Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі, літаратуры і мастацтва, месца чалавека ў свеце. Форум думкі беларусаў і ўсіх тых, каму блізкая беларуская тэматыка. Пазіцыі аўтараў тэкстаў не заўсёды адпавядаюць пазіцыям рэдакцыі. Не публікуюцца матэрыялы, якія прапагандуюць камунафашызм, расізм, нацыянальную варожасць.

1. Czasopis
n
Беларускі грамадска-культурны штомесячнік
www. czasopis.pl
Nakład
600
egz.
Няма кветак
без каранёў (стар. 8, 56)
Nr7-8(359).Ліпень–жнівень2022■ Cena 7 zł (w tym 5% VAT)

2. Мы не ў выгнанні – мы ў дасланні
Wśród podzielonych Słowian (стар. 31)
„Przeminęło, ale nie odeszło” (стар. 21)
(стар. 53)
У НУМАРЫ
1 3 АД РЭДАКТАРА
Дзённік рэдактара
5 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за VI 2022)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
■Не стала„Стэпа”(стар. 6)
■Пачаўся сёлетні сезон беларускіх
фэстаў„І там жывуць людзі”(стар. 7)
■Вялікі гонар таксама для нас – усіх
беларусаў (стар. 8)
■Мільёны грошай у другой раздачы
Польскага ладу. На гэты раз таксама
для Міхалова (стар. 9)
■Dramatyczny krok przedstawicieli
mniejszości (стар. 10)
■Мастацкая выстава з натхнення
творчасцю Сакрата Яновіча (стар. 13)
■Нечаканыя паслядоўнасці вайны ва
Украіне (стар. 14)
15 ANALIZA
Rozłam w środowisku prawosławnym
17 ЛІТАРАТУРНЫ ФЕСТЫВАЛЬ
Беларуская Прадмова ў Грузіі
21 ROZMOWA
„Przeminęło, ale nie odeszło”
(rozmowa z prof. Elżbietą Smułkową)
28 У БАРАВЫХ
На канцы свету
31 REPORTAŻ
Wśród podzielonych Słowian
35 ARCHIWUM ZBRODNI
„Tolik”już nikogo nie zabije
37 ГУТАРКА
Іна Снарская:
„Паэту баліць тое, што баліць яго
краіне”
40 ROZMOWA
Za każdym cytatem stoi człowiek...
(Rozmowa z dr Agnieszką Goral)
43 PRAWDA I MITY
„Prorok”Ilja. Historia prawdziwa (cz. 6)
47 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў ліпені-жніўні
48 WSPOMNIENIE
Leśniczy Bonda
50 PAMIAĆ
Płacz zwanoŭ
10. Abława na kamunistaŭ (2)
51 VSPOMINKI
Trava zabytia
14. Z temnoji komory pameti
53 РЭПАРТАЖ
Мы не ў выгнанні – мы ў дасланні (ч. 2)
56 ROZKAZ
Omelan
60 ZAPISKI
2022. Dni i myśli
62 FELIETON
Cyrylica czy łacinka?
Fot. na okładce Michał Kość / Agencja
Fotograficzna Wschód

3. 3
VII-VIII.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
3 чэрвеня 2022 г.
Прайшло 100 дзён вайны ва Украіне. Пасля вяліка-
га жаху, які ўспыхнуў ва ўсім свеце адразу як расіяне
пачалі раніцай 24 лютага сваю жудасную „аперацыю”,
з кожным тыднем людзі сталі ўжо менш як на пачатку
перажываць гэтую нечаканую крывавую трагедыю. З
часам усе прывыклі да балючых абразкоў, што кожны
дзень плывуць з атакаванай арміяй Пуціна Украіны.
Бамбітых гарадоў, трупаў і натоўпаў бежанцаў.
Такая ўжо відаць чалавечая натура, што пасля ўспы-
ху, які затрос жыццём на ўсёй зямлі, людзі зноў пачы-
наюць больш перажываць буйныя катастрофы ў сваіх
краінах, у якіх гіне некалькі асоб, чымсьці тое, што ў
іншым кутку свету на фронце ў той час лягаюць сотні
мёртвых. І засяроджваюцца найперш на паслядоўна-
сцях, якія кранаюць іх непасрэдна. Таму таксама мы
на Беласточчыне і ў Польшчы перажываем цяпер, што
растуць цэны бензіну, газу і электрычнасці, увесь час
узрастае інфляцыя.
Рыхтуючыся да гэтай вайны Крэмль у сваіх сцэнарах
безумоўна гэта прадбачыў. Як і рэакцыю свету ў вы-
глядзе эканамічных санкцый. Пуцін мабыць толькі не
спадзяваўся, што будуць яны такога вялікага памеру.
Расія, але таксама Украіна, паралельна вядуць яшчэ
аграмадную вайну інфармацыйную і псіхалагічную.
Прымяняючы пры тым самыя сучасныя метады і ін-
струменты, найболш выкарыстоўваючы Інтэрнэт. Пра-
ўда памерла там надоўга перад першым выстралам.
Ад пачатку стараюся ўважліва сачыць за ходам ва-
енных падзей, у тым ліку стаўлення да іх з боку лука-
шэнкаўскай Беларусі. Татальна хлусяць і тыя, і тыя. Я,
вядома, на баку Украіны. Добра ведаю, што Зяленскі
вымушаны падаваць часам інфармацыю, якая не ад-
павядае праўдзе. Бачу, што робіць расійская (таксама
беларуская) прапаганда, бо маю доступ да тамашніх
тэлеканалаў. Не магу ўжо на гэта глядзець. Асабліва на
штодзённыя „Вечары з Уладзімірам Салаўёвым”. Бывае,
гадзінамі гавораць там пра адно і тое ж. Прытым мала
канкрэтна і на незразумелай часам мне мове, хаця па-
руску здавалася б яшчэ разумею акуратна. Тэма Украіны
не сціхае там ажно ад 2014 года.
Лукашэнка не адстае ў такой прапагандзе. Свой на-
род уводзіць у зман, палохаючы яго прыдуманымі Пуці-
ным – для апраўдання яго шалёных імперскіх намераў
– украінскімі „неанацыстамі”. Беларусы гэтаму аднак
не так вераць, як расіяне.
З ваеннага фронту даходзяць часам інфармацыі, што
ўкраінцы паводле сваіх статыстык збілі ў адзін дзень
прыкладна 206 расійскіх самалётаў. А чаму не 152, або
303? Немагчыма гэта праверыць. Таксама як дадзеных,
што перадаюць расіяне. Абодва бакі часта паведамля-
юць пра канкрэтныя даты і накірункі наступленняў
сваіх войскаў. Гэта таксама маніпуляцыя, бо ніякая
прафесійная армія на вайне так не робіць.
Аграмадная дэзінфармацыя абедзвюх дзяржаў мае
аднак розныя мэты і накірункі. Расіяне кормяць ёю пе-
радусім сваіх грамадзян, паколькі сусветныя сацсеткі
як Фейсбук ці Інстаграм, а нават тэлеканалы і інтэр-
нэт-сайты з Масквы для міжнародных карыстальнікаў
ёсць у значнай ступені цяпер заблакаваныя. Расія так-
сама ўсімі метадамі стараецца пазбавіць сваіх грама-
дзян доступу да інфармацыі звонку, асабліва з Украіны.
Кіеў, наадварот, намагаецца масава распаўсюджваць на
ўвесь свет так сапраўдныя весткі з вайны, як і фейкі.
Нягледзячы на такую няпоўную і часам маніпуляваную
інфармацыю 90 прац. краін на баку Украіны. Перадусім
таму, што няма ніякага апраўдання для Расіі ў яе агрэсіі
на брацкі народ, і што можа яна разліцца шырэй.
Крэмль са свайго боку таксама інфармацыйную вай-
ну пакуль выйгрывае. Пуцін у сваіх шалёных дзеяннях
мае абсалютную падтрымку сваіх грамадзян. І добра
ведае, што калі б прабілася да іх праўда, меў бы вялікія
праблемы, каб утрымаць уладу. Гэта большая пагроза
чымсьці нават заходнія эканамічныя санкцыі.
Дарэчы, такое пакаранне Расіі, на жаль, не ёсць для
ёй пакуль вялікай праблемай. Канфлікт ва Украіне
працягваецца, а яна ўвесь час багацее. Вайну фінан-
суюць іншыя краіны, купляючы ў Расіі нафту, вугаль і
газ. Праўда, не столькі як раней, але па цане 60 прац.
вышэйшай чымсьці ў мінулым годзе. Таму ад пачатку
агрэсіі на экспарце Расія зарабіла амаль 100 млд еўра.
Гэта рэкордная сума, а рост цэн энерганосьбітаў на су-
светным рынку, які сама мэтанакіравана разварушыла,
дазваляе ёй кампенсаваць заходнія санкцыі і фінанса-►
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактарc
Дзённік рэдактара

4. 4 VII-VIII.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ваць вайну ва Украіне. Найбольш сыравіны купляе ця-
пер у Расіі Кітай, на другім месцы ёсць Нямеччына, а
на трэцім Італія. Крамлю дае гэта прыбытак 800 млн
долараў у дзень. Сусветныя аналітыкі мяркуюць, што
ў гэтым годзе на экспарце нафты, вугалю і газу Расія
можа зарабіць каля 285 млд долараў, на 20 прац. больш
чымсьці ў мінулым годзе. На табе! І што цяпер зробяць
Амерыка, Еўропа і ўвесь свет? Бо зрабіць штосьці му-
сяць, каб спыніць неяк гэтую страшную вайну. Мабыць
здарыцца штосьці нечаканае. У гісторыі гэтак бывала.
Надзея памірае апошняй.
Усё-такі мне надта падабаецца, як прыгожа па-ча-
лавечаму рэагуюць людзі ва ўсім свеце, дапамагаючы
Украіне і бежанцам. Вось даведваюся, што жыхар з маёй
роднай Крынкаўскай гміны – праўда, прыезджы – вы-
рашыў бясплатна перадаць жаўнерам з украінскай арміі
сваё цяжкое аўта Suzuki Grand Vitara з 2005 г., вартае
некалькі дзесяткаў злотых. Да таго – што мне асабліва
спадабалася – перадаў яго беларускаму батальёну імя
Кастуся Каліноўскага. Таму, як патлумачыў, што ваюе
ён супраць Расіі, а калі скончыцца вайна ва Украіне „па-
радак зробіць у сябе з Лукашэнкам”. Дыктатара абвіна-
вачвае ў тым, што ён саюзнік Расіі і адказны таксама за
крызіс на беларуска-польскай мяжы, з-за чаго жыхары
як ён памежнай тэрыторыі да сёння церпяць.
19 чэрвеня 2022 г.
Часта лаўлю сябе на тым, што пішучы не хапае мне
слоў, каб выказаць свае думкі ці проста пра нешта рас-
казаць. Заўсёды старуюся пісаць канкрэтна – нават на
польскай мове nie owijając w bawełnę. Хтосьці ўжо даў-
но мне сказаў, што мая пальшчызна завельмі правільная.
Калі доўгія гады рэдагаваў я штомесячнікі ў Гарадку,
Крынках ці Міхалове, прысыланыя супрацоўнікамі і
чытачамі тэксты былі надта нізкага моўнага ўзроўню.
Не кажу тут пра граматыку ці арфаграфію, бо прыхо-
дзілася выпраўляць кучу такіх памылак.
Асабліва непрымальнай ёсць для мяне афіцыйная су-
хая мова ў выказваннях палітыкаў і чыноўнікаў. Шмат
разоў прыходзілася мне публікаваць інтэрв’ю з пасламі,
вайтамі, раднымі, дырэктарамі розных устаноў. Заўсё-
ды як маглі пазбягалі яны канкрэтнай рыторыкі і вы-
казваліся на штучнай чыноўніцкай мове, намагаючыся
вартасцяваць сваю працу пералічваючы напрыклад рад
гмінных інвестыцыяў як быццам толькі свае заслугі. Я
адразу заўважыў, што такі пераказ да людзей не трап-
ляе, рэдка хто гэта чытае.
Не магу ўжо глядзець, слухаць і чытаць палітыкаў,
якія безупынна biją pianę і найчасцей нічога з гэтага не
атрымоўваецца. Не толькі я, бо вядзе гэта да таго, што
людзі перасталі наогул глядзець тэлевізар, дзе безупын-
на выступаюць gadające głowy і звяртаць на іх увагу ў
іншых інфармацыйных прасторах.
Цалкам іншы стыль прэзентуе Лукашэнка. Ён высту-
пае публічна амаль кожны дзень і часта гаворыць па-
вулічнаму, не заўсёды нават культурна. І таму трапляе
да масаў, што дазваляе яму неаднойчы хлусіць і маніпу-
ляваць грамадскай думкай. На гэтым перадусім трыма-
ецца яго дыктатура. Але на шчасце часы не спрыяюць
ужо народным трыбунам, бо зашмат ёсць плашчадкаў,
манаполь на інфармацыю ўжо немагчымы нават у аўта-
рытарнай Беларусі.
Ужо даўно людзі сталі пераконваць мяне, каб публі-
каваныя мною тэксты былі больш простымі, менш ін-
тэлігенцкія. Інфармацыя і публіцыстыка гэта ж не кніж-
ная літаратура – звярталі, здвавалася б, слушную ўвагу.
Гаварылі, што любяць, калі аўтар мае лёгкае пяро, бо
газеты для звычайнага народу, а не для інтэлектуалаў.
Гэта абсалютная праўда і я заўсёды стараўся рэдагаваць
іх пад чытача, каб былі яму зразумелыя і цікавыя. Ніколі
не мог аднак сабе дазволіць, каб панізіцца да вулічнага
ўзроўню, а ў след за тым да прыблізна такога ж стылю,
які, на жаль, стаў дамінаваць усюды ў прэсе, не ўспа-
мінаючы пра пісанне jak leci ў Інэрнэце і інфантыльныя
так у форме, як і ў змесце допісы ў Фейсбуку. Сакрат
Яновіч вельмі перажываў, што культура друкаванага
слова ўпала так нізка. А з гэтым горш і горш...
Цікава, што чытачы не звяртаюць на гэта асаблівай
увагі. Часам прыходзіцца адрэдагаваць мне чыесьці
тэксты – не мяняючы зместу – да такой ступені, што
атрымоўваецца па сутнасці новы варыянт. Як ні дзіў-
на, аўтары чытаючы пасля ў друку рэдка калі гэта сабе
ўсведамляюць. Проста не заўважаюць, быццам яны
самі так правільна і культурна напісалі. Праўда, часам
хтосьці маю працу дацаняе і падзякуе, што яго артыкул
У Ягадным, што ў Чарнігаўскай вобласці, больш за
300 жыхарам падчас расійскай акупацыі прыйшлося
амаль месяц прабываць у падвале
Фота
з
Інтэрнэту
►

5. 5
VII-VIII.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
я вынес на вышэйшы ўзровень і лепш сфармуляваў у
ім думкі і інфармацыі. Але бывае, што хтосьці за гэта
нават пакрыўдзіцца, маючы да мяне прэтэнзіі і даказ-
вае, што арыгінал, які даслаў, быў лепшы і не патра-
баваў аніякай рэдакцыі. Ён і чуць не хацеў, што былі
ў ім стылістычныя і граматычныя памылкі, не верыў
нават слоўнікам.
Імкненне да канкрэтызавання думак і іх моўнага за-
пісу на адпаведным узроўні спачатку тлумачыў я сва-
ёй інжынерскай адукацыяй. У тэхніцы нямаш месца
на такую свабоду, як у свеце пісанага слова. Інжынеру
нельга дазволіць сабе на слабы ўзровень працы, бо можа
скончыцца гэта катастрофай.
З часам я зразумеў, што справа ў чым іншым. Я
проста надзвычай адчувальны на паўсюдную цяпер
абыякавасць пісаніны. Зашчапіў ува мне гэта Сакрат
Яновіч і іншыя аўтары, якія старанна дабіраючы слова
і сказы засяроджваліся не толькі на змесце, але і пры-
гожасці яго чытання, будуючы нейкі настрой, глыбей-
шую атмасферу.
Журналістыка і публіцыстыка гэта, вядома, не кніж-
ная літаратура. Пішучы аднак артыкулы стварыў я свой
небанальны стыль, стараючыся пераймаць найлепшыя
ўзоры і прыклады, а не паддавацца масавым трэндам.
Але, як напісаў гэта напачатку, часта не хапае мне
проста слоў. Па-польску не ўмею на жаль пісаць так
прыгожа як, скажам, незабыўны Ян Леанчук са сваёй
смакавітай пальшчызнай. Польская мова стала цяпер
надта ўбогая і штучная. Наша натуральная беларуская
мова таксама ўжо даўно памерла. Асабліва цяжка пі-
саць мне па-просту. Прыходзіцца прымяняць паланізмы
і русізмы, бо сваіх адпаведнікаў да сучасных слоў не
знаходжу, а шмат іншых, на жаль, проста ўжо не пом-
ню. Бачу, што такую ж праблему маюць таксама аўта-
ры, якія пішуць па-свойму, па-падляску.
Ашарашае мяне беларуская мова ў Беларусі. Яна нам
на Беласточчыне чужая, але і ў нас распаўсюджваецца,
забруджваючы падляшскі беларускі этнас. Пад уплы-
вам, вядома, прыезджых беларусаў (напрыклад у эфі-
ры Радыё Рацыя ці на Белсаце, дзе дамінуюць), якія не
толькі размаўляюць з іншым акцэнтам (хаця пераваж-
на гавораць па-руску), але прымяняюць новыя дзіўныя
словы. Вось падборка з Фейсбуку:
...уважліва пачытайце гэтыя докі і супастаўце
даты...
...месца вячэрняга/начнога вайбу...
...на ствале старога дрэва...
...геніяльны вакаліст, але без пантоў...
...у прадукцыі прапагандыстаў усё больш зьяўляецца
наратыву...
...пасьпеў агаломшыць родны Полацак рок-гур-
том...
...„трыўмфальную арку” збацалі, амаль за мільён...
...гэта ж трэш...
...галасавалка за варыянты...
...я папсова скажу...
...зрабiся фалiянтам...
...не дужа шарыў у нэймінгу раёнаў...
...шчымліва, кайфова, там можна напіцца ўс-
мерць...
Сапраўды застаецца толькі напіцца, бо гэтага слэнгу
без паўлітра не разберёшь.
Вядома, што ніякая мова не стаіць на месцы. У бела-
рускай таксама неабходныя новыя словы ў сучасным
ужытку. Некаторыя, што цяпер паяўляюцца, нават да-
волі прыгожыя. Як падабайка для названня лайкаў у
Інтэрнэце.
Не думаў я, што наш невялікі часопіс у сённяшнім
інфармацыйна-публіцыстычным космасе ў змозе шы-
рэй прабіцца да чытача. Тымчасам увесь час атрымоў-
ваю імэйлы з адгалоскамі. Найчасцей пасля публікацыі
артыкулаў на нашым сайце Czasopis.pl са спасылкамі
таксама ў Фейсбуку. Неаднойчы яшчэ з даўніх нумароў,
на якія натрапляюць – праз пошук або выпадкова – за-
цікаўленыя асобы.
Нядаўна даў я вялікае інтэрв’ю пра Вершалін мала-
дому аўтару з Варшавы да яго кніжкі пра дзесяць не-
звычайных месцаў у Польшчы, якая выйдзе ўжо восен-
ню. Гэта водгук на мой аповед пра „прарока” Ільлю.
Дамоўлены ўжо на чарговыя сустрэчы па між іншым
гэтай тэме.
Юрка Хмялеўскі■
ЗАПІСЫ ЧАСУ (VІ.2022)
Наша хроніка
На Падляшшы
■Pod koniec maja grupa radnych
Bielska Podlaskiego przedłoży-
ła projekt uchwały o zerwaniu
współpracy z partnerskimi miasta-
mi w Białorusi w związku z zaan-
gażowaniem tego państwa w woj-
nę Rosji z Ukrainą. Tuż po inwazji
wypowiedziano umowę z rosyjskim
miastem Kingisiep przy granicy z
Estonią. W bielskiej radzie pojawi-
ły się głosy, iż taka uchwała odno-
śnie miast partnerskich w Białorusi
nie jest konieczna, gdyż współpra-
ca z nimi została zamrożona jesz-
cze w 2019 r.
■W dniach 27-29 maja odbyła się
43. Ogólnopolska Paschalna Piel-
grzymka Młodzieży Prawosławnej
na Świętą Górę Grabarkę. Wzię-►

6. 6 VII-VIII.2022
Czasopis
n
li w niej udział młodzi ludzie ze
wszystkich diecezji polskiej Cer-
kwi prawosławnej, a także prze-
bywająca obecnie w Polsce mło-
dzież (uchodźcy) z Ukrainy. W
wydarzeniu uczestniczył metropo-
lita warszawski i całej Polski Sawa.
Oprócz wspólnych liturgii i spotkań
w trakcie pielgrzymki odbyły się
cieszące się dużym zainteresowa-
niem warsztaty tańca i śpiewu tra-
dycyjnego, prowadzone przez Stu-
dio Folkloru Podlaskich Białorusi-
nów „Żemerwa” z koncertem pie-
śni tego znanego zespołu z Bielska
Podlaskiego.
■29 maja przed konsulatem biało-
ruskim w Białymstoku odbyła się
pikieta, w której diaspora białoru-
ska podlaskiej stolicy protestowała
przeciwko represjom reżimu Alek-
sandra Łukaszenki. Domagano się
uwolnienia więźniów politycznych,
wznoszono patriotyczne hasła pod
historycznymi biało-czerwono-bia-
łymi flagami, wyrażano też solidar-
ność z walczącą Ukrainą.
■3 czerwca w wieku 44 lat zmarł na-
gle Łukasz Stepaniuk. Był dzienni-
karzem muzycznym, związanym z
białoruskim Radiem Racja oraz bia-
łostocką redakcją Radia Eska. Uro-
dził się w Bielsku Podlaskim, gdzie
ukończył II LO z Białoruskim Języ-
kiem Nauczania im. B. Taraszkie-
wicza. Działał w białoruskim nie-
zależnym ruchu studenckim – był
przewodniczącym Białoruskiego
Zrzeszenia Studentów, kilka razy
współorganizował Festiwal Mu-
zyki Młodej Białorusi Basowisz-
cza. Łukasz Stepaniuk spoczął na
cmentarzu prawosławnym w Biel-
sku Podlaskim. Zostawił żonę i 8-
-letniego synka. Czyt. niżej
■4 czerwca w Hajnowskim Domu
Kultury odbył się finał konkursu
„Piosenka Białoruska 2022 – soli-
darni z Ukrainą”. Łącznie na sce-
nie zaprezentowało się ponad 350
artystów – solistów, zespołów wo-
kalno-instrumentalnych i chórów.
Eliminacje centralne poprzedzone
były pięcioma rejonowymi, w Dą-
browie Białostockiej, Bielsku Pod-
laskim, Orli, Hajnówce i Białymsto-
ku. Organizatorem wydarzenia jest
Białoruskie Towarzystwo Społecz-
no-Kulturalne
■7 czerwca gościła na Podlasiu
Pierwsza Dama Agata Kornhau-
ser-Duda. Odwiedziła monaster w
Supraślu i spotkała się z przeby-
wającymi w Akademii Supraskiej
uchodźcami z Ukrainy. Prezyden-
towa, której towarzyszyli sekre-
tarz stanu w kancelarii prezydenta
Adam Kwiatkowski, marszałek wo-
jewództwaArtur Kosicki, duchow-
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
3 чэрвеня нечакана памёр Лукаш Сцепанюк „Стэп”,
шчыра аддадзены беларускай справе радыёжурналіст.
Яму было толькі 44 гады.
„Стэп” нарадзіўся ў Бельску-Падляшскім, там за-
кончыў белліцэй імя Браніслава Тарашкевіча. Як
толькі ўзрос, адразу ўключыўся ў дзейнасць новага
пакалення беларусаў на Беласточчыне. Быў сябрам
Зьвязу Беларускай Моладзі і Беларускага аб’яднання
студэнтаў, таксама адным са старшынёў гэтай арга-
нізацыі. Суарганізатар многіх выпускаў Фестывалю
Музыкі маладой Беларусі „Басовішча”.
Прафесійнаежыццёпрысвяціўрадыёжурналістыцы.
Супрацоўнічаў з Беларускім Радыё Рацыя ад пачатку
яго існавання. Вядомы слухачам як Dj Zona быў аўта-
рам музычных перадач „Сусветны хіт” і „Шчаслівая
трынаццатка”, гукарэжысёрам іншых.
Працаваў у беластоцкай рэдакцыі радыё ESKA так-
сама з самога пачатку існавання аддзелу. Чытаў там
навіны і збіраў інфармацыі як рэпартэр.
Лукаш Сцепанюк займаўся таксама відэа- і гукаапра-
цоўкай для Фонду „Камунікат”, якога быў намеснікам.
Займаўся між іншым запісам аўдыёкніг пры выкары-
станні таксама хатняй (прафесійнай) апаратуры.
Усе супрацоўнікі і сябры ўспамінаюць „Стэпа” надта
ветліва. Быў заўсёды аптымістычны, вясёлы. Добры
чалавек, дасканалы супрацоўнік, дапамагаў іншым.
Добра ведаў беларускую музыку. Стварыў нават
сайт, дзе змяшчаў запісы, у тым ліку якія сам рабіў з
канцэртаў. Гаварыў нават, што звычайны паляк больш
ведае пра беларускую музыку, чымсьці шэраговы бела-
рус пра польскую. Ён пашыраў кола гуртоў і выканаў-
цаў, з якім знаёміў слухачоў на Радыё Рацыя.
Пасля развітальнай Святой літургіі ў беластоцкім
саборы спачыў на праваслаўных могілках у родным
Бельску. Пакінуў жонку і сына.
Бывай, Стэпе, дзякуем за ўсё! Спачывай з мірам.
Родным і блізкім словы спачування.
Не стала„Стэпа”
Лукаш Сцеранюк„Стэп”(1978-2022)
Фота
з
Фейсбука
►

7. 7
VII-VIII.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ni prawosławni na czele z abp. Ja-
kubem i bp. supraskim Andrzejem,
odwiedziła potem jeszcze placów-
kę Eleosu w Białymstoku. Rozma-
wiała z pracownikami i podopiecz-
nymi ośrodka, w tym uchodźcami
z Ukrainy.
■12 czerwca na białostockich Plan-
tach odbyło się doroczne Święto
Kultury Białoruskiej. Na parkowej
scenie wystąpiło ponad 20 zespo-
łów białoruskich z całej Białostoc-
czyzny (m.in. z Białegostoku, Haj-
nówki, Bielska Podlaskiego, Mi-
chałowa czy Gródka) oraz laureaci
szkolnego konkursu „Piosenka bia-
łoruska”. W tym roku nie zaproszo-
no żadnego wykonawcy z Białorusi.
Po raz pierwszy w historii imprezy
zabrakło też przedstawicieli amba-
sady Republiki Białorusi w Warsza-
wie czy konsulatu w Białymstoku,
co spowodowane było zaangażowa-
niem się reżimu Łukaszenki po stro-
nie Rosji w jej agresję na Ukrainę.
Samo wydarzenie było w tym roku
także aktem solidarności z walczącą
o wolność Ukrainą. Organizatorem
imprezy jest Białoruskie Towarzy-
stwo Społeczno-Kulturalne.
■Tego samego dnia przed konsula-
tem Republiki Białorusi białoruska
i ukraińska diaspora Białegostoku
zorganizowały akcję poświęconą
„pamięci poległych białoruskich
На сцэне калектыў Цаглінкі з Гайнаўкі
Фота
Міры
Лукшы
29 траўня ў вёсцы Падбаравіска ў гміне Нараў Му-
зей і асяродак беларускай культуры ў Гайнаўцы сарга-
нізаваў першы ў сёлетнім сезоне фэст з цыклу „І там
жывуць людзі”. На сцэне выступілі гайнаўскія гурты
„Метро”, „Давід Шымчук Бэнд”, „Максім” і „Родны
кут” з Нарвы.
Большасць гэтых выканаўцаў можна было пачуць 2
чэрвеня, у дзень праваслаўнага свята Ушэсця (Вазня-
сення Гасподняга), падчас другога фэсту ў Дубінах.
Тады праводзіўся таксама збор грошай для Дому мі-
ласэрнасці „Самарытанін” у Гайнаўцы, бо і там – як
падкрэслівалі арганізатары – жывуць людзі, толькі
пажылыя і больш самотныя.
Трэці фэст адбыўся 12 чэрвеня ў Пятроўшчыне Кля-
шчэляўскай гміны, а чарговыя запланаваныя м. інш.
31 ліпеня ў Новай Луцэ (гміна Нараўка) і 6 снежня ў
Падсвежанцы (гміна Чыжы).
Ужо 14-ты год арганізатары ў супрацоўніцтве з мя-
сцовымі самаўрадамі ладзяць такія мерапрыемствы ў
абезлюднелых вёсках на Гайнаўшчыне і Бельшчыне.
Іх мэта – развесяленне нешматлікіх жыхароў, часта
больш часовых як пастаянных, беларускімі песнямі
і гэтым прыпомніць культуру, традыцыю і спадчыну
продкаў. Пры нагодзе могуць яны ўдзельнічаць у кон-
курсах з узнагародамі, набываць беларускія кніжкі і
рукадзелле.
Цыкл фэстаў „І там жывуць людзі” арганізаваны пры
фінансавайпадтрымцыМіністэрстваўнутраныхспраўі
адміністрацыі, з бюджэту Падляшскага ваяводства, Па-
вятовага староства ў Гайнаўцы ды іншых спонсараў.
Пачаўся сёлетні сезон беларускіх фэстаў
„І там жывуць людзі”
2 чэрвеня ў Дубінах
Фота
Агнешкі
Ціханюк
►

8. 8 VII-VIII.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
i ukraińskich bohaterów za wol-
ność”. Jej uczestnicy z białoruski-
mi biało-czerwono-białymi i ukra-
ińskimi flagami przypominali, że
od ostatnich sfałszowanych wybo-
rów prezydenckich w Białorusi „w
walce o wolność” zginęło dziesięć
osób. Od początku inwazji wojsk
rosyjskich poległo w Ukrainie po-
nad 22 tys. obywateli tego kraju, w
tym 243 dzieci.
■14 czerwca podczas konwentu wo-
jewódzkich konserwatorów zabyt-
kówwBiałymstokuzostaływręczo-
ne odznaki „Za opiekę nad zabytka-
mi”. Jedno z takich prestiżowych
wyróżnień, wręczonych przez wi-
ceministra kultury Jarosława Seli-
na, przypadło biskupowi supraskie-
mu Andrzejowi. Przyznane zostało
na wniosek podlaskiej konserwator
zabytków Małgorzaty Dajnowicz za
„wzorcowe wykonanie prac budow-
lanych i konserwatorskich” w mo-
nasterze supraskim.
■Mimo muru na polsko-białoruskiej
granicy straż graniczna praktycz-
nie codziennie odnotowywała pró-
by nielegalnego jej przekroczenia.
Średnio od kilkunastu do kilkudzie-
sięciu osób dziennie próbowało for-
sować zaporę, zaś 19 czerwca funk-
cjonariusze białoruskich służb usi-
łowali zrobić podkop pod ogrodze-
niem. Wśród zatrzymywanych nie-
legalnych migrantów byli obywate-
le różnych państw, w tym Maroka,
Senegalu, Indii i Turcji.
■19 czerwca w ramach Europej-
skich Dni Archeologii 2022 odbył
się w Supraślu panel multimedial-
ny „Supraskie katakumby – histo-
ria i przyszłość”. Został on zorga-
nizowany przez prawosławny Mo-
naster Męski Zwiastowania Naj-
świętszej Bogurodzicy w Supraślu
we współpracy z Uniwersytetem
w Białymstoku, Politechniką Bia-
łostocką, Uniwersytetem Medycz-
nym w Białymstoku, Chrześcijań-
ską Akademią Teologiczną w War-
szawie oraz Akademią Supraską.
Partnerem wydarzenia było Woje-
wództwo Podlaskie. Podczas pane-
lu uczestnicy obejrzeli i wysłuchali
pięciu prezentacji o różnorodnej te-
matyce, a jego zwieńczeniem była
część plenerowa, która odbyła się
w samych katakumbach.
■19 czerwca w podbiałostockiej Gra-
bówce odbyła się uroczystość upa-
miętnienia 16 tys. ofiar rozstrzela-
nych w tutejszym lesie przez hitle-
rowców. Zdaniem historyków w
zbiorowych mogiłach spoczywają
zamordowani tu Polacy, Białorusi-
ni, Żydzi i jeńcy sowieccy. Las w
Grabówce jest największym miej-
scem kaźni z okresu II wojny świa-
towej na Podlasiu.
Вялікі гонар таксама для нас – усіх беларусаў
22 чэрвеня праф. Лявон Тарасэвіч атрымаў пачэснае званне доктара
honoris causa Універсітэту ў Беластоку (на здымку). Гэта вялікая прэ-
стыжная падзея таксама для нашага беларускага асяроддзя, паколькі ёсць
ён адным з нас і надта прыслужыўся сваім мастацтвам і шматлікімі гра-
мадскімі ініцыятывамі дзеля беларускасці на Беласточчыне.
Мастак з Валілаў каля Гарадка, дзе жыве, у сваім жыцці зрабіў вялікую
кар’еру ў Польшчы і на свеце. Беластоцкі ўніверсітэт уганараваў цяпер
яго за „безупынныя пошукі новых мастацкіх выклікаў, пераадольванне
культурных, гістарычных і палітычных бар’ераў і межаў”.
Урачыстасць была вельмі шматлюднай. Апрача ўніверсітэцкага ася-
роддзя прысутнічалі сябры і знаёмыя мастака з Падляшша і Польшчы.
Былі таксама палітыкі, але чамусьці толькі з апазіцыі. Прыехаў нават
шэф Грамадзянскай платформы Дональд Туск.
Праф. Лявон Тарасэвіч як Ганаровы доктар меў свой даклад, у якім
дзяліўся думкамі і рэфлексіямі пра мастацтва і культуру ў Польшчы, на
Падляшшы і ў свеце. Накaнец сказаў пра свае мары, спадзяванні і пасту-
латы. Адным з іх было жаданне, каб Універстэт у Беластоку пераназваць
на Універсітэт Зыгмунта Аўгуста. Мінулай восенню прапанова прысвоіць
імя польскага караля і князя Вялікага Княства Літоўскага, на жаль, не
атрымала дастатковай колькасці галасоў ва ўніверсітэцкім сенаце.
Суправаджэннем урачыстасці прысваення ганаровага звання мастаку
была выстава яго працаў пачынаючы са школьных гадоў па карціны, якія
прэзентаваліся ў галерэях Варшавы, Стакгольму, Нью-Ёрку і Дубаю.
Дагэтуль званне доктараr honoris causa беластоцкага ўніверсітэту было
прысвоена 22 асобам, між іншым Ежы Максімюку і уладыку Саве.
Віншуем. Дзякуем, Лёнік!
Фота
Юркі
Хмялеўскага
►

9. 9
VII-VIII.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
■19 czerwca w Dubiczach Cerkiew-
nych wystartowała nowa impreza
Fundacji „Tutaka” pod nazwą Fe-
stiwal Białoruskiej Tradycji „Son-
caHraj”. Składa się na nią cykl im-
prez muzycznych organizowanych
we współpracy z lokalnymi insty-
tucjami kultury. Festiwal jeszcze w
czerwcu zawitał do Załuk, w lipcu
zaś trafi do Narwi i Sokola w gmi-
nie Michałowo.
■22 czerwca Leon Tarasewicz, wy-
bitny artysta mieszkający w Wali-
łach na Białostocczyźnie, profesor
Akademii Sztuk Pięknych w War-
szawie, odebrał tytuł doktora hono-
ris causa Uniwersytetu w Białym-
stoku. Laudację na cześć prof. Le-
ona Tarasewicza wygłosił prof. Je-
rzy Nikitorowicz, były rektor UwB,
obecnie kierownik Katedry Eduka-
cji Międzykulturowej i Elementar-
nej na Wydziale Nauk o Edukacji.
Wśród zaproszonych gości byli
m.in.: były premier i były prze-
wodniczący Rady Europejskiej
Donald Tusk, profesorowie wielu
polskich uczelni, posłowie, przy-
jaciele artysty. Po odczytaniu li-
stów gratulacyjnych na scenie po-
jawił się Uładzimir Niaklajeŭ, po-
eta z Mińska, niegdyś jeden z lide-
rów opozycji i kandydat na prezy-
denta Białorusi w wyborach 2010,
obecnie mieszkający w Krakowie.
Przeczytał swój wiersz pt. „Ostatni
poeta”, który zadedykował Tarase-
wiczowi. Czyt. str. 8, 56
■25 czerwca w Załukach odbyła się
doroczna Kupalnoczka. Na scenie z
białoruskim repertuarem wystąpiły
lokalne zespoły. Oprócz tego, w ra-
mach organizowanego przez Fun-
dację „Tutata” projektu „SoncaH-
raj”, koncertowały zespoły Kre-
sowki i Kalina, a także znana gru-
pa Żemerwa. Uczestnicy imprezy
z tradycyjnym korowodem udali
się też nad pobliską Supraśl, gdzie
puszczano wianki. Głównym orga-
nizatorem wydarzenia było Gminne
Centrum Kultury w Gródku.
■Muzeum Ikon w Supraślu kupiło
do swych zbiorów XVII-wieczne
Rajskie Wrota, główne drzwi iko-
nostasu. To pierwszy taki zaby-
tek w supraskich zbiorach. Pod-
laskie muzeum zabytek nabyło w
jednym z antykwariatów w Krako-
wie. Pozwoliło na to dofinansowa-
nie ze środków Ministra Kultury i
Dziedzictwa Narodowego przyzna-
ne w 2022 r.
Пад канец траўня былі абвешчаны вынікі другога
адбору Праграмы стратэгічных інвестыцый у рамках
урадавага фонду Польскі лад. Мільённыя датацыі
атрымалі ўсе самаўрады ў Польшчы. Таксама гміны
і паветы на Падляшшы, дзе пражываюць беларусы.
Будуць яны прызначаны на пабудову дарог, водапра-
водаў, ачышчальняў сцёкаў, мадэрнізацыю сістэм аба-
гравання, таксама для культуры і спорту.
Для прыкладу Орля атрымала амаль дзесяць мільё-
наў злотых (папярэднім разам удвая менш) на пабудову
вадасховішча і часткова на аднаўленне цэнтра мястэч-
ка. Столькі грошай прызналі гміне Бельск-Падляшскі
на пабудову мясцовых дарог. Сам горад атрымаў 13
млн зл. і будуць яны прызначаны на разбудову сама-
ўрадавага прадшколля і рамонт вуліц.
За 6,4 млн зл. з праграмы ў Гарадку мае быць раз-
будаваны будынак гміннай управы. Самаўрад шукаў
грошай на гэта звыш дзесяці гадоў.
На гэты раз датацыю атрымала таксама суседняе
Міхалова. За амаль пяць мільёнаў злотых будзе там
пабудавана спартыўная зала. Гэта была адна з чаты-
рох маштабных заявак пасланых яшчэ на першы ад-
бор. Тады аднак гміна Міхалова як адзіная ў павеце не
атрымала ні адной залатоўкі. Вядома, што бурмістру
Марку Назарку не так залежала на грошах на пабудо-
ву спартыўнай залы, колькі для пабудовы прадшколля,
інтэрнатусярэдняйшколыціканферэнцыйна-выставач-
нага цэнтра. У першай раздачы Міхалова склала на гэта
запатрабаванне агулам на больш за 60 млн зл. Жыхарам
такія маштабныя інвестыцыі не ёсць неабходныя, тым
больш, што іх будаўнічыя праекты яшчэ і перабольша-
ны, беручы пад увагу патрэбы. Там ужо і так шмат гмін-
ных будынкаў, з выкарыстаннем якіх ёсць праблемы.
Пабудова чарговых гэта новы фінансавы цяжар з увагі
на дадатковыя вялікія кошты іх утрымання.
Праўда, Міхалова мае даволі вялікія ўласныя грошы.
Гэта перад усім заслуга аграмаднага фінансавага пры-
бытку ад падаткаў мясцовай перапампоўні газу. У су-
вязі з санкцыямі накладзенымі на Расію ёсць рэальная
пагроза, што хутка такіх грошай (якія складаюць амаль
траціну гміннага бюджэту) не стане. Тады прыйдзец-
ца, пэўна, спыніць не толькі інвестыцыйны размах, але
і зачыніць магчыма існуючыя аб’екты, напрыклад ба-
сейн. Пра такую пагрозу гаварылася ў гміне ўжо даўно.
Што трэба на такую эвентуальнасць падрыхтавацца і
весці больш стрымана інвестыцыйную палітыку, пры-
цягваць інвестараў з улікам на большыя прыбыткі з
падаткаў. Назарка гэтага і слухаць не хацеў. – Будзем
клапаціцца, калі такое здарыцца, – гаварыў.
Праблемай ёсць таксама паводзіны Назаркі ў контры
да ўраду (хаця б падчас міграцыйнага крызісу на поль-
скай мяжы) і яго цесны кантакт з апазіцыяй.
Мільёны грошай у другой раздачы Польскага ладу.
На гэты раз таксама для Міхалова
►

10. 10 VII-VIII.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
■Wznawiają kursowanie pociągi
weekendowe na trasie Białystok–
Waliły-Stacja. Turyści wybierający
się na wycieczki do Puszczy Kny-
szyńskiej będą mieli do dyspozycji
po dwie pary pociągów w soboty i
niedziele (odjazdy z Białegostoku:
9:00 i 15:30, z Walił:10:25 i 16:34).
Dodatkowo w piątki będą kursowa-
ły te w godzinach popołudniowych.
POLREGIO uruchomi również do-
datkowe połączenia w lipcu i sierp-
niu. Pociągi będą kursować z Białe-
gostoku 30 lipca i 20 sierpnia (od-
jazdy o godz. 17:50) oraz z Walił 31
lipca i 21 sierpnia (odjazdy o godz.
00:40). Połączenie będzie funkcjo-
nować do 3 września.
■30 czerwca skończyła się umowa na
dofinansowanie 45 linii autobuso-
wych w regionie przez marszałka
województwa ze środków budże-
tu państwa. W związku z tym pre-
zes PKS Nova S.A. w Białymstoku
wcześniej rozesłał do samorządów
gminnych i powiatowych pismo z
prośbą partycypowania w kosztach
dalszego utrzymaniu tych połączeń.
Pozytywnie zareagowało tylko kil-
ka gmin.Wobec braku środków i ro-
snących kosztów paliwa od 1 lipca
większość dotowanych dotąd kur-
sów zostanie skasowana. Między
innymi jedno z połączeń Białystok
– Hajnówka. Po tej trasie autobus
zajeżdżał jako jedyny w ciągu dnia
do Sokola w gminie Michałowo.
Mieszkający w tej wsi społecznik
Andrzej Kasperowicz podjął stara-
nia w celu utrzymania tej linii. Jak
dotąd bez skutku. „Setki miejsco-
wości w regionie zostaną odcięte od
świata, jak ich mieszkańcy mają do
pracy, szkół, lekarza, urzędów i po
zakupy?” – dramatycznie zapytał
społecznik z Sokola marszałka i
prezesa spółki w obszernych wy-
stosowanych do nich pismach.
Ізноў чэргі на памежных пераходах
з Беларуссю
Нягледзячы на эканамічныя санкцыі Захаду тавараабарот з Беларуссю
і Расіяй працягваецца. У канцы чэрвеня на пагранпераходзе ў Баброўні-
ках пасля кароткага перапынку зноў узніклі доўгія чэргі грузавікоў. На
праезд кіроўцам прыходзілася чакаць звыш сутак.
Каб абысці забарону ўезду ў Еўразвяз беларускія і расійскія пера-
возчыкі рэгіструюцца ў іншых краінах, найбольш у Казахстане. Такім
чынам ствараюць канкурэнцыю і выпіхаюць з рынку казахскія фірмы.
Казахстан вырашыў ужо прыняць меры для абароны сваіх эканамічных
інтарэсаў.
1 czerwca podczas drugiego w tym roku posiedzenia
– prowadzonego w trybie online – Komisji Wspólnej Rzą-
du i Mniejszości Narodowych i Etnicznych większość
przedstawicieli strony mniejszościowej zawiesiła swój
udział w pracy tego organu doradczego przy premierze.
Stało się tak po wysłuchaniu informacji ministra edukacji
na temat działań podjętych przez resort w zakresie oświa-
ty mniejszościowej. Nie usłyszawszy, aby podjęto jakie-
kolwiek kroki w kierunku zmiany – o co postulowano na
poprzednim kwietniowym posiedzeniu – przyjętego w lu-
tym rozporządzenia o ograniczeniu od 1 września 2022
r. subsydiowania nauczania języka niemieckiego do jed-
nej godziny tygodniowo przy trzech godzinach dla po-
zostałych języków mniejszości dwunastu spośród dwu-
dziestu przedstawicieli strony mniejszościowej zawiesi-
ło swój udział w dalszych pracach komisji. Jak napisali
w oświadczeniu był to ich „akt desperacji, mający na celu
zwrócenie uwagi na skalę problemu, jakim jest dyskrymi-
nacja prawna mniejszości, a zwłaszcza że dotyczy dzieci
i młodzieży”. W posiedzeniu nie uczestniczyli przedsta-
wiciele naszej mniejszości – Sławomir Iwaniuk (Związek
Białoruski w RP) i Jan Syczewski (BTSK) – zaś repre-
zentanci mniejszości niemieckiej z pracy w komisji wy-
cofali się już wcześniej.
7 czerwca do MSWiAwpłynęło pismo, w którym człon-
kowie, którzy podjęli decyzję o zawieszeniu udziału w pra-
cach komisji, napisali że powrócą do aktywnego w nich
uczestnictwa po podjęciu przez stronę rządową „realnych
działań prowadzących do zmiany stanu prawnego, który
powoduje dyskryminację mniejszości niemieckiej”.
15 czerwca zastępca dyrektora departamentu ds. mniej-
szości MSWiA Andrzej Sosnowski w mejlu do dotowa-
nych przez resort organizacji poinformował, że obowiązu-
jące przepisy regulujące funkcjonowanie Komisji Wspól-
nej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych nie
przewidują „zawieszenia członkostwa”. Obecny stan po-
woduje brak możliwości jej działania, w szczególności
zaopiniowania zasad podziału dotacji dla mniejszości na
2023 r. Służby prawne MSWiA analizują teraz zaistniałą
sytuację, w szczególności możliwości ogłoszenia naboru
wniosków pomimo braku opinii Komisji Wspólnej, a w
dalszej kolejności przyznawania dotacji.
Nastąpiło opóźnienie procedury. W latach ubiegłych na-
bór wniosków trwał od końca czerwca do połowy wrze-
śnia. Zastępca dyrektora departamentu ds. mniejszości
poinformował, że „z przyczyn nie leżących po stronie
MSWiA” nawet w najkorzystniejszym scenariuszu w tym
roku okres ten będzie znacznie krótszy.
Dramatyczny krok przedstawicieli mniejszości
►

11. 11
VII-VIII.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
У Польшчы
■4 czerwca w Warszawie odbyło się
wydarzenie pod nazwą „Toast za
wolność pod Niespodzianką”. To
właśnie w kawiarni Niespodzian-
ka przy pl. Konstytucji 6 mieścił
się sztab „Solidarności” w 1989 r.
Imprezę, w której uczestniczyli go-
ście z Ukrainy i Białorusi, współor-
ganizowali Ukraiński Dom w War-
szawie, Białoruski Młodzieżowy
Hub, Inicjatywa Razem 89, Pań-
stwo Miasto i Projekt Polska.
■W dniach 8-9 czerwca w katedrze
białorutenistyki Uniwersytetu w
Warszawie odbyła się międzynaro-
dowa konferencja naukowa „Język,
literatura i kultura Białorusi. Z oka-
zji 140. rocznicy urodzin klasyków
literatury białoruskiej – Janki Ku-
pały (1882-1942) i Jakuba Kołasa
(188-1956)”. Obrady dotyczyły ję-
zyka, literatury i kultury Białorusi
oraz twórczości literackiej i spuści-
zny klasyków. Językami konferen-
cji były białoruski, polski, angiel-
ski i rosyjski.
■9 czerwca minister spraw wewnętrz-
nych i administracji Mariusz Ka-
miński ogłosił, że od 1 lipca nie
będzie obowiązywał zakaz wjaz-
du dla osób postronnych do strefy
przygranicznej, obejmującej 183
miejscowości na obszarze woje-
wództw podlaskiego i lubelskiego.
Zamknięty pozostanie jedynie ob-
szar, znajdujący się bezpośrednio w
odległości 200 m od linii granicz-
nej. Przypomnijmy, iż rozporządze-
nie MSWiAw sprawie wprowadze-
nia czasowego zakazu przebywania
na terenie 183 miejscowości przy
granicy z Białorusią w wojewódz-
twach podlaskim i lubelskim we-
szło w życie 2 marca, jako prze-
dłużenie poprzedniego, które obo-
wiązywało od 1 grudnia 2021 r. do
1 marca 2022 r.
■W dniach 10-12 czerwca w Kra-
kowie odbyło się wydarzenie pod
nazwą: „Kultura na uchodźstwie.
Dni solidarności w Willi Decjusza”.
W tym roku krakowska instytucja
skierowała swoje działania na kul-
turę ukraińską i białoruską, w dużej
mierze tworzoną przez uchodźców.
Można było obejrzeć wystawy foto-
grafii, wziąć udział w dyskusjach i
spotkaniach z białoruskimi i ukra-
ińskimi autorami, obejrzeć spekta-
kle teatralne.
■12 czerwca w Warszawie odbył się
protest Rosjan niezgadzających się
z polityką Władimira Putina i sprze-
ciwiających się wojnie w Ukrainie.
Do demonstracji dołączyli Ukraiń-
cy, Polacy i Białorusini – ci ostat-
ni z biało-czerwono-białymi histo-
rycznymi flagami Białorusi.
■17 czerwca w Teatrze Osterwy w
Lublinie odbyła się premiera sztuki
„Gęsi – ludzie – łabędzie” w reży-
seriiAleksandra Garcujewa i wyko-
naniu aktorów z białoruskiej niefor-
malnej grupy teatralnej „Kupałow-
cy”, działającej przy lubelskiej pla-
cówce. Spektakl jest adaptacją po-
wieści „Psy Europy” współczesne-
go białoruskiego pisarza Alhierda
Bacharewicza. Białoruscy artyści
wystąpili w Teatrze Osterwy w ra-
mach programu „Rezydencje arty-
styczne Instytutu Teatralnego Ukra-
ina Białoruś”.
■Znana białoruska lekkoatletka Kry-
ścina Cimanoŭska, która opuściła
białoruską reprezentację podczas
igrzysk w Tokio i otrzymała azyl
w Polsce, wciąż nie ma polskiego
obywatelstwa. Uniemożliwia jej to
czynny udział w jakichkolwiek za-
wodach sportowych znaczącej ran-
gi, w tym mistrzostwach Polski.
У Беларусі
■Pod koniec maja minister obrony
Białorusi Wiktar Chrenin poinfor-
mował, że na rozkaz Alaksandra
Łukaszenki w kraju będzie two-
rzona milicja ludowa. Jej jednost-
ki „będą musiały wykonywać za-
dania, których nie podejmują regu-
larne oddziały armii i obrony tery-
torialnej: pilnowanie porządku pu-
blicznego i wspomaganie lokalnych
inspektorów milicji, ochrona mienia
przed grabieżą i innymi naruszenia-
mi prawa, egzekwowanie godziny
policyjnej i ograniczanie ruchu po-
jazdów, prowadzenie rozpoznania
oraz identyfikacja kolaborantów,
szpiegów i sabotażystów” – czyta-
my w rządowych źródłach.
■31 maja sąd obwodu mińskiego
uznał 37-letniego Wiaczasława
Malejczuka z Pińska za winnego
z artykułów kodeksu karnego mó-
wiących o „przygotowaniu zama-
chu terrorystycznego”, „nielegal-
nym obchodzeniu się z materiała-
mi wybuchowymi” i „nielegalnym
obchodzeniu się z materiałami ła-
twopalnymi”. Niedoszły „terrory-
sta” został skazany na 22 lata ko-
lonii karnej.
■W dniach 4-6 czerwca z wizytą w
Białorusi przebywał patriarcha mo-
skiewski Cyryl. Po złożeniu wień-
ców pod pomnikiem Zwycięstwa
w Mińsku przewodniczył nabo-
żeństwu w soborze Świętego Du-
cha. Patriarcha spotkał się z Alek-
sandrem Łukaszenką i uczestniczył
w uroczystościach religijnych w Po-
łocku z okazji 1030-lecia obecności
prawosławia na ziemiach białoru-
skich i istnienia diecezji połockiej.
■6 czerwca w sądzie obwodowym w
Mińsku rozpoczął się proces trzech
dziennikarzy i redaktorów niezależ-
nej agencji informacyjnej Biełapan
oraz partnerki jednego z nich. Roz-
prawa odbywała się przy drzwiach
zamkniętych. Wszyscy są oskarże-
ni o ekstremizm, organizację zamie-
szek, przestępstwa podatkowe, a na-
wet zdradę stanu. Grozi im za to do
15 lat więzienia. W sierpniu 2021
r. do redakcji BiełaPAN wkroczyły
milicja i KGB – jej pracowników
zatrzymano, sprzęt skonfiskowano,
a serwery zostały zablokowane. W
listopadzie 2021 r. agencję uznano
za „formację ekstremistyczną”.
■Marcin M. ze Świdnicy poprosił o
azyl w Białorusi. To kolejny Polak
po Emilu Czeczko, dezerterze z pol-
skiej armii, który szuka schronie-
nia w Mińsku. Mężczyzna, robią-
cy ostatnio karierę w białoruskich
i rosyjskich mediach, twierdzi, że
jest poszkodowany przez „warto-►

12. 12 VII-VIII.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ści wolnej Europy i nastroje ru-
sofobiczne”. Jak napisał na Twit-
terze rzecznik ministra-koordyna-
tora służb specjalnych Stanisław
Żaryn, „Marcin M., to prorosyj-
ski aktywista, który od lat prowa-
dził działalność zbieżną z propa-
gandą Kremla. Szczególnie mocno
angażował się w publikowanie tre-
ści przeciwko Ukrainie”. Prokuratu-
ra okręgowa w Świdnicy wszczęła
śledztwo i na podstawie dowodów
przedstawiła Marcinowi M. zarzu-
ty pochwalania wojny napastniczej
oraz zbrodni popełnionych na lud-
ności ukraińskiej z racji przynależ-
ności narodowościowej.
■Niektórzy białoruscy milicjan-
ci i żołnierze odmówili udziału w
ćwiczeniach przy białorusko-ukra-
ińskiej granicy – poinformował
sztab Światłany Cichanoŭskiej,
opozycyjnej konkurentki Łuka-
szenki, przebywającej na emigra-
cji. Rodziny funkcjonariuszy opu-
blikowały w Internecie zdjęcia, z
których wynika, że osoby te zosta-
ły dotkliwie pobite przez białoru-
skie służby.
■W Grodnie rozpoczął się proces 12
przeciwników reżimu Łukaszenki,
których służby połączyły w jedną
„grupęAutochowicza”. Oskarżony-
mi w sprawie poza Mikałajem Au-
tochowiczem są także prawosławny
duchowny z Żabinki Siarhiej Raza-
nowicz wraz z żoną Lubowią, syna-
mi Pawłem i Dzmitryjem, małżeń-
stwo Iryna i Anton Mielcherowie,
Uładzimir Hundar, Wolha Majora-
wa, Halina Dzierbysz, Wiktar Snie-
hur i Paweł Sawa. Zarzuca się im
przeprowadzenie i szykowanie za-
machów terrorystycznych po sfał-
szowanych wyborach prezydenc-
kich w 2020 r. (nikt nie zginął w
wyniku ich działań). Samemu Au-
tochowiczowi za zarzucane czyny
grozić może nawet kara śmierci.
■Znana białoruska socjolożka Tac-
ciana Wadałażskaja została skaza-
na na 2,5 roku pozbawienia wolno-
ści w otwartym zakładzie karnym.
Postawiono jej zarzuty „organiza-
cji i przygotowania działań rażąco
naruszających porządek publiczny
lub czynny udział w takich działa-
niach”. Tacciana Wadałażskaja jest
doktorem socjologii, ekspertem
Agencji Technologii Humanistycz-
nych, koordynatorem białoruskiego
Uniwersytetu Latającego oraz star-
szą analityk Centrum Transformacji
Europejskiej. Od początku jest za-
angażowana w prace komitetu or-
ganizacyjnego Międzynarodowego
Kongresu Naukowców Białorusi.
■Od 13 czerwca w 80 rejonach ob-
wodu homelskiego przy granicy z
Ukrainą wprowadzono zakaz wstę-
pu do lasu. Stosowne rozporządze-
niewydałoministerstwogospodarki
leśnej. W wymienionych miejscach
rozlokowane są garnizony wojsk ro-
syjskich atakujące Ukrainę.
■Dodatkowe wojska w sile siedmiu
batalionów wysłała Białoruś na gra-
nicę z Ukrainą. Zgodnie z oficjal-
nym komunikatem władz działa-
nia te mają związek z manewra-
mi, jednak zdaniem strony ukra-
ińskiej białoruskie wojsko stano-
wi potencjalne zagrożenie dla i tak
bardzo napiętej sytuacji w tym rejo-
nie. Aleksander Łukaszenka w jed-
nym ze swoich wystąpień powie-
dział wprost, że „trzeba może bę-
dzie walczyć o zachodnią Ukra-
inę”, by nie została „odrąbana”
przez wrogi Zachód.
■15 czerwca w Mińsku odbyła się
konferencja poświęcona „zbrod-
niom dokonanym przez Armię
Krajową na narodzie białoruskim
w latach 1939-1953”. Wydarzenie
zorganizowała organizacja „Biała
Ruś”, założona w 2004 r., wspiera-
jąca reżim Aleksandra Łukaszenki
i przez niego finansowana.
■Książki Światłany Aleksijewicz,
białoruskiej laureatki literackiej
Nagrody Nobla, mają zniknąć ze
szkolnych bibliotek. Wydano sto-
sowne rozporządzenie, do które-
go dołączono listę 33 zakazanych
pisarzy, członków rozwiązane-
go przez władzę Związku Pisa-
rzy Białoruskich, który reżim Łu-
kaszenki uznał za organizację eks-
tremistyczną.
■Białoruski sąd uznał spółkę TUT
BYMEDIAza „organizację ekstre-
mistyczną”. Decyzja ta oznacza, że
działalność spółki jest na terytorium
Białorusi zabroniona i firma zosta-
nie zlikwidowana. Dodatkowo nie
można wykorzystywać jej symbo-
liki i atrybutów – grozi za to odpo-
wiedzialność karna. TUT BY ME-
DIA to właściciel portalu tut.by,
który 18 maja 2021 r. został zablo-
kowany przez władze pod zarzutem
rozpowszechniania fałszywych in-
formacji.Aresztowano wówczas co
najmniej 18 jego pracowników.
■22 czerwca w obwodzie homelskim
przy granicy z Ukrainą rozpoczęły
się ćwiczenia przygotowujące ko-
misariaty wojskowe do mobilizacji
poborowych i rezerwistów. W ćwi-
czeniach wzięły udział jednostki Sił
Operacji Specjalnych.
■W Białorusi załamał się rynek no-
wych samochodów. Potwierdzają to
dane za I kwartał, a także informa-
cje z maja, według których w dzie-
sięciomilionowej Białorusi sprze-
Бежанцам з Польшчы Марцінам M.
адразу пакарысталася беларуская
прапаганда
►

13. 13
VII-VIII.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
dano zaledwie 629 nowych aut. To
o 30 proc. mniej niż w kwietniu i o
80 proc. mniej niż w ubiegłym roku.
Dla porównania w Polsce w pierw-
szym kwartale tego roku sprzeda-
no 102 048 nowych samochodów.
Kryzys na motoryzacyjnym ryn-
ku jest spowodowany zachodni-
mi sankcjami nałożonymi na Bia-
łoruś i Rosję i wycofaniem się wła-
ściwie wszystkich znaczących ma-
rek z tych krajów.
■Jak ocenia portal Dev.by zajmujący
się IT, z Białorusi mogło wyjechać
od 16 do 23 tysięcy informatyków.
Większość z nich wybrała Polskę
– 8-10 tys. osób. Do Gruzji wyje-
chało 2-4 tys. informatyków, tyle
samo na Ukrainę, 2-3 tys. na Litwę,
do 2,5 tys. do Uzbekistanu. Zmusiły
ich do tego sankcje nałożone przez
Zachód na reżim Łukaszenki i po-
garszająca się w związku z tym sy-
tuacja ekonomiczna kraju.
У свеце
■Aleksander Łukaszenka zwrócił się
do sekretarza generalnego ONZAn-
tonio Guterresa z propozycją pomo-
cy w transporcie zboża z Ukrainy.
Zapewnił, że Białoruś jest gotowa
zezwolić na tranzyt zboża przez
Białoruś do portów bałtyckich pod
warunkiem jednak, że zostaną one
również otwarte dla białoruskich to-
warów. Propozycja Łukaszenki zo-
stała odrzucona.
■4 czerwca podczas ostrzału przez
wojska rosyjskie Ławry Święto-
górskiej w obwodzie donieckim
na wschodzie Ukrainy zapaliła
się i spłonęła doszczętnie jedna ze
świątyń – skit (pustelnia) Wszyst-
kich Świętych. Budowla z 1912 r.
była największą drewnianą świąty-
nią w Ukrainie i należała do Ukraiń-
skiej Cerkwi Prawosławnej patriar-
chatu moskiewskiego.
31 траўня ў Польскім інстытуце ў Рыме ў рамках
XIX Фестывалю польскай культуры „Corso Polonia”
(„Напрамак Польшча”) акрылася выстава „Мініяцю-
ры” мастачкі Маргарыты Дмітрук. Яна родам з Бель-
ска, у сваёй творчасці спасылаецца на запамятанае з
дзяцінства жыццё беларусаў на Падляшшы і надае
гэтаму ўніверсальнае значэнне. Прафесарка Акадэміі
мастацтва ў Варшаве, з’яўляецца лаўрэаткай шмат-
лікіх узнагарод.
Натхненнем для выставы ў Рыме стаў для мастачкі
Сакрат Яновіч і яго творчасць – менавіта мініяцюры,
кароткія „сакраткі”, яго лірычная проза. Як сказала
для Радыё Рацыя, у яе сшытках многа ёсць цытатаў
з гэтых глыбокіх тэкстаў. „Ягоныя словы прыцягвалі
маю ўвагу, гаварылі са мною, нагадвалі вобразы, якія
я запамятала з дзяцінства” – тлумачыла. „Вобразы з
бабулінай хаты, сцэны з падляшскіх беларускіх вё-
сак. Паэзія ў Прозе Сакрата Яновіча пераносіла мяне
ў гэты час”.
На вернісажы ў Рыме быў паказаны дакументальны
фільм Габрыелі Кардаца, прысвечаны Сакрату Яно-
вічу. Музычным акцэнтам быў канцэрт Юркі Асен-
ніка і Міхала Яцашэка. Выставу можна глядзець да
15 верасня бг.
Мастацкая выстава з натхнення
творчасцю Сакрата Яновіча
Польскі інстытут у Рыме, 31 траўня 2022
Фота
з
Фейсбука
4 чэрвеня ў Тбілісі стартаваў Фестываль інтэлектуальнай кнігі„Прадмова”,
які прайшлў пасля ў Кракаве, Варшаве і Вільні
Фота
Ягора
Віняцкага
►

14. 14 VII-VIII.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
■13 czerwca prezydent Joe Biden
podpisał decyzję o przedłużeniu
amerykańskich sankcji wymierzo-
nych w czołowych urzędników i
współpracowników reżimu Alek-
sandra Łukaszenki. Działania władz
w Mińsku wciąż stanowią zagroże-
nie dla bezpieczeństwa narodowego
Stanów Zjednoczonych – oświad-
czył Biały Dom.
■Litwa zawiesiła przewozy tranzy-
towe towarów do rosyjskiego ob-
wodu kaliningradzkiego. Zabloko-
wany jest też wwóz na jej teryto-
rium produktów objętych sankcja-
mi. Władze litewskie swoje kroki
uzasadniły stanowiskiem Komisji
Europejskiej. Rosja zapowiedziała
działania odwetowe oraz zastąpie-
nie przerwanych lądowych szlaków
zaopatrzeniowych morskimi.
■Żołnierze białoruskiego pułku im.
Kastusia Kalinowskiego walczące-
go w Ukrainie otrzymali tamtejsze
odznaczenia państwowe. Medale:
„Za zasługi bojowe” oraz „Ukra-
ina ponad wszystko” otrzymali też
pośmiertnie białoruscy bohatero-
wie, którzy polegli w walce.
■Rosja i Białoruś zostały wykluczo-
ne z tzw. grupy bolońskiej, skupia-
jącej państwa uznające stworzenie
Europejskiej Przestrzeni Szkolnic-
twa Wyższego. System został uru-
chomiony w 1999 r., po podpisaniu
deklaracji bolońskiej. Celem EHAE
jest wprowadzenie trójstopniowego
systemu edukacji uniwersyteckiej,
składającego się ze studiów licen-
cjackich, magisterskich i doktor-
skich. Państwa uczestniczące w
procesie bolońskim powinny też
przestrzegać określonych standar-
dów nauczania i organizacji proce-
su edukacji wyższej.
■21 czerwca w Brukseli odbyła
się Kalinowski Conference. Zor-
ganizowało ją Biuro Swiatłany
Cichanoŭskaj we współpracy z
Grupą Europejskich Konserwaty-
stów i Reformatorów, pod patro-
natem Parlamentu Europejskiego.
W spotkaniach i dyskusjach doty-
czących sytuacji w Białorusi wzię-
li udział białoruscy opozycjoniści
oraz przywódcy i politycy wielu
państw europejskich. W konferen-
cji zdalnie uczestniczył m.in. pre-
mier Mateusz Morawiecki.
■21 czerwca władze białoruskie po-
informowały, że przekazały Irako-
wi materiały dotyczące postępów i
wyników śledztwa w sprawie do-
tyczącej „przestępczego działania
polskich funkcjonariuszy” wobec
135 obywateli Iraku. Te rzekome
przestępstwa dotyczyć mają sytu-
acji na polsko-białoruskiej granicy.
Mińsk w przesłanych Irakowi mate-
riałach nie pisze nic na temat tego,
skąd się wzięli wspomniani migran-
ci na granicy i jak to jest możliwe,
że z taką łatwością mogą ją forso-
wać od białoruskiej strony. ■
Нечаканыя паслядоўнасці вайны ва Украіне
Міністэрства адукацыі Украіны прыняло рашэнне выдаліць з украін-
скіх падручнікаў творы трох беларускіх літаратараў. Прычынай стала
падтрымка Беларуссю расійскай агрэсіі. З падручнікаў сёмага класу
выдалена між іншым навучанне пра Васіля Быкава, нягледзячы на тое,
што пісьменнік да канца жыцця стаяў на баку дэмакратычнай апазіцыі.
Суродзічаў перасцерагаў яшчэ ў 1993 г. перад абраннем Аляксандра Лу-
кашэнкі на пост прэзідэнта краіны.
Падчас ІІ сусветнай вайны Васіль Быкаў ваяваў між іншым на 2-м і 3-м
Украінскіх франтах. Удзельнічаў у баях за Крывы Рог, Знамянку, Алек-
садрыю, а падчас Кіраваградскай аперацыі быў паранены.
Тым часам у Беларусі з’явіўся спіс 33 найбольш вядомых айчынных
пісьменнікаў, кнігі якіх плануецца прыбраць з карыстання ў школах.
Між іншым Алеся Разанава, Анатолія Вярцінскага, Андрэя Хадановіча,
Людмілы Рублеўскай, а нават наблісткі Святланы Алексіевіч. Кіраўнік
Народнага антыкрызіснага ўпраўлення Павел Латушка пракаментаваў,
што ў такі спосаб „фактычна ідзе знішчэнне беларускай культуры ў кі-
рунку стварэння „рускага свету” ў Беларусі”.
Мемарыяльная дошка ў гонар Васіля Быкава ў вёсцы Вялікая Севя-
рынка ва Украіне
Фота
з
Інтэрнету
►

15. 15
VII-VIII.2022
Czasopis
n
ANALIZA■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Rozłam w środowisku
prawosławnym
Wspomniana grupa (wcześniej na-
leżał do niej jeszcze jeden radny, któ-
ry przeszedł do Polski 2050 Szymo-
na Hołowni) w wyborach samorządo-
wych w 2018 r. weszła do rady mia-
sta z list Koalicji Obywatelskiej, de-
sygnowana przez Forum Mniejszo-
ści Podlasia. To okołocerkiewna or-
ganizacja, niezbyt liczna, ale mająca
błogosławieństwo hierarchów, któ-
ra wskazuje prawosławnych kandy-
datów także w wyborach do sejmiku
województwa i parlamentarnych, za-
biegając o głosy również mniejszo-
ści narodowych, przede wszystkim
największej w regionie białoruskiej.
Wzmacnia w ten sposób elektorat
Platformy Obywatelskiej, z którą ma
podpisane stosowne porozumienie.
Taka luźna i trochę niejednoznacz-
na formuła całego mniejszościowe-
go środowiska jednak nie konsolidu-
je. Nawet, jak się okazuje, we wła-
snych szeregach. Zgrzyt nastąpił na
początku roku, kiedy prawosławni
przedstawiciele we władzach Białe-
gostoku wystąpili przeciwko swym
wyborcom w sporze o zachowanie
dotychczasowego charakteru „biało-
ruskiego” przedszkola w mieście. To
zdecydowało, iż FMP od nich się od-
cięło.Wtym sporze okazali się zresztą
przegrani, wręcz się skompromitowa-
li. Wcześniej ponieśli też porażkę w
staraniach o zmianę nazwy ulicy Łu-
paszki, co było jednym z ich postu-
latów wyborczych. W tym przypad-
ku jednak trudno mówić o ich winie,
gdyż wydaje się, że zrobili wszystko
co możliwe.
Ci radni nadal utożsamiają się z Fo-
rum Mniejszości Podlasia. Na Fejsbu-
ku prowadzą założoną jeszcze pod-
czas kampanii wyborczej, stronę FMP
2019 w Radzie Miasta Białystok. Cały
czas też akcentują, iż są reprezentan-
tami mniejszości narodowych, o czym
świadczy ornament białoruski w jej
logo. Otwarcie jednak tego nie mó-
wią, a słowa „białoruskość” unikają
jak tylko mogą. Może za wyjątkiem
najstarszego z nich, który wypowia-
da się czasem po białorusku do radio-
wego mikrofonu.
Jest jeszcze jedno Forum Mniej-
szości Podlasia. To organizacja po-
zarządowa z siedzibą w Bielsku Pod-
laskim, założona przez młodzież pra-
wosławną.Wprawdzie w swej działal-
ności wprost odwołuje się do mniej-
szości narodowych, ale wszystkich
razem wziętych, choć przecież w re-
gionie dominująca jest białoruska.
Stowarzyszenie jest nawet dotowa-
ne z puli mniejszościowej MSWiA.
Z tym że jego inicjatywy nie są adre-
sowane do jednej mniejszości. Dla-
tego w roku ubiegłym nie otrzymało
dotacji na takie projekty, jak „Aka-
demia regionalna Podlasia”, czy „Na
Na początku czerwca trzyosobowa grupa białostockich pra-
wosławnych radnych wraz z wiceprezydentem miasta Ada-
mem Musiukiem przeszła do klubu prezydenta Białegosto-
ku Tadeusza Truskolaskiego. O powodach decyzji obie stro-
ny poinformowałydośćlakonicznie,argumentującją„zacie-
śnieniem współpracy”. Sprawa jest jednak bardziej złożona
i wynika z kryzysu, żeby nie powiedzieć konfliktu, w środo-
wisku działającym na rzecz przedstawicielstwa mniejszości
narodowych i wiernych Cerkwi w życiu publicznym. Nie tyl-
ko w Białymstoku.
►

16. 16 VII-VIII.2022
Czasopis
n
ANALIZA■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
wspólną nutę”. W tym roku wsparcie
przyznano na organizację festiwalu
białoruskiej muzyki sakralnej i kon-
kursu wiedzy „Postać Symona Petlu-
ry jako symbolu polsko-ukraińskiego
pojednania”. Ale zadanie „Akademia
liderów mniejszości Podlasia” zosta-
ło odrzucone. Jak widać stowarzysze-
nie ma ten sam problem co forum cer-
kiewne. Unikając samookreślenia się
nie integruje środowiska, z którym
szeroko się utożsamia. A to buduje
tylko podziały i zamiast współpracy
prowadzi do niepotrzebnej rywalizacji
między sobą. I to wśród prawosław-
nych, uważających się w większości
za Polaków, nie zważających na po-
chodzenie swych przodków. Są tyl-
ko wielkimi miłośnikami ich kultury,
przede wszystkim piosenki i folklo-
ru. To efekt asymilacji i polonizacji,
którym ulegli.
Swego czasu próby wypracowania
alternatywnej platformy dla „,mniej-
szości Podlasia” podjął się Aleksan-
der Wasyluk, jeden z liderów środo-
wiska prawosławnego. Doszło nawet
do debaty z udziałem ponad setki osób
z organizacji okołocerkiewnych i bia-
łoruskich, również samorządowców.
Inicjatywa spaliła jednak na panew-
ce. Wprawdzie padło wtedy kilka no-
wych pomysłów, jak „swoja knajpa”
w Białymstoku, czy wspólny fundusz
grantowy, ale minimalizując potencjał
białoruski, który mógłby być moto-
rem napędowym, nośnej i wyrazi-
stej idei nie wypracowano. W konse-
kwencji poszukiwanie nazwy-mar-
ki ruchu okazało się drogą donikąd.
Ostatecznie zdecydowano się na Fo-
rum Społecznych Inicjatyw Obywa-
telskich, jako że skrót brzmiałby swoj-
sko jako WSIO, nie zważając na błąd
literowy. Skończyło się na skromnym
ognisku integracyjnym w jakimś go-
spodarstwie agroturystycznym i po-
dobnie mało licznym późniejszym
balu noworocznym według kalenda-
rza juliańskiego o ambiwalentnej na-
zwie „Nasz Bal”.
Jak widać mało precyzyjna formuła,
mająca jednoczyć mniejszości (w do-
myśle prawosławnych Polaków, Bia-
łorusinów i Ukraińców), nie przyno-
si efektów.
I pomyśleć, że jeszcze niedawno o
podziałach w mniejszości na Podla-
siu mówiło się tylko w kontekście ru-
chu białoruskiego. Ton nadawał poseł
Eugeniusz Czykwin (on także zdobył
mandat z poparciem FMP), wskazując
na jego „rozbicie i rozdrobnienie or-
ganizacyjne”. Tak interpretował wie-
lość naszych organizacji. To myśle-
nie rodem z czasów PRL, kiedy to bu-
dowano różne utopijne „fronty jedno-
ści narodu”.
Tymczasem nasze środowisko
jest jednolite jak nigdy przedtem. W
swych organizacjach każdy robi swo-
je na rzecz zachowania i rozwoju toż-
samości kulturowej mniejszości biało-
ruskiej, co dla FMP jest drugorzędne
(a nie powinno). Nawet BTSK nie dy-
stansuje się już do pozostałych stowa-
rzyszeń, jak niegdyś powołując się na
mit swej wiodącej roli w „krzewieniu
kultury, tradycji i historii białoruskiej
na terenie Polski” (cytat ze strony or-
ganizacji na Fejsbuku). Dowodem
na to jest przyłączenie się BTSK do
wspólnych deklaracji czy to w obronie
aktywistki z Hajnówki, czy w potępie-
niu reżimu Aleksandra Łukaszenki, a
ostatnio napaści Rosji na Ukrainę przy
wspieraniu agresora przez władze w
Mińsku. To wyraźny zwrot w ocenie
białoruskiego państwa, z którym jesz-
cze do niedawna BTSK utrzymywało
bliskie stosunki, a białoruscy dyplo-
maci byli zapraszani na organizowa-
ne przez nie imprezy.
Na marginesie należy zauważyć, że
BTSK znalazło się teraz w kryzysie.
Po okresie pandemii, kiedy jego dzia-
łalność praktycznie zamarła, obecne
przedsięwzięcia nie są już tak hucz-
ne jak kiedyś. Nawet sztandarowa im-
preza – festiwal piosenki białoruskiej
– w tym roku wypadła dość skrom-
nie. Nie tylko dlatego, że koncertów
nie uświetniają już występy zespołów
zBiałorusi.Wśródpublicznościniema
nie tylko białoruskich dyplomatów, ale
i tylu co poprzednio miejscowych ofi-
cjeli, a jeśli już, to pojawia się z reguły
trzeci garnitur. Organizacja musi bory-
kać się z nie zawsze przychylnym po-
strzeganiem swojej działalności. Kom-
plikuje to także współpracę z władza-
mi samorządowymi, co już przydarzy-
ło się w Siemiatyczach, kiedy odmó-
wiono przeprowadzenia tam rejono-
wych eliminacji festiwalu Piosenka
Białoruska 2022.
Działalność BTSK z pewnością by-
łaby atrakcyjniejsza i bogatsza, gdy-
by większą wagę przywiązywano do
autentyzmu popularyzowanej kultu-
ry, więcej było występów na żywo, a
mniej fanaramy (podkładów muzycz-
nych i playbacku). Trochę już lepiej
ze strojami, które przedtem masowo
sprowadzano z fabryki w Mińsku,
wymyślającej jakieś sztuczne nie-
zrozumiałe symbole dla szytych ko-
stiumów. Teraz na szczęście zespoły
coraz częściej występują na scenie w
ubraniach o stylistyce białorusko-pod-
laskiej. Ale warto jeszcze skonkrety-
zować cele działalności, której po-
winna przyświecać idea krzewienia
nie tyle kultury białoruskiej, co kul-
tury Białorusinów. I nie w Polsce, a
na Podlasiu. Bo teraz z tym trochę po-
dobnie jak w przypadku rozmytej re-
prezentacji FMP.
Prawosławni radni i wiceprezydent,
przechodząc do komitetu Tadeusza
Truskolaskiego, liczą też pewnie na
to, że znajdą się na jego listach w na-
stępnych wyborach samorządowych.
Wszystko wskazuje na to, że zostaną
przesunięte na wiosnę 2024 r. FMP,
które wyrzuciło ich ze swoich szere-
gów, wystawi wtedy swoich kandyda-
tów. Nastąpi rozbicie głosów prawo-
sławno-białoruskiego elektoratu. Ta-
kie sytuacje już były. Czykwin obwi-
niał wtedy za to środowisko białoru-
skie, ale ono od dawna w wybory już
się bezpośrednio nie angażuje. Jak na
ironię rozłam teraz nastąpił w kręgach
samego posła. Popierana przez niego
jednocząca elektorat formuła FMP
nie sprawdza się. Życie pokazało, że
wymaga korekty. Bez uwypuklenia w
niej i nadania większej roli mniejszo-
ści białoruskiej elektoratu nie uda się
scementować i zmobilizować.
Jerzy Chmielewski ■
►

17. 17
VII-VIII.2022
Czasopis
n
Літаратурны фестываль
ў Грузіі
Беларуская Прадмова
СёлетніфестывальінтэлектуальнайкнігіПрадмова
прайшоў у незвычайных умовах. Калі раней гэта
была ўнутрыбеларуская культурная падзея, то
зараз пад ціскам душнай грамадска-палітычнай
абстаноўкі ўнутры Беларусі каманда Прадмовы
наважылася правесьці яго за межамі краіны, і да
таго ж у некалькіх гарадах: Тбілісі, Вільня, Кракаў,
Варшава. Фэст адбыўся паэтапна.
Першы этап быў у Тбілісі 4-5 чэрвеня. На грузінскай
частцы прэзентавалі сваю творчасьць Уладзімер Някля-
еў, Севярын Квяткоўскі, Вольга Бубіч, Міла Котка і інш.
Інтэрнацыянальны легіён прадстаўлялі грузінскі паэт і
перакладчык Шота Іяташвілі і расейская інтэрнэт-аў-
тарка габрэйска-ўкраінскага паходжаньня Лінор Гара-
лік. Актыўных удзельнікаў магло быць і больш, але ж
падрыхтоўка да мерапрыемства была азмрочана спрэч-
кай вакол запрашэньня расейскіх гасьцей. Украінскія
госьці вырашылі байкатаваць фэстываль, а частка рас-
ейскіх зьнялася. Дзіўна было даведацца пра адсутнасьць
кніжнага кірмашу. Па словах арганізатараў кнігі былі за-
трыманыя на грузінскай таможні па незразумелых пры-
чынах і не пасьпелі своечасова даехаць да Тбілісі. Таму
наведвальнікам фэстывалю прыйшлося здавольвацца
каталогам. Карэспандэнт Cz папрасіў пракаментаваць
прадстаўлены асартымент кнігаў Прадмовы 2022. Ку-
ратар фэстывалю Лілія Ільюшына дала каментар:
Лілія: Мы разумелі, што ўсе цікавыя кніжкі прывезьці
ў Тбілісі нерэальна, таму мы пайшлі наступным шля-
хам: па-першае, мы хацелі, каб максімальная колькасьць
беларускіх выдавецтваў была прэзентаваная, няхай на-
ват па адной, па дзьве кнігі – „Медысонт”, „Зьміцер
Колас”, „Беларускі Кнігазбор” і іншыя. Па-другое, на-
туральна, стаўкі рабіліся на сьвежыя выданьні 2021-
22 году. Па-трэцяе, мы хацелі працаваць з бэстсэле-
рамі, пераможцамі і лаўрэатамі літаратурных прэмій,
а таксама па замовах мясцовай грузінскай аўдыторыі.
Прысутнічаюць дзіцячыя кніжкі, бо іх звычайна бра-
куе найбольш, нават у беларускіх крамах. Напрыклад,
„Чырвоны кракадзільчык” – абсалютна новая кніжка,
якая выйшла тыдзень таму. „Роня – дачка разбойніка”,
кніга Астрыд Ліндгрэн, якую не так проста знайсьці,
але мы здолелі гэта зрабіць. Таксама мы стараліся вы-
трымаць баланс паміж паэзіяй, прозай, гістарычнымі
кнігамі, каб кожны мог знайсьці штосьці на свой густ.
Сярод навінак на якія варта зьвярнуць увагу: Таня
Скарынкіна – „Yesмамочка”, Вера Бурлак – „Фанта-
зюркі” (пераможца прэміі Цёткі 2018 году, Вольга Га-
пеева – „Адна шкарпэтка і іншыя гісторыі”, Натальля
Станкевіч – „Здарэньне у Краіне-Дзе-Робяць-Котак”,
сямейнае выданьне Анатоля і Усевалада Сьцебуракаў
– „Сьцебуракаў лёс”. Асобную ўвагу варта надаць кнізе
памяці Алеся Разанава „І немагчымае зрабі! Успаміны
пра падзеі 1968 году” – прысьвечаную знакамітаму зва-
роту беларускіх студэнтаў за навучаньне па-беларуску,
які быў узгаданы колісь ў рамане Уладзімера Някляе-
ва „Аўтамат з газіроўкай ды без”. Абсалютна цікавая
рэч – „Балада пра маленькі буксір” Іосіфа Бродскага
ў перакладзе Алесі Алейнік, з шыкоўным мастацкім
аздабленьнем. „Страшна не пачуць голас твой” – гэта
паэтычная складанка сучасных аўтараў, прысьвечаная
літаратурнаму аб’яднаньню „Маладняк” 1920-х гг. Адно
з выданьняў прадстаўленых у каталозе зараз разгляда-
ецца на прадмет экстрэмізму з-за вокладкі – гэта кніга
Антаніны Хатэнка „Вербніца”.
Лілія Ільюшына
Фота
з
афіцыйнай
старонкі
Прадмовы
ў
Фейсбуку
►

18. 18 VII-VIII.2022
Czasopis
n
Літаратурны фестываль
Cz: Лілія, а ці назіраецца сярод кнігаў, выдадзеных
у 2021-22 гадах тэндэнцыя палітычнай самацэнзуры,
візуальнай, тэкставай?
Лілія: Папраўдзе я не магу адказаць за выдавецтвы,
не ўва ўсіх ведаю, як фармуецца рэдактарскі партфель,
але чыста інтуітыўна, па ўсіх кантэкстах схіляюся да
той думкі, што сапраўды так, самацэнзура існуе і гэты
трэнд яшчэ будзе працягвацца. Але ў існуючых умовах
на мой погляд – гэта лепшы варыянт (з існуючых), таму
што такім чынам захаваецца поле для манеўраў для бе-
ларускіх выдавецтваў. Праз метафары таксама можна
даносіць праўдзівыя сэнсы, але галоўнае, каб было каму
казаць. Бо, калі зачыняць усе беларускія выдавецтвы
– не будзе наогул нічога, ні дзіцячай, ні класічнай, ні
новай літаратуры.
Cz: Вы лічыце, што эзопава мова выратуе сітуа-
цыю?
Лілія: На жаль, Выдавецтва „Янушкевіч” гэта не вы-
ратавала, бо „Восень Патрыярха” і „1984” – гэта звыш-
эзопава мова.
Cz: А ці скарацілася колькасьць беларускіх выдань-
няў?
Лілія: Цяжка сказаць, дакладна скарацілася коль-
касьць выдадзеных кніг у 2021 годзе праз падзеі 2020
году. Але пазьней пайшоў крышачку ўздым, бо падзеі
2020 году ўсё ж выклікалі цікавасьць да беларускай па-
весткі як унутры Беларусі, так і па-за яе межамі. Гэты
фактар даў шанец выйсьці за сталае кола чытачоў і вы-
давецтвы на гэта зрэагавалі. Яны пачалі выдаваць новыя
кніжкі, шукаць новыя нішы. Была і міжнародная пад-
трымка ў датаваньні выдавецтваў. За апошнія некалькі
гадоў узьніклі некалькі новых выдавецтваў і выдавец-
кіх ініцыятываў: „Поле”, „Кніжны Рысь”, „Вільма”,
„Пфляўмбаўм”. Але зараз становішча выдаўцоў ізноў
пад вялікім пытаньнем. Да таго ж праз санкцыі ўзьніклі
абмежаваньні супрацоўніцтва з літоўскім друкам, якое
раней было даволі шчыльнае, а цяпер стала даражэйшае
і адпаведна робіць канчатковы прадукт меньш даступ-
ным для шараговага чытача.
Cz: Лілія, у самым пачатку размовы вы казалі, што
сярод каталогу прадстаўлены кнігі, цікавыя грузінскай
аўдыторыі. Якія менавіта гэта кнігі?
Лілія: „Адвечным шляхам” Ігната Канчэўскага. Гэтая
кніга пазыцыянуецца зараз як лёсавызначальная для
беларускага менталітэту. Калі ты хочаш ведаць, што
такое беларусы, чым яны жывуць, чым абумоўленыя іх
гістарычныя траўмы, то варта прачытаць гэтую кніжку.
Казака Аляксея Шэіна „Сем камянёў” і вышэйузгаданы
„Кразі – чырвоны кракадзільчык”.
Cz: Але ж усе гэтыя кнігі на беларускай мове. Іс-
нуе грузінская аўдыторыя, якая разумее беларускую
мову?
Лілія: Мяркую, што пакуль не надта, гэтыя кнігі за-
моўленыя перш-наперш у прэзентацыйных мэтах і як-
раз-ткі з-за жаданьня асобных замоўцаў вывучыць бела-
рускую мову. Ёсьць запыт на друкаваныя мапы, якія ў
прынцыпе перакладу не патрабуюць.
Cz: З улікам бягучай сітуацыі ці разглядаецца перс-
пектыва правесьці Прадмову ў Беластоку?
Лілія: Нават у гэтым годзе вельмі разглядалі Беласток
і Гданьск, але вырашылі праводзіць у Кракаве, бо мена-
віта там адбылася моцная арганізацыйная падтрымка,
у бягучай сітуацыі гэта істотны чыньнік. Натуральна,
што Падляшша – зусім не чужы нам рэгіён і абавязкова
варта правесьці фэст менавіта там. Таму мы выкруціліся
на тым, што часткова Беласток прыедзе да нас наўпрост
сам у асобах Алеся Аркуша ды Яраслава Іванюка.
Cz: На жаль, падрыхтоўка сёлетняга фэсту суправа-
джалася скандалам зьвязаным з рэакцыяй на запрашэнь-
не расейскіх медыяперсонаў. Таму не магу не задаць
пытаньне: ці будзе аператыўная публічная дыскусія на
самім фэстывалі пра гэтую сітуацыю для таго, каб вы-
несьці пазітыўныя вывады на будучыню?
Лілія: Не хацелася б паглыбляцца ізноў у гэты канф-
лікт. Асабіста для мяне ён досыць дзіўны. На мінулы фе-
стываль да нас прыяжджаў Віктар Ерафееў. Гэта было
вельмі добра і для Ерафеева і для беларусаў, таму што ён
пабыў сярод беларусаў, пакамунікаваў і ў прынцыпе ён
быў нашым голасам у замежжы. І я тут не пра тое, што
беларусы мусяць быць праз кагосьці прадстаўленыя.
Але калі мы можам знаходзіць паплечнікаў у іншых кра-
інах, чаму б і не? Я магу паўтарыць словы Андрэя Ба-
стунца, якія ён апублікаваў з нагоды канфлікту: для нас
найперш цікавы аўтар, кніга і тэма. Грузінскіх, польскіх,
літоўскіх і ўкраінскіх рэзідэнтаў у праграме заяўлена
было болей чым расейскіх. Але гэта ўсё было не заў-
важана крытыкамі, а ўся ўвага была прыцягнута ў бок
адной персоны – Антона Доліна, чалавека, які да таго ж
падзяляе нашыя беларускія прагрэсіўныя каштоўнасьці.
Не буду казаць ад імя ўсіх арганізатараў фестывалю,
але асабіста для мяне проста недапушчальная культура
адмены. Я лічу, што гэта самае кепскае, што мы можам
рабіць, таму што гэта дэгуманізацыя. Мы зноў робім
тое, што робіць таталітарныя і аўтарытарныя рэжымы
– мы бачым не людзей, а стэрэатыпы. Адпаведна рэагу-
ем абсалютна стэрэатыпна. Я лічу, што інтэлектуальная
кніга і такія фестывалі для таго і існуюць, каб мы раз-
бівалі гэтыя стэрэатыпы, каб мы камунікавалі. Нават,
каб мы задавалі нязручныя пытаньні. Ніхто з нас не
ставіўся да Антона Доліна як да вышэйшага аўтарытэту.
Можна задаць яму пытаньні і не пагадзіцца з ім і ўсё.
Для мяне Антон Долін такі ж удзельнік, як і ўсе астат-
нія, яго было б вельмі цікава паслухаць. Мы меркавалі
правесьці дыскусію і беларускіх удзельнікаў, і Антона
Доліна. Для нас было важна абмеркаваць дыскурс, які
транслюецца праз візуальныя наратывы ў вайсковым
кіно, якое ўласьціва беларускаму і расейскаму кінема-
тографу, трапляе ў сьвядомасьць і пасьля ажыцьцяўля-
ецца. Мне здавалася, што гэта вельмі важная тэма. Але
гэта не адбылося праз усё тое, што адбылося.
►