каго выкарыстаў бы?
– Пытанне ... Ой, нават і не ве-
даю … Але думаю, жыў бы, як і
жыву. І пісаў бы, як пішу. Ну, нейкія
жыццёвыя праблемы вырашаліся б
лягчэй. І шмат чаго набыў бы для
лідскіх музеяў, для сваіх даследа-
ванняў.
Як да тваёй даследчай твор-
часці адносяцца лідзяне і мя-
сцовыя чыноўнікі?
– Звычайна. Чыноўнікі не пера-
шкаджаюць. Лідзяне (некаторыя)
нават чытаюць. Я ўжо казаў, што ў
прынцыпе, пішу, таму што мне са-
мому цікава, раблю гэта для сябе.
Эгаіст такі. Ну, а калі камусьці гэта
таксама цікава, дык і добра.
Над чым працуеш сёння, калі
гэта не сакрэт?
– Непасрэдна ў гэтыя тыдні? Ну
вось учора паслаў у новы нумар ча-
сопіса „Лідскі летапісец” некалькі
тэкстаў. Дапісваю другі артыкул
пра раней невядомага апошняга
беларускага базыльяніна а. Кірыла
Летаўта, там яшчэ шмат цікавага.
Падрыхтаваў пераклад цікавейша-
га артыкула Ул. Талочкі, дапісваю
дакументальную аповесць пра Ля-
бёдку Іваноўскіх і фрагмент яе паві-
нен быць хутка надрукаваны. Пад-
рыхтаваў да друку вялікія ўспамі-
ны ўніятаў-пакутнікаў 19 стагоддзя
– гэта будзе сенсацыйная бомба. Ну,
і яшчэ ўсялякае, рознае, цікавае і,
спадзяюся, карыснае.
Гутарыў
Сяргей Чыгрын ■
Гутарка
Станіслаў Суднік, Леанід Лаўрэш і Міхась Скобла

19. 19 IX.2019Czasopis
n
IX.2019 19Czasopis
n
►
Рэпартаж
Басовішча будзе жыць.
Месца сустрэчы старых сяброў
Пра Басовішча заўсёды было няпроста даведацца ў
Беларусі. Ні табе вялікіх афішаў на вуліцах гарадоў, не
рэкламы на тэлебачанні ці ў фэйсбуку. Басы заўсёды
былі чымсьці сакральным, чымсьці, што перадаецца вы-
ключна вусна. Нібыта элітарны клуб, масонская ложа.
Трапіць лёгка, даведацца складана.
Я аніколі не задумвалася, што дзесьці вельмі блізка ад
беларускай мяжы можна паслухаць цудоўную музыку,
пагутарыць з прыемнымі людзьмі і адчуць сябе „воль-
ным” чалавекам. Задумалася толькі ў мінулым годзе, але
патрапіць з-за бюракратычных прычын не атрымалася.
А ў гэтым годзе, калі ўжо арганізатары з Беларускага
аб‘яднання студэнтаў абвясцілі, што гэтыя „Басы” бу-
дуць апошнімі, стала відавочным – ехаць трэба.
Чатыры гадзіны дарогі з Менску да мяжы, потым
яшчэ дзве на мяжы, і яшчэ зусім трошкі да Гарадка
– і вось мы на месцы. Хоць мы і прыехалі ледзь не за
Радасць, шмат піва, песні Вольскага і Крамы, сустрэчы старых сяброў... Басовішча, фе-
стываль, які амаль 30 гадоў быў для беларусаў больш чым проста музыкай.„Басы”ста-
лі сапраўднай гісторыяй, культам. Але ўсе добрыя рэчы заканчваюцца і гэтае, 30-ае па
ліку Басовішча, мусіць стаць апошнім. Прынамсі, у тым выглядзе, якім мы яго ведаем
і памятаем.
Ксенія Тарасэвіч
Хаця б у нашых сэрцах
Лявон Вольскі – класіка Басовішча

20. 20 IX.2019Czasopis
n
20 VI.2019Czasopis
n
Рэпартаж
17 гадзін да афіцыйнага пачатку фестывалю, на месцы
было ўжо шматлюдна. Адразу на ўваходзе на пляцоў-
цы сядзіць кампанія маладзёнаў, якія на гітары іграюць
песні гурта „Кіно”. Трошкі далей, ужо каля намётаў, ін-
шая суполка павесіла ліхтарыкі на дрэвы і, папіваючы
піва, размаўляюць пра тое-сёе.
Пакуль што няма сцэны, з якой у бліжэйшыя два дні
будзе грукатаць музыка. Няма ланцужкоў з ежай, куды
ўсе будуць бегаць сілкавацца. Але ўжо цяпер да мяне
падыходзяць знаёмыя, вітаюцца, працягваюць бутэлеч-
ку піва… Вось, падаецца, вось яна, тая самая славутая
атмасфера Басоў, дзеля якой і прыязджаюць сюды ты-
сячы маладзёнаў.
Ці сапраўды гэта фестываль
„беларускай моладзі”?
Колькі людзей прыехала на Басовішча, сказаць цяжка.
На полі дакладна стаіць больш за 100 намётаў. Яшчэ
прыкладна столькі ж паабапал дарогі ды ў суседнім
лесе. Складаецца ўражанне, што палякаў на фесты-
валю ўсё-ткі паболей. Прынамсі, менавіта польскую
мову можна пачуць найчасцей. Супрацоўнікі фесты-
валю (ахова і кейтэрынг) па-беларуску ці па-руску не
вельмі разумеюць. Працуе польская ці ангельская. І гэта
сапраўды фестываль „беларускай моладзі”?
У гэтым годзе апроч выступаў музыкаў, быў аргані-
заваны кінапрагляд, беларуская інтэлектуальная гульня
і нават панельная дыскусія пра ролю і лёс Басовішча.
Фестываль, які заўсёды вылучаўся сваім музычным кан-
серватызмам (чытай, заўсёды Вольскі, Крама і Dzieciu-
ki), меў паўнавартасны развітальны дзіджэй-сэт. А на
развітанне ўсе арганізатары Басовішча выйшлі і заспа-
вялі „Простыя словы”.
Праграма, ці як зараз модна казаць, лайн-ап на разві-
тальным Басовішчы падабралася той, што трэба. Кла-
січныя Лявон Вольскі, Крама, :B:N выступалі поруч з
моднымі Naviband, свабодным рэгі па-руску Bez.Not і
шаманскай музыкай польскага гурта Żywiołak. А ад-
20 IX.2019Czasopis
n
Naviband – модны беларускі гурт
Dzieciuki
►

21. 21IX.2019Czasopis
n
►
21IX.2019Czasopis
n
нымі з пераможцаў конкурсу маладых музыкаў стаў
сінт-поп дуэт з Менску luty sakavik. Яны пагаджаюц-
ца з меркаваннем, што Басовішча – гэта хутчэй старая,
олд-скульная гісторыя. Але недаацэньваць яго ролю для
беларускай музыкі будзе памылкай.
„Басовішча – гэта важны праект для беларускай куль-
туры, але ён мусіць перафарматавацца. Мусіць адбыцца
перагляд мэтаў фестывалю. Басовішча вельмі адстала
ў арганізацыйным плане, падачы. А гэта зараз неаб-
ходна для паўнавартаснага фестывалю. Гаворка не ідзе
пра аплату карткай ці душавыя кабінкі. Я маю наўвазе
рэкламу, прыцягненне людзей”, – гаворыць удзельнік
гурту luty sakavik Эрык Арлоў-Шымкус. – „Арганіза-
тары мусяць вызначыцца, ці проста гэта музычны фе-
стываль альбо ён нясе за сабой культурніцка-нацыя-
нальную канцэпцыю”.
Мары пра працяг Басоў
Яўген з Менску не прапусціў аніводнае Басовішча з
2004 года. Такі графік атрымлівалася падтрымліваць без
вялікіх складанасцяў: літаральна, само атрымлівалася,
што не здаралася нейкіх аўралаў і не накладаліся нейкія
іншыя важныя падзеі, якія б ён не мог прапусціць.
„На Басах унікальная для фэстаў атмасфера, якая
прыцягвае людзей нават з іншых краінаў. Для мяне
гэта ў першую чаргу не музычны фэст, а мажлівасць
сустрэць старых знаёмых і сяброў, а таксама пазнаёміц-
ца з новымі людзьмі. Карацей, людзі – галоўны капітал
Басоў”, – кажа Яўген.
Аматар фестывалю лічыць, што вельмі кепска, што
ягоная гісторыя сканчаецца. Па-першае, доўгі час Ба-
совішча быў адзіным фестывалем у Беларусі, дзе маглі
выступаць беларускія музыкі. Па-другое, ён кажа, што
ў фэсту ёсць велізарны патэнцыял.
„Мажліва, яму патрэбны нейкі новы вектар развіцця,
але згортваць праект – такое сабе рашэнне. Хочацца ве-
рыць, што Басы ўсё-такі будуць і далей, бо гэта важнае
для многіх месца сустрэчаў. Думаю, што нават без тра-
Атмасфера Басовішча – незабыўная
Панельная дыскусія пра ролю і лёс Басовішча