Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі, літаратуры і мастацтва, месца чалавека ў свеце. Форум думкі беларусаў і ўсіх тых, каму блізкая беларуская тэматыка. Пазіцыі аўтараў тэкстаў не заўсёды адпавядаюць пазіцыям рэдакцыі. Не публікуюцца матэрыялы, якія прапагандуюць камунафашызм, расізм, нацыянальную варожасць.

1. Czasopis
n
Беларускі грамадска-культурны штомесячнік
www. czasopis.pl
Nakład
600
egz.
Tutaka,
tamaka, niedaloka... (стар. 16)
Nr 9 (360). Верасень 2022 ■ Cena 5 zł (w tym 5% VAT)

2. Ne može byti! (стар. 36)
„Prorok Ilja”. Historia prawdziwa (стар. 27)
Wśród podzielonych Słowian (стар. 21)
У НУМАРЫ
3 АД РЭДАКТАРА
Дзённік рэдактара
6 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за VII-VIII 2022)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
■Беларускія летнікі для дзяцей і
моладзі (стар. 6)
■Змяншаецца колькасць навучэнцаў
беларускай мовы (стар. 8)
■Меркаванні, opinie (стар. 10)
■У Беларусь – без візаў. Ехаць туды
аднак не рэкамендуюць (стар. 11)
■Паказны суд у Мінску (стар. 13)
■Манашка-расіянка што ненавідзіць
беларусаў (стар. 13)
■Быць гатовымі на транзіт улады
стар. 14)
16 FESTIWAL
Tutaka, tamaka, niedaloka...
20 ROZMOWA
„Przeminęło, ale nie odeszło”(cz. 2)
(rozmowa z prof. Elżbietą Smułkową)
11 REPORTAŻ
Wśród podzielonych Słowian (cz. 2)
27 PRAWDA I MITY
„Prorok”Ilja. Historia prawdziwa (cz. 7)
31 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў верасьні
32 WSPOMNIENIE
Słów kilka o Nadziei Rusko
33 PAMIAĆ
Płacz zwanoŭ
10. Abława na kamunistaŭ (3)
34 VSPOMINKI
Trava zabytia
15. Kuneć ditinstva
36 ROZKAZ
Ne može byti! Rozkaz na łavočci
40 ZAPISKI
2022. Dni i myśli
42 FELIETON
Strzałka
Na okładce: „Brydkie kaczenia” („Brzydkie
kaczątko”) w interpretacji Teatru Czrevo
podczas Festiwalu Tutaka. Fot. Jerzy Sulżyk

3. 3
IX.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
1 ліпеня 2022 г.
Хаця свайго часу быў я чыноўнікам мясцовага сама-
кіравання і нават займаў там высокія пасады, то ўжо
некалькі гадоў стараюся завельмі не ўнікаць ў гэтую
дзялянку грамадскага жыцця. Цяпер у маім жыцці
ёсць больш важныя для мяне прыярытэты, і я ўрэшце
раблю тое, што мне сапраўды падабаецца. Шмат пішу,
пры тым не абы-што, як у Інтэрнэце ці ў выпадку сён-
няшніх журналістаў, якія падымаюць найчасцей мала-
істотныя бягучыя тэмы. Я канцэнтруюся на сапраўды
важных справах і праблемах, якія маюць звышчасовае
значэнне. А штодзёншчынай, у тым ліку самаўрадавай
мітуснёю, няхай ўжо займаюцца іншыя.
Аднак не магу быць абыякавым да таго, як у гмінах
мясцовыя ўлады ставяцца да спадчыны і мінулага на-
шага незвычайнага шматкультурнага рэгіёну, перадусім
прыкметаў і слядоў беларускасці ці праваслаўя. Іх мала
паважлівы найчасцей падыход да гэтых каштоўнасцей,
на жаль, перакладаецца на сведамасць будучых пакален-
няў. Ігнаруючы нашу гістарычную памяць беспаваротна
губляем сваё вялікае культурнае багацце, пагарджаючы
спадчынай продкаў, нават бацькоў і дзядоў.
Хтосьці можа сказаць, што гэта ў жыцці не самае
галоўнае, бо гісторыю пішуць сучасныя, якім у гміне
больш патрэбныя новыя дарогі, цэх на дзвесце чалавек,
камфорт і дастатак з півам пры грылі ці перад тэлевіза-
рам, чымсьці нейкія там каштоўнасці і помнікі мінулых
часоў, манаграфіі мясцовасцей, традыцыйная архітэк-
тура і натуральны краявід. Тым часам усё гэта з сабою
цесна звязанае, што відаць у багатых краінах Еўропы,
дзе так любім наведваць турыстычныя славутасці.
Вось даведваюся, што ў маіх Крынках на сесіі гарад-
ской рады быў прыняты гмінны план аховы гістарычнай
спадчыны на 2022-2025 гады. Гэта заканадаўчае патра-
баванне зверху. Такая праграма на практыцы – чыстая
фармальнасць. Кожная гміна забавязана мець такі даку-
мент, а прымаюць яго, на жаль, без глыбейшага одуму.
Выглядае гэта так, што гмінныя ўправы заказваюць яго
– за немалыя грошы – у спецыялістычных фірмах. Тыя
маюць гатовыя шаблоны, ангажуюць толькі кагосьці,
каб склаў гістарычны нарыс адпаведнай гміны. Не ве-
даю, хто зрабіў гэта для Крынак, але даручаны заказ
выканаў не надта сумленна. Для прыкладу, чытаем у
гэтым раздзеле, што „ў дакументах Вялікага княства
Літоўскага гэтыя землі заўсёды называліся Падляшшам,
а паводле этымолагаў такая назва абазначала землі, якія
належалі ляхам”. Папраўдзе Падляшша гэта тэрыторыя,
якая прылягала да палякаў („ляхаў”).
Пра простую мову, старабеларускую, якая з’яўляецца
надта важным кампанентам тутэйшай спадчыны, у да-
куменце ўвогуле не ўспамінаецца.
У спісе гістарычных месцаў і помнікаў у Крынскай
гміне пералічана нямала, бо звыш сямідзесяці аб’ектаў
– у тым ліку адзін касцёл, сем цэркваў, сінагога, мячэць
і шматлікія могілкі, пераважна праваслаўныя. У спіску
пагроз для іх захавання нават шмат трапных заўваг і на-
зіранняў. Акрамя фінансавых праблемаў, якія выніка-
юць з недастатковых фінансаў у распараджэнні гміны
ў выніку накладання на самаўрады ўсё новых задачаў
без дадатковых сродкаў на гэта, у дакуменце падкрэслі-
ваецца незацікаўленасць моладзі пазнаваць мясцовую
гісторыю, фальклор і традыцыю продкаў ці фармаванне
новабудоўляў у спрэчнасці з традыцыйным характарам
архітэктуры і ладшафту.
Аднак супрацьдзеянняў гэтым парозам пералічана там
няшмат. Цікавымі можна лічыць прапановы па адлічбоў-
цы старых фотаздымкаў з сямейных архіваў жыхароў ці
абазначэнні таблічкамі з надпісамі помнікаў даўніны.
Апошняе мела б быць зроблена за кошт Сакольскага па-
вета. Можна дадумацца, што якраз з-за гэтага планавана-
га дзеяння – па ініцыятыве старасты – крынскія радныя
прынялі такі дакумент. Пакуль невядома, як будуць вы-
глядаць тыя таблічкі на цэрквах ці ля могільнікаў.
Так здарылася, што падчас працы ў Гарадку і Міха-
лове спрычыніўся я да ўсталявання ў гэтых гмінах у гі-
стрычных месцах такіх дошак. Дарэчы, раней некалькі
падобных знакаў з’явілася і ў Крынках. Але гэта толькі
часовае рашэнне. Такія дошкі хутка псуюццца, надпісы
з часам робяцца цьмянымі і нечытэльнымі. Дарэчы, і
так мала хто іх чытае. Таму маюць сэнс невялікія эстэ-
тычныя таблічкі-шыльды, найлепш выгравіраваныя або
адлітыя з металу.
У дакуменце прадугледжваецца таксама папуляры-
зацыя краязнаўча-гістрычнай тэматыкі напрыклад пры►
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактарc
Дзённік рэдактара

4. 4 IX.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
нагодзе гмінных дажынак ці на старонках мясцовай
газеты. Справа ў тым, што такая імпрэза ў наваколлі
апошнi раз адбылася яшчэ ў часы Польскай Народ-
най Рэспублікі. Мясцовай прэсы таксама даўно ўжо ў
Крынках няма. Скончылася яна дваццаць гадоў таму,
калі выдаваў я штомесячнік „Тут”, у якім, дарэчы, па-
пулярызацыя культурнай спадчыны рэгіёну была адным
з маіх прыярытэтаў.
Увесь дакумент налічвае больш чым сто старонак.
На жаль, нічога ў ім не гаворыцца пра неабходнасць
выдання манаграфіі гміны. Шмат дзе такія вартасныя
публікацыі ўжо выйшлі. Нядаўна такое выданне з’яві-
лася ў суседняй гміне Гарадок, да чаго нават прыклаў
я сваю руку. Дзесяць гадоў таму, калі я там працаваў,
заахвоціў былую дырэктарку гарадоцкай пачатковай
школы, якая ўжо тады была на пенсіі, каб узялася за
такую задачу. Я нават прыдбаў на гэта фінансавыя срод-
кі з Еўрасаюза, але выданне патрабавала яшчэ шмат-
гадовай падрыхтоўкі. На жаль, эфект быў сапасаваны
празмерным умяшаннем гаспадара гміны. Манаграфія
выйшла з фотаздымкам „правадыра” на ўсю старонку,
адразу на яе пачатку, як у сталінскія часы.
Такое выданне ў Крынках не патрабуе многіх гадоў
падрыхтоўкі. У мясцовай энтузіясткі рэгіянальнай гі-
сторыі Цэцыліі Бах-Шчавіньскай яно ўжо амаль гатовае.
На перашкодзе яе канфлікт са спадарыняй бургомістр.
Варта было б тут адкінуць асабістыя непрыязнасці. У
рэшце рэшт разыходзіцца пра нешта вечнае, бо і для
будучых пакаленняў.
За апошнія гады ў Крынскай гміне адрамантаваны
былі м.інш. даўняя сінагога і некалькі цэркваў, у тым
ліку ажно тры ў маім востраўскім прыходзе. Было гэта
магчыма ў асноўным дзякуючы фінансавым сродкам
з Еўрасаюза. У гэтым плане добра працуе Мясцовая
група дзеяння Татарскі шлях (LGD Szlak Tatarski). Але
вось даведваюся, што Сакольскі павет заснаваў асоб-
ную такую арганізацыю. Ініцыятарам быў стараста, які
як прадстаўнік кіруючай дзяржавай партыі верагодна ў
такі спосаб імкнецца мець яшчэ большы ўплыў на раз-
меркаванне датацый гмінам.
Грошы на ахову помнікаў даўніны будуць патрэб-
ныя безупынна. Тым больш, што якасць выконваных
кансервацыйна-будаўнічых работ часта недастатковая.
Так як у выпадку славутай царквы ў Грыбоўшчыне, дзе
амаль адразу пасля рамонту фасад пачаў адвальвацца
ад падмуркаў.
Узнікае штораз больш сур’ёзная праблема ўтрымання
праваслаўных храмаў у абезлюднелых прыходах. Фі-
нансавая падтрымка з боку дзяржавы тут непазбежная,
інакш з часам чакае іх заняпад. У секулярызаваных кра-
інах Заходняй Еўропы апусцелыя гістарычныя храмы
ператварыліся ў дзяржаўныя музеі. У Нямеччыне вы-
стаўляюць іх на продаж, а новыя ўласнікі ператвара-
юць іх у гасцініцы, рэстараны, крамы і нават жылыя
кватэры са спальнымі пакоямі ў алтарных частках. У
Маравах у Чэхіі нядаўна адна з гмінаў адрамантавала
капліцу і ўзяла яе на сваё ўтрыманне. Па-ранейшаму
цэлебруюцца ў ёй імшы, а святара аплочвае мясцовае
самакіраванне. Акрамя таго капліца служыць жыхарам
для арганізацыі сямейных святаў.
4 жніўня 2022 г.
Цудоўны дзень у падкрынскіх Азяранах. Ад трох
гадоў летам у часопісаўскай кампаніі сустракаемся ў
розных кутках Беласточчыны. Спярша пабывалі мы ў
Семяноўцы, а год пасля ў Ляўкове-Старым. А вось ця-
пер з’ехалі ў Азяраны-Малыя, што ў гміне Крынкі ля
самайпольска-беларускаймяжы.Тутсвойрэкрэацыйны
домік мае Весек Харужы і ў яго правялі мы прыгожы
летні дзянёк. Быў час пагутарыць пра рэдакцыйныя і
іншыя справы, прайшліся таксама па наваколлі.
Весек адгэтуль родам. Яго вёска Ямашы (па-мясцова-
му Ямашэ), з якой на пачатку сямідзесятых гадоў выехаў
з бацькамі ў Беласток, ужо не існуе. Калісь было там пад
дваццаць гаспадарак, па якіх засталіся толькі падмуркі
будынкаў, здзічэлыя сады і векавыя ўжо дрэвы.
Некалькі гадоў таму Весек з братам упарадкавалі ме-
сца, у якім стаяў вясковы крыж. Паставілі новы з над-
пісам – па-беларуску – „Памяці жыхароў вёскі Ямашэ”
і побач змясцілі кароткую інфармацыю, ужо па-польску,
пра яе гісторыю.
Весек здаўна даследуе мінулае роднай мясцовасці і
наваколля. Ямашэ і суседнія Азяраны – Малыя і Вялі-
кія – ды Лапічы, Белагорцы і Нетупа былі заснаваны
яшчэ ў XVI ст. Аднак і раней жылі тут людзі, пра што
сведчаць сярэднявечныя курганы ды сляды па даўніх
могілках.
Веськаў домік стаіць на ўзгорку на ўскраіне Малых
Азяранаў. Відаць згэтуль даліну, дзе былі Ямашэ. Ста-
яць там яшчэ бетонныя стаўбы яго бацькоўскай ста-
Адноўлены вясковы крыж у неіснуючых ужо Ямашах
у Kрынскай гміне
Фота
Юркі
Хмялеўскага
►

5. 5
IX.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
долы. Краявід псуе толькі бліскучы металічны плот
на мяжы. Калі мы сядзелі сабе каля доміка, штораз
дарожкай праязджалі памежныя патрулі ды нейкі вай-
сковы транспарт. Якраз пачыналася крыху спозненае ў
гэтым годзе жніво, непадалёк камбайн малаціў жыта.
Аказваецца, амаль усё поле навокал абрабляе тут адзін
гаспадар, а і той жыве ў Крынках.
Цяпер тут сапраўды канец свету. Такой апусцелай
вёскі як Азяраны хіба больш нідзе ўжо няма. Больш як
палова дамоў тут цалкам пакінутыя. Дзе-недзе з’явілі-
ся новыя ўласнікі, выпадковыя людзі нават з глыбіні
Польшчы, якія тут жывуць толькі з вясны да зімы або
час ад часу адпачываюць. Паяўляюцца таксама туры-
сты, цікавыя такога дзіва.
Пасля прыемнай сустрэчы з сябрамі з Азяранаў
ад’язджаў я з палёгкай. Усё-такі цягне да людзей...
6 жніўня 2022 г.
Сярэдзіна лета. Сезон беларускіх імпрэзаў у са-
мым разгары. Вечарком гляджу інтэрнэт-трансляцыю
з „Прымацкай бяседы” ў Міхалове. Са сцэны аб’явілі
конкурс, пытаючы каторы ўжо раз яна адбываецца. Пра-
вільны адказ – быццам 13-ты. Але гэта не зусім так.
Першы выпуск „Прымацкай бяседы” быў у 2010 г. Та-
кую імрэзу ініцыяваў лідэр калектыву „Прымакі” Юрка
Астапчук. Тады вымушаны ён быў пакінуць працу на
пасадзе дырэктара Гміннага цэнтра культуры ў Гарадку.
Стаў ён інструктарам міхалоўскага ГОКа і ў тамтэйшым
амфітэатры сарганізаваў гарадоцкую „Сяброўскую бяс-
еду” на біс – надта папулярную імпрэзу, якую сам быў
прыдумаў яшчэ ў 2000 г. Міхалоўскі варыянт да сёння
амаль ідэнтычны, нават лагатып аднолькавы. Так як і
гімн, які гучыць са сцэны – „Гэй, прымацкая бяседа!”
замест „Гэй, сяброўская бяседа!”
У 2015 г. Юрка Астапчук вярнуўся на пасаду дырэк-
тара Дома культуры ў Гарадку. Чатыры гады зноў ладзіў
у Барыку „Сяброўскую бяседу”, ізноў на свой капыл,
хаця ў міжчасе імпрэза стала больш прыстойнай. А ў
Міхалове пры адсутнасці „Прымакоў” назву мерапры-
емства памянялі на „Беларускія фольк-сустрэчы”.
У 2019 г. Юрка Астапчук прайграў конкурс на дырэк-
тара гарадоцкага Дому культуры на чарговы тэрмін і
зноў пачаў працаваць інструктарам міхалоўскага ГОКа.
Разам з ім у Міхалова вярнулася і „Прымацкая бяседа”
з папярэдняй формулай. Толькі яго славуты гурт цяпер
хіба ў нейкім крызісе. „Прымакі” налічваюць удвая
менш асоб чымсьці калісь і па-за міхалоўскай гмінай
рэдка дзе ўжо выступаюць.
Нягледзячы на згаданыя закалоты „Прымацкая бяс-
еда” дагэтуль, асабліва на пачатку, прыцягала шмат пуб-
лікі. У гэтым годзе таксама ў міхалоўскім амфітэатры
сабралася нямала людзей, хаця такога szału як калісь
ужо не было. А сёлетняя праграма імпрэзы магла быць
даволі прывабнай. На сцэне выступілі не толькі сама-
дзейныя калектывы, але і вядомыя зоркі і прафесіяналы,
у тым ліку славуты „Navi Band” і „Спадчына” з Белару-
сі. На жаль, публікі занадта яны не падарвалі. Бо і сама
публіка не тая – ёй давай простую, жвавую музыку, а
не эстрадную на вышэйшым узроўні.
На сцэне былі таксама сур’ёзныя акцэнты. Саліст
„Спадчыны” выказаў словы падтрымкі ў бок Украі-
ны. Аднак выканане „Прымакамі” вядомай польскай
песні „Hej, sokoły!” трэба лічыць звычайным непа-
разуменнем.
Імпрэзу вёў, вядома, Юрка Астапчук, але як то ён, не
заўсёды культурна, а часам нават вульгарна.
– Ляпайце мацней, – заахвочваў публіку, – бо як я да
вас выйду, то так ляпну!..
Заяўляючы выканаўцаў у пэўны момант выпадкова
даў дозу чорнага гумару:
– Сустракайце калектыў, які прыехаў да нас з Бельска,
дзе нарадзілася Багуся, але ўжо не жыве...
– ...Ale ja przecież żyję, – перапыніла яго няшлюбная
другая жонка.
– Але не ў Бельску...
Дарэчы, канферанс’е з’яўляецца слабым элементам
большасці нашых беларускіх фэстаў і фестываляў, па-
ніжаючы іх узровень.
Тыдзень раней у Гарадку прайшла „Сяброўская бяс-
еда”. Гэта быў ужо яе 22-гі выпуск. Цяпер фэст адбы-
ваецца ў амфітэатры над залівам у Зарэчанах. Шкада,
што ўжо не ў Барыку. Там у часы, калі быў я дырэктарам
гарадоцкага Дому культуры, на чароўнай паляне ў цяні
векавых соснаў у апошнюю суботу ліпеня заўсёды збі-
ралася некалькі тысяч чалавек. Каля 21-й гадзіны цяжка
было праціснуцца не толькі перад сцэнай.
Акрамя жыхароў Гарадка і наваколля з’язджалі сюды
людзі з Беластока, Бельска, Гайнаўкі і нават з далейшых
гарадоў, каб прыемна пабяседаваць на свежым паветры
пры свойскай беларускай і не толькі музыцы. Дзяку-
ючы Лёніку Тарасэвічу мы далі мерапрыемству новы
імпульс. Мастак распрацаваў прыгожыя дэкарацыі, заў-
сёды была прафесійнае канферанс’е, амаль цалкам па-
беларуску (патрабаванне м.інш. датацыі з міністэрства,
бо галоўная мэта мерапрыемства – захаванне культур-
най тоеснасці беларускай меншасці). На сцэне высту-
пала агулам 500-600 чалавек, бо столькі мы выдавалі
картачак на пачастунак.
Менавіта ў мой час у назве фестывалю з’явіўся тэрмін
„міжнародны”, бо ў такі фактычна ён ператварыўся. На
сцэне сталі выступаць не толькі калектывы з Гарадка,
Падляшша і Польшчы, але таксама з Беларусі ды іншых
краін. Выступала і ўкраінская „Горпына”, якая была
зоркай сёлетняга выпуску.
„Сяброўская бяседа” цяпер, праўда, больш сціплая
як калісь, але надалей прыцягвае шмат народу. Ну і
добра.
Юрка Хмялеўскі■

6. 6 IX.2022
Czasopis
n
ЗАПІСЫ ЧАСУ (VII-VIII.2022)
Наша хроніка
На Падляшшы
■30 czerwca oddano do użytku część
pierwszego stacjonarnego wiejskie-
go hospicjum w Makówce (gm. Na-
rew).WOśrodku Hospicyjno-Opie-
kuńczo-Edukacyjnym, prowadzo-
nym przez Fundację Hospicjum
Proroka Eliasza, na czele z dokto-
rem Pawłem Grabowskim, docelo-
wo ma się znaleźć około 50 łóżek
dla chorych, którzy wymagają ca-
łodobowej specjalistycznej opieki.
Inwestycja w Makówce została w
znacznym stopniu sfinansowana
społecznie, budowa kosztowała do
tej pory około 15 mln zł (potrzeba
jeszcze 1,5 mln zł na jej dokończe-
nie). W hospicjum będą działać ga-
binety specjalistyczne, wypożyczal-
nia sprzętu rehabilitacyjnego oraz
centrum szkoleniowe medycyny
paliatywnej.
■Zapora na polsko-białoruskiej gra-
nicy prawie gotowa. 30 czerwca w
Kuźnicy nastąpiło oficjalne prze-
kazanie stalowo-betonowej kon-
strukcji inwestorowi, czyli Straży
Granicznej, przez wykonawców
– firmę Budimex oraz konsorcjum
Unibepu i Budrexu. W wydarzeniu
uczestniczył premier Mateusz Mo-
rawiecki. Zaporę na granicy pol-
sko-białoruskiej zbudowano z wy-
korzystaniem blisko 50 tysięcy ton
stali. Stalowe elementy wykonało
konsorcjum trzech firm: Polimex-
Mostostal, Mostostal Siedlce i Wę-
glokoks. Bariera ma wysokość 5,5
metra. Zwieńczona jest drutem ży-
letkowym. Ciągnie się przez 186,25
km – tylko w województwie podla-
skim (nie ma jej na terenach bagien-
nych i podmokłych). Przy zaporze
powstanie też wkrótce system elek-
tronicznego nadzoru.
■Od 1 lipca, mimo otwarcia dla tu-
rystów miejscowości położonych
w strefie przy granicy z Białorusią,
wciąż niewielu turystów odwiedza
te tereny. W Białowieży na przy-
kład, zdaniem miejscowych hote-
larzy i właścicieli kwater agrotury-
stycznych, obłożenie miejsc nocle-
gowych wynosiło zaledwie 15-20
proc.
■9 lipca w Domu Ludowym w So-
kolu (gm. Michałowo) odbył się fi-
nał Festiwalu Białoruskiej Trady-
cji „Soncahraj”, zorganizowanego
przez Fundację Tutaka. Cykl im-
prez, obejmujący warsztaty i kon-
certy białoruskiego śpiewu trady-
cyjnego, a także elementy tradycji
kulinarnej, wędrował po miejsco-
wościach Podlasia (Narew, Załuki)
i zakończył się w Sokolu koncer-
tami, pokazami kulinarnymi i po-
tańcówką.
■Białoruskie Towarzystwo Histo-
ryczne wydało oświadczenie, potę-
piające niszczenie miejsc pamięci i
grobów polskich żołnierzy w Biało-
rusi. „W naszej cywilizacji przyję-
to za normę szacunek nie tylko dla
swoich, lecz także obcych żołnie-
rzy, a nawet wrogów. Oznacza to
także staranie o ich godny pochó-
wek. Obecne niszczenie grobów
polskich żołnierzy to skrajne bar-
barzyństwo. Samozwańczy reżim
Łukaszenki przekroczył kolejną
nieprzekraczalną granicę. Cel tych
haniebnych czynów jest oczywi-
sty – skłócenie narodu polskiego
z narodem białoruskim. Nie ma na
to naszej zgody!” – napisał prze-
wodniczący BTH prof. Oleg Ła-
tyszonek.
■W dniach 15-16 lipca w uroczy-
sku Boryk koło Gródka odbył się
po raz drugi białoruski Festiwal
Przebudzonych „Tutaka”. Podob-
nie jak roku temu oprócz trady-
cyjnych koncertów (z Lavonem
Volskim jako gwiazdą) organi-
zatorzy zaproponowali uczestni-
kom imprezy spektakle, warszta-
ty, panele dyskusyjne, akcje arty-
styczne i wystawy. Organizatorem
wydarzenia jest Fundacja Tutaka.
Czyt. str. 16
■W dniach 23-25 lipca w Czeremsze
odbył się 27. Festiwal Wielu Kul-
tur i Narodów „Z wiejskiego po-
dwórza”. Przez trzy dni na scenie
głównej wystąpiło kilkunastu wy-
konawców muzyki folkowej z Pol-
ski i zagranicy (m.in. Ukrainy, Bia-
łorusi, Węgier, Iranu, Syrii). Wśród
gwiazd festiwalu znalazł się ukra-
iński zespół Haydamaky, z którym
wystąpił znany polski pisarz An-
drzej Stasiuk – razem wykonywa-
li utwory muzyczne do sonetów
Adama Mickiewicza. W festiwa-
lowym miasteczku, oprócz jarmar-
Беларускія летнікі для дзяцей і моладзі
Так як у мінулых гадах Аб’яднанне АБ-БА з Беластока сарганізавала
летнік „Я нарадзіўся тут” для дзяцей і моладзі, што вывучаюць бела-
рускую мову. Малодшая група адпачывала з 15 па 19 чэрвеня ў аграся-
дзібе „Бора-Здруй” ў гміне Нараўка. Старэйшыя вучні правялі летнік
з 27 чэрвеня па 2 ліпеня ў Мельніку. Пад наглядам настаўніцы Аліны
Ваўранюк з сябрамі ўдзельнікі займаліся вышыванкамі, выцінанкамі,
спявалі, чыталі, наведвалі ваколіцу і добра гулялі. Са старэйшай групай
сустрэліся мастачка Маргарыта Дмітрук і Дарафей Фіёнік з Музея малой
бацькаўшчыны ў Студзіводах.
У канцы жніўня ў аграсядзібе „Бора-Здруй” прайшоў таксама тыднёвы
летнік для вучняў беларускай анлайн-школы ў Нямеччыне. Адпачывала
на ім амаль сорак дзяцей з пяці краін. Наведалі яны таксама Беласток,
дзе пазнаёміліся з месцамі звязанымі з беларускай культурай і вядомы-
мі беларусамі.

7. 7
IX.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ku rękodzieła, odbywały się ponad-
to imprezy towarzyszące – spotka-
nia z pisarzami, wykłady, dysku-
sje, warsztaty. Organizatorem było
Stowarzyszenie Miłośników Kultu-
ry Ludowej i Gminny Ośrodek Kul-
tury w Czeremsze.
■W dniach 22 lipca – 7 sierpnia od-
była się kolejna edycja Między-
narodowego Festiwalu Teatralne-
go „Wertep”. Teatry z Polski i za-
granicy (Argentyny, Niemiec, Hisz-
panii, Izraela, Szwajcarii i Włoch)
zaprezentowały 22 spektakle, któ-
re mieszkańcy Podlasia mogli zo-
baczyć aż w 80 pokazach. Artyści
odwiedzili m.in. Hajnówkę, Bielsk
Podlaski, Białowieżę, Narew, Orlę,
Stary Dwór, Policzną, Długi Bród i
in. Organizatorem wydarzenia jest
Stowarzyszenie Kulturalne „Pocz-
tówka” z Policznej.
■30 lipca w monsterze św. Katarzy-
ny w Zaleszanach odbyły się głów-
ne uroczystości z okazji święta Za-
leszańskiej Ikony Matki Bożej, któ-
ra nawiązuje do tragicznych wyda-
rzeń na tym terenie z 1946 r. Wów-
czas oddział polskiego podziemia
zbrojnego, dowodzony przez Ro-
mualda Rajsa ps. „Bury” podpa-
lił Zaleszany i kilka innych biało-
ruskich wsi, dokonując mordu na
mieszkańcach. W tym roku wie-
czorem w przeddzień święta do
monasteru po raz pierwszy przy-
były piesze pielgrzymki z Bielska
i Hajnówki.
■30 lipca na Wydziale Nauk o Eduka-
cji Uniwersytetu w Białymstoku od-
był się finisaż wystawy Leona Tara-
sewicza. Ekspozycja tego jednego
z najsłynniejszych współczesnych
artystów pojawiła się na białostoc-
kiej uczelni 22 czerwca, w związ-
ku z przyznaniem mu tytułu dokto-
ra honoris causa UwB.
■30 lipca w amfiteatrze nad zale-
wem w Zarzeczanach koło Gród-
ka odbył się 22. Międzynarodowy
Festiwal „Siabroŭskaja Biasieda”.
Publiczność bawiła się przy biało-
ruskiej muzyce, odbyły się też roz-
maite plebiscyty i konkursy. Gwiaz-
dą imprezy był zespół Horpyna, a
organizatorami Gminne Centrum
Kultury w Gródku i Wójt Gminy
Gródek.
■30 lipca w Hajnówce odbył się XX
Jubileuszowy Międzynarodowy Fe-
stiwal Białowieskie Integracje Ar-
tystyczne „Peretocze 2022”. Orga-
nizatorem imprezy jest Fundacja
„Muzyka Cerkiewna” w Hajnów-
ce. Festiwal ma na celu prezento-
wanie kultur narodów, zamieszkują-
cych obecnie bądź w przeszłości re-
gion Puszczy Białowieskiej – Biało-
rusinów, Polaków, Ukraińców,Tata-
rów, Żydów, Romów, Niemców.
■31 lipca Bractwo Cerkiewne Trzech
Świętych Hierarchów w Białym-
stoku zorganizowało pielgrzymkę
śladami Męczenników Podlaskich
w parafii prawosławnej w Male-
szach. Pielgrzymi odwiedzili spa-
cyfikowane na przełomie stycz-
nia i lutego 1946 r. przez oddział
„Burego” wsie Puchały Stare, Za-
nie, Szpaki oraz cmentarz prawo-
sławny w Maleszach, gdzie Bia-
łoruskie Towarzystwo Historycz-
ne i inicjatywa Nasza Pamięć bu-
dują pomnik na grobie męczenni-
cy Marii Pietruczuk. Trwa zbiórka
pieniężna na jego wykonanie. Do tej
pory zebrano ponad 30 tys. zł (piel-
grzymi ofiarowali 1176 zł). Środ-
ków finansowych wciąż brakuje z
uwagi na rosnące ceny usług i ma-
teriałów budowlanych. Ofiary moż-
na wpłacać na konto bankowe Bia-
łoruskiego Towarzystwa Historycz-
nego: IBAN PL70 1240 5211 1111
0000 4930 2882, z dopiskiem „Po-
mnik Św. Marii Pietruczuk”.
■6 sierpnia w Michałowie odbyła się
kolejna edycja Prymackaj Biasiedy.
Na scenie w amfiteatrze zaprezen-
towali się wykonawcy polscy, bia-
łoruscy i ukraińscy. Organizatorem
imprezy był Gminny Ośrodek Kul-
tury w Michałowie.
■6 sierpnia w Mielniku odbyły się
XXXI Muzyczne Dialogi na Bu-
giem. Organizatorem imprezy byli
Wójt Gminy Mielnik i Gminny
Ośrodek Kultury, Sportu i Rekre-
acji w Mielniku.
■7 sierpnia ulicami centrum Białego-
stoku do konsulatu Białorusi prze-
szedł Marsz Godności. Zorganizo-
wała go białoruska diaspora Białe-
gostoku w drugą rocznicę sfałszo-
Беластоцкі„Світанак”на сцэне„Пэрэточа”ў Гайнаўцы
Радыё
Рацыя
►

8. 8 IX.2022
Czasopis
n
wanych wyborów prezydenckich w
Białorusi. Maszerujący skandowa-
li hasła w trzech językach: białoru-
skim, polskim i ukraińskim. Wyda-
rzenie wsparły władze Białegostoku
i województwa podlaskiego.
■W dniach 7-14 sierpnia w Budzie
Ruskiej nad Czarną Hańczą odbył
się 8. Festiwal Literacki „Patrząc na
Wschód”. Jak co roku organizatorzy
zaproponowali spotkania ze zna-
nymi osobami, których twórczość
i działalność wiąże się nieroze-
rwalnie ze Wschodem. Wśród nich
znaleźli się m.in. Wojciech Jagiel-
ski, Artur Domosławski, Krystyna
Kurczab-Redlich, LeonTarasewicz,
Grzegorz Kasdepke,Adam Zbyryt,
Jan Smyk. Festiwal stworzyli i or-
ganizują Piotr Brysacz – dzienni-
karz i wydawca oraz Piotr Mal-
czewski – fotograf i podróżnik.
■Fundacja Okno na Wschód rozpo-
częła kampanię społeczną „Biały-
stok – tu mieszkam”, której boha-
terami mają być aktywni zawodo-
wo uchodźcy z Białorusi, mieszka-
jący w Białymstoku i współtwo-
rzący miejską społeczność. Efek-
tem kampanii ma być wystawa fo-
tograficzna.
■18 i 19 sierpnia na Świętej Gó-
rze Grabarce odbyły się dorocz-
ne uroczystości Święta Przemie-
nienia Pańskiego (Spasa). Wzięło
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
7 жніўня ў Беластоку прайшоў беларускі Марш годнасці Радыё
Рацыя
Гэта можна было прадбачыць. Упершыню ад 25-ці
гадоў, адкуль у Пачатковай школе н-р 4 у Беластоку,
у якой ёсць навучанне беларускай мовы, не набраны
першы клас. Прычынай стаў ранейшы канфлікт ва-
кол планаў магістрату спалучэння гэтай школы ў ад-
зін комплекс з суседнім Самаўрадавым прадшколлем
н-р 14. З гэтага менавіта садка кожны год трапляла
туды найбольш дзетак у клас з навучаннем беларус-
кай мовы.
Хаця бацькам удалося адстаяць аўтаномію прад-
школля, напружанасць засталася. Нядобрую сітуацыю
дадаткова ўскладніла варожасць у Польшчы да бела-
рускасці ў сувязі з крызісам на польска-беларускай
мяжы, а пасля з вайною ў Украіне, паколькі рэжым у
Мінску падтрымаў расійскага агрэсара.
Дагэтуль кожны год пасылаць дзетак у „чацвёр-
ку” іх бацькоў заахвочвалі настаўніцы ў садку і яго
дырэктарша Люцыя Неміровіч. У чэрвені была яна
аднак адклікана са сваёй функцыі пасля конкурсу, у
выніку ягога з 1-га верасня ўстановай будзе кіраваць
ужо іншая асоба, адна з беластоцкіх матушак. Лю-
цыя Неміровіч стала дырэктарам прадшколля, якое
паклікала Непублічная праваслаўная школа св.св.
Кірылы і Мяфодзія. Там таксама ёсць навучанне
беларускай мовы, але таксама ўкраінскай і рускай.
Таму меншасны характар гэтай школы неадназнач-
ны, перадусім яна праваслаўная, заняткі заўсёды па-
чынаюцца малітвай. Публічнае прадшколле н-р 14
нашмат больш беларускае, бо яшчэ інтэгруе асярод-
дзе бацькоў падчас шматлікіх мерапрыемстваў, калі
супольна з дзеткамі ўдзельнічаюць яны ў сцэнках,
спяваюць песні. Да таго сваіх дзяцей пасылае сюды
і беларуская дыяспара.
Змяншэнне колькасці навучэнцаў беларускай мовы
гэта агульная з’ява ў рэгіёне. Таксама ў Бельску на
такія заняткі з верасня бацькі паслалі менш дзетак
чымсьці дагэтуль. У першы клас паступіла іх толькі
38, паколькі шчэ дваццаць гадоў таму ажно 150.
Цікава, што ў гэтым горадзе ва ўкраінскамоўны клас,
як прымеркаваны для нацыянальнай меншасці, сваіх
дзяцей не пасылаюь бежанцы з Украіны. Ім трэба ву-
чыцца толькі па-польску...
Змяншаецца колькасць навучэнцаў беларускай мовы
►

9. 9
IX.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
9-10 жніўня ў манастыры ў Супраслі прайшлі двухдзённыя ўрачыстасці ў
гонар Супрасльскай іконы Маці Божай. Набажэнства ўзначаліў мітрапа-
літ Сава. У святой літургіі ўдзельнічалі таксама прадстаўнікі ўладаў. Ад імя
маршалка ваяводства уладыку Саву і вернікаў са святам павіншавалі член
управы Веслава Бурнас і радны Славамір Назарук (на здымку)
Wrota
Podlasia
w nich udział kilkadziesiąt tysięcy
pielgrzymów, w tym również przy-
bywających pieszo, z różnych rejo-
nów Podlasia i Polski. Główne li-
turgie celebrował prawosławny me-
tropolita warszawski i całej Polski
w otoczeniu licznych hierarchów.
Specjalnym gościem uroczystości
był prawosławny metropolita Wil-
na i Litwy Innocenty.
■W dniach 25-28 sierpnia odbyła się
w Białymstoku 10. edycja festiwalu
Wschód Kultury/Inny Wymiar. W
ponad 20 wydarzeniach – koncer-
tach, wystawach, spotkaniach, po-
kazach filmów, wzięli udział arty-
ści polscy, białoruscy i ukraińscy,
a także goście z odległych rejo-
nów świata – Gambii, Tajwanu i
Kolumbii.Imprezy organizowane
przez Białostocki Ośrodek Kultu-
ry, pod egidą Narodowego Cen-
trum Kultury, są częścią szerszego
projektu, łączącego trzy miasta Pol-
ski wschodniej – Rzeszów, Lublin i
Białystok właśnie.
■Na granicy polsko-białoruskiej trwa
instalacja słupów pod kamery, któ-
re będą elementem bariery elektro-
nicznej. Tymczasem, jak podaje
Straż Graniczna, białoruscy funk-
cjonariusze w wielu punktach nisz-
czą zaporę na granicy za pomocą
szlifierek kątowych i przecinaków,
by przemycać migrantów. Innym
sposobem na pokonanie granicy są
podkopy pod zaporą. Latem śred-
nia liczba nielegalnych przekroczeń
wyniosła 80 na dobę (w ubiegłym
roku było to 800).
■29 lipca w rzece Świsłocz, na grani-
cy polsko-białoruskiej, zostały od-
nalezione zwłoki nieznanej osoby.
Policja pod nadzorem prokuratury
wyjaśnia okoliczności zdarzenia.
Zdaniem śledczych mogło do nie-
go dojść po stronie białoruskiej.
У Польшчы
■1 lipca w centrum Warszawy do-
szło do brutalnego pobicia grupy
młodych Białorusinów rozmawia-
jących po rosyjsku. Wśród poszko-
dowanych byłAnton Żiwanow, któ-
ry w Polsce mieszka od prawie10
lat (znany m.in. z występu z zespo-
łem The Toobes). Z relacji napad-
niętych wynika, że Polacy potrak-
towali Białorusinów jak wrogów
– sprzymierzeńców Rosji. Nic nie
dały wyjaśnienia, że są uchodźcami
politycznymi i popierają Ukrainę.
■27 lipca Związek Przedsiębiorców
i Pracodawców poinformował,
że uruchomił w Warszawie biu-
ra Białoruskiego Centrum Bizne-
su. Centrum ma zapewnić bezpłat-
ną kompleksową pomoc organiza-
cyjną, prawną i doradczą dla biało-
ruskich firm, które chcą przenieść
się do Polski.
■29 lipca w Ministerstwie Spraw
Wewnętrznych i Administracji
rozstrzygnięto otwarty konkurs
ofert na realizację zadań publicz-
nych pn. „Propagowanie wiedzy
o mniejszościach narodowych i
etnicznych lub języku regional-
nym”. Dotacje przyznano 22 or-
ganizacjom, w tym Fundacji Oni
to My na projekt „Wieczorki bia-
łoruskie (14650 zł) i Stowarzysze-
niu Forum Mniejszości Podlasia na
przedsięwzięcie „Poznaj bogactwo
Podlasia” (30000 zł).
■W dniach 7-9 sierpnia w wielu pol-
skich miastach odbyły się marsze
upamiętniające białoruskie protesty
w 2020 r. po sfałszowanych wybo-
rach prezydenckich. W Krakowie,
Gdańsku, Warszawie przedstawi-
ciele białoruskiej diaspory doma-
gali się m.in. uwolnienia więźniów
politycznych reżimu Łukaszen-
ki, wznosili proeuropejskie hasła
oraz solidaryzowali się z walczą-
cą Ukrainą.
■9 sierpnia w Warszawie otwarto
plenerową wystawę plakatu „Bia-
ło-czerwono-biały”. Na ogrodze-
niu Parku Łazienkowskiego zawi-
sło 19 prac wyłonionych w kon-
kursie plakatu nawiązującego do
mobilizacji społeczeństwa biało-►

10. 10 IX.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ruskiego w latach 2020-2022 na
rzecz przemian demokratycznych
i wolnościowych oraz upamiętnia-
jącego jego bohaterów. Wydarzenie
zorganizowało Narodowe Centrum
Kultury we współpracy z Minister-
stwem Kultury i Dziedzictwa Naro-
dowego oraz Ministerstwem Spraw
Zagranicznych.
■14 sierpnia w Warszawie odbył się
turniej piłkarski na znak solidarno-
ści z białoruskim piłkarzem i dzien-
nikarzem Aleksandrem Iwulinem,
skazanym przez reżim na dwa lata
kolonii karnej. W turnieju wzię-
ło udział 16 drużyn z całej Polski.
Organizatorem przedsięwzięcia był
Białoruski Dom w Warszawie.
■W tygodniku „Polityka” z 14 sierp-
nia ukazał się obszerny wywiad z
metropolitą warszawskim i całej
Polski Sawą. Duża część wypowie-
dzi hierarchy odnosiła się do kwe-
stii wojny w Ukrainie i sytuacji tam-
tejszego prawosławia, co wzbudziło
liczne kontrowersje i komentarze w
polskiej prasie.
■Grupa prawosławnych Białorusi-
nów w Warszawie, którzy z przy-
czyn politycznych wyemigrowali
do Polski, zwróciła się z prośbą do
metropolity Sawy o zorganizowanie
dla nich nabożeństw w języku bia-
łoruskim. „Звяртаемся з просьбай
аб дапамозе знайсці святара, які
б жадаў і быў здольны служыць
на беларускай мове ў Варшаве”
– чытаем у звароце.
■Według danych przekazanych
przez ministerstwo rodziny i poli-
tyki społecznej, na koniec lipca br.
liczba ubezpieczonych osób, które
w zgłoszeniu do ubezpieczeń eme-
rytalnych i rentowych podały oby-
watelstwo inne niż polskie, wynio-
sła 1 024 757. Najliczniejszą grupę
stanowią obywatele Ukrainy – jest
ich 735,8 tys. Na drugim miejscu
znaleźli się Białorusini – 91,2 tys.,
na trzecim Gruzini – 29,1 tys.
У Беларусі
■30 czerwca służby graniczne Bia-
łorusi poinformowały, że „w celu
utrzymania dobrosąsiedzkich sto-
sunków” Aleksander Łukaszen-
ka podjął decyzję o wprowadze-
niu czasowego bezwizowego try-
bu wjazdu dla obywateli polskich.
Oficjalny komunikat tej treści po-
jawił się na internetowej stronie
Państwowego Komitetu Granicz-
nego Białorusi. Ruch bezwizowy
ma obowiązywać do 31 grudnia
br.. Polacy mogą przekraczać gra-
nicę bez wizy w punktach kontro-
lnych na białorusko-polskim od-
cinku granicy. Również bez wizy
będą mogli wjechać do strefy przy-
granicznej po białoruskiej stronie.
W tym wypadku przy wjeździe do
Białorusi na przejściu granicznym
wystarczy poinformować ustnie
funkcjonariusza Straży Granicz-
nej o zamiarze odwiedzenia strefy
przygranicznej, wskazując miejsco-
wości i cel wizyty. W celu bezwi-
zowego wjazdu do Białorusi trzeba
okazać ważny dokument podróży,
tzw. zieloną kartę (w przypadku po-
dróży samochodem), a także ubez-
pieczenie medyczne. Czyt. str. 11
■29 lipca Aleksander Łukaszenka
podczas roboczej wizyty w Słucku
wypowiedział się na temat swego
ewentualnego następcy. Padły na-
zwiskaAleksandra Turczyna, szefa
obwodu mińskiego oraz Dzmitryja
Krutego, nowego ambasadora Bia-
łorusi w Moskwie.Wcześniej wska-
zywał na byłego ministra spraw we-
wnętrznych Juryja Karajewa i gro-
dzieńskiego gubernatora Uładzi-
mira Karanika. Łukaszenka za-
przeczył, jakoby jego następcą bę-
dzie któryś z synów. – Moje dzieci
nie pretendują na urząd prezydenta
– powiedział. Ani jeden, ani drugi,
ani trzeci. Oni „najedli się” już mo-
jej prezydentury.
■1 lipca w Mińsku w wieku 88 lat
zmarł hrabia (tak się tytułował)
Aleksander Pruszyński. Syn pol-
skiego pisarza i dyplomaty Ksawe-
rego Pruszyńskiego urodził się na
Grodzieńszczyźnie. W latach dzie-
więćdziesiątych wrócił z Kanady i
zamieszkał w Mińsku. W Białoru-
si stał się barwną postacią, próbo-
wał wystartować w wyborach pre-
zydenckich. W 2020 r. wychodził
na marsze protestacyjne.
МЕРКАВАННІ, OPINIE
Do Morza mamy 15 km. Do Augustowa – kilometr. Najbliższe Szczyty
– 12 km. Na dzieci czekają magiczne Ogrodniki – 5 km. 10 km na północ
od Bielska wystarczy sięgnąć ręką za płot, by skosztować zakazanego
Rajskiego owocu. (...) Niedaleko są słynne Plutycze i wszyscy wiemy, z
jakiego powodu są tak znane – to właśnie stąd pochodzi disneyowski
pies Pluto. Z kolei 10 km na południe mamy podlaski emirat Dubajażyn,
którego – w odróżnieniu od arabskiego odpowiednika – nie trzeba
nawadniać, bo obok jest zawsze Mokre. Do Moskwy czy Lwowa lepiej
się teraz nie wybierać, a nasze Moskiewce i Lewki stoją przed turystami
otworem i bez obaw można je zwiedzać. Natomiast w kierunku Trywieży
i Białowieży mamy Krzywą, w której nie ma wieży, bo mamy ją w Pizie i to
jest akurat trochę dalej.
Ze Spotted Bielsk Podlaski, 31 lipca 2022
W 2020 r. białoruska opozycja nie miała nic. Nie miała władzy w połowie
państwa, na szczeblu lokalnym i armii. Dziś wydaje się, że nie ma szans.
Tak jak wydawało się, że Polska w 1983 r. – po rozpędzeniu Solidarności
– szans nie miała. Zajęło to jeszcze lata, aż doszło do przewrotu, ale doszło.
Białorusini są na tej samej drodze.
Sławomir Sierakowski, Onet, 10 sierpnia 2022
►

11. 11
IX.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►
■Na początku lipca, wraz z rozpoczę-
ciem żniw, Aleksander Łukaszen-
ka ogłosił, że Białoruś nie będzie
w tym roku eksportować zboża.
Ma ono zaspokajać wyłącznie po-
trzeby rynku wewnętrznego. Dyk-
tator zapowiedział również bardzo
surowe kary za nieodpowiednie wy-
pełnianie obowiązków związanych
ze zbiorem zbóż – niegospodarność
może być traktowana jak przestęp-
stwo i karana więzieniem.
■Białoruś nie jest w stanie spłacić za-
dłużenia zagranicznego – podała w
lipcu agencja Bloomberga, powo-
łując się na agencję ratingową Mo-
ody’s Investors Service. Powodem
faktycznego bankructwa są między
innymi sankcje, które Zachód nało-
żył na Białoruś za jej udział w rosyj-
skiej agresji na Ukrainę. Brak twar-
dej waluty spowodował, że Alek-
sander Łukaszenka podpisał wcze-
śniej dekret, na mocy którego ze-
zwolono na spłatę długu państwo-
wego w rublach białoruskich. Po-
nadto, zdaniem niezależnych źró-
deł, władze nieoficjalnie nakazały
straży granicznej przymykać oko na
przemyt przez granice z państwa-
mi UE, by w ten sposób choć tro-
chę załagodzić deficyt zachodnich
walut w kraju.
■Wlipcu w Białorusi doszło do kolej-
nego aktu wandalizmu na polskim
cmentarzu. Zniszczony został po-
mnik żołnierzy Armii Krajowej,
znajdujący się we wsi Stryjewka w
obwodzie grodzieńskim. Pomnik
został umieszczony na cmentarzu
w 1992 r. dzięki staraniom Świato-
wego Związku Żołnierzy AK przy
wsparciu Rady Ochrony Pamięci
Walk i Męczeństwa. Do dewasta-
cji polskich nagrobków oraz upa-
miętnień w ostatnim czasie doszło
w Bogdanach, Bobrowiczach, Dyn-
dyliszkach, Iwiu, Oszmianie i Jod-
kiewiczach. Polskie MSZ potępiło
wszystkie akty wandalizmu wymie-
rzone w te miejsca pamięci, znajdu-
jące się w Białorusi. Według Związ-
ku Polaków na Białorusi za tymi in-
cydentami stoi białoruskie KGB.
■Białoruski Sąd Najwyższy zlikwi-
dował kolejne niezależne związ-
ki zawodowe, w tym te działające
w sektorze metalowym, petroche-
micznym, energetycznym i trans-
portowym. Zlikwidowany został
także Białoruski Kongres Demo-
kratycznych Związków Zawodo-
wych. Po podobnych działaniach
Нечакана 1 ліпеня ўрад у Мінску ўвёў бязвізавы
рэжым для грамадзян Польшчы. Да 31 снежня каб
уехаць у Беларусь, хопіць толькі пашпарт і медыцын-
ская страхоўка, а калі на аўтамашыне, яшчэ зялёная
карта. Такі ход упісываецца ў прапаганду Лукашэнкі.
Падпісаў ён гэты ўказ, каб – як цынічна патлумачыў
– „захаваць добрасуседскія адносіны”. Калі Польшча
адгароджваеца ад Беларусі высокім жалезным плотам,
тая запрашае да сябе палякаў – прыязджайце да нас,
калі ласка. Прытым Лукашэнка адкрыта абвінавачвае
ўлады ў Варшаве ў тым, што хочуць перасоўваць межы
і прылучыць да сябе заходнюю частку Беларусі як пе-
рад другой сусветнай вайною.
Адзіны дарожны пропуск, праз які можна з Поль-
шчы дабрацца ў Беларусь, гэта на сёння Баброўнікі
– Бераставіца. За пяць дзён бязвізу перасячы мяжу
адважыліся толькі крыху больш за 150 чалавек. З 15
красавіка беларускіх візаў не патрабуюць таксама ад
Літвы і Латвіі. З іх боку зацікаўленне большае. На
працягу трох месяцаў з безвізавага рэжыму скары-
сталі 68,7 тыс. грамадзян Літвы і 8,6 тыс. грамадзян
Латвіі.
Спрошчаным ўездам у Беларусь карыстаюцца не
турысты, толькі звычайныя пакупнікі таннейшых
тавараў, перадусім паліва. Паколькі літр бензіну ў
Польшчы каштуе недзе 7 зл., то там у пералічэнні
толькі 3 зл.
Міністэрства замежных спраў Польшчы сваім гра-
мадзянам не рэкамендуе паездак у Беларусь. Асцера-
гае, што ў выпадку абвастрэння сітуацыі і напрыклад
закрыцця межаў эвакуацыя адтуль палякаў можа быць
складанай.
Ёсць іншая пагроза, асабліва для тых, якія на інтэр-
нэт-парталах і ў сацсетках жорстка атакуюць цяпер
улады ў Мінску і на Крамлі. Тамтэйшыя спецслужбы,
вядома, за гэтым дакладна сочаць. Як хтосьці прака-
ментаваў, у багажы аўтараў такіх допісаў, калі адва-
жацца яны паехаць у Беларусь, раптам могуць знайсці
падкінуты мяшочак наркотыкаў ці іншую кантрабанду.
Можна сабе ўявіць, чым гэта можа кончыцца.
З магчымасці безвізавага ўезду ў Беларусь на па-
чатку жніўня скарыстаў Кшыштаф Талвінскі, былы
намеснік міністра фінансаў у польскім урадзе і былы
віцэ-маршалак Падляшскага ваяводства. Быў ён з ві-
зітам – па бізнэсу, каб знайсці партнёраў – у Ваўка-
выску, дзе сустрэўся з рэжымнымі мясцовымі ўладамі.
Гэтым адразу пакарысталася беларуская прапаганда.
Афіцыйны партал Ваўкавыска „Наш час” паінфарма-
ваў (па-руску), што „Ваўкавыскі раён наведала дэле-
гацыя Падляшскага ваяводства Рэспублікі Польшча”.
Аспрэчваць гэта вымушаны быў падляшскі маршалак
Артур Касіцкі, які пра скандальную сустрэчу Талвін-
скага ў ваўкавыскім райвыканкаме павядоміў міністра
замежных спраў Польшчы.
У Беларусь – без візаў. Ехаць туды
аднак не рэкамендуюць

12. 12 IX.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
władz z kwietnia i maja tego roku
można powiedzieć, że niezależnych
związków zawodowych w Białoru-
si już właściwie nie ma.
■28 lipca z terytorium Białorusi zo-
stało wystrzelonych aż 20 rakiet,
których celem była Ukraina. Spa-
dły one na obiekty infrastruktury
cywilnej i obiekty wojskowe w ob-
wodzie kijowskim i czernihowskim.
Mimo iż Mińsk zapewnia o swoim
nieangażowaniu się w wojnę, to od
samego początku reżim Łukaszen-
ki wspiera agresję Rosji, dla której
Białoruś stanowi zarówno bazę do
bezpośrednich ataków, jak również
zaplecze logistyczne armii.
■Na przełomie lipca i sierpnia biało-
ruskie służby zablokowały dostęp
do portalu Polskiego Radia, uzna-
jąc je za „ekstremistyczne”. Poza
zasięgiem reżimowej cenzury po-
zostaje międzynarodowy eter ra-
diowy. Polskie Radio nadaje audy-
cje w języku białoruskim trzy razy
dziennie. Można ich słuchać na fa-
lach długich o częstotliwości 225
kHz. Od 7 do 8 rano czasu miń-
skiego rozgłośni można też słu-
chać na falach średnich o częstotli-
wości 1386 kHz. Z terenu Białoru-
si stronę rozgłośni dalej można od-
wiedzić za pomocą VPN.
■3 sierpnia sąd w Homlu skazał na
5 lat kolonii karnej dziennikarkę
Irynę Słaŭnikawą. W październi-
ku ubiegłego roku zatrzymano ją
na lotnisku w Mińsku, gdy wraca-
ła z mężem z wakacji w Egipcie.
Obydwoje dostali 15 dni aresztu za
„zamieszczanie ekstremistycznych
treści” na Facebooku. Po odbyciu
kary Słaŭnikawej nie zwolniono,
tylko dodano jej zarzuty utworze-
nia formacji ekstremistycznej i or-
ganizowania akcji rażąco narusza-
jących ład publiczny. Pod koniec
czerwca 2022 r. rozpoczął się jej
proces, zakończony 5-letnim wyro-
kiem. Iryna Słaŭnikawa jest zwią-
zana z TVPod 15 lat, pracowała też
dla telewizji Biełsat.Wsprawie ska-
zania dziennikarki interweniowało
polskie MSZ – w pilnym trybie we-
zwano chargé d’affaires ambasady
Białorusi w Warszawie Aleksan-
dra Czesnowskiego. Uwolnienia
dziennikarki domagają się też Sta-
ny Zjednoczone.
■17 sierpnia kolejny Polak wystą-
pił o status uchodźcy w Białoru-
si. To trzeci taki znany przypadek.
W grudniu 2021 r. w czasie kryzy-
su migracyjnego na polsko-białoru-
skiej granicy do Białorusi przedo-
stał się polski żołnierz Emil Czecz-
ko. W marcu znaleziono go w Miń-
sku powieszonego. 8 czerwca o azyl
polityczny w Białorusi poprosił
Marcin Mikołajek, twierdząc że w
Polsce grozi mu więzienie za wspie-
ranie „specjalnej operacji wojsko-
wej” w Ukrainie.
■Piątka antyreżimowych działaczy
– Ihar Kazłoŭ, Kanstancin Jerma-
łowicz, Wital Minkiewicz, Natalla
Kied i Nadzieja Polkina – znanych
jako „bobrujscy partyzanci” – zo-
stała skazana na kary od 2 do 16 lat
kolonii karnej za „stworzenie orga-
nizacji terrorystycznej”, „popełnie-
nie aktu terroryzmu”, „groźbę po-
pełnienia aktu terroryzmu” oraz
„zniesławienie prezydenta” (spa-
lenie kukły Łukaszenki).
■Przebywający w areszcie od 25 mar-
ca 2021 r.Andrzej Poczobut, dzien-
nikarz i korespondent Gazety Wy-
borczej w Białorusi oraz działacz
niezależnego Związku Polaków na
Białorusi, zamiast zgodnie z pra-
wem zostać wypuszczonym na
wolność, otrzymał kolejne zarzuty
prokuratorskie.Tym razem chodzi o
„nawoływanie do waśni narodowo-
ściowych i propagowanie totalitary-
zmu”, a także „wzywanie do działań
na szkodę bezpieczeństwa Białoru-
si”, za co grozi mu 12 lat łagru.
■Po Ziabroŭce, drugie lotnisko woj-
skowe w Białorusi ma być odda-
ne do dyspozycji Rosji. Chodzi o
obiekt pod Łunińcem – przy grani-
cy Białorusi z Ukrainą. Strzegą go
obecnie rosyjskie wyrzutnie prze-
ciwlotnicze S-300 lub S-400. W
sierpniu ruszyły prace budowlane
– robotnicy wycinają m.in. skażo-
ny promieniotwórczo po katastro-
fie w Czarnobylu las. Przypomnij-
my, iż w nocy z 10 na 11 sierpnia na
pierwszym z lotnisk doszło do nie-
zidentyfikowanych dotychczas wy-
buchów, które zniszczyły część jego
infrastruktury.
■Figury króla Władysława Jagiełły i
wielkiego księcia Witolda zostały
usunięte z ekspozycji Narodowego
Muzeum Historycznego w Mińsku.
Władze uznały te postaci za niewła-
1 ліпеня на свята ў гонар Маці Божай Будслаўскай у каталіцкі санктуарый
уБудславепрыбыласёлетадваццацьпілігрымакзрозныхкуткоўБеларусі,
агулам больш за 1700 асо
Радыё
Рацыя
►

13. 13
IX.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ściwe, jak zresztą i całą wystawę o
szlachcie. Zastąpi ją wkrótce ekspo-
zycja o Imperium Rosyjskim. Natu-
ralnej wielkości figury króla Jagieł-
ły i księcia Witolda stały w muzeum
od 2011 r. i były częścią działu he-
raldyki oraz wystawy poświęconej
szlachcie. Zdaniem opozycji działa-
nie władz jest elementem przybiera-
jącej na sile rusyfikacji Białorusi.
■Grodzieński Komitet Wykonawczy
wstrzymał decyzję o nadaniu biblio-
tece rejonowej w Ostrowcu imienia
Adama Maldzisa, zmarłego na po-
czątku roku znanego literata i hi-
storyka. Skargę złożyła prorządowa
działaczka Wolha Bandarowa. Na-
pisała w niej, iż Maldzis był „pro-
polskim nacjonalistą”.
■Spadł eksport drewna z Białorusi.
Sytuacja ta jest skutkiem zachod-
nich sankcji, które dotknęły Biało-
ruś jako sojusznika Rosji w napaści
na Ukrainę. Ze względu na spadek
popytu na białoruskie drewno, ogra-
niczono jego pozyskiwanie, zmala-
ły więc znacząco dochody tego sek-
tora gospodarki, choć zdaniem wi-
ceministra gospodarki leśnej Kre-
cza sytuacja powoli się stabilizuje.
У свеце
■Na początku lipca w Donbasie zgi-
nął Iwan Marczuk, ps. „Brześć” –
Białorusin dowodzący batalionem
Wołat, pułku im. Konstantego Kali-
nowskiego. Białoruski ochotnik za-
angażowany był w walkę po stronie
Ukrainy już od 2014 r. Był jednym z
najbardziej charyzmatycznych żoł-
nierzy, walczących w białoruskich
formacjach.
■Podczas wystąpienia na forum ONZ
w Nowym Jorku szefowa Central-
nego Biura Dyplomacji Wielostron-
nej białoruskiego MSZ Irina Wie-
29 ліпеня ў Мінску пачаўся судовы працэс у гучнай
справе „змовы з мэтай захопу ўлады ў дзяржаве”. Аб-
вінавачаны – публіцыст Аляксандр Фядута, старшыня
апазіцыйнай партыі Беларускі народны фронт БНФ
Рыгор Кастусёў, юрыст Дзяніс Краўчук, яго супра-
цоўніца Вольга Галубовіч і грамадскі актывіст Дзяніс
Краўчук. У справе фігуруе яшчэ пяць асоб, але яны
пражываюць за мяжою або збеглі з Беларусі.
У красавіку 2021 г. у Маскве былі арыштаваны Фя-
дута і Зянкевіч, а ў Шклове Кастусёў. Тады Аляксандр
Лукашэнка заявіў, што былі яны ініцыятарамі зама-
ху на яго жыццё. Забітыя мелі быць таксама яго тры
сыны. Акцыю з мэтай дзяржаўнага перавароту нібыта
рыхтавалі амерыканскія спецслужбы. Па іх камандзе
абвінавачаныя быццам планавалі на 9 мая ваенны пе-
раварот паводле сцанарыя „каляровых рэвалюцый” з
удзелам беларускіх і ўкраінскіх нацыяналістаў. Па-
водле Лукашэнкі на гэта было выдзелена 10 мільёнаў
долараў, з чаго адзін мільён меў атрымаць снайпер,
што яго застрэліць.
На думку незалежных палітычных аналітыкаў уся
справа была цалкам сфабрыкаваная спецслужбамі.
Такі паказны суд быў рэжыму патрэбны, каб апра-
ўдацца перад грамадствам за жорсткае падаўленне
пратэстаў, якія ўспыхнулі пасля сфальшавання прэ-
зідэнцкіх выбараў у 2020 г.
Спецслужбы мабыць прымусілі Фядуту, што той на
судзе нечакана прызнаў сваю віну.
11 жніўня ў якасці сведкі дапыталі былога апазіцый-
нага блогера Рамана Пратасевіча, якога затрымалі ў
мінскім аэрапорце ў траўні 2021 г. прымушаючы да
прыземлення самалёт на барту ягога ляцеў з Афін у
Вільню. Пасля пачаў ён супрацоўнічаць з рэжымам
Лукашэнкі. Пратасевіч сказаў, што быў варыянт сі-
лавога звяржэння ўлады ў Беларусі. „Ніякага інша-
га спосабу не было, бо маршы і шэсці праваліліся”,
– сказаў ён. Дабавіў, што ў гэтай справе планавалася
сустрэча Ціханоўскай у Маскве, Стамбуле або якім-
небудзь іншым горадзе ў Еўропе.
Паказны суд у Мінску
Манашка-расіянка што ненавідзіць беларусаў
У Свята-Успенскім манастыры ў Жыровічах пачаліся рэпрэсіі супраць
праяваў у ім беларускасці і паасобных праваслаўных святароў, што па-
важаюць родную культуру як святасць нароўні з рэлігіяй. За „навядзенне
парадку” ўзялася там ігумення Гаўрыіла (Марыя Глухава родам з Сара-
тава). Яна як настаяцель жаночага Прачысценскага манастыра ў Гродне
выдала загад знішчыць багаслоўска-літаратурна-мастацкія лісткі „Жы-
ровіцкая абіцель”, якія рэдагуе манах-паэт Зьніч (Алег Бембель). Друка-
ваныя накладам ад 50 да 100 тысяч асобнікаў былі раздаваныя вернікам.
Два маладыя святары ў пратэсце пакінулі жыровіцкі манастыр.
Ігумення Гаўрыіла даўно вядомая сваёй антыбеларускай дзейнасцю і
ксенафобіяй. На адным з форумаў абразіла беларускі народ. Беларусаў
назвала „сектантамі” і „толпой безумцаў”, „стадом”. У верасні 2020 г.,
калі працягваліся пратэсты пасля сфальшаваных прэзідэнцкіх выбараў,
выступіла яна на праўладным жаночым сходзе „За Беларусь”. Удзель-
нікаў пратэстаў са сцэны назвала „вар’ятамі”, „раз’юшаным статкам” і
зганьбіла беларускія гістарычныя нацыянальныя сімвалы. Два месяцы
пазней наведала яна сілавікоў у Гродне, якія разганялі пратэсты і пача-
ставала іх тортам.
►

14. 14 IX.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
liczko wezwała Polskę do zburze-
nia granicznego muru i „zaprzesta-
nia nadużywania swojej pozycji te-
rytorialnej jako kraju sąsiedniego”
oraz „powrotu do wypełniania zo-
bowiązań międzynarodowych”.
Wskazywała na względy przyrod-
nicze (zapora przecina Puszczę Bia-
łowieską i tym samym m.in. ogra-
niczy migrację zwierząt). W wystą-
pieniu białoruskiej dyplomatki nie
pojawił się w ogóle wątek nielegal-
nej migracji z Białorusi do państw
UE, w tym Polski.
■W dniach 21-25 lipca Białoruski
Zespół Taneczny „Padlaski Wia-
nok” uczestniczył w XX Między-
narodowym Festiwalu i Konkur-
sie Folklorystycznego Tańca i Mu-
zyki „Aleksander Macedoński” w
Ochrydzie w Macedonii Północnej.
Zespół zdobył I miejsce w katego-
rii „taniec ludowy”. „Padlaski Wia-
nok” od 2015 r. działa przy Stowa-
rzyszeniu Na Rzecz Dzieci i Mło-
dzieży Uczących się Języka Biało-
ruskiego ABBA w Białymstoku,
kieruje nim Oksana Prus.
■Pod koniec lipca Białoruś podjęła
decyzję o odwołaniu swojego am-
basadora z Wielkiej Brytanii. Jako
przyczynę podano „nieprzyjazne
kroki” Londynu (kolejne sankcje za
wspieranie Rosji w agresji na Ukra-
inę). Obniżono tym samym poziom
białoruskiego przedstawicielstwa w
Londynie do charge d’affaires.
■W dniach 8-9 sierpnia odbyła się
w Wilnie konferencja Nowa Bia-
łoruś. Jej organizatorami były bia-
łoruskie ugrupowania opozycyjne,
działające na emigracji, na czele z
Biurem Światłany Cichanoŭskaj.
Najważniejszym rezultatem spo-
tkania było powstanie „kolegialne-
go organu wykonawczego” – fak-
tycznego rządu tymczasowego. W
jego skład weszli: Pawał Łatuszka,
lider Narodowego Zarządu Anty-
kryzysowego – został przedstawi-
cielem gabinetu ds. tranzytu wła-
dzy,AlaksandrAzaraŭ z inicjatywy
BYPOL – przedstawiciel ds. przy-
wrócenia ładu publicznego, Wa-
lery Kawalaeŭski, reprezentujący
Cichanoŭską dyplomata – przed-
stawiciel do spraw zagranicznych,
Walery Sachaszczyk, były dowódca
brzeskiej grupy szturmowo-desan-
Галоўным вынікам жнівеньскай двухдзённай кан-
ферэнцыі „Новая Беларусь” у Вільні было заяўленне
Святланай Ціханоўскай аб пакліканні эміграцыйна-
га ўраду. Гэтага патрабавалі шматлікія апазіцыйныя
дзеячы, упэўнены што ўрэшце прыйдзе той момант,
калі рэжым у Мінску рухне. Мабыць тады, як Расія
аслабне ў выніку вайны з Украінай, што прывядзе
Крэмль да хаосу і не будзе каму абараняць Лукашэн-
кі. Тады стане неабходным транзіт улады ў Мінску.
Дзеля гэтага менавіта пакліканы ўрад на эміграцыі,
які будзе пераходным да часу выбару новых легітым-
ных дэмакратычных уладаў. Мае ён ужо нават сваю
мілітарную фармацыю, пакуль без зброі, у якую за-
пісалася больш за200 тыс. беларусаў, гатовых паўс-
таць супраць Лукашэнкі пры першай магчымасці
– таксама сілай.
Віленская канферэнцыя супакоіла настроі сярод апа-
зіцыі. Папярэдзілі яе спрэчкі і скандалы. Дзеячы абві-
навачвалі адзін аднаго ў недастатковай рашучасці, па-
трабавалі справаздачы аб працы офіса Святланы Ціха-
ноўскай і спрачаліся, ці варта ехаць на канферэнцыю
ў Вільні, якую арганізавала ў другую гадавіну жні-
веньскіх пратэстаў у Беларусі ў 2020 г. Зразумела, што
сваркі распальвалі таксама рэжымныя спецслужбы з
мэтай расколу апазіцыі. Гэта ім не ўдалося.
Перад канферэнцыяй прадстаўнікі офісу Ціханоў-
скай былі вымушаны аднак патлумачыцца наконт
прэтэнзій адносна непразрыстасці размеркавання ім
фінансавых сродкаў. Дарадца Франак Вячорка даў
вялікае інтэрв’ю „Нашай Ніве”, у якім сказаў, што не
можа быць ніякага злоўжывання, паколькі офіс рэгу-
лярна правяраюць літоўскія дзяржаўныя органы і па-
датковая служба. Ён агучыў таксама свой штомесячны
заробак – 1500 еўра брута, што складае суму крыху
звыш 1000 еўра на руку.
Падчас канферэнцыі ў Вільні Святлана Ціханоўская
заявіла пра неабходнасць павышэння ролі беларускай
мовы. На жаль, прачытала гэта на... рускай мове.
Быць гатовымі на транзіт улады
Дэманстрацыі ў другую гадавіну пратэстаў у Беларусі прайшлі ва ўсім
свеце
►

15. 15
IX.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
towej, który po rozpoczęciu wojny
na Ukrainie uczestniczył w formo-
waniu pułku „Pahonia” – przedsta-
wiciel gabinetu ds. obrony i bezpie-
czeństwa narodowego. W gabinecie
mają również pojawić się przedsta-
wiciele ds. polityki społecznej, go-
spodarki i finansów oraz odrodzenia
narodowego. Organ będzie formo-
wany do końca września, ale dzia-
łalność rozpoczął bezpośrednio po
wileńskiej konferencji.
■Drugą rocznicę sfałszowanych wy-
borów prezydenckich 9 sierpnia
2020 r., które wywołały w Biało-
rusi masowe protesty, przebywa-
jący na emigracji Białorusini upa-
miętnili Marszami Godności. Od-
były się one m.in. w Białymsto-
ku, Warszawie, Krakowie, Gdań-
sku, Wrocławiu, Wilnie i Batumi.
Okazjonalne imprezy odbyły sie
też w Berlinie, Monachium, Pra-
dze i wielu innych miastach na
świecie, do których po protestach
trafili Białorusini.
■Białoruski historyk profesor Aleś
Smalańczuk podczas badań pro-
wadzonych w Muzeum Narodo-
wym Litwy odnalazł kilka białoru-
skich tekstów, pochodzących praw-
dopodobnie z otoczenia Konstante-
go Kalinowskiego. Charakter pisma
na niektórych dokumentach przypo-
mina, zdaniem uczonego, autograf
słynnego powstańca.
■Białoruska Bieła-Kola zastąpi nie-
obecną w Rosji od wybuchu woj-
ny Coca-colę. Rosyjskie i biało-
ruskie firmy podpisały stosowne
umowy w tej sprawie. Jak podają
producenci, Bieła-Kola w niczym
nie ustępuje oryginałowi, a nawet
go przerasta. ■
Радыё
Рацыя
Канферэнцыя„Новая Беларусь”у Вільні. Удзельнічалі ў ёй таксама прадстаўнікі беларускай меншасці з Падляш-
ша, м.інш. старшыня фонду Тутака Павел Станкевіч
Вайна ва Украіне трывае ўжо паўгода. У жніўні расійская армія падпаліла
збожжа на палях урадлівага Запарожскага рэгіёну
Фота
з
Інтэрнэту

16. 16 IX.2022
Czasopis
n
Festiwal
niedaloka...
Tutaka, tamaka
15 lipca w piątek po południu, jadąc rowerem szo-
są wzdłuż lasu, mijam pojedyncze grupki młodych lu-
dzi. Większość z nich, w czarnych koszulkach z ciekawy-
mi napisami i grafikami, przypomina młodzież sprzed lat,
która przyjeżdżała do Boryku pod Gródkiem na kultowe
Basowiszcza. Na boisku po drugiej stronie szosy, gdzie
przygotowano miejsca parkingowe, stoją w rogu „na dzi-
ko” dwa namioty, a obok nich grupa głośno rozmawiają-
cych i śmiejących się młodzieńców. Na niektórych pose-
sjach pobliskiej ulicy Dworcowej w łączących się z Gród-
kiem Waliłach-Stacji też zauważyłem kilka namiotów.
Przy rozwidleniu leśnych dróg, prowadzących do polany,
gdzie odbywa się festiwal, siedzą dwie dziewczyny – wo-
lontariuszki. Udzielają informacji przejeżdżającym i prze-
chodzącym tędy osobom. Jeden z kierowców osobowego
opla pyta po białorusku, jak dojechać do centrum Gródka.
Otrzymuje proste wyjaśnienie, dziękuje, uśmiecha się i za-
dowolony rusza w stronę ulicy Szkolnej. Jest pozytywnie.
Dziewczyny rozmawiają ze sobą, a ja wychwytuję strzęp-
ki ich wypowiedzi:
– Łatuszka, Łatuszka, taki polityk… Jechał tu niedaw-
no i pytał…
Spotkałem potem Pawła Łatuszkę w namiocie razem z
posłem Koalicji Obywatelskiej Robertem Tyszkiewiczem.
Siedzieli naprzeciw siebie i składali papierowe ptaki. Roz-
poczynał się kolejny, drugi, Festiwal Przebudzonych Tu-
taka. W tym samym Boryku, gdzie w 1990 r. wystartowa-
ło Basowiszcza.
Na drzewie nad dziewczynami widać namalowany na de-
sce napis: „Zakaz wjazdu”. Wcześniej, na innej desce, wy-
kaligrafowano: Niedaloka.Tu wszędzie jest blisko.Wzasię-
gu krótkiego spaceru. Na samej polanie panuje ruch. Stoją
namioty organizatorów, jest scena, zadaszenie, nagłośnie-
nie, teren dla publiczności ogrodzony metalowymi barier-
kami. W piątkowe popołudnie festiwal zaprasza do strefy
Tamaka (tam). Tutaka (tutaj) – w strefie sceny – panuje te-
raz cisza. Tamaka brzmi trochę jak imię indiańskiego wo-
dza. Wymawiane tu często z polskim akcentem na drugie
„a” zamiast – prawidłowo – na pierwsze. Młody chłopak
wydaje polecenia przez telefon. Przechodzę i słyszę jego
„indiańskie” Tamaka.
Strefa Tamaka
sąsiaduje z polem namiotowym i rozlokowała się na pla-
cu przy budynkach dawnej placówki Wojsk Ochrony Po-
granicza (WOP) – formacji z czasów PRL-u. Tu odbywała
się większość – poza koncertem i dyskusjami panelowymi
– festiwalowych wydarzeń. Wspomnianych polityków za-
uważyłem właśnie przy jednym z nich. Brali udział w ar-
tystycznej akcji „Ptuszki Swabody” (Ptaki Wolności), pro-
wadzonej przez białoruską artystkę Aleksandrę Konofal-
ską, znaną z niezwykłych wystąpień malowania piaskiem
na żywo. Projekt wyrażał solidarność z więźniami poli-
tycznymi w Białorusi. Każdy biały ptak, wykonany z pa-
pieru, podpisany był imieniem i nazwiskiem jednej z po-
nad tysiąca osób zamkniętych za poglądy w białoruskich
„tiurmach”. Te ptaki wzbiły się potem i poszybowały pod
dach słynnej „płaszczadki” w Boryku – zadaszonego miej-
sca, gdzie uwielbiali spędzać czas uczestnicy Basowiszcza.
Papierowe ptaki zapełniły całą prawie przestrzeń, raz bu-
jały się delikatnie, innym razem podskakiwały jak szalone
na wietrze, odsłaniając imiona i nazwiska – bardzo wiele
imion i nazwisk… Jakby zazdrościły tym wszystkim swoim
żywym ptasim kuzynom, którzy latali sobie wokół wśród
drzew, ciesząc się wolnością.
Strefa Tamaka tętniła festiwalowym życiem. Choć nie
Paweł Łatuszka na Festiwalu Przebudzonych w Boryku
Fot.
Mirosława
Łuksza

17. 17
IX.2022
Czasopis
n
muzycznym. Warsztaty i artystyczne akcje uaktywniały nie
tylko dorosłą publiczność, ale skierowane były również
do dzieci i młodzieży.
I większość ich uczestników, z którymi rozmawiałem,
było zdania, że tego typu formy sprzyjają integracji i budo-
waniu poczucia wspólnoty białoruskiej społeczności Pod-
lasia i białoruskich emigrantów. Bo za dziećmi podążają
rodzice i ta droga, gdy białoruska kultura wchodzi w naj-
bliższe (rodzinne) relacje, poprzez bliskość i bezpośred-
niość zyskuje na autentyczności, budzą się emocje, bar-
dzo trwałe, które będą procentować przez lata. W tym nur-
cie należałoby umieścić inicjatywę „Mova nanova” z War-
szawy. W ogóle, ze stolicy przyjechało sporo Białorusinów,
którzy stworzyli tam aktywną diasporę. Na polu namioto-
wym spotkałem dwójkę białoruskich aktywistów, uchodź-
ców politycznych, którzy opowiedzieli o swojej społecznej
działalności. Byli na Basowiszczu w 2015 r., na Festiwa-
lu Tutaka są drugi raz. W ubiegłym roku przyjechali jako
goście, teraz jako aktywni uczestnicy akcji „Mova nano-
va”. Przez dwa festiwalowe dni przeprowadzili wiele dzia-
łań. W piątek było to czytanie białoruskich bajek, quizy i
gry językowe, malowanie pocztówek oraz wieczór z po-
ezją. W sobotę wystawili spektakl dla dzieci „Siabry lesu”
(Przyjaciele lasu) i prowadzili warsztaty robienia tradycyj-
nej białoruskiej wycinanki. Chcą różnymi metodami i for-
mami uczyć języka białoruskiego dzieci i dorosłych. Za-
częli od własnych dzieci.
– Kab naszy dzieci nie zabyli swajoj mowy – mówią. I
dodają: – Usio, szto robisz, piersz robisz dla siabie, a pa-
śla dla hramadziaństwa.
To samo innymi słowami powiedział mi potem Paweł
Stankiewicz, główny organizator festiwalu, kierujący Fun-
dacją Tutaka, wyjaśniając, że spektakle dla dzieci i inne
tego typu wydarzenia są robione niejako dla „nas samych”,
dla naszych dzieci i są dobrą drogą, którą festiwal zamie-
rza dalej podążać.
Kapitalny spektakl „Brydkaje kaczania” („Brzydkie ka-
czątko”), przetłumaczone przez Jana Maksymiuka na pod-
laską mowę, wystawił teatr Czrevo z nieocenioną Joanną
Troc. W tutejszej, lalkowej scenografii, w otoczeniu cha-
rakterystycznych podlaskich chat, przedstawienie nabrało
dodatkowych walorów, a andersenowski przekaz trafiał za-
równo do dorosłej, jak i dziecięcej publiczności.
Jeden z warsztatów – „Framed in Belarus” – prowadzi-
ła we współpracy z białostocką Galerią Arsenał znana bia-
łoruska artystka Rufina Bazlowa. Tworzy ona niezwykle
sugestywne, haftowane tradycyjną techniką krzyżykową,
obrazy w dwóch kolorach – białym i czerwonym (kolory
historycznej białoruskiej flagi) – na których widnieją sce-
ny z niedawnych protestów ulicznych w Białorusi. Ujrzy-
my na nich uciekających przed OMON-em ludzi, kobie-
ty z uniesionymi w pokojowym geście rękoma, czy prze-
mieniającego się w robaka Łukaszenkę. Podczas festiwalo-
wych warsztatów można było tworzyć pod jej kierunkiem
własne haftowane obrazy.
– Nie dasca ŭciaczy ad palityki
– – mówi Paweł Stankiewicz, komentując niejako tema-
tykę warsztatów, odnosząc się w ten sposób do białoruskiej
rzeczywistości pod butem Łukaszenki. Dziwne byłoby, gdy-
by sztuka, literatura czy muzyka były od tej rzeczywistości
odklejone i żyły własnym życiem w nierealnym świecie.
Paweł Stankiewicz ma jednak nadzieję, że uda się kiedyś
– oby jak najszybciej – odejść od polityki i jej dominacji
w życiu kulturalnym Białorusinów. – Nie możam zabywać,
szto za hetym usim staić wielizarny praces stwarańnia bie-
łaruskaha hramadziaństwa. Hramadziaństwa, jakoje może
paŭstawać u luboj dziarżawie, a nie tolki u Biełarusi. Mnie
Wyraz solidarności z ponad tysiącem więźniów politycznych w Białorusi
Fot.
Mirosława
Łuksza
„Białoruski namiot”na polu namiotowym
Fot.
Jerzy
Sulżyk
►

18. 18 IX.2022
Czasopis
n
Festiwal
zdajecca, szto my nie zaszmat pra heta dumajem. Moża my
tut u Polszczy majem bolszy doświed, jak heta razwiwać,
chacia paśla 30 hadoŭ demakracji ja by nie skazaŭ, szto my
ŭsio zrabili, kali idzie pra budawańnie hramadziaństwa. I
kali tut u Polszczy treba pastajanna heta aktyŭna rabić, to
szto hawaryć u Biełarusi…
Kwestia aktywności obywatelskiej i niszczenia przez re-
żim Łukaszenki jej resztek w Białorusi co chwila wypływa
w naszej rozmowie. Gdy zagaduję Pawła o rolę festiwalu
Tutaka, który ma przecież w swojej nazwie frazę: Festiwal
Przebudzonych, jego znaczenie i dla Białorusinów żyjących
w Białorusi, i dla tych, którzy wyemigrowali, odpowiada:
– Mnie padajecca, szto tak, jak kaliś jechali jany na Ba-
sowiszcza, kab, skażam, adkryć heta wakno i dychać świe-
żym pawietram swabody, tak ciapier festiwal Tutaka moża
być takoj nahodaj.
Muzycznie
festiwal ma być różnorodny, nie tylko rockowy, jak przed
laty Basowiszcza. Poszukują więc organizatorzy interesu-
jących wykonawców biorąc pod uwagę szerokie spektrum
stylów muzycznych. Takie podejście widać było zarówno
w ubiegłorocznej liście wykonawców, jak i w tym roku,
gdzie obok klasycznego rockowego Lavona Volskaha po-
jawiła się nowoczesna, elektroniczna Shuma, mieszająca
style, łącząca w kompozycje stare pogańskie pieśni, za nią
eksperymentalna Czornabrowa czy ludowa Hajda Banda.
Trzeba jednak przyznać, że nowoczesne, klubowe a nie
estradowe (koncertowe) brzmienia młodszych wykonaw-
ców nie zdołały przyciągnąć pod scenę takiej publiczno-
ści, jak klasyczny koncert Volskaha, jednego z najbardziej
znanych artystów niezależnej białoruskiej sceny muzycz-
nej od lat 90. ubiegłego wieku do dzisiaj. Jego występy i
znane wszystkim kultowe kompozycje od lat wzbudzają w
Boryku wiele emocji i gromadzą przed sceną wielopoko-
leniową publiczność.
Tak jak przed rokiem podczas festiwalu odbywały się
transmitowane na żywo w Internecie
debaty,
w tym roku trzy. Były poświęcone funkcjonowaniu w
Polsce diaspor białoruskich, kondycji kultury białoruskiej
na emigracji oraz obecnej sytuacji politycznej w Białoru-
si, także w kontekście wojny w Ukrainie. W tej ostatniej
wzięli m.in. udział oficjalny ambasador Polski w Mińsku
Artur Michalski (5 października 2020 r. wyjechał z Miń-
ska do Polski i od tamtej pory nie wrócił na swoją placów-
kę) oraz Paweł Łatuszka – jeden z liderów białoruskiej
opozycji, stojący na czele Narodowego Zarządu Antykry-
zysowego (przed laty minister kultury Białorusi, były am-
basador Białorusi w Polsce oraz we Francji, Hiszpanii i
przy UNESCO). Łatuszka otwarcie powiedział, iż Białoruś
jest obecnie pod okupacją. – Musimy zdecydować – wy-
jaśniał – czy chcemy żyć w „ruskim mirze” czy w cywili-
zowanym, europejskim świecie. Czy chcemy być mięsem
armatnim, czy ludźmi, którzy mają swoje prawa i możli-
wości rozwoju, którzy mogą wpływać na to, co się wokół
nich odbywa.
Jego zdaniem Łukaszenka już doprowadził do sytuacji, w
której nie ma innego wyjścia jak przygotowywanie się do
powstania, a wpływ na dalsze losy Białorusi będzie miała
tocząca się wojna w Ukrainie.
Festiwal w zamyśle organizatorów ma budować więzi
społeczne białoruskiej wspólnoty, która zamieszkuje róż-
ne kraje. Bo dzisiejsza Europa jest wspólnotą państw, w
których istnieją uniwersalne wartości niezależne od tego z
jaką grupą etniczną, czy z jakim narodem się utożsamiamy.
Wolność, prawa człowieka, demokracja sprzyjają budowa-
niu więzi społecznych w naturalny, oddolny, obywatelski
sposób, a nie pod dyktando władzy, która, jak w przypad-
ku Białorusi, jest po prostu tego społeczeństwa wrogiem.
„Przebudzeni” do budowania własnej wspólnoty Białorusi-
ni przyjeżdżając do gródeckiego Boryku, poczują być może,
że łączy ich dużo więcej niż się im dotychczas wydawa-
ło. Język, muzyka, sztuka, potrzeba dyskusji i swobodnej
wymiany myśli i poglądów, podobna wrażliwość na kwe-
stie wychowania i edukacji dzieci, itd.
W gródeckiej szkole nocuje od kilku dni grupa
młodych wolontariuszy,
pomagających przy organizacji festiwalu, z różnych śro-
dowisk. Są studenci z BAS-u (Białoruskiego Zrzeszenia
Studentów), młodzież z diaspory białoruskiej i z Bractwa
Młodzieży Prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej.
– Choczam hetych maładych ludziej z roznych asiarodź-
dziau niejak spałuczyć, kab jany z saboj supracoŭniczali
– mówi Paweł Stankiewicz. – To moładź moża stwarać nie-
szta nowaje. Niachaj jany z saboj znajomiacca, wyrasza-
juć swaje supolnyja projekty, a nie kożny sabie paasobna,
BAS sabie, Bractwo sabie…
– Ja tut jak starszynia BAS-u – mówiAnia Korniluk, która
Podczas jednej z debat
Fot.
Mirosława
Łuksza
►

19. 19
IX.2022
Czasopis
n
w tym roku rozpoczyna studia. – Zajmajusia ŭsimi walan-
ciorami – można skazać, szto ja hałoŭny walancior. Czamu
ja tutaka? Paweł [Stankiewicz] prosta pamoh mnie i maim
siabram, jak my paczali dziejniczć u BAS-ie. Kali skazaŭ
nam pra festiwal, my nawat nie dumali, choczam pryjechać
czy nie. Pryniali, szto treba zrabić rabotu. A „Baryk” dla
mianie jość jak druhi dom.
Ania od lat przyjeżdża do Boryku, najpierw na Baso-
wiszcza, teraz na Festiwal Tutaka. Miejsce, muzyka, lu-
dzie, atmosfera…
Młodych wolontariuszy jest ponad dwudziestka. Z Biel-
ska, Hajnówki, z Grodna (obecnie w Białymstoku). Więk-
szość zna się z wcześniejszych aktywności, wiele kontak-
tów zostało nawiązanych w sieci, pomogły również oso-
biste przyjaźnie i znajomości. Najważniejsze zadanie wo-
lontariuszy to zajmowanie się artystami, dbanie o to, żeby
pojawili się na czas na scenie, o ich zakwaterowanie, wy-
żywienie. Wolontariusze pracowali też przy prostych czyn-
nościach logistycznych dotyczących samego funkcjono-
wania festiwalu, zawieszali tablice informacyjne, przygo-
towywali namioty. Wspólna praca przy festiwalu sprzyja
powstawaniu przyjaźni, nawiązywaniu znajomości. W tym
sensie przypomina to pracę studentów przy organizowaniu
Basowiszcza. Rozmawiają między sobą w różnych języ-
kach: po białorusku, po polsku, po swojomu i nie stwarza
to żadnych barier, wręcz przeciwnie – zbliża.
W Fundacji Tutaka, którą kieruje Paweł Stankiewicz,
wszyscy biorą udział
w przygotowywaniu festiwalu. Jedną z takich osób jest
Źmicier Kościn, dziennikarz Radia Białystok, autor białoru-
skich audycji „Pad znakam Pahoni”. Włączył się też Łukasz
Leoniuk, który od lat zajmuje się organizacją „Bardaŭskaj
wosieni” w Bielsku Podlaskim, jednej z najbardziej zna-
nych białoruskich imprez muzycznych w Polsce. Na pew-
no też jest duża pomoc ze strony białoruskiej diaspory,
która bardzo się uaktywniła rozumiejąc, że kultura jest dla
niej ważnym elementem nie tylko podtrzymującym tożsa-
mość i łączącym jej członków, ale też niezbędnym skład-
nikiem normalności w życiu społecznym. Paweł Stankie-
wicz przypomniał, że jeszcze dwa lata temu diaspora była
bardzo zdystansowana do idei festiwalu. Mówili: – A pasz-
to nam heta. Nam patrebna, kab Biełaruś była swobodna.
Okazało się niestety, że droga do wolności może być bar-
dzo długa, a czasu nie należy tracić i warto podjąć każ-
dą działalność, która będzie sprzyjać rozwojowi niezależ-
nego, obywatelskiego ruchu białoruskiego. W gronie ak-
tywnych osób pracujących na rzecz festiwalu są lekarze,
przedsiębiorcy.
Jest też grupa aktywistów, oferująca fundacji swoje przy-
datne umiejętności: ktoś zajmuje się kwestiami graficz-
nymi, inni organizują logistykę, transport. Jeśli chodzi o
działaczy różnych organizacji białoruskiej mniejszości w
Polsce, to choć raczej nie włączają się bezpośrednio w or-
ganizację projektów Fundacji Tutaka, ale – jak mówi Pa-
weł, otrzymuje od nich duże wsparcie – na pewno szacu-
nek i pozytywne podejście, także pomoc w nawiązywaniu
ważnych kontaktów. Ma nadzieję, że Festiwal Tutaka bę-
dzie łączył wszystkich Białorusinów, zachęcał do aktyw-
nego uczestniczenia w kulturze i budował aktywne i świa-
dome społeczeństwo obywatelskie.
Jerzy Sulżyk ■
Lavon Volski na scenie
Fot.
Jerzy
Sulżyk

20. 20 IX.2022
Czasopis
n
Rozmowa
„Przeminęło, ale nie odeszło”
W 1993 roku wizytę Lecha Wałęsy poprzedziła wizyta
ministra obrony narodowej Janusza Onyszkiewicza (kwie-
cień), która zaowocowała konstruktywnym dokumentem o
współpracy wojskowej.
W 1994 roku, oprócz Józefa Oleksego, który przybył na
uroczystość zaprzysiężenia prezydenta Łukaszenki, gościł
w Białorusi minister spraw zagranicznych Andrzej Ole-
chowski (październik). Jego rozmowy z białoruskim mi-
nistrem spraw zagranicznych, premierem i prezydentem
oraz osobistościami pionu gospodarczego, poza problema-
mi globalnymi, jak przedstawienie prezydentowi polskie-
go stanowiska w sprawie NATO i współpracy regionalnej
(Euroregiony), unormowały kwestie współpracy gospodar-
czej i zamknęły, za porozumieniem stron, sprawę wspólne-
go banku. W tym samym roku wizyty w Białorusi odbyli
minister obrony narodowej Piotr Kołodziejczyk w Grod-
nie (styczeń), prezes Najwyższej Izby Kontroli Lech Ka-
czyński (maj), prezes GUS Józef Oleński (wrzesień), se-
kretarz generalny Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeń-
stwaAndrzej Przewoźnik (kilkakrotnie), wiceminister edu-
kacji narodowej Kazimierz Przybysz (kwiecień), wicemi-
nistrowie kultury i sztuki Tadeusz Polak i Michał Jagiełło,
prokuratorzy Stefan Śnieżko iAleksander Herzog (bezsku-
tecznie poszukując tzw. białoruskiej listy katyńskiej), ko-
misja ds. współpracy gospodarczej z ministrem Lesławem
Podkańskim (Brześć, grudzień). Odbyły się też dwustron-
ne konsultacje w MSZ wiceministrów Iwo Byczewskiego
i Gieorgija Tarasewicza (marzec). Rok 1994 zaowocował
kilkoma umowami międzyresortowymi i umową rządową
o pomocy prawnej.
Także w roku 1995 (do 30 września) zorganizowaliśmy
kilka ważnych wizyt w Białorusi. Premier Waldemar Paw-
lak był w Brześciu, odwiedził też Wiskule (styczeń). Pod-
czas tej wizyty przyjęto różnorodne uzgodnienia gospo-
darcze (podpisano kilka porozumień z tego zakresu) oraz
podpisano długo i z trudnościami negocjowaną umowę o
ochronie grobów i miejsc pamięci wojen i represji, która
do czasu mego wyjazdu nie była ratyfikowana, nie tylko
z powodu późniejszego kryzysu parlamentarnego. W tym
samym roku odbyły się wizyty: ministra spraw wewnętrz-
nychAndrzeja Milczanowskiego w celu nawiązania współ-
pracy resortowej (styczeń), marszałka SenatuAdama Stru-
Cz. 2 rozmowy z prof. Elżbietą Smułkową o jej misji
dyplomatycznej w Białorusi w latach 1991-1995
Czerwiec 1993 r. Prezydent Lech Wałęsa z wizytą w Baranowiczach. Przy stole obok prezes ZPB Tadeusz Gawin i am-
basador Elżbieta Smułkowa
Cd. na str. 25►

21. 21
IX.2022
Czasopis
n
21
IX.2022
Czasopis
n
Opuszczając pomału Sarajewo idę długą ulicą Safeta Ha-
džića – szefa sztabu kryzysowego w Sarajewie, który zgi-
nął w walkach w kwietniu 1992 roku. Czym bliżej granic
miasta tym więcej śladów po ostrzałach. Ośmio i dziesię-
ciopiętrowe bloki mieszkalne z nieregularnymi śladami po
pociskach moździerzowych. Kawałek dalej nieco niższe
zabudowania z balkonami podziurawionymi jak sito bro-
nią maszynową. Przed największym w Sarajewie mecze-
tem, ufundowanym przez Arabię Saudyjską, jeszcze jeden
wieżowiec z ogromną betonową łatą. To, że zbudowana w
2000 roku świątynia Króla Fahda jest tak blisko granicy, a
jednocześnie, że ma tak mocne głośniki, że od wezwania
do modlitwy można ogłuchnąć, nie może być dziełem przy-
padku. Serbowie za miedzą muszą je słyszeć.
Mijając lotnisko widać też wyjście z tzw. tunelu życia.
Jedynego połączenia ze światem zewnętrznym, jakie pod-
czas wojny uchroniło Sarajewo od głodu i upadku obroń-
ców miasta. Dziś jest to budzące grozę muzeum i swoiste
memento mori dla potomnych.
Na granicy między Republiką Serbską, a Federacją BiH
nie stoją żadne patrole, nie ma kontroli granicznych, ale
przy głównych drogach do Republiki o przekroczeniu jej
granic informują nas osobne tablice z godłem i napisem po
serbsku i po angielsku – „Witamy w Republice Serbskiej”.
Najdziwniejsze jest jednak to, że nazwę zmieniają też dro-
gi. „Bulwar Mimara Sinana” – tureckiego architekta z XVI
wieku – zamienia się w „ulicę Serbskich Władców”. „Uli-
ca Ilhamina” przechodzi w „Dedijera”. Muzułmanów za-
stępują Serbowie, a Serbowie muzułmanów. W zależności
od kierunku jazdy. Jak nożem uciął znika alfabet łaciński,
zastąpiony ostentacyjnie cyrylicą. Jedyne co się nie koń-
czy to miasto Sarajewo. W 1995 roku utworzono bowiem
z południowych jego skrawków oraz z przylegających doń
wsi tzw. Serbskie Sarajewo. Substytut niezdobytego mia-
sta. Taki erzac na otarcie łez. Ostatecznie pod naciskami z
nazwy tej musiano zrezygnować i od roku 2005 nowy or-
ganizm nosi nazwę Sarajewa Wschodniego. Nie zmienia
to jednak jego podmiejskiego charakteru i de facto braku
jakiegokolwiek centrum.
Koło dworca autobusowego Lukavica wchodzę do jed-
nej z kawiarni i zamawiam „jednu domaću” – oznacza to
dosłownie domową kawę serwowaną zazwyczaj z tureckiej
dżezwie z cukrem bądź zamiast niego z rahat lokum. Od
razu widać różnicę w cenie – jest taniej o jakieś pół euro w
stosunku do cen kawy w Sarajewie. Wewnątrz grube brą-
zowe zasłony i wystrój z późnych lat 70. Latają przeklęte,
siadujące co chwile w innym miejscu muchy. Z radia sły-
szę lokalne informacje o pogodzie. Spikerka informuje o
temperaturze w Pale, Banja Luce, Doboju, Zvorniku, Tre-
binje. Wszystkie z tych miast leżą oczywiście w Republi-
ce Serbskiej. O temperaturze w Mostarze, albo chociaż w
stolicy kraju ani słowa.
Dosiadam się do dwójki szpakowatych mężczyzn w
wytartych kurtkach i palących papierosa za papierosem.
Reportaż
Mateusz Styrczula
Wśród
podzielonych Słowian
(cz. 2)
Widok na Sarajewo z ulicy Komatin
Fot.
Mateusz
Styrczula
►