Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі, літаратуры і мастацтва, месца чалавека ў свеце. Форум думкі беларусаў і ўсіх тых, каму блізкая беларуская тэматыка. Пазіцыі аўтараў тэкстаў не заўсёды адпавядаюць пазіцыям рэдакцыі. Не публікуюцца матэрыялы, якія прапагандуюць камунафашызм, расізм, нацыянальную варожасць.
2. Тыдзень беларускага тэатру і кіно
ў Гданьску (стар. 11)
ЛюбімыяжанчыныВалянцінаТаўлая
(стар. 28)
У НУМАРЫ
14 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за V 2019)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
Басовішча 2019 – апошняе? (стар. 5)
Паніхіда за ахвяр польскага
падполля ў новай капліцы (стар. 6)
Паломніцтва праваслаўнай моладзі
на Святую Гару Грабарку прайшло
ўжо 40-ы раз (стар. 7)
Przejazdem przez miejsce
kaźni (стар. 9)
11 ПРЭЗЕНТАЦЫІ
Тыдзень беларускага тэатру і кіно
ў Гданьску
14 УСПАМІН
Успамінаю чыгунку і вакзал
у Плянце
16 ESEJ
Patriotyzm i matriotyzm (cz. 1)
19 ГУТАРКА
Станіслаў Суднік:
„Я прывык рабіць усё сам...”
25 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў чэрвені
26 ПАРАЛЕЛІ
Пайду на выбары ў свой
Парламент
28 ЛЁСЫ
Любімыя Жанчыны Валянціна
Таўлая)
32 SYLWETKA
Białowieskie filmy
Beaty Hyży-Czołpińskiej (cz. 1)
34 PA PROSTU
Kraj„prostaj movy”
35 VSPOMINKI
Môj čeśki film
11. Koty ni sobaki
37 ДЛЯ ДЗЯЦЕЙ
НАСЦЕНГАЗЕТА
39 RECENZIJA
Puščanskaja elehija
Michała Andrasiuka
40 RECENZJE
Orzeszkowo 14
Na okładce: nieczynna stacja kolejowa
Planta k. Narewki, 2011 r. (rok później
budynek dworca został rozebrany).
Fot.KrzysztofKundzicz(wikimedia.org)
Пайду на выбары ў свой Парламент
(стар. 26)
3. 3VI.2019Czasopis
n
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактар
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ынікі травеньскіх выбараў у Еўрапарламент
выразна паказалі, што ў Польшчы фарміруец-
ца двухпартыйная палітычная сістэма. Так як у
ЗША ці ў Англіі, дзе за ўладу здаўна змагаюцца ў прак-
тыцы толькі дзве партыі. У Польшчы дэмакратычны
працэс – запачаткаваны трыццаць гадоў таму славутымі
выбарамі 4 чэрвеня 1989 г. – давёў да сфармавання двух
вялікіх палітычных блокаў, прытым абодвух правых.
Гэта кіруючая партыя Права і Справядлівасць, якая ра-
шуча выйграла выбары ў Еўрапейскі парламент, і па-
клікана з ініцыятывы Грамадзянскай платформы Еўра-
пейская кааліцыя. Яны разам прыцягнулі да сябе ажно
85 прац. электарату.
Такая двухвектарная сістэма вельмі ўскладняе нам,
беларусам, мець сваіх прадстаўнікоў вышэй чымсьці ў
ваяводскім сейміку. І як паказвае жыццё, штораз цяжэй
мець нам рэальны ўплыў на ўладу. Хаця галасы нашых
выбаршчыкаў у агульным разліку, безумоўна, яшчэ ма-
юць пэўнае значэнне, то і так гэтага мала, каб прабіц-
ца камусьці з нашых у вялікую палітыку. Тым больш
у рады кіруючай краінай партыі. Дарэчы, на спісках
Права і Справядлівасці нашых кандыдатаў надалей не
было. Апазіцыйная Еўрапейская кааліцыя на гэты раз
таксама нікога такога не ўключыла ў свае рады. Канды-
даты ў Еўрапарламент, якія звярталіся крыху да бела-
рускай меншасці, былі толькі на спісках маргінальных,
як аказваецца, партый. Гэта бяльшчане – сацыёлаг Се-
вярын Пракапюк з партыі левых Разам і лекар Тамаш
Ляўчук з Вясны Роберта Бедроня.
Усё такі травеньскія выбары сталі для нас пераломны-
мі, паколькі беларусы і праваслаўныя даволі шмат гала-
соў аддалі на Права і Справядлівасць. Такога дагэтуль
не бывала. У папярэдніх выбарах у гмінах і гарадах, дзе
пражывае наша меншасць, заўсёды рашуча выігрывала
найперш лявіца (СЛД), а пасля Грамадзянская платфор-
ма. Цяпер на ПіС прагаласавала ў сярэднім ажно 30-40
прац. беларусаў і праваслаўных. У дзвюх гмінах – Дубі-
чах-Царкоўных і Кляшчэлях – партыя Качынскага нават
выйграла, набраўшы па 42 прац. галасоў. Грамадзянская
платформа выразна страціла падтрымку сярод нашага
насельніцтва. Яе кааліцыя рашуча выйграла толькі ў
гмінах Чыжы і Гарадок, набраўшы крыху больш за 50
прац. галасоў. Найбольш ва ўсім Падляшскім ваявод-
стве. У самім Беластоку кааліцыя набрала толькі сем
галасоў больш за ПіС. Выйграла дзякуючы галасам пра-
васлаўных, хаця, як відаць, далёка не ўсіх.
Што паўплывала на адмен палітычнага стаўлення
беларуска-праваслаўнага электарату? Гісторыя паказ-
вае, што наш народ – той просты люд – па сваёй нату-
ры ёсць праўладны – лаяльны да паноў, нават калі тыя
не вельмі свае. Нашы выбаршчыкі, што пераламаліся
ў сабе і цяпер прагаласавалі за ПіС, зрабілі так з увагі
на сацыяльную праграму гэтай партыі. Як ва ўсёй кра-
іне аказалі падтрымку за славутыя 500+, трынаццатую
пенсію і іншыя „плюсы” грошай з бюджэту краіны для
падбаўкі зарплаты ў некаторых прафесіях.
Безумоўна, ПіС з’яўляецца папулістычнай партыяй,
якую прытым цалкам падтрымлівае і ўвесь каталіцкі
касцёл. Інтэлектуальным элітам, людзям культуры, у
большасці гэта не даспадобы. Праблема, аднак у тым,
што кааліцыя вакол Грамадзянскай платформы не ёсць
для многіх чаканай палітычнай альтэрнатывай. Гэта
апазіцыйная цяпер партыя страціла падтрымку бела-
руска-праваслаўнага насельніцтва, бо наш электарат
расчараваўся тымі лібераламі, калі былі яны пры ўла-
дзе. Маўляў, беларусы і праваслаўныя заўсёды масава
галасавалі на „пэо”, а ўзамен завельмі нічога такога не
атрымалі. Наш рэгіён, як быў Польшчай „Б”, так і ёю
заставаўся, бо інвестыцыі ў інфраструктуру і эканаміч-
нае развіццё адбываліся найперш у цэнтральных і за-
ходніх рэгіёнах краіны, найбольш на захад ад Віслы.
Парадаксальна, сетка дарог значна палепшылася ў нас
толькі за часоў ПіС. Хаця ўжо і не вельмі ёсць каму па
іх ездзіць, бо наш рэгіён проста абязлюдніўся.
Пакуль, сапраўды ПіС рашуча выйграў у Польшчы
выбары ў Еўрапарламент. Але ў Бруселі яго прадстаў-
нікі апынуліся ў маргінальным коле. Не яны будуць
вызначаць накірункі палітыкі Еўразвязу. Для ПіС гэта
мае цяпер аднак другараднае значэнне. Бо ігра ідзе пе-
радусім за тое, каб утрымаць уладу пасля восеньскіх
парламенцкіх выбараў. Тут выйгрыш кіруючай партыі
не ёсць яшчэ пэўным. Усё будзе залежаць ад таго, якую
ПіС узяў урэшце нашы
галасы. На як доўга?
В
►
4. 4 VI.2019Czasopis
n
ЗАПІСЫ ЧАСУ (V.2019)
Наша хроніка
На Падляшшы
■W dniach 3-7 maja odbyła się XVI
edycja Podlasko-Poleskich Spo-
tkań w Tradycji „Tam po majo-
wuoj rosie”. Jak co roku w wy-
branych wsiach (tym razem były
to Topilec, Kożyno, Miedwieżyki,
Rogacze, Lewosze, Dasze, Koszki,
Gredele i Gregorowce) odtwarza-
no dawne wiejskie tradycje, zwią-
zane z majem i okresem po Wiel-
kanocy. W przedsięwzięciu wzięły
udział zespoły z Podlasia oraz go-
ście z Białorusi i Rosji. Organiza-
torem imprezy jest Stowarzyszenie
Muzeum Małej Ojczyzny w Studzi-
wodach.
■W dniach 5-7 maja nad Narwią nie-
opodal Plosek obył się międzynaro-
dowy plener malarski. Uczestniczy-
li w nim artyści z Polski (z Pracowni
Plastycznej „Atelier” z Bielska Pod-
laskiego) oraz z Kobrynia na Biało-
rusi. Poplenerową wystawę otwarto
24 maja w Bielskim Domu Kultu-
ry, który był organizatorem przed-
sięwzięcia.
■W dniach 6-11 maja odbył się 38.
Międzynarodowy Festiwal Haj-
nowskie Dni Muzyki Cerkiewnej
w Hajnówce. Wystąpiło na nim 27
chórów z Polski i zagranicy. Jury
pod przewodnictwem prof. dr hab.
Włodzimierza Wołosiuka przyzna-
ło nagrody w pięciu kategoriach -
chóry parafialne wiejskie, parafial-
ne miejskie, dziecięco-młodzie-
żowe, akademickie i chóry inne
(wyniki konkursu na stronie http:
//www.festiwal.cerkiew.pl.). Grand
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
праграму будзе мець кааліцыя Грамадзянскай платфор-
мы і хто яшчэ, апрача яе і ПіС, увойдзе ў Сейм. На жаль,
апазіцыя, ідучы ў Еўрапарламент, не мела праграмы.
Яе кампанія абапіралася толькі на сухіх лозунгах у
абароне заканадаўства і дэмакратыі. Тыя, што могуць
восенню памяняць яшчэ свой выбар, у тым ліку наш
беларуска-праваслаўны электарат, ад апазіцыі чакаюць
толькі запэўнення, што нічога з таго, што людзям даў
ПіС, не забяруць, а вернуць тое, што ім адабрана – гра-
мадска-палітычны плюралізм, вольныя ад дзяржаўнай
прапаганды публічныя медыя, нармальную пазіцыю
Польшчы ў Еўропе.
У восеньскіх парламенцкіх выбарах на спісках на-
пэўна будуць прадстаўнікі беларусаў і праваслаўных.
Вядома, што царкоўны Форум меншасцей Падляшша
зноў увойдзе ў рады выбарчага камітэта Грамадзянскай
платформы. Адным з кандыдатаў у Сойм з яе спіску
будзе Марэк Масальскі, дырэктар праваслаўнага мі-
ласэрнага асяродка Елеос у Беластоку. Кандыдаваць
у Сойм збіраецца таксама былы шматгадовы дэпутат
ад СЛД Яўген Чыквін, хаця яму ўжо пад семдзесят
гадоў.
Вельмі магчыма, што кандыдаты ад нашай менша-
сці знойдуцца ўрэшце на спісках аб‘яднанай правіцы
пад шыльдам ПіС. Выставіць іх найперш Пагадненне
Яраслава Говіна. Магчыма, адным з яго кандыдатаў на
Падляшшы будзе прафесар з інстытута права беластоц-
кага ўніверсітэта Яраслаў Матвеюк, які калісьці быў
ужо дэпутатам ад лявіцы (СЛД). У Бельску доўга віселі
яго плакаты з восеньскіх самаўрадавых выбараў, на якіх
адкрыта падтрымлівае ён кандыдатаў ПіС. Гаворыцца,
што са спіску правіцы кандыдаваць у Сейм можа так-
сама яго ўніверсітэцкі калега, праф. Антон Мірановіч,
вядомы беларускі гісторык. Ад Пагаднення Яраслава
Говіна кандыдатам у дэпутаты напэўна будзе цяперашні
дэпутат Сейму Мечыслаў Башко. Гэты палітык адкрыта
падкрэслівае свае „экумэнічныя” каталіцка-праваслаў-
ныя карані. ■
►
ФотаАгнешкіЦіханюк
18 траўня Беларускі музей у Гайнаўцы чарговы раз уключыўся ў акцыю
„Ноч музеяў”. Каб у начной сцэнерыі аглянуць пастаянныя і часовыя экс-
панаты і выставы, апрача гайнавян прыбылі таксама турысты з Польшчы,
францыі і Беларусі. Дадатковым атракцыёнам вечара быў канцэрт гурта
Dawid Szymczuk Band
5. 5VI.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Prix zdobył chór KijowskiejAkade-
mii Duchownej (dyrygent o. archi-
mandryta Roman Podłubniak). Or-
ganizatorami festiwalu są Społecz-
ny Komitet Organizacyjny oraz
Stowarzyszenie „Miłośnicy Muzy-
ki Cerkiewnej”. Honorowy patro-
nat nad wydarzeniem objął Prezy-
dent RP Andrzej Duda.
■11 maja na Rynku Kościuszki w Bia-
łymstoku odbył się wernisaż wysta-
wy „15 lat OrthPhoto. Prawosławie
w obiektywie”, przygotowanej z
okazji 15-lecia działalności serwisu
www.orhphoto.net. Ponad dwadzie-
ścia plansz znalazło się na głównym
rynkumiastaoraznaogrodzeniucer-
kwi katedralnej św. Mikołaja. Przed-
sięwzięcie zostało dofinansowane ze
środków Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Podlaskiego i Miasta
Białegostoku.
■W dniach 15-19 maja odbył się do-
roczny Międzynarodowy Festiwal
Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka” w
Białymstoku. Wystąpiło na nim 25
chórów z całego świata. Międzyna-
rodowe jury pod przewodnictwem
wybitnego polskiego kompozyto-
ra prof. Romualda Twardowskiego
przyznało nagrody w pięciu katego-
riach – chórów parafialnych, ama-
torskich świeckich, dziecięco-mło-
dzieżowych, uczelni muzycznych i
chórów zawodowych (wyniki kon-
kursu na stronie http://festiwal-
hajnowka.pl/). Festiwal jest orga-
nizowany przez Fundację „Muzy-
ka Cerkiewna”. Wydarzenie hono-
rowym patronatem objął prezydent
RPAndrzej Duda, prezydent Białe-
gostoku Krzysztof Truskolaski, zaś
patronatem artystycznym Krzysztof
Penderecki.
■W dniach 20-26 maja w Białymsto-
ku odbyła się 34. edycja Dni Sztuki
Współczesnej. Podczas tej dorocz-
nej imprezy, łączącej różne formy
twórczości, prezentującej niezależ-
ny teatr, film, muzykę i sztukę, wy-
stąpili artyści z Polski i zagranicy,
w tym z Białorusi. Organizatorem
wydarzenia jest Białostocki Ośro-
dek Kultury.
■W dniach 20-26 maja gościła na
Podlasiu 33-osobowa delegacja z
Białorusi, która przyjechała w ra-
mach wizyty studyjnej organizo-
wanej przez Biuro Programu Na-
rodów Zjednoczonych ds. Rozwo-
ju (UNDP) w Mińsku, Urząd Mar-
szałkowski Województwa Podla-
skiego oraz Fundację Solidarno-
ści Międzynarodowej. Białoruscy
goście spotkali się z władzami wo-
jewództwa oraz przedstawicielami
Басовішча 2019 – апошняе?
19-20 ліпеня ў Барыку ў Гарадку пройдзе юбілейны, 30-ы па ліку, Фе-
стываль музыкі маладой Беларусі „Басовішча”. 19 траўня арганізатары
з Беларускага аб’яднання студэнтаў паведамілі, што будзе гэта апошні
фестываль, арганізаваны БАСам (з самога пачатку, з 1990 г.). На старон-
цы ў фейсбуку адначасова напісалі, што „пакуль няма іншай арганізацыі,
якая пераняла б гэтую ініцыятыву”.
Такое рашэнне студэнтаў не здзіўляе, калі глядзець на тое, як сама-
тужна і спантанна заўсёды праводзілася „Басовішча”. Гэты фестываль
хутка ператварыўся ў вялікую беларускую рок-імпрэзу. Тымчасам яго
арганізацыя ўвесь час абапіралася на валанцёрах. Бюджэт фестывалю заў-
сёды быў невялікі, паколькі галоўныя грошы гэта датацыя Міністэрства
ўнутраных спраў і адміністрацыі. Кошты імпрэзы раслі, а яна аставалася
на нязменным а то і штораз меншым узроўні фінансавання. Іншых спон-
сараў знайсці было вельмі цяжка. Трэба было ратавацца зборам сродкаў
у інтэрнэце. У гэтым годзе толькі ў такі спосаб удалося сабраць неаб-
ходную суму 15 тыс. зл.
Заяўляючы пра спыненне арганізавання Басовішча Беларускае
аб’яднанне студэнтаў замыкае пэўна і існаванне самой арганізацыі.
БАС даўно ператварыўся ў вузкае таварысцкае кола сяброў, якое, праў-
да, мянялася, але заставалася нешматлікім. Яго сябры жылі папраўдзе
толькі Басовішчам. Відаць няма ўжо каму дзейнічаць у БАСе і аргані-
заваць Басовішча.
З’явілася аднак неафіцыйная інфармацыя, што сёлетні выпуск фесты-
валю ўсё ж такі не стане апошнім. Зрадзілася думка, каб паклікаць аднай-
менны з фестывалем фонд. У арганізацыйны фармат маглі б уключыцца
таксама Радыё Рацыя і тэлеканал Белсат.
Тымчасам 24 траўня ў мінскім клубе Берлін адбылося „Адборышча”
для маладых гуртоў з Беларусі на конкурсную частку сёлетняга „Басо-
вішча”. Журы вызначыла пяцёх выканаўцаў. Гэта гурт Atesta з 14-гадо-
вай вакалісткай, кабарэ-бэнд BarRokka, Harmonix College, поп-рокавая
Paulinn і новы праект паэта Уладзя Лянкевіча luty sakavik.
Вядома, што на сцэне „Басовішча” выступяць вядомыя гурты, як Дзе-
цюкі, Лявон Вольскі ці легендарная Крама.
►
6. 6 VI.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
samorządów z całego regionu. Te-
matem wiodącym wizyty był „Roz-
wój terytorialny, zarządzanie pro-
jektami i planowanie w oparciu o
udział społeczeństwa w UE: naj-
lepsze doświadczenia Polski”, któ-
ry realizowany jest w ramach pro-
gramu finansowanego przez UE
– „Wsparcie rozwoju lokalnego w
Republice Białorusi”.
■22 maja w Książnicy Podlaskiej im.
Łukasza Górnickiego w Białymsto-
ku, w ramach cyklu „Środy Literac-
kie”, odbyło się poświęcone książ-
ce „Białoruski Tristan” spotkanie
z prof. Lilią Citko z Uniwersyte-
tu w Białymstoku. Jest ona autor-
ką tłumaczenia na język polski bia-
łoruskiej wersji legendy o rycerzu
Tristanie, będącej częścią kodek-
su z XVI i XVII wieku, przecho-
wywanego w zbiorach Biblioteki
Raczyńskich w Poznaniu, która
postanowiła wydać wspomniane
tłumaczenie. Cały zabytkowy ko-
deks stanowi jedną z pereł zbio-
rów biblioteki, a jego najcenniej-
szy fragment, tzw. Białoruski Tri-
stan, został w 2014 r. wpisany na
Polską Listę Krajową Programu
UNESCO.
■23 maja w Muzeum Rolnictwa im.
ks. Krzysztofa Kluka w Ciecha-
nowcu otwarto wystawę „Białoru-
skie stroje ludowe”. Jest to wspól-
ne przedsięwzięcie tej placówki
z Białoruskim Państwowym Mu-
zeumArchitektury Narodowej i Ży-
cia Codziennego, z którego zbiorów
pochodzą eksponaty prezentowane
w Ciechanowcu.
■W dniach 23-26 maja w Bielsku
Podlaskim trwały V Dni Kultu-
ry i Piśmiennictwa Słowiańskiego
PROLOG. W ich ramach odbyły się
m.in. międzynarodowa konferencja
historyczno-kulturowa „Podlasie,
Polesie, Grodzieńszczyzna”, wysta-
wa fotografii „Tam, gdzie Pulwa i
Leśna wpadają do Bugu”, koncerty,
promocje książek. Uczestnicy PRO-
LOGU mogli też wziąć udział w Li-
turgii w cerkwi Opieki Matki Bo-
żej w Bielsku Podlaskim, z udzia-
łem serbsko-bizantyńskiego chóru
im. Moisieja Petrowicza z Belgra-
du. Organizatorami przedsięwzięcia
byli Stowarzyszenie Muzeum Ma-
łej Ojczyzny w Studziwodach, pa-
rafia prawosławna Zaśnięcia Boga-
rodzicy w Bielsku Podlaskim i spo-
łeczność wsi Kotły.
■W dniach 24-26 maja odbyła się ju-
bileuszowa 40. Ogólnopolska Pas-
chalna Pielgrzymka Młodzieży Pra-
wosławnej na Świętą Górę Gra-
barkę. Jest to najważniejsze wy-
darzenie organizowane przez Za-
rząd Centralny Bractwa Młodzie-
ży Prawosławnej w Polsce. Obec-
ny na Świętej Górze Grabarce me-
tropolita warszawski i całej Polski
Sawa z okazji jubileuszu odznaczył
Bractwo Młodzieży Prawosławnej
w Polsce Orderem Równej Apo-
stołom Marii Magdaleny II stop-
nia. Czyt. str. 7
■23 maja młody obywatel Danii prze-
kroczył nielegalnie polsko-białoru-
ską granicę, spacerując po torach od
strony Kuźnicy Białostockiej. Zdo-
łał przejść około stu metrów, nim
został zatrzymany przez białoru-
skich pograniczników. Duńczyk za-
mierzał na piechotę dojść do Miń-
ska, przy sobie miał mapy Białoru-
si i Rosji oraz paszport, który swo-
ją ważność stracił dwa lata temu.
Odważny spacerowicz odpowie za
złamanie zasad przekraczania gra-
nicy Białorusi.
У Польшчы
■17 maja w warszawskim klubie Pro-
gresja odbył się koncert, na którym
wystąpił Siarhiej Michałok w towa-
►
Паніхіда за ахвяр польскага
падполля ў новай капліцы
22 траўня жыхары вёскі Патока ў гміне Міхалова і іх нашчадкі чац-
вёрты раз сабраліся на месцы, дзе калісь была царква, каб памаліцца за
бязвінных ахвяр жудасных падзеяў у 1945 г. Тады – 16 траўня – салда-
ты польскага ўзброенага падполля пад камандаваннем маёра Зыгмунта
Шэндзеляжа (псеўданім Лупашка) расстралялі чатырох жыхароў Патокі.
Праз пару дзён – 22 траўня – спалілі вёску, у пажары згінулі трое дзяцей,
праз два дні памёр яшчэ абгарэлы мужчына. 74 гадавіна гэтых злачын-
стваў адзначалася паніхідай у новай капліцы, якую на месцы калісьняй
царквы пабудаваў прадпрымальнік Андрэй Шум.
7. 7VI.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
rzystwie muzyków ze swojego pro-
jektu Lapis-98. Wykonywano naj-
większe przeboje zespołu Lapis
Trubieckoj. Następne koncerty La-
pis-98 zaplanowano we Wrocła-
wiu, Pradze, Poznaniu, Krakowie
i Paryżu.
■21 maja krakowski sąd okręgowy
prawomocnym wyrokiem wymie-
rzył kary więzienia dwóm Białoru-
sinom, oskarżonym o znieważenie
miejsca pamięciAuschwitz oraz za-
bicie owcy. Adam B. spędzi w wię-
zieniu rok a Mikita W. osiem mie-
sięcy. Orzeczono wobec nich tak-
że m.in. kilkuletni zakaz posiada-
nia zwierząt. Pozostali oskarże-
ni – uczestnicy zdarzenia – zosta-
li skazani na grzywny w wysoko-
ści 7,5 tys. zł. Sprawa dotyczy wy-
darzeń z 2017 r., kiedy kilkanaście
młodych osób – Polacy, Białorusi-
ni i obywatel Niemiec – rozebrało
się do naga przed bramą główną by-
łego niemieckiego obozu i brutal-
nie zabiło owcę, zadając jej kilka-
naście ciosów nożem. Na wieńczą-
cym bramę napisie „Arbeit macht
frei” zawieszona została płachta ze
słowem „Love”.
■27 maja w Łazienkach Królew-
skich w Warszawie wręczono na-
grody w konkursie na na Wydarze-
nie Muzealne Roku Sybilla 2018.
Grand prix przyznano MuzeumAr-
chitektury we Wrocławiu za ubie-
głoroczną wystawę Leona Tarase-
wicza. Wówczas artysta zaprezen-
tował swą twórczość z czasów od
ukończenia studiów w warszaw-
skiej ASP w 1984 roku po kompo-
zycje przestrzenne z ostatniej de-
kady, a także zalał różnokoloro-
wą farbą ogrodowe ścieżki przy
muzeum.
■W Warszawie ukazał pierwszy peł-
ny album z rapem, w którym utwo-
ry wykonywane są w języku biało-
ruskim. Jego autorem jest mieszka-
jący w stolicy białoruski artysta o
pseudonimie Gleboki Smak, czy-
li Gleb Chamutou. Tytuł albumu:
„Drenny ton”.
У Беларусі
■30 kwietnia z funkcji ambasadora
Federacji Rosyjskiej w Mińsku zo-
stał odwołany Michaił Babicz. Na
stanowisku utrzymał się jedynie
dziewięć miesięcy. Stało się to po
wypowiedzi Babicza, w której de-
zawuował prezydenta Aleksandra
Łukaszenkę i sugerował, że Biało-
Паломніцтва праваслаўнай моладзі на Святую
Гару Грабарку прайшло ўжо 40-ы раз
Брацтва праваслаўнай моладзі зладзіла саракавую
па чарзе пілігрымку на Святую Гару Грабарку. Прай-
шла яна 24-26 траўня, удзел прыняло ў ёй каля 500
маладых вернікаў з усяе Польшчы, найбольш, вядо-
ма, з Падляшша. На працягу трох дзён яны супольна
маліліся і працавалі ў карысць мясцовага жаночага
манастыра.
Першае такое паломніцтва было ў 1980 г. Галоўным
яго ініцыятарам быў пакойны ўладыка Іерамія. Тады
прыняло удзел каля 70 маладых людзей. Гэтыя піліг-
рымкі ў наступных гадах разрасталіся. Бывала, што на
Святую Гару Грабарку прыязджала нават звыш трох
тысяч удзельнікаў. У праграме калісь быў адведзены
беларускі вечар ля вогнішча, дзе пад гітару моладзь
спявала „нашы” песні.
У гэтым годзе згодна з традыцыяй у памяць духоў-
най сустрэчы быў пастаўлены вялікі драўляны крыж.
Прысутны быў таксама мітрапаліт Сава, які з нагоды
юбілейнай пілігрымкі яе арганізатара – Брацтва пра-
васлаўнай моладзі – адзначыў Ордэнам Марыі Маг-
даліны ІІ-ой ступені.
iSokolka.eu
►
8. 8 VI.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ruś jest jedynie rosyjskim okręgiem
federalnym, a nie niezależnym pań-
stwem. Na jego słowa ostro zare-
agował białoruski MSZ. Jego rzecz-
nik prasowy stwierdził, że ambasa-
dor nie dostrzegł różnicy pomiędzy
niezależnym państwem a rosyjskim
okręgiem federalnym.
■1 maja, jak co roku, obchodzono w
Białorusi Święto Pracy. Od lat obo-
wiązuje stała formuła świętowania
– piknik na miejskich skwerach z
darmowym poczęstunkiem, kon-
certami i zabawami dla dzieci. W
mińskim parku im. Zwycięstwa na
oficjalnych obchodach Święta Pra-
cy zebrało się ponad pięć tysięcy
osób, głównie pracowników pań-
stwowych zakładów pracy.
■2 maja w dawnej szkole muzycz-
nej w Śmiłowiczach pod Mińskiem
otwarto odnowione Muzeum Stani-
sława Moniuszki. To w tej miejsco-
wości 200 lat temu kompozytor zo-
stał ochrzczony. Moniuszko urodził
się 5 maja w rodzinnym majątku w
Ubielu, oddalonym 15 km od Śmi-
łowicz. Dzięki grantowi z Unii Eu-
ropejskiej i Programu ONZ ds.
Rozwoju władzom lokalnym uda-
ło się odnowić budynek i umieścić
w nim nową ekspozycję.Wceremo-
nii otwarcia muzeum wzięli udział
przedstawiciele białoruskiego mi-
nisterstwa kultury, władz obwo-
du mińskiego, a także polscy dy-
plomaci.
■W dniach 2-4 maja w Mińsku oby-
ła się XXIII edycja wystawy „Me-
dia na Białorusi”. Po raz pierwszy
uczestniczyli w niej przedstawicie-
le niezależnych mediów. Białoru-
skie Stowarzyszenie Dziennikarzy
(BAŻ)przygotowałostoisko,naktó-
rym mogły zaprezentować się takie
tytuły jak Narodnaja Wola, Nasza
Niwa, Nowy Czas, portale Tut.by i
Naviny.by. Ogółem swoje ekspozy-
cje przygotowało ponad pięćdziesię-
ciu uczestników (ogólnokrajowe ty-
tuły prasowe i państwowe stacje te-
lewizyjne, gazety obwodowe i rejo-
nowe, wydawnictwa, biura prasowe
różnych resortów).
■KGB zatrzymało byłego szefa
ochrony prezydenta Łukaszenki, a
potemwiceprzewodniczącegoRady
Bezpieczeństwa Białorusi Andreja
Uciuryna. Miał on zostać przyłapa-
ny, gdy odbierał łapówkę w wyso-
kości 148 600 dol. od rosyjskiej fir-
my – zapłatę za nielegalne działa-
nie na rzecz jej interesów na tery-
torium Białorusi. W mediach (tak-
że rosyjskich) pojawiły się spekula-
cje, że zatrzymany współpracował
z rosyjską FSB.
■7 maja obchodzono w Białorusi Ra-
daunicę – doroczne wiosenne świę-
to pamięci zmarłych, przypadające
w drugim tygodniu po prawosław-
nej Wielkanocy. Święto wywodzi
się z czasów przedchrześcijańskich
i wciąż jest powszechnie praktyko-
wane – tego dnia odwiedza się gro-
by bliskich, przynosi kwiaty, spoży-
wa posiłki, a nawet pije alkohol na
cmentarzach.
■7 maja minęło 20 lat od pierwsze-
go zaginięcia białoruskiego opo-
zycjonisty. W 1997 r. bez wieści
zniknął Juryj Zacharanka – były
szef MSW. Następnie przepadli bez
wieści Wiktar Hanczar, lider opo-
zycji, Anatol Krasouski, sympaty-
zujący z opozycją biznesmen oraz
Dzmitry Zawadski, pochodzący z
Mińska operator rosyjskiej telewi-
zji ORT. Do dziś nie udało się od-
naleźć ciała żadnego z porwanych.
Białoruscy opozycjoniści, nieza-
leżni dziennikarze i obrońcy praw
człowieka w swoich śledztwach
próbowali dowieść, że porwań i
zabójstw dokonywali członkowie
tzw. szwadronów śmierci, czy-
li żołnierze z elitarnych jednostek
specnazu, którzy wcześniej z pole-
cenia Łukaszenki likwidowali bia-
łoruskich gangsterów.
■9 maja obchodzono uroczyście
Dzień Zwycięstwa. Główne uroczy-
stości, z udziałem prezydenta Łu-
kaszenki i weteranów wojennych,
odbyły się w Mińsku. Tegorocz-
nym uroczystościom nie towarzy-
szyła tradycyjna defilada wojsko-
wa. Wieczorem mieszkańcy stoli-
cy mogli jednak podziwiać pokazy
sztucznych ogni.
■Prezydent Łukaszenka podpisał de-
kret „O dodatkowych środkach w
walce z korupcją”, zgodnie z któ-
rym kary za łapówkarstwo będą
jeszcze sroższe. Nowe prawo nie
przewiduje ani przedterminowego
zwolnienia z więzienia, ani możli-
wości złagodzenia kary.
25 траўня ў Дуброве-Беластоцкай Беларускае грамадска-культурнае та-
варыства распачало цыкл сёлетніх беларускіх фэстаў. Выступілі калекты-
вы: мясцовы Ad Rem (на здымку), Світанак з Беластока, Анімата з Нарвы і
Перапёлка з Гайнаўкі
iSokolka.eu
►
9. 9VI.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►
■15 maja w Muzeum Literatury Mak-
sima Bogdanowicza w Mińsku od-
było się spotkanie promocyjne,
poświęcone dwóm książkom wy-
danym przez Radę Programową
Tygodnika Białorusinów w Pol-
sce „Niwa”. Prezentowano „Po-
unię” Michała Androsiuka oraz
zbiór wierszy Nadziei Artymowicz
„Krajobraz z niewidoczną pomył-
ką”, przetłumaczony na język pol-
ski przez Marcina Rębacza.
■16 maja w Teatrze Wielkim Opery
i Baletu w Mińsku odbył się kon-
cert, będący kulminacją białoru-
skich obchodów dwusetnej roczni-
cy urodzin Stanisława Moniuszki.
Na scenie wystąpili polscy i biało-
ruscy artyści, którzy wykonali naj-
bardziej znane utwory kompozyto-
ra. W koncercie uczestniczyli m.in.
polski wiceminister spraw zagra-
nicznych Marcin Przydacz, Wal-
demar Dąbrowski, dyrektor Opery
Narodowej w Warszawie oraz bia-
łoruska wiceminister kultury Nata-
lia Karczeuska. Tydzień później ju-
bileuszowy koncert orkiestry Bia-
łoruskiej Filharmonii Państwowej
w Mińsku poprowadził wybitny
polski dyrygent Antoni Wit. Naj-
bardziej znane utwory Stanisława
Moniuszki wykonywał solista Te-
atru Wielkiego w Warszawie Rafał
Bartmiński.
■22 maja w Brześciu uroczyście po-
chowano szczątkiponad 1200 Ży-
dów, zamordowanych przez nazi-
stów w 1942 r. w miejscowym get-
cie. Pogrzeb odbył się na Cmenta-
rzu Północnym w Brześciu z udzia-
łem miejscowych władz, przedsta-
wicieli organizacji żydowskich,
delegacji z Izraela i dyplomatów.
Do odkrycia masowego grobu w
styczniu br. doszło przypadkiem –
w trakcie budowy budynku miesz-
kalnego w centrum miasta.
■24 maja prezydent Aleksander Łu-
kaszenka po raz pierwszy odwiedził
Kuropaty – miejsce kaźni dziesiątek
(bądź setek) tysięcy Białorusinów,
rozstrzelanych tu w czasach stali-
nowskich. Białoruski przywódca
„wskoczył” tam, jak podano, prze-
jazdem, przy okazji sprawdzania re-
zultatów prac porządkowych i za-
gospodarowywania terenów wo-
kół obwodnicy Mińska. Niedawno
z jego polecenia las otoczono siatką,
a pracownicy leśni wyrwali krzyże,
które w 2018 r. aktywiści postawili
wokół Kuropat. Czyt. obok
■270-435 mln dol. straci do koń-
ca tego roku Białoruś z powodu
zanieczyszczonej rosyjskiej ropy
– oszacowała jedna z rosyjskich
gazet. Białoruska strona zaś same
koszty naprawy zniszczonych in-
stalacji w rafinerii w Mozyrzu oce-
niła na 30 mln dol. Wprawdzie
władze rosyjskie obiecały rekom-
pensaty wszystkim, którzy ponie-
śli straty, ale zastrzegły zarazem,
Міхась Андрасюк і Яўген Вапа падчас сустрэчы ў Літаратурным музеі Мак-
сіма Багдановіча ў Мінску
lit-bel.org
Przejazdem przez miejsce kaźni
■Jerzy Sulżyk
Łukaszenka zajrzał do Kuropat. Jest tak zajęty poważnym gospodarzeniem
w Białorusi, że nie ma czasu na jakiś tam las… Choć to tam przecież rozgry-
wała się przed laty tragedia narodu, którego on mieni się być teraz przywód-
cą. Bagatelizowanie i lekceważenie historii albo selekcjonowanie faktów hi-
storycznych było i jest cechą charakterystyczną wszelkich dyktatur i autory-
tarnych władz. Władze te wykorzystują historię do budowania swojej pozy-
cji i deprecjonowania przeciwników. Łukaszenka nie może „szanować” Ku-
ropat, bo to miejsce święte opozycji – tej słabej, podzielonej i bezradnej, któ-
rej przeciwieństwem jest on – silny i skuteczny baćka. Dlatego Łukaszen-
ka ignoruje i opozycję, i Kuropaty, a puszcza oko do wielkiej historii Związ-
ku Radzieckiego. I nie jest ważne, że to tamten okrutny bolszewicki system
zrodził katów, którzy w Kuropatach zabijali tysiące Białorusinów (i pewnie
też Polaków). Białorusini na dorobku zajęci są swoimi codziennymi sprawa-
mi, a władze szukają gdzie się tylko da tanich kredytów, ropy i gazu. Nie pa-
miętają o Kuropatach. No chyba że przy okazji jakiegoś tam objazdu ktoś
wpadnie na moment i powie, gdzie posadzić tuje… Tak jak ostatnio prezy-
dent Łukaszenka.
KOMENTARZ
10. 10 VI.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
► że łączna suma wypłat odszkodo-
wań nie może przekraczać 100 mln
dol. Warto dodać, że afera z brud-
ną rosyjską ropą dotknęła finanso-
wo nie tylko Białoruś, ale też Pol-
skę, Kazachstan, Niemcy i innych
jej odbiorców.
■Białoruś chce sprowadzać ropę z
Kazachstanu i przyspieszyć rozmo-
wy na ten temat. W tym celu prezy-
dent Łukaszenka spotkał się z am-
basadorem Kazachstanu Jermu-
chametem Jertysbajewem. W ob-
liczu regularnie pojawiających się
problemów z rosyjską ropą, Mińsk
coraz głośniej mówi o „dywersyfi-
kacji dostaw surowców węglowo-
dorowych”.
■Prezydent Aleksander Łukaszen-
ka zatwierdził nowe przepisy, za-
ostrzające normy bezpieczeństwa
podczas Igrzysk Europejskich w
Mińsku. W okolicy obiektów spor-
towych i ośrodków dla sportowców
nie będzie można na przykład ko-
rzystać z dronów i zdalnie stero-
wanych modeli latających. Ponad-
to dekret prezydenta zakłada m.in.
włączenie wojska do pilnowania
porządku na ulicach miasta. Zablo-
kowane zostanę też strony interne-
towe wzywające do protestów pod-
czas Igrzysk Europejskich. II Igrzy-
ska Europejskie zostaną rozegrane
w Mińsku w dniach 21-30 czerw-
ca. To nowe, rozgrywane co cztery
lata, zawody Europejskiego Komi-
tetu Olimpijskiego. Pierwsze odby-
ły się w Azerbejdżanie w 2015 r.
■Największe jak dotychczas labora-
torium do produkcji narkotyków
zlikwidowały białoruskie służby
w porozumieniu z rosyjskimi. Za-
awansowana fabryczka znajdowa-
ła się pod Mińskiem i była prowa-
dzona przez trzech młodych Ro-
sjan. Grozi im teraz w Białorusi 20
lat więzienia.
■Białoruski zespół AMBASSA-
DOR21, tworzący muzykę w sty-
lach digital hardcore, noise i indu-
strial stworzył ścieżkę dźwiękową
do filmu „Love, Death & Robots”,
który dostępny jest na platformie
Netflix. Obraz jest amerykańskim
animowanym serialem-antologią,
składa się z 18 filmów krótkome-
trażowych. Białoruski duet Natal-
la iAleksiej Protasau tworzą zespół
AMBASSADOR21 od 2001 r.
У свеце
■13 maja w Brukseli obchodzo-
no dziesiątą rocznicę Partnerstwa
Wschodniego, które obejmuje UE
oraz sześć krajów z obszaru pora-
dzieckiego – Ukrainę, Mołdawię,
Gruzję,Armenię,Azerbejdżan oraz
Białoruś. W spotkaniu wzięli udział
wszyscy przywódcy wymienionych
państw z wyjątkiemAleksandra Łu-
kaszenki, który – mimo zaprosze-
nia – nie przyjechał do Brukseli
(Białoruś reprezentował minister
spraw zagranicznych Uładzimir
Makiej). Stworzenie Partnerstwa
było inicjatywą Polski, forsowa-
ną przez ówczesnego szefa dyplo-
macji Radosława Sikorskiego, któ-
ry do współautorstwa zdołał zaan-
gażować Szwedów.
■20 maja Wołodymyr Zełenski zo-
stał zaprzysiężony na prezydenta
Ukrainy. Już 21 maja nowy pre-
zydent wydał dekret, rozwiązują-
cy Radę Najwyższą (parlament) i
wyznaczył przedterminowe wybo-
ry parlamentarne na 21 lipca. Jako
przyczynę tej decyzji podano bar-
dzo niskie zaufanie społeczne dla
tej instytucji, zaś podstawą praw-
ną był brak koalicji parlamentar-
nej od 2016 r.
■Białoruś „namieszała” na Euro-
wizji 2019. A to za sprawą swe-
go jury, które zostało wykluczone
z ostatniego głosowania, bo wcze-
śniej złamało regulamin. Nastąpiło
to po pierwszym półfinale. Jury bia-
łoruskie pochwaliło się, jak przy-
znawano głosy w czasie pierwszej
fazy konkursu. Tymczasem regula-
min Eurowizji jasno mówi, że jest
to zakazane aż do ujawnienia wy-
ników finału. W efekcie białoruskie
jury zostało wykluczone w czasie
finału, o czym powiadomiono do-
piero po zakończeniu festiwalu. ■
„Sam pochodzę z Podlasia. (…) Jak dzisiaj słyszę, że jakiś„Bury”miał prawo
strzelać do ludzi podobnych do moich dziadów i pradziadów, bo to przecież nie byli
Polacy, krew mnie zalewa. (…) jeśli nie dostrzegamy wkładu etnosu białoruskiego
w polskość, dokonujemy ogromnego i bezczelnego zawłaszczenia ogromnej
przestrzeni cywilizacyjnej. Krzywdzimy też samych siebie, bo spłaszczamy
Rzeczpospolitą, zapominamy o jej różnorodności, o niezwykle skomplikowanych
losach ludzi wszystkich tworzących ją narodów”.
Dr hab. Hieronim Grala, historyk, dyplomata, pracuje na wydziale Artes
Liberales Uniwersytetu Warszawskiego, badacz dziejów Rosji i innych
narodów Europy Wschodniej, w rozmowie z Pawłem Smoleńskim,
„Ale Historia”, dodatek„Gazety Wyborczej”, 29 kwietnia 2019
Powiedziane, przeczytane...
11. 11VI.2019Czasopis
n
Прэзентацыі
Тыдзень беларускага
тэатру і кіно ў Гданьску
►
Першае, што было для мяне нечаканым,
гэта прынесеная маім мужам з гарадской
управы горада Гданьска праграма Гдань-
скагашэкспіраўскагатэатра,сяродякойна
сінім фоне красаваўся„Tydzień białoruski”
з 24 траўня па 1 чэрвеня. Інтрыгуючы за-
галовак тыдня „Nie ma dymu” таксама не
даваў спакою.
„Tydzień białoruski” гэта прагляд тэатраў і фільмаў,
а да таго мастацкая выстаўка „Monstery” Аляксанд-
ра Сашы Канавалава, адкрытая 24 траўня ў падвалах
Шэкспіраўскага тэатра і варштаты „Motanki – magiczne
lalki dobrych życzeń”.
Сярод тэатральных спектакляў удалося пабачыць
«Рэвізора» Мікалая Гогаля з Купалаўскага акадэміч-
нага тэатра Янкі Купалы ў Менску з дасканалымі бе-
ларускім акцёрамі Віктарам Манаевым, Паўлам Хар-
ланчуком-Южаковым, Раманам Падалякай, Зояй Бела-
хвосцік. Зала была запоўненая гледачамі, якія прыйшлі
паглядзець беларускі варыянт вядомай класічнай каме-
дыі. Нават нашая польска-беларуская сям’я ставілася
ў тэатр у ліку 10 чалавек! І усе былі захоплены ігрой
купалаўскіх акцёраў, хаця не ўсе зразумелі сучасны сцэ-
нічны пераказ. Асабліва мову, на якой размаўлялі акцё-
ры. А была гэта «трасянка». Толькі сталічны «рэвізор»
размаўляў на літаратурнай беларускай мове. Для мяне
ўвесь сэнс п’есы заключаўся менавіта ў мове і алюзій-
насці да сучаснай беларускай рэчаіснасці, але, здаецца,
большасць гледачоў шукала параўнанняў з вядомымі
польскімі пастаноўкамі гэтай п’есы.
Чарговы спектакль „Swoi?” быў цікавым эксперымен-
там у цэласці. Паказала яго Лабараторыя сацыяльнага
тэатра, якая дзейнічае з 2014 г. пры Еўрапейскім кале-
джы Liberal Arts у Менску. Спектакль у сапраўднасці
меў загаловак «Родныя людзі?», але чамусьці на поль-
скую мову перакладаўся па-іншаму, што не аддавала
агульнага сэнсу, які ўпісваецца ў сам загаловак. Як аў-
тар п’есы пададзены Аляксей Лёша Чыканас, але ў са-
праўднасці гэта тэксты, якім ён надаў драматургічную
форму. Вольга Мароз – рэжысёр спектакля распавяла
пра працу над ім. Студэнты і выпускнікі канцэнтрацыі
«Сучаснае мастацтва і тэатр» у Каледжы працуюць над
пастаноўкамі дакументальных спектакляў, праводзяць
сцэнічныя чытанні ўласных п’ес і п’ес сучасных аўта-
раў. Прадметам зацікаўленняў з’яўляюцца сацыяль-
ныя праблемы, актуальныя для беларускага грамад-
ства. Студэнты самі іх прыдумваюць, працуюць над
імі, запісваюць выказванні людзей, а пасля перарабля-
юць іх на п’есу. Тэмай гэтага спектакля было насілле
ў сям’і, пакрыўджаныя жанчыны, пра што наогул не
гаворыцца. Таму сабраць матэрыял да п’есы не было
так проста. Жанчыны, якія дасведчылі ад сваіх мужаў
хатняга насілля, неахвотна пра тое распавядаюць. І тут
вельмі дапаможнай аказалася няўрадавая арганізацыя
«Радыслава», якая дапамагае ахвярам хатняга насілля.
П’еса выклікала дыскусію, якая адбылася пасля спек-
такля і, як аказалася, тэма яго настолькі ўніверсаль-
ная, што незалежная ад межаў і дзяржаў. Дыскусія
вялася на польска-рускай мове з перакладам. Толькі
адна маладая актрыса адважылася выказацца на бела-
рускай мове. І сапраўды, гэта была адзіная дыскусія
пасля шматлікіх прапановаў беларускага тыдня. Хаця
дыскусію выклікала шмат што, уключна з мовай. Для
польскага гледача былі надпісы на польскай мове, але
Інтрыгуючы загаловак
Прэс-матэрыяларганізатараў
12. 12 VI.2019Czasopis
n
Прэзентацыі
героі спектакляў і фільмаў выказваліся на рускай або
англійскай! На шэсць спектакляў толькі адзін быў у
цэласці на беларускай мове!
Цікавай таксама была мультымедыйная інсталяцыя
Тані Арцімовіч і Антона Сарокіна „Belarus 4’33”на асно-
ве кнігі Артура Клінава «Малая падарожная кніжка па
Горадзе Сонца», у якой ён апавядае пра Менск. Таня Ар-
цімовіч паказала Менск з перспектывы Берліна і Штут-
гарта, дзе была на стажыроўцы. Скарыстаўшы сучасныя
медыя (відэа, Вікіпедыю, блогі, ютуб) сапраўдным быў
голас аднаго акцёра – Аляксандра Малчанава, які, седзя-
чы на крэсле паміж двума экранамі, чытаў фрагменты
кнігі Артура Клінава ў перакладзе на польскую мову.
Апрача тэатральных спектакляў можна было па-
глядзець беларускія фільмы. Аднак ці гэта былі бела-
рускія фільмы, можна сумнявацца. Напэўна былі яны
прысвечаныя беларускай тэматыцы. Але ці ўсе? Вось,
напрыклад, вельмі добры фільм „Lubow – miłość po ro-
syjsku” з 2017 г. у рэжысуры шведа Стафана Юлена вы-
клікае сумненні наконт яго беларускасці нават паводле
інтрыгуючага загалоўка. Усё ж такі каханне па-руску, а
не па-беларуску... Гераіня фільма Святлана Алексіевіч,
наблістка і вядомая беларуская рускамоўная пісьменні-
ца, з рознымі людзьмі размаўляе пра каханне, якое не
было асаблівай тэмай яе ранейшых зацікаўленняў, ані не
праіснавала ў савецкай літаратуры. Пра гэтае пачуццё
кранальна, ажно да слёз, выказваюцца яе суразмоўцы
з постсавецкай прасторы. Майстэрства фільма заклю-
чаецца ў мастацкіх вобразах і выказваннях герояў, а да
гэтага можна пабачыць варштат журналісцкай працы
Святланы Алексіевіч, чаму менавіта перад ёй людзі ад-
крываюць свае душы.
„Made in BY” з 2015 г. Люіджы Мілярдзі гэта фільм
пра беларускіх творцаў – пісьменнікаў, мастакоў, жур-
налістаў, якія ў сучасных умовах ствараюць альтэрна-
тыўную беларускую культуру: літаратуру, мастацтва,
музыку..., нягледзячы на рэальныя ўмовы. Адзін з
літаратараў выказваецца нават, што сённяшняя сіту-
ацыя ў Беларусі гэта рай для пісьменнікаў. На фоне
афіцыйных урачыстасцяў рэжысёр паказаў суіснаванне
дзвюх культур у Беларусі – рэжымнай і незалежнай. Ге-
роі фільма выказваліся пра рэпрэсіі (Франак Вячорка),
але і пра свабоду творчасці, якой не ў стане задушыць
ніякая ўлада. Выказваліся яны ў большасці на англій-
скай мове, або – у пару выпадках – на рускай. Вольга
Гапеева, Алесь Плотка, Зміцер Вайцюшкевіч, Павал
Касцюкевіч, Сяргей Пукст, Аляксей Дзермант, Антон
Марчанка, Аляксандр Зіменка, Міхаіл Гулін, Яўген
Карняг, Уладзімір Шчэрбаў, Уладзімір Пархянок, Тац-
цяна Арцімовіч, Франак Вячорка... – усе яны штосьці
робяць на карысць беларускай культуры, выбіраючы
мастацтва, літаратуру, музыку, журналістыку як форму
змагання за свабоду.
„Summa” Андрэя Куцілы гэта новы фільм (2018), які
яшчэ не паказваўся ні ў Польшчы, ні ў Беларусі, хаця
меў паспяховую прэм’еру на міжнародным фестывалі
IDFA ў Амстэрдаме – у лістападзе мінулага года быў
прызнаны на ім найлепшым дакументальным фільмам.
Цікава, што фільм паўстаў дзякуючы фінансавай пад-
трымцы Польскага фільмовага інстытуту, тэлебачання
Белсат, Падляшскага ваяводства. Малады (1983 г. на-
раджэння) баранавіцкі рэжысёр атрымаў стыпендыю ў
Польшчы і на працягу трох гадоў зрабіў вельмі цікавы
польска-беларускі дакумент пра мастака Анджэя Стру-
мілу (1927 г. нараджэння), які самотна жыве ў Маць-
ковай Рудзе на Сувальшчыне, гадуючы коней. Да яго
прыязджае маладая мастачка Маша з Менску, якая яму
дапамагае спраўляцца ў хаце, з коньмі, разам з мастаком
есць, сядзіць на парозе, глядзіць у акно, размаўляе пра
жыццё і мастацтва. Фільм кранае сваёй экалагічнасцю
– вобразамі прыроды ў розныя пары года і чалавечай
экзістэнцыяй у сталым узросце. Героі размаўляюць на
рускай мове, хаця сама я сведка, як Анджэй Струміла
размаўляў на беларускай мове і ўспамінаў сваё бела-
рускае мінулае. Але, як відаць у фільме, Маша таксама
размаўляе па-руску па тэлефоне з мужам, які астаўся ў
Менску і хоча, каб жонка вярнулася дамоў. Думаю, што
гэта не першая ўзнагарода за гэты фільм, таксама якая
вялікая будучыня перад рэжысёрам – таксама ягоныя
ранейшыя фільмы былі ўзнагароджаныя на розных фе-
стывалях. Напэўна, варта яго пабачыць.
„Żywie Biełaruś!” з 2012 г. – думаю – найбольш вядо-
мы польскі мастацкі фільм (мабыць і адзіны) пра Бела-
русь у рэжысуры Кшыштофа Лукашэвіча, тога самага,
што зрабіў фільмы „Generał Nil” i „Karbala”. Глядзела я
яго чарговы раз без эмоцыяў. Чытаючы сцэнар фільма
яшчэ да прадукцыі і пішучы на яго пазітыўную рэцэн-
зію (каб Польскі інстытут фільмавага мастацтва даў
на яго грошы), хацелася мне там шмат што змяніць, у
тым ліку і загаловак.
Агляд пачаўся з „Рэвізора” Купалаўскага акадэмічнага
тэатра Янкі Купалы ў Менску
Прэс-матэрыяларганізатараў
►
13. 13VI.2019Czasopis
n
Падсумоўваючы агляд фільмаў, напэўна можна ска-
заць, што беларуская тэматыка і героі яе шмат у чым
з’яўляюцца прыцягальнымі для замежных рэжысёраў,
дае яна ім поле для самарэалізацыі, а гледачам ціка-
вае аўтарскае ўспрыманне беларускай прасторы і яе
жыхароў.
„Tydzień białoruski”ў Гданьску спалучаны з Фестыва-
лем беларускага тэатра, які праходзіць з 26 па 31 траўня
ў Тэатральным інстытуце імя Збігнева Рашэўскага ў
Варшаве. Адно што там плакаты надрукаваны прына-
мсі на трох мовах – польскай, беларускай і рускай, а ў
Гданьску – выключна на польскай.
Сяргей Кавалёў, пішучы пра рускамоўную літаратуру
Беларусі на прыкладзе развіцця сучаснай драматургіі,
застанаўляецца, ці яна ёсць альтэрнатывай, ці пагрозай
для беларускай культуры, і сцвярджае: «Сучасная рус-
камоўная драматургія Беларусі - з’ява гетэрагенічная,
яна адначасова належыць і да беларускай, і да расійскай
літаратуры (таксама, як у XVI-XIX стагоддзях польска-
моўная творчасць ураджэнцаў Беларусі адначасова на-
лежала і да польскай, і да беларускай літаратуры). Але
паўстае пытанне: да якой літаратуры ў большай ступе-
ні? (…) Меркантыльны разлік і ўплыў рускай драматур-
гічнай школы – не адзіная прычына татальнай руска-
моўнасці маладога пакалення беларускіх драматургаў.
Ёсць яшчэ творчая прычына: абмежаваныя магчымасці
беларускай мовы ў адлюстраванні сучаснай рускамоў-
най рэчаіснасці, своеасаблівы канфлікт літаратурнай
мовы і жывой рэчаіснасці. Драматург мысліць дыялога-
мі, ён больш пільна, чым паэт ці празаік, услухоўваецца
ў жывую моўную стыхію, пераймае інтанацыю, лексіку
і сінтаксіс сваіх герояў. А яны, героі – звычайныя юнакі
і дзяўчаты, іхнія бацькі і суседзі, жыхары мінскіх мікра-
раёнаў – гавораць па-руску, моладзевым слэнгам ці на
трасянцы. Па-беларуску гавораць час ад часу адзінкі,
у асноўным студэнты-гуманітарыі і прадстаўнікі твор-
чай інтэлігенцыі. Драматург, які па-беларуску піша пра
сучасную рэчаіснасць, фактычна робіць пераклад жы-
вых рускамоўных дыялогаў (найчасцей з вялікай коль-
касцю ненарматыўнай лексікі) на літаратурную бела-
рускую мову. Можна зрабіць агульную выснову, што
пагрозай для развіцця сучаснай беларускай літаратуры
з’яўляецца не рускамоўная літаратура, а тыя грамадска-
эканамічныя ўмовы, у якіх яны абедзве існуюць і якія
спрыяюць пашырэнню рускамоўнай творчасці ў Бела-
русі (у першую чаргу, выцясненне беларускай мовы са
сферы актыўнага грамадскага ўжытку ў сферу куль-
турнай рэзервацыі)» (Рускамоўная літаратура Бела-
русі: альтэрнатыва ці пагроза? (на прыкладзе развіцця
сучаснай драматургіі, (у:) Трэці міжнародны кангрэс
даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы, т. 3,
2014, с. 485-486).
Незалежна ад такіх поглядаў, з якімі цяжка не пага-
дзіцца, я вырашыла напісаць пра „Tydzień białoruski”
на беларускай мове (у яе абарону), асабліва калі пачу-
ла каментар пры нагодзе агляду фільма „Summa”: „Na-
reszcie możemy usłyszeć język rosyjski i porozmawiać po
rosyjsku”. Так, у сапраўднасці на шэсць спектакляў на
беларускай мове быў толькі адзін, а мне яго не ўдало-
ся паглядзець з-за службовых абавязкаў. Шкадую, што
зараз не пабачу спектакляў Рэспубліканскага тэатру
беларускай драматургіі „Beton”, „Krucjata dziecięca”
– Art Corporation” – Цэнтра візуальнага і тэатральнага
мастацтва, „Dlaczego ludzie się starzeją?” – Беларускага
дзяржаўнага тэатра лялек з Менска. Таму нічога пра іх
пакуль не магу напісаць...
Дарэчы, сустрэтая мной быўшая беларуская студэнт-
ка, выйшаўшая тут замуж і нарадзіўшая сына, сказала:
«А ведаеце, я з ім размаўляю выключна па-польску, бо
ён ужо ходзіць у садзік. Нават мая мама з Беларусі га-
ворыць з ім па-польску».
На канец варта згадаць, што „Tydzień białoruski”
цешыцца вялікім зацікаўленнем гледачоў, сярод якіх
трапляюцца нават англамоўныя. Няўжо людзі засума-
валі ўжо за нечым іншым, чым прапануе ім заходняя
культура? Яшчэ 15 гадоў таму на агляд беларускіх філь-
маў у Гданьску прыходзілі толькі мясцовыя беларусы,
а зараз невядомая нам публіка, прытым у большасьці
маладая...
Лена Глагоўская ■
На шэсць спектакляў толькі адзін быў у цэласці на беларускай мове!
Пагрозай для развіцця сучаснай беларускай літаратуры з’яўляецца не
рускамоўная літаратура, а тыя грамадска-эканамічныя ўмовы, у якіх яны
абедзве існуюць і якія спрыяюць пашырэнню
рускамоўнай творчасці ў Беларусі
Cпектакль„Swoi?”быў цікавым эксперыментам
Прэс-матэрыяларганізатараў
14. 14 VI.2019Czasopis
n
Успамін
Успамінаю чыгунку
і вакзал у Плянце
Пасля заканчэння вучобы ў Па-
чатковай школе ў Старым Ляўкове,
я пайшоў вучыцца ў Агульнаадука-
цыйны ліцэй у Гайнаўцы. Даязджаў
поездам з вакзала ў Плянце. Пару
гадоў ездзіў у вагонах, падчэпле-
ных да паравоза. Пасля на шляху
з Гайнаўкі ў Цісоўку пачалі курсі-
раваць г.зв. двухвагонныя тарпеды
– венгерскія і польскія (тыя апош-
нія былі карацейшыя ад замежных)
і прыходзілася ехаць усю дарогу (20
км) стоячы. Бывала, што моладзь
збіралася ў канцы першага або дру-
гога вагона і ўчыняла „гайданку”.
З дзесяць вучняў то прысядала, то
зноў ставала на роўныя ногі. І вагон
гайдаўся: калі зад падаваўся ўніз,
то перад ішоў угору. Былі такія вы-
брыкі, дурныя жарты.
З Гайнаўкі чыгунка бегла акрай
вёсак Дубіны, Навасады, Звадзецке,
Пераходы, Гнілец, Сушчы Барок,
Плянта і Семяноўка. Яна перася-
кае Белавежскую пушчу і павароч-
вае то ўлева, то ўправа. Прыгожыя
тут ваколіцы. Чыгунка з Гайнаўкі
ў Цісоўку бяжыць цераз жалезныя
масты на Нараўцы, Баброўцы і На-
рве. На шляху пасажырскія паязды
затрымліваліся ў Гнільцы, Плянце
(тут былі тры пероны і кожны дзень
паязды адпраўляў дзяжурны руху ў
службовай чырвонай шапцы), Се-
мяноўцы і Цісоўцы.
Аднойчы я стаяў на пероне ў
Плянце і чакаў на прыезд цягніка,
на якім збіраўся ехаць у Гайнаўку.
Прыехаў поезд і тут жа нехта паклі-
каў мяне да паравоза. У кабіне ста-
яў мой дзядзька Валодзя з Гайнаўкі.
Вось неспадзеўка! Ён быў машы-
ністам на гэтым паравозе. І мы па-
ехалі. Цікава было глядзець цераз
паравознае акенца. Калі я выйшаў
у Гайнаўцы (меў прапанову ехаць
далей), мне закружылася ў галаве
ад уражанняў.
Летам жыхары Новага Ляўкова
гналі кароў на супольнае пасвішча
за лесам каля чыгункі, якое назва-
лі «Плянта». Стада налічвала 50-
70 штук быдла. Кароў найчасцей
пасвілі не толькі дарослыя, але і
большыя дзеці. Летнія дні доўгія
і пастушкі выдумлівалі розныя
„штучкі”. Бралі з дому розных па-
мераў жалезныя і мядзяныя цвікі
(гвоздзікі) і клалі іх на рэйкі. Калі
праехаў па іх поезд, цвікі былі пляс-
катыя і былі як вастрыё ножыкаў.
Можна было падвастрыць іх на
г. зв. асёлцы (бруску), асаджвалі іх
у г. зв. драўляныя калодкі, звязвалі
дротам і можна было тое-сёе пе-
рарэзаць. Бралі мы гэтыя ножыкі
(рабілі іх многа), ідучы па грыбы.
Згубіш яго – якая гэта страта! Рабілі
мы таксама рагаткі з чорнай і чыр-
вонай гумы. З іх цэлілі то ў дупло
ў дрэве, то збівалі сухія шышкі з
галін елак і сосен. У цёплыя сонеч-
ныя дні мы лавілі рыб у Баброўцы,
было іх сем відаў.
Але вяртаюся да чыгункі. Мы,
старэйшыя і маладыя пастухі, ці-
кавіліся праязджаючымі паяздамі
ды тым, як для іх адкрываюць і
замыкаюць семафоры. З будкі на-
стаўшчыка беглі побач пуцей два
сталёвыя провады або інакш дзве
лінкі. Яны перасоўваліся: адна
сунулася ў напрамку семафора, а
другая ўзад. Калі на станцыю пры-
ехаў поезд, хлапчукі хапалі рукамі
за адзін з правадоў і трымалі яго.
Калі семафор быў ужо адкрыты і
цягнік паехаў, пастухі не давалі
яго закрыць, а пасля памахвалі яго
паднятай „рукою”. Былі вось такія
хуліганскія ўчынкі.
Пасля вайны ў Плянце Нараўчан-
скай гміны Гайнаўскага павета па-
будавалі доўгі драўляны барак: меў
ён 42 метры даўжыні і 12 метраў
шырыні. Былі ў ім пачакальня для
пасажыраў, касы, службовыя пакоі
дзяжурнага руху і касіра, які прада-
ваў білеты, склад на пасылкі і ба-
гаж, буфет, святліца. Памятаю доўгі
калідор, шмат акон ды cкрыпучыя
драўляныя падлогі. У памяшканнях
былі кафлёвыя печы. З будынка вы-
ходзіла ажно дзесяць комінаў.
Мне падабаўся драўляны цікавай
архітэктуры дом чыгуначніка (ця-
пер рэдка дзе іх сустрэнем), у якім
жыла сям’я спадара Заоніка. Стаяў
ён пры самай пуці, так як і барак.
Пры ім раслі кусты бэзу, язьміну і
маладыя яблынькі. Яны ёсць і ця-
Я,ураджэнецНовагаЛяўковаНараўчанскайгміны,праіс-
наванне чыгункі ў нашым наваколлі ведаў з ранняга дзя-
цінства. З маёй роднай вёскі ўсе яе жыхары днём і ноччу
чулі, калі ехалі і гудзелі паравозы ды стукалі коламі ваго-
нынаспалучэнняхрэек.Паднімаўсявялікішум,каліпоезд
імчаў па жалезным мосце на рэчцы Нараўцы. На вакзале
паравозы пераклікаліся галасістымі свісткамі.
15. 15VI.2019Czasopis
n
пер. Пры дарозе да вакзала расце і
зараз многа прыгожых ліпаў, клё-
наў і магутны дуб.
Калі я меў дзесяць гадоў, бацькі
высылалі мяне на вакзал з конаў-
камі малака і смятаны ды з сыром.
Там ахвотна куплялі ў мяне сыры
і масла сем’і чыгуначнікаў. Часам
у нядзелю я і мой брат хадзілі на
вакзал, каб купіць у буфеце вель-
мі смачны ліманад ды цукеркі. Ча-
тыры гады (1958-1962) я ездзіў з
плянтаўскага вакзала ў Агульнаад-
укацыйны ліцэй у Гайнаўцы. Тады
ездзіла шмат людзей і быў даволі
вялікі рух. Хто прыязджаў, а хто
адпраўляўся ў дарогу. Ездзілі пара-
возы, як на старых кінафільмах. У
вагонах вечарам і ноччу запальвалі
вялікія, звісаючыя са столі, лямпы-
карбідкі. Давалі яны бляклае сіняе
святло. Так было ды й годзе.
У святліцы быў тэлевізар і мы,
новаляўкоўцы, хадзілі глядзець кі-
нафільм у суботнія вечары. Тут ак-
тыўна дзейнічаў Гурток вясковых
гаспадынь(КГВ),арганізавалідвух-
гадовыя курсы сельскагаспадарчых
ведаў і курсы на вадзіцельскія пра-
вы (я тут у 1966 годзе здаў экзамен
на вадзіцельскія правы кіраваць
матацыклам), а таксама курсы для
фурманаў і веласіпедыстаў.
Раз у тыдзень – у сераду – у Плян-
ту прыязджала кінаперасоўка. Ішлі
лепшыя расійскія кінафільмы. Тут
адбываліся вечарыны-акадэміі з на-
годы дзяржаўных святаў, сустрэчы
з цікавымі людзьмі (між іншым, з
матросам з „Аўроры”). Працавала
бібліятэка. Было шмат краёвай і са-
вецкай прэсы. На сцэне выступалі
мастацкія песенныя калектывы.
Было гэта прытульнае, прыгожае ў
сярэдзіне памяшканне. Святліцай
шмат гадоў кіраваў былы ніўскі
карэспандэнт Уладзімір Клімюк.
У плянтаўскай святліцы дзейні-
чаў многа гадоў вакальна-музычны
калектыў. Займаліся ў ім дзяўчаты
і юнакі з Плянты, Міклашэва, Су-
шчага Барка, Новага Ляўкова, а
нават з Нараўкі і са Скупава. У
святліцу купілі музычныя інстру-
менты. Музычным кіраўніком быў
Аляксандр Маеўскі. У гурце спя-
вала восем маладых дзяўчат (ся-
род іх былі салісткі) і крыху менш
юнакоў. Найлепшым акардэаністам
быў Уладзімір Паўлючук. Калектыў
ездзіў з канцэртамі ў Гайнаўку, Ча-
ромху і Седльцы. Летам танцаваль-
ныя вечарыны адбываліся на све-
жым паветры на драўлянай пля-
цоўцы ў засені прыгожых вялікіх
соснаў, бяроз і клёнаў. На акардэоне
і бубне складна і прыгожа гралі да
танцаў маладыя музыканты-цы-
ганы (тады адна цыганская сям’я
пару гадоў жыла ў Плянце). А мо-
ладзь з Плянты і навакольных вёсак
любіла танцаваць!
...Зараз праз Плянту не ездзяць
пасажырскія цягнікі. 21 лістапада
2012 года разабралі барак. На яго
месцы выраслі дрэвы і кустоўе.
Ужо нават няма некаторых пуцёў.
Усё замерла. Глуха тут і сумна. Пе-
роны зараслі дзе травой, дзе зялё-
ным мохам...
Янка Целушэцкі ■
Пуці, па якіх калісці імчалі паязды, зарастаюць дрэвамі і кустоўем
ФотаМірыЛукшы
16. 16 VI.2019Czasopis
n
Esej
Tamara Bołdak-Janowska
Patriotyzm i matriotyzm
Zacznę od poprawności politycznej, bo temat się z nią
wiąże. Poprawność polityczna polazła za daleko, uznając
za obraźliwe takie słowa jak „Murzyn” czy „Cygan”. To
nie są słowa równoznaczne z pejoratywnością takich wy-
zwisk jak „żydowski parch” czy „kacap”. To są słowa neu-
tralne. Mnie nie rażą i nie będą razić. Niepoprawny może
być co najwyżej kontekst, w którym pogardzamy „Murzy-
nem” czy „Cyganem”, a nie samo słowo. Sami Cyganie
słowem „Rom” określają człowieka, w rozumieniu – męż-
czyzna. Nie będę mówić „Rom”. Ot, mam takiego żeńskie-
go zajoba. Słowo „Murzyn” ma powiązanie z łacińskim
„Maurus”. Dla mnie brzmi ładnie. Obraźliwie brzmi „czar-
nuch”, a nie „Murzyn”. Obraźliwe dla mnie są plakaty na-
szych „patriotów”, w stylu „Europa dla białych”, czy wy-
powiedzi, typu „Czarny Polakiem być nie może”. No ale
jak się grzebie w języku, a dozwala rasistowskie konteksty
i ich rozwój, i ich bezkarną wrzaskliwość, to ręce opada-
ją, a tymczasem język robi się sztuczny i durny, i taki sam
poprawnościowy staje się nastrój u nadgorliwców, robią-
cych z języka sklep z podróbkami, a to nie rozwój. Docho-
dzi do tego, że niepoprawna politycznie jest fraza z Agaty
Christi o „czterech małych Murzynkach, no i trzeba pisar-
kę poprawiać. I nie tylko ją. Jak czegoś się nie powstrzy-
muje, to to idzie i idzie, aż zamienia się w swoje przeci-
wieństwo – taki mechanizm.
Ja się nie godzę na to, aby w Internecie czy innych me-
diach skrajnie prawicowe redakcje określały siebie patrio-
tycznymi i niezależnymi, i niepoprawnymi politycznie w
rozumieniu: wolne (idą i idą, aż się zamieniają w przeci-
wieństwo). To archaiczna autokreacja: a my jesteśmy prze-
ciw dotychczasowej poprawności politycznej i będziemy
nacjonalistyczni i rasistowscy, bo nam dotychczas popraw-
ni politycznie zamykali usta, i to my jesteśmy patriotami,
a wy nie, a wy to sami zdrajcy. Słusznie wam zamyka-
no usta. Nie jesteście ani niepoprawni politycznie, ani ro-
zumni, ani wolni, a już na pewno nie patriotyczni. Jeste-
ście szowinistyczni i rasistowscy, bo przedpotopowo na-
cjonalistyczni. Takie media płodzą solidny zbiór zdań prze-
ciw „lewackiej poprawności politycznej” i w ogóle prze-
ciw „lewakom”. Nie wiem, kto to są ci „lewacy”. Używa-
nie słowa „lewacy” w formie wyzwiska, ale na ślepo, jest
nieporozumieniem, skierowanym do nikogo i nieniosącym
żadnego znaczenia.
Gdyby poprawność polityczna szła w parze z wewnętrz-
ną przemianą człowieka, z odrzuceniem nacjonalizmu, ra-
sizmu, szowinizmu, z naszym głębokim przekonaniem, że
musimy zmierzać ku Dobru, to nie ucierpiałby język, to
„Murzynom” i „Cyganom” nie towarzyszyłby pogardli-
wy rasistowski kontekst, i te piękne słowa żyłyby wolne
w naszym języku. Nie obarczalibyśmy zbiorowo ani Cyga-
nów, ani Murzynów za jakiegoś jednego czy kilku bandy-
tów, czy złodziei z ich społeczności, tylko w zgodzie z pra-
wem karalibyśmy bandytów, a nie zbiorowo narodowość.
Nie wołalibyśmy emocjonalnie, że Polska jest dla białej
rasy. Małżeństwa mieszane były, są i będą. Rasy mieszać
się będą. Według rasistowskiej logiki Puszkin był czarny.
Ano był. Lubię utwory tego czarnego. I staje się przez to
sama podwójnie niepoprawna, bo lubię utwory Rosjanina,
a do tego czarnego?
Poprawność polityczna nie stworzyła nam lepszego czło-
wieka, tak samo, jak nie stworzył go komunizm. Nie zmie-
niła rasisty w dobrego wrażliwego człowieka, z toleran-
cją dla kulturowej i kulturotwórczej odmienności jego są-
siadów. Bo ona nie jest refleksyjna. Zatem niepoprawno-
ścią polityczną na razie jest refleksyjność na różne tema-
ty, a nie nacjonalizm, również bezrefleksyjny, a w dodat-
ku wyłącznie emocjonalny, tożsamy z brakiem panowa-
nia nad popędami.
Jakoś tak to się wszystko układa, że niepoprawność po-
lityczna ma być Dobrem, ale w wykonaniu skrajnych pra-
wicowców, a więc nie jest Dobrem, bo jeśli rasizm, nacjo-
nalizm, szowinizm ma być tu Dobrem, ponieważ wystę-
puje przeciw poprawności politycznej, jakoby wymyślonej
przez bliżej nieznanych „lewaków”, a więc promuje siebie,
to co to jest? Jakie Dobro?
Rozum musi trzymać się linii generalnej. Ani machinal-
na polityczna poprawność, ani nacjonalistyczna politycz-
na niepoprawność nie należy do rozumnej linii generalnej.
Więc co? A to, że należy chcieć być dobrym rozumnym,
wrażliwym człowiekiem lub nim już być, albo chociaż bar-
dzo się starać być takim. Dla takiego człowieka nacjona-
lizm, rasizm, szowinizm to powód do wstydu i świadczy
o upadku człowieka. To jest linia generalna. Jeśli ty kogoś
zwyzywasz z pogardą za nic, na przykład za pochodzenie,
za innowierczość, to ten ktoś tak wyzwie ciebie, natych-
miast czy po jakimś czasie, albo dostaniesz w końcu w mor-
dę, albo i gorzej – zostaniesz pobity albo i zabity. Spirala
przemocy, nakręcana przez nacjonalistów, nie ma końca.
(cz. 1)
17. 17VI.2019Czasopis
n
►
Linią generalną nie jest to, co skłóca i powoduje woj-
ny lub stan nieustającej wojny domowej. Linia generalna
nie skłóca. Powtórzę z modyfikacją: narzucana przez me-
dialnych ludzi poprawność polityczna nie stwarza dobrego
człowieka, bo on sam tego musi chcieć – to przecież proste
jak drut.Ale to nie powód, aby za niepoprawnych politycz-
nie uważali się nacjonaliści, wraz z całym dobrodziejstwem
ich inwentarza – rasizmem, szowinizmem, to jest aby to,
co sobą reprezentują, uważali za dobry młot na dotychcza-
sową poprawność polityczną. Nie tędy droga.
WRosji patriotycznie uniesieni politycy przepchnęli usta-
wę (chyba w 2014) podobną do naszej z IPN: ktokolwiek
cos wspomni o pakcie Ribbentrop-Mołotow, to wyląduje
na pięć lat w kolonii, czyli łagrze. Słowem o Rosji nale-
ży mówić tylko we wzniosłym tonie i chwalić bohaterów
II wojny światowej, i nic nie mówić o ówczesnym rozbio-
rze Polski. Taki ma być przepych neopatriotyzmu. Tak to
nazywam: neopatriotyzm. Trzeba mówić o bohaterstwie i
tylko o bohaterstwie, a ni o rozbiorach, gwałtach, dezercji
i ponad milionowej rzeszy Rosjan w Wehrmachcie. Ma to
być wychowanie patriotyczne. Uważajemyje gospoda, to
nie jest patriotyzm. To robienie się na rajskich aniołków.A
tak u ludzi nie ma, żeby wszyscy byli rajskimi aniołkami.
Owszem, rosyjscy żołnierze byli bohaterami, ale też maso-
wymi gwałcicielami, bo Stalin dozwalał i wojenne gwałty
promował (mówiąc językiem dzisiejszym). Wywoził oby-
wateli Polski? Wywoził. Białorusinów naszych też wywo-
ził. Dojrzałe narody umieją uporać się z własnymi zbrod-
niami i dopiero wtedy są szanowane. I dopiero wtedy two-
rzą wybitną wielką literaturę, sztukę, a nie słuszne aniel-
skoróbcze propagandówki. A jak wy to chcecie ścigać, te
„zbrodnię” mówienia o pakcie Ribbentrop-Mołotow? Po
całym świecie?
U patriotycznych ludzi kwitnie kultura, gospodarka, na-
uka, filozofia, wolnomyślicielstwo. Tak. Wolnomyśliciel-
stwo. Już Erazm z Rotterdamu śmiało pytał Europejczy-
ków: „Dlaczego wiek cały schodzi nam na studiowa-
niu zasad zwalczających się wzajemnie poglądów ludz-
kich?” Ano tak. Nawet w 21 wieku, zamiast używać ro-
zumu i rozwijać myśl, studiujemy „zwalczające się wza-
jemnie poglądy ludzkie”. Co za żenada dla wizerunku oj-
czyzny! Patriotyzm to wybitna literatura, ale i rzeczowa
rozmowa, a nie produkt zastępczy, jak u nas w tych obu
razach. Patriotyzm w gębie? Wolne żarty. To każdy dureń
potrafi. Komuś się jakaś partia nie podoba, będąca akurat
przy państwowym korycie, i przez to ten ktoś nie jest pa-
triotą? Ależ partia to sprawa sezonowa, chyba że mamy
dyktaturę jednej partii i wleczemy te partię po ojczyźnie
przez pół wieku, albo i dłużej, choć ona już mocno poła-
tana byle kim i bardzo brudna. To co jest patriotyzmem?
Krytyka złych spraw w ojczyźnie, głupich rządów, mizo-
ginii, i nacjonalizmu. Tak. Nacjonalizmu i mizoginii. Na-
cjonalizm jest niezmiennie mizoginiczny, bo stworzył go
dziewiętnastowieczny patriarchalizm, kiedy kobiety żyły w
opresji i nawet wynalazki musiały cedować na mężczyznę,
męża czy brata. Bez takiej krytyki patriotyzm nie istnieje
w żadnej ojczyźnie. Patriotyzm łączy wszystkich obywa-
teli, a nie rozbija na swoich i obcych, biorąc wzgląd wy-
łącznie etniczny czy swiatopogląd. Patriotyzm to obywa-
telskość, to znaczy najpierw człowieczeństwo, potem et-
niczność, a nie odwrotnie, bo inaczej dojdzie do niedemo-
kratycznej sytuacji panowania nadludzi nad podludźmi, do
których natychmiast zaliczane będą wszystkie mniejszości,
z tym, że słowo „podczłowiek” będzie zastępowane jakimś
milszym, na przykład słowem „gość”. Mniejszości, żyją-
ce tu w danym państwie, od wieków, nagle okażą się „go-
śćmi” i do nich będzie kierowany wrzask: wynocha, jak ci
się nie podoba. Nie podoba mi się taki wrzask, mości pa-
nowie nacjonaliści, i wy mi się nie podobacie. Wietrzycie
obcego w Miłoszu, bo mówił, że jest obywatelem Wiel-
kiego Księstwa Litewskiego, i obcą widzicie w Szymbor-
skiej, bo może Żydówka, a na pewno komunistka. Patriota
zawsze i wszędzie cieszy się z Noblistów swojej ojczyzny,
mości panowie nacjonaliści. Patriota zawsze nobilituje wy-
bitną twórczość w swojej ojczyźnie, niezależnie od tego,
czy tę twórczość uprawia ktoś o pochodzeniu żydowskim
czy białoruskim, czy jakimś innym tatarskim albo ukraiń-
skim, jak to bywa w ojczyźnie wielonarodowej lub jeszcze
wczoraj będącej wielonarodową, jak nasza. Zresztą nadal
jest wielonarodowa i wielowyznaniowa. Udawanie ślepo-
ty na nic w tej sprawie, bo mniejszości poczuły się ludźmi
i jest to nieodwracalne.
Patriota to ten, który rozsławia swoja ojczyznę, bo upra-
wia wybitną twórczość, a jeśli sam nie jest twórcą, to roz-
sławia taką czyjąś. To samo dotyczy wynalazków nauko-
wych.
Rafał Prostak (na stronie Znaku) w szkicu o patriotyzmie
przytacza zdanie Maurizio Virolego na ten temat. Maurizio
widzi dwa rodzaje patriotyzmu: liberalny i nacjonalistyczny
i uważa, że patriotyzm ma postać wyłącznie liberalną, zaś
ten drugi, nacjonalistyczny, nazywa patriotyzmem pasji, a
inaczej mówiąc – jest to słomiany ogień i wygasa z chwi-
lą, kiedy jego wyznawca znajdzie lepszą ojczyznę, gdzie
nie gnębią za pochodzenie i uspakajają nastroje nacjonali-
styczne jako już niegodne cywilizowanego człowieka, ar-
chaiczne i powodujące wzrost przemocy, a także ducho-
we otępienie, bo naszego ducha napełnia wieczne poszu-
kiwanie w kimś Żyda, albo zwalanie na Żydów naszych
niepowodzeń, i zaraz widzimy „biednego Hitlera”, które-
mu Żydzi uniemożliwi karierę artysty. Widziałam obrazy
Hitlera i nie świadczą one o wielkim talencie – świadczą o
przeciętnym. W takiej nowej ojczyźnie zwykle lepiej pła-
cą za naszą pracę, a więc nasz nacjonalista szybko porzu-
ci swój nacjonalizm i zacznie pracować dla nowej ojczy-
zny, która pracę ceni. Odtąd będzie miał dwie ojczyzny.
Nie powie złego słowa o drugiej ojczyźnie, a o porzuco-
nej z reguły będzie wyrażał się źle, bo była źle urządzona
i zmusiła go do emigracji. Nasłuchałam się takich opinii
od byłych nacjonalistycznych patriotów. Byli tylko moc-
ni w gębie w starej ojczyźnie. Nowa ojczyzna, jeśli demo-
kratyczna, wymusza jednak bycie osobą ludzką, a nie je-
dynie nacjonalistycznie etniczną. Jeśli nową ojczyzną sta-
18. 18 VI.2019Czasopis
n
nie się Ameryka, to będzie to jedyna ojczyzna. Przybysz
będzie jej gorącym patriotą, ale jeśli był nacjonalistą w sta-
rej ojczyźnie, to będzie na nią stamtąd rozsiewał swój stary
nacjonalizm, tłumacząc, że pozostał patriotą byłej ojczy-
zny. Jednak miłość wygnańców do starej ojczyzny często
przybiera postać miłości bezwarunkowej. To tęsknota za
ojczyzną, do stron ojczystych, nostalgia jak za młodością
i dzieciństwem w ojczyźnie, jak u Mickiewicza czy Szo-
pena. To tęsknota za podwórkiem, ogrodem, piosenką lu-
dową i wiśnią. Za miastem i jego cudnymi zakątkami. Za
cmentarzem z bliskimi.
Maurizio mówi o dwóch rodzajach miłości patriotycz-
nej: miłość dobroczynną i wielkoduszną, charakterystycz-
ną dla patriotyzmu liberalnego, i drugą, będącą bezwarun-
kowa lojalnością i ekskluzywnym przywiązaniem. Podsta-
wową wartością pierwszej jest republika i wolność, zaś dla
nacjonalistów, dla tej drugiej miłości, podstawową warto-
ścią jest duchowa i kulturowa jedność narodu, a więc do-
minacja jednej grupy etnicznej, a co za tym idzie niechęć
do mniejszości i ich ucisk, czyli gnębienie za pochodze-
nie. Pierwsza miłość jest refleksyjna, druga – wyłącznie
emocjonalna.
Dodam: żadnego rodzaju miłości nie można na człowie-
ku wymóc. Albo się ona rodzi, albo nie. A tak zwane wy-
chowanie patriotyczne w szkołach, czyli indoktrynowane
wymuszanie miłości do ojczyzny, rodzi odwrotne skutki:
ucieczkę, niechęć, śmiech, pogardę, podobnie jak wymu-
szanie wiary skutkuje buntem w postaci nieodwracalnego
ateizmu. Takiemu wymuszaniu miłości do ojczyzny zwy-
kle towarzyszy przymuszanie uczniów do czytania kiep-
skich wierszyków, patriotycznych z nazwy, a wywołują-
cych szczery śmiech już u dwunastolatków.
Rafał Prostak bierze na warsztat patriotyzm amerykań-
ski. Pisze, że w Ameryce formuła „narodu” uniezależniła
się od identyfikacji etnicznej. Tam się kocha dobrze urzą-
dzone społeczeństwo i dobry rząd. Jeśli obywatel widzi, że
państwo jest źle rządzone, natychmiast buntuje się. Buntu-
ją się media, uczelnie i zwykli ludzie. Obywatele Amery-
ki cenią to, co legło u podstaw tworzenia państwa, i tego
dotyczy tam patriotyzm. Słowem kocha się to, co legło u
podstaw, a co jednym zdaniem sformułował Thomas Jef-
ferson: „Nic nie jest niezmienne prócz przyrodzonych i nie-
zbywalnych praw człowieka”.
A co leży u podstaw naszego nacjonalistycznego neopa-
triotyzmu? No co? Ośle ławki z przedwojnia dla Żydów,
Żydzi to parchy i won do Izraela? Co u nas legło u pod-
staw? Rajs Bury, nasz bohater, bo zabijał kacapów, nie-
mowlęta kacapów, matki kacapów, i kacapy won do Łuka-
szenki? I w ogóle trzeba kacapów gdzieś wywieźć? Może
to PO legło u podstaw i trzeba teraz wołać, że to zdrajcy,
wsadzać do więzień, bo to sami złodzieje, bandyci i jesz-
cze raz zdrajcy, i na wieki wieków zdrajcy? I won z baba-
mi, z ich feminizmem, gender i wsiaką żeńską swobodą?
Baby milczeć i do garów? Wolności babom się zachciało.
Owszem. Zachciało i jest to nieodwracalne.
Patriota stoi na straży praw człowieka w swojej ojczyź-
nie, a prawa człowieka to również prawa kobiet i musi to
być nieodwracalne – musi! Nacjonalizm, rasizm – to prze-
cież kompromituje ojczyznę.
Ustawa IPN. Potrzebna była? Nie wiem. Natomiast wiem
i widzę to, co sprowokowała, a sprowokowała wybuch an-
tysemickiego (i nie tylko) szowinizmu i zagraniczną wrza-
wę. Czy Izraelczycy tak emocjonalnie negatywnie na nią
zareagowali, bo była niepotrzebna i zła? Niezupełnie. Na-
sze media zafałszowały sprawę. Reakcje Żydów z Izraela
wywołała nie tyle sama ustawa, co to wszystko, co się po
niej rozpętało w naszej telewizji i gazetach. A co to takie-
go było, co się rozpętało? A było tak, że dwóch kolegów z
mego warszawskiego oddziału SPP naśmiewało się drwią-
co z ofiar Auschwitz. Z tych drwin wynikało, że to Żydzi
sami sobie zorganizowali „żydowskie obozy śmierci”, sami
powołali sonderkomando i sami ochoczo wrzucali Żydów
do krematorium. Sami winni są swojej zagłady. Już wcze-
śniej ci dwa koledzy po piórze urządzali takie telewizyjne
i pozatelewizyjne drwiny, aż inny kolega, profesor, wystą-
pił z tego powodu z SPP. Czy SPP może się rozpaść? Ano
może. Jeśli taki słuszny duch szowinizmu weźmie górę, to
się rozpadnie. W Izraelu z przerażeniem oglądano rzeczo-
ną audycję telewizyjną. To już nie te czasy, że audycje te-
lewizyjne nie przedostają się poza granice państwa i są we-
wnętrzną sprawą danego państwa. Przedostaje się dosłow-
nie wszystko, i to, co dobre, budujące, ale i to, co ośmiela
rasistę, zamierzchłego nacjonalistę (z 19 wieku), a więc to
wszystko, co jest, było i będzie żenujące u rozumnych lu-
dzi. Nie ma już spraw jedynie wewnętrznych.
W propagandówce u Sołowjowa nasz Jakub Korejba
krzyczał: Podajcie mi nazwiska tych dwóch, a ja przysię-
gam że osobiście podam ich do sądu i wylądują w wię-
zieniu.
Ależ Jakubie, ci dwaj byli i są prawdziwi, wcale niewy-
dumani przez rosyjską propagandę czy Sołowjowa, i ich
nazwiska są tak znane, i ta audycja jest tak już znana, że
nawet ja tu tych nazwisk przytaczać nie muszę. Nie tylko
Izraelczycy, ja też jestem wstrząśnięta taką audycją w pu-
blicznej telewizji. Ten i ów polityk pieprzy, że rasizm czy
szowinizm to w Polsce margines marginesu. W takim ra-
zie nasza publiczna telewizja to margines marginesu. Do-
brze, że podaliście mi ten trop.
Przeraża mnie to, że ci dwaj szowiniści koledzy po pió-
rze, relatywizujący status ofiary z Auschwitz, sami są na
naziolskiej liście „Żydów o zmienionych nazwiskach” (na
jednej z list, a jest ich mnóstwo) jako „polonofobi i kana-
lie”. Napisałam o tym na FB, zadając podstawowe w tej sy-
tuacji pytanie: czyja to taka fajna zabawa, panowie? Odpo-
wiedzi się nie doczekałam, ale potem widziałam zdumie-
nie osób, które siebie odkryły na tej naziolskiej liście z ży-
dowskim nazwiskiem, o którym nie mieli pojęcia, że ta-
kie przedtem mieli.
Tamara Bołdak-Janowska
Dokończenie nastąpi ■
Esej
►
19. 19 VI.2019Czasopis
n
Гутарка
„Я прывык
рабіць усё сам...”
Станіслаў Суднік:
Мне вельмі прыемна з табой,
Станіслаў, пагутарыць. Я ж ве-
даю цябе з тых далёкіх 1990-х
гадоў, калі ты мне з Казахста-
на дасылаў беларускую газету
Прыазерскай гарадской рады
ТБМ„Рокаш”, якую ты з белару-
самітамвыдаваў.Усваімхатнім
архівемаюнумароў14,здаецца.
З таго часу ты і працуеш плённа
і дужа на карысць роднай мовы
і нашага слова. Дзякуй табе за
гэта! Як тады узнік„Рокаш”?
– Як глянуць на справу сёння,
то гэта была вельмі рызыкоўна
– выдаваць нацыяналістычную
беларускую газету на тэрыторыі
савецкай вайсковай часці ў Казах-
стане. Гэта было амаль неверагод-
на. І назва – „Рокаш” („Метеж”).
Не памятаю добра, хто прапанаваў
выдаваць газету, але выбар невялі-
кі: ці я сам, ці Ігар Супаненка. Су-
паненка быў больш радыкальны.
Назву прыдумаў я, не прыдумаў, а
запазычыў слова з нейкай кніжкі,
сёння не памятаю, з якой. Метад
выдання таксама прыдумаў я. У
маім аддзеле з’явіліся прымітыў-
ныя першыя кампутары, і мы іх
выкарысталі. Сканера не было.
Прынтар быў матрычны. Праграм
вёрсткі не было. Але „Рокаш” стаў
другой пасля „Нашага слова” газе-
тай ТБМ.
А як склаўся лёс тых, хто рых-
таваў „Рокаш”, я маю на ўвазе
ІгараСупаненку,АндрэяАўчын-
нікава, Аляксея Мазурава, ды
іншых? Яны хто былі па нацыя-
нальнасці? І дзе яны сёння?
– Усё даволі складана. Пасля таго,
як я пакінуў Казахстан, там не за-
сталося таго, што мы называем ад-
міністратыўным рэсурсам. Хлоп-
цам стала цяжка, і лёс пачаў кі-
даць, куды каго. Мне не далі заняць
прыстойную пасаду ў Беларусі, каб
пацягнуць хлопцаў дадому, кожны
прабіраўся, як мог. Ігар Супаненка
паслужыў яшчэ недзе пад Оршай,
потым звольніўся і перабраўся ў
Унікальны чалавек жыве ў Лідзе. Гэта пісьменнік і жур-
наліст, культуролаг і грамадскі дзеяч Станіслаў Суднік.
Той самы спадар Суднік, які некалі ў Казахстане выдаваў
беларускамоўную газету „Рокаш”. Той самы Суднік, які
выдаў „Кароткі расійска-беларускі вайсковы слоўнік” і
„Расійска-беларускі вайсковы слоўнік” на 8 тысяч слоў
разам з Сяргеем Чыславым і „Шыхтавы статут Беларус-
кага войска”. Той самы Суднік, які напісаў і выдаў шэраг
паэтычных зборнікаў. Той самы Суднік, які сёння рэдагуе
ў Беларусі газету ТБМ„Наша слова”і рэгіянальны часопіс
„Лідскілетапісец”.АяшчэСтаніслаўСуднік–падпалкоўнік,
які ўзнагароджаны медалём „За баявыя заслугі” і ордэ-
нам„За службу Радзіме”. А я яму сёння, калі б гэта было
ў маіх сілах, даў бы яшчэ званне заслужанага работніка
культуры Беларусі і ўзнагародзіў бы яго ордэнам Фран-
цыска Скарыны. Ён даўно гэтага заслугоўвае. Але такіх
людзей улада сёння ў Беларусі ўшаноўваць не любіць.
Пра ўсё гэта я і вырашыў сёння пагутарыць са Станісла-
вам Суднікам.
VI.2019 19Czasopis
n
Станіслаў Суднік
►
