Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі, літаратуры і мастацтва, месца чалавека ў свеце. Форум думкі беларусаў і ўсіх тых, каму блізкая беларуская тэматыка. Пазіцыі аўтараў тэкстаў не заўсёды адпавядаюць пазіцыям рэдакцыі. Не публікуюцца матэрыялы, якія прапагандуюць камунафашызм, расізм, нацыянальную варожасць.

1. Czasopis
n
Беларускі грамадска-культурны штомесячнік
www. czasopis.pl
Nakład
500
egz.
„Moc tkwi w słowie..." (str. 21-24)
Nr 4 (378). Красавік 2024 ■ Cena 6 zł (w tym 5% VAT)

2. У НУМАРЫ
3 АД РЭДАКТАРА
Дзённік рэдактара
6 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за III 2024)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
■Przedsiębiorcy liczą straty (стар. 6)
■Bez wyraźnych białoruskich akcentów
(стар. 7)
■Адзіная такая алімпіяда ў Польшчы
(стар. 8)
■Kulisy ograniczenia działalności Biełsatu
(стар. 11)
■Вясковая адзінота. Санітары лесу
(стар. 12)
■„Prognozy są pesymistyczne” (стар. 14)
■Akt terroru pod Moskwą (стар. 14)
16 LOSY
Jak Anna ojca szukała (cz. 4)
19 ЭПІСТАЛЯРЫЙ
З Вільні – у Торунь
21 REPORTAŻ
Urok zamawia się na wodę (cz. 1)
25 UWIKŁANIE
30 lat w sidłach bezpieki (cz. 14)
28 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў красавіку
29 KALIŚ PISALI
Ab našych arhanistych
31 KALIŚ PISALI
Sołowki – wyspa tortur i śmierci
(wspomnienia z katorgi sowieckiej, cz. 3)
32 BIAŁOWIESKIE OPOWIEŚCI
Osada z pomnikiem żubra (cz. 1)
34 PAMIAĆ
Płacz zwanoŭ
22. Pierapałki sołtysa Novaha
Tryścianoha (2)
35 VSPOMINKI
Kinoman
10. Siêta nauka ne dla mene
38 ODKRYCIE
Niezwykle zimne lato 536 roku
39 НАРЫС
Уладзімір Клішэвіч і яго адчай
40 ZAPISKI
Dni i myśli
42 FELIETON
Najlepszy kraj do życia. Prequel
43 НАШЫ ЧЫТАЧЫ
„Часопіс”чытаю шмат гадоў...
Na okładce: Maria Denisiuk z Kożyna
Fot. Ewa Zwierzyńska Niezwykle zimne lato 536 roku (стар. 38)
Osada z pomnikiem żubra (стар. 32)
З Вільні – у Торунь (стар. 19)

3. 3
IV.2024
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
23 сакавіка 2024 г.
Сёння ў сваім Паўднёвым Востраве і наваколлі пра-
вёў я невялікую выбарчую акцыю, дапамагаючы Асі
Чабан з Крынак, якая ў нашай акрузе балатуецца ў
радныя гміны. Менавіта я ёй гэта прапанаваў і яна
згадзілася. Жыве, праўда, у Крынках, але вёскі ў на-
шай акрузе ёй вельмі блізкія. Першыя гады жыцця
правяла яна ў школе ў Востраве, дзе настаўнічалі яе
бацькі Марыя і Ян Чабаны. Яны жылі там наверсе.
Цяпер гэты будынак – як шэдэўр традыцыйнай драў-
лянай архітэктуры Падляшша (ужо такіх амаль няма)
– выглядае крыху інакш. Яго цяперашнія ўласнікі
зрабілі ў ім пансіянат і прымаюць турыстаў.
Яе маці родам з нашай вёскі, а бабуля Верушка па-
хаваная на востраўскіх могілках.
Ася часта ў нашых вёсках бывае, ведае тут многіх
жыхароў і іх праблемы, асабліва пажылых людзей,
якіх тут пераважная большасць. Яна – адукаваная
асоба, ведае замежныя мовы. Англійскую, а нават
вывучыла з Інтэрнэту габрэйскую і наладзіла шмат-
лікія кантакты з габрэямі і не толькі ва ўсім свеце.
Многія часта да яе прыязджаюць і яна праводзіць
іх па Крынках, паказваючы сляды, якія засталіся з
надта багатай і разнастайнай гісторыі габрэяў у мя-
стэчку, у якім да вайны складалі яны тры чвэрці на-
сельніцтва.
Ася даследуе іх жыццё і знаходзіць у свеце на-
шчадкаў. Сама жыве ў прыгожа адрамантваным да-
ваенным яшчэ доме, у якім сабрала шмат экспана-
таў і літаратуры на габрэйскія тэмы. Пра гэта піша
таксама артыкулы ў „Ніву”. На штодзень працуе як
школьны педагог у Саколцы.
У мінулых гадах мая сардэчная сяброўка намага-
лася праяўляць актыўную культурную дзейнасць у
Крынках. Між іншым запісвала беларускія народныя
песні ў мястэчку і наваколлі ды выконвала іх з сяб-
роўкай у дуэце „Зараніца”, выступала ў Беластоку на
фестывалях беларускай песні. Пэўны час вяла такса-
ма дзіцячую „Заранку” з такім жа рэпертуарам.
Яе дзейнасць у карысць беларускай ды перад усім
габрэйскай спадчыны у кансерватыўна-касцельных
Крынках не ўсім, на жаль, аказалася даспадобы. Таму
з часам спыніла сваю дзейнасць у мясцовым Доме
культуры і пачала рабіць гэта самастойна.
Я не мог пагадзіцца з тым, што Крынкі Асю па-
крыўдзілі, замест пакарыстацца яе талентам і маг-
чымасцямі. Таму цяпер прыдумаў, што добра было
б, каб увайшла яна ў Гарадскую раду і тады людзі
будуць яе больш паважаць. Напэўна была б вель-
мі актыўнай раднай. Паколькі ў саміх Крынках мае
мала на гэта шанцаў, я прыдумаў ход, каб выставіць
яе менавіта ў сваёй вясковай акрузе. Апрача яе ёсць
тут, праўда, яшчэ трое кандыдатаў. Двое з іх у вы-
барах не будзе лічыцца, бо гэта выпадковыя асобы.
Адзіным папраўдзе канкурэнтам ёй – ад кіруючай
бурмістр – з’яўляецца гаспадар з Гураняў, але ён за
каровамі не бачыць свету.
У сваёй афішцы Ася напісала, што „жыве не для
сябе, стаіць на баку прыгнечаных і пакрыўджаных”.
Мне гэта надта спадабалася і стаў яе яшчэ больш
паважаць. Падказаў ёй таксама, што трэба прапана-
ваць людзям, каб набраць як найбольш галасоў. У
праграме ва ўлётцы на першым месцы мы паставілі,
вядома, пабудову дарог, рамонт жвіровак і вясковых
вуліц. Гэтая дзялянка ў гміне ўсюды вельмі занядба-
ная. Апрача саміх Крынак, у якіх ужо ўсе вулічкі, на-
ват прыгуменныя, залітыя цяпер асфальтам. У вёс-
ках пражывае толькі кожны чацвёрты жыхар гміны
і таму мясцовыя ўлады да патрэб гэтых людзей да-
сюль ставіліся па-мачышанаму. У вёсках апрача во-
даправодаў практычна нічога не рабілі, але грошы
ў гмінны бюджэт цягнулі колькі маглі. Перад усім
з продажу камуналізаваных калісь участкаў. Спра-
вядліва было б, каб прынамсі частка гэтых грошай
вярталася ў вёскі. Каб было за што паджвіраваць да-
рогу ці ў іншы спосаб аблегчыць там жыццё людзям.
І наогул у бюджэце гміны павінен быць выдзелены
фонд (fundusz sołecki), каб жыхары самі вырашалі,
на што выдаткаваць гэтыя грошы.
Такую вось з большага выбарчую праграму мае
Ася. Калі стане раднай, вядома, будзе клапаціцца
за ўсіх жыхароў Крынскай гміны, якая цяпер ма-
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактарc
Дзённік рэдактара
►

4. 4 IV.2024
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ланкава абязлюднее, у тым ліку таксама яе гарад-
скі цэнтр.
У нашай акрузе найбольш, бо ажно трынаццаць
вёсак, але пражывае ў іх агулам толькі крыху больш
за сотня жыхароў. А тых, якія могуць тут галасаваць,
яшчэ менш. Ёсць тут вёскі, у якіх наогул амаль ніх-
то пастаянна не пражывае. Ад мінулых самаўрада-
вых выбараў колькасць людзей у акрузе паменшала
на 30-40 асоб. Пры такой яўцы як тады прагаласуе
толькі недзе семдзесят асоб. У сітуацыі, калі маем
чатырох кандыдатаў, можа хапіць толькі 30-40 гала-
соў, каб стаць радным.
Ася мае даволі вялікія шанцы. Гэта было бачна па
тым, як рэагавалі людзі, да якіх заходзілі мы са сва-
ёй выбарчай газетай і ўлёткамі. Усе сустракалі нас
вельмі ветліва, а некаторыя – перш зa ўсё ў Востра-
ве – адразу сказалі, што прагаласуюць за Асю і яе
кандыдатку на бурмістра Крынак.
Я ангажаваўся ў цяперашнія самаўрадавыя выбары
ў сваёй гміне, хаця сам не балатуюся ні ў радныя ні
на бурмістра, але такія прапановы былі. Многія тут
ведаюць, што маю такі досвед. Бо займаў высокія са-
маўрадавыя пасты – быў дырэктарам Дому культуры
ў Гарадку і намеснікам бурмістра Міхалова. І вось
цяпер у восень і зімою пачаў я сустракацца з многімі
жыхарамі Крынак і вёсак у гміне. Раз ці два на ты-
дзень я выязджаў з дому ў Паўднёвым Востраве, каб
цэлымі днямі шукаць невядомых звестак пра „праро-
ка” Іллю з Грыбоўшчыны, пра якога пішу цяпер кнігу.
Таксама іншых матэрыялаў да сваіх артыкулаў.
Усетыяразмовызаўсёдынаканецзасяроджвалісяна
цяперашняй сітуацыі ў гміне. У іх быў настрой смутку
і прыгнечанасці, а таксама пакорлівасці, што нічога
ўжонемагчымазрабіць,кабспыніцьімкліваеабезлюд-
ненне нашай крынскай зямлі і хоць крыху адрадзіць
яе. Але адчуваўся таксама рост у грамадстве незада-
воленасці цяперашняй уладай у Крынках на чале са
спадарыняй бурмістр, якая правіць гмінай ужо – з ча-
тырохгадовым перапынкам – дванаццаць гадоў.
Але, на маё здзіўленне, перад выбарамі ў Крынках
з’явілася даволі вялікая група энергічных людзей з
новымі ідэямі для нашай гміны. Яны актыўныя ў
грамадскіх арганізацыях і нефармальных гуртках,
якія тут існуюць. Сярод іх ёсць солтысы, прадпры-
мальнікі, аматары краязнаўства, культуры і спорту,
моладзь і пенсіянеры. Паколькі мне неабыякавы лёс
нашай гміны, я адразу далучыўся да іх. У сувязі з не-
абходнасцю памяняць мясцовую ўладу мы пакліка-
лі выбарчы камітэт і вылучылі сваіх кандыдатаў на
радных і бурмістра, якой стала Моніка Петкель. Мы
з ёю больш як дваццаць гадоў таму рабілі ў Крынках
штомесячнік „Tutaj”.
Ёсць чатырох кандыдатаў на бурмістра Крынак, але
я перакананы, што яна ёсць найбольш адпаведная.
Ураджэнка Крынак, інжынер-архітэктар па прафесіі,
мае кантакт з адміністрацыяй, а з нядаўняга часу сама
з’яўляецца чыноўнікам. Але перад усім яна вядомая
як актыўная грамадская дзяячка, напісала і рэаліза-
вала шэраг праектаў для мясцовай супольнасці. Яна
вельмі клапоціцца пра дабро гміны і яе жыхароў,
таксама пра нашу шматкультурную спадчыну. У ад-
розненні ад іншых кандыдатаў у яе праваслаўныя
карані. Яна надта прыхільна ставіцца да нас, пры-
сутнічае на беларускіх мерапрыемствах.
У такой сітуацыі ў Крынках магчымы другі тур вы-
бараў. Такога яшчэ тут не бывала. Аднак нягледзячы
на канчатковы вынік я ўжо выйграў гэтыя выбары.
Таму, што дзякуючы ім аднавіў свае кантакты ды
пазнаў шмат новых вартасных людзей. Гэты над-
та цікавы досвед безумоўна дадасць мне жыццёвай
энергіі і прынясе плён у выглядзе новых артыкулаў,
ініцыятыў і праектаў.
25 сакавіка 2024 г.
Сёння 106-ыя ўгодкі Беларускай Народнай Рэспуб-
лікі. Вечарам удзельнічаў я ў святочным канцэрце, які
прайшоў у Падляшскай філармоніі ў Беластоку.
Такога буйнога і на такім высокім узроўні мерап-
рыемства, прысвечанага Акту 25 Сакавіка, яшчэ ў
нас не было. Канцэртная зала была запоўнена амаль
да апошняга месца. Сабраліся аўтахтонныя белару-
сы, перад усім з Беластока, але таксама з Бельска,
Гайнаўкі ды іншых мясцовасцей рэгіёну. Прысутныя
былі вядома і прыезджыя беларусы – імігранты, і
яшчэ нашыя польскія сябры. Пабачыў я вельмі шмат
знаёмых твараў, з некаторымі была нагода коратка
пагутарыць.
На гэты раз арганізацыйны камітэт узначаліў нова
пакліканы Цэнтр беларускай культуры ў Беластоку.
Урачысты канцэрт пад назвай „Беларускі музычны
краявід. Гісторыя пра волю” стаў першай значнай
падзеяй, зладжанай і сфінансаванай гэтай культур-
най установай Падляшскага ваяводства, што пачала
сваю дзейнасць толькі з 1 студзеня. Мерапрыемства
адкрыў і прывітаў афіцыйных гасцей выконваючы
абавязкі дырэктара цэнтру Анатоль Вап. Вядучай
была яго намесніца Ілона Карпюк.
Як заўсёды на пачатку ўся зала стоячы выканала
гімн „Мы выйдзем шчыльнымі радамі”. Пасля быў
відэазварот старшыні Рады БНР Івонкі Сурвілы. Яна
падкрэсліла, што барацьба за Беларусь не спынена і
запэўніла, што „пры першай магчымасці Рада пера-
дасць паўнамоцтвы сапраўднай незалежнай уладзе
ў Беларусі”.
►

5. 5
IV.2024
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Як першы прамаўляў падляшскі ваявода Яцэк Бжа-
зоўскі, які на канец заклікаў: „Niech żyje wolna Pols-
ka! Niech żyje wolna Białoruś!”. Кіраўнік Народнага
антыкрызіснага ўпраўлення Павел Латушка уручыў
Медаль Францыска Скарыны дырэктару Гайнаўска-
га белліцэя Ігару Лукашуку і перадаў 3 тыс. зл. для
Цэнтра беларускай культуры. Радны Падляшскага ва-
яводства Славамір Назарук павіншаваў прысутных з
найбольшым нацыянальным святам ад імя маршалка
Артура Касіцкага.
Традыцыйна былі ўручаны бел-чырвона-белыя
букеты кветак асобам, якія ў мінулым годзе праяві-
лі асаблівыя заслугі для беларускай справы. Такія
ўзнагароды атрымалі: тэхнічны рэдактар тыднёвіка
„Ніва” Адам Паўлоўскі, кіраўнік хабу „Новая зямля”
ў Беластоку Надзея Салаўёва, сакратар аб’яднання
АБ-БА Пётр Мулярчык ды стараста Гайнаўскага па-
вету Андрэй Скепка.
Пасля пачаўся двухгадзінны канцэрт адмыслова
створанага беларуска-польскага сімфанічнага ар-
кестра „Classic-Modern Orchestra”. Яго складаюць
у большасці прафесійныя музыкі, якія вымушаны
былі пакінуць Беларусь і ў Варшаве заснавалі „Vo-
lny arkiestr”.
На сцэне Падляшскай філармоніі прагучалі му-
зычныя шэдэўры такіх кампазітараў, як Станіслаў
Манюшка, Антоній Генрык Радзівіл, Канстанцін
Горскі, Ян Тарасевіч, Мікалай Шчаглоў-Куліковіч,
Мікола Равенскі, Яўген Глебаў, Уладзімер Солтан,
Сяргей Ліпень, Канстанцін Яськоў і іншыя. Выдатна
выступілі таксама салісты – Ілля Сільчукоў (прыля-
цеў спецыяльна з Бостану ў ЗША) i маладзенькая
таленавітая спявачка Юлія Еўтухоўская (м.інш. вы-
канала арыю Ганны з оперы „Страшны двор” Ста-
ніслава Манюшкі).
Адбылася таксама сусветная прэм’ера твораў ма-
ладога кампазітара Канстанціна Яськова – фантазіі
на беларускія тэмы для фартэпіяна (Кірыл Кедук) з
аркестрам.
Святкаванне закончылася супольным адспяваннем
гімну „Магутны Божа”.
Вельмі трапна падсумавала канцэрт Ілона Карпюк,
што гэта „як мінімум еўрапейскі ўзровень, а як мак-
сімум – сусветны”. Дарэчы трэба сказаць, што кан-
ферансье таксама была моцным пунктам праграмы.
Ілона ўсё мерапрыемства, асабліва канцэрт, павяла са-
праўды прафесійна. Надта займальна распавядала пра
творы, паасобных музыкаў, кампазітараў і салістаў.
Калі ўсё скончылася, прыйшоў мне на думку су-
мны парадокс. У Беластоку святкаванні Дня волі
на пачатку дзевяностых гадоў былі даволі сціплыя,
удзельнічала ў іх няшмат асоб. Тым часам тады быў
найбольшы ўздым беларускасці, бо сапраўды ў той
час адраджалася наша дзяржава. Тым часам у апош-
ніх гадах святкаванні ўгодкаў БНР у Беластоку пра-
ходзяць шматлюдна і на высокім узроўні нягледзя-
чы на тое, што суверэнітэт Беларусі апынуўся пад
пагрозай і з загаду рэжыму многія за беларускасць
сядзяць цяпер у турмах.
Вольная Беларусь, як сумна заўважыла Ілона, гэта
цяпер, на жаль, усё яшчэ мара. – Але марыць трэба,
– сказала, – каб мары маглі здзейсніцца. Верым, што
неўзабаве дойдзем да перамогі.
Юрка Хмялеўскі ■
Святочны канцэрт з удзелам сімфанічнага аркестра„Classic-Modern Orchestra”. Узровень як мінімум еўра-
пейскі, а як максімум – сусветны
Фота
Юркі
Хмялеўскага

6. 6 IV.2024
Czasopis
n
ЗАПІСЫ ЧАСУ (III.2024)
Наша хроніка
На Падляшшы
■Na polsko-białoruskiej granicy, po
dość spokojnym zimowym okre-
sie, wraz z nadejściem ciepłej po-
gody zauważalnie wzrosła liczba
nielegalnych przekroczeń (w mar-
cu zdarzało się nawet ponad sto
w ciągu doby). To również sku-
tek zamknięcia przejść na granicy
Finlandii i Rosji, dokąd migran-
ci kierowali się pod koniec ubie-
głego roku.
■4 marca przedstawiciele centrów
kultury i działacze organizacji po-
zarządowych z Podlasia spotkali
się w Białymstoku podczas dys-
kusji o roli animacji kultury w po-
szukiwaniu tożsamości i budowa-
niu wspólnot, w tym mniejszości
narodowych. Dyskusję przygoto-
wała organizacja Forum Kraków,
która podobne wydarzenia orga-
nizuje w całej Polsce.
■10 marca w Miejskiej Bibliote-
ce Publicznej w Bielsku Pod-
laskim odbyła się prezentacja
książki Iwony Zinkiewicz „Sza-
stały i Stryki. Mój pierwszy
świat”. Na 600 stronach autorka
opisała te dwie położone na za-
chód od Bielska Podlaskiego tzw.
wsie mieszczańskie (dwie z sze-
ściu należących do Bielska), któ-
rych mieszkańcy korzystali z praw
mieszczan bielskich, nie odrabia-
li pańszczyzny, posiadali ziemię
i mogli ją dysponować. Książkę,
która zawiera ogromną ilość in-
formacji o dawnych mieszkań-
cach, sporządzonych w oparciu o
metryki cerkiewne, wydało Sto-
warzyszenie Muzeum Małej Oj-
czyzny w Studziwodach.
■10 marca w cerkwi Narodzenia
NMP w Gródku odbył się kon-
cert muzyki cerkiewnej z oka-
zji 100-lecia Polskiego Autoke-
falicznego Kościoła Prawosław-
nego. Występów chórów z Supra-
śla i Białegostoku wysłuchali nie
tylko parafianie, ale też zaprosze-
ni goście, w tym przedstawiciele
MSWiA i władz lokalnych.
■13 marca zainicjowano w Haj-
nówce zbiórkę podpisów pod
wnioskiem o referendum lokal-
ne w sprawie Puszczy Białowie-
skiej. Inicjatorzy – głównie samo-
25 сакавіка ў Дзень волі Бельскі белліцэй імя Браніслава Тарашкевіча
адзначаў юбілей 80-годдзя. На здымку – віншаванні і герб Пагоні пе-
радае старшыня апазіцыйнага Народнага антыкрызіснага ўпраўлення
Певел Латушка
Przedsiębiorcy liczą straty
W Podlaskiem nie ma obecnie ani jednego czynnego przejścia granicz-
nego z Białorusią. Od listopada 2021 r. zamknięte jest przejście w Kuźni-
cy, a od roku w Bobrownikach. Auta osobowe granicę z Białorusią mogą
przekraczać jedynie przez Terespol – Brześć, zaś towarowe – Koroszczyn
(Kukuryki) – Kozłowicze.
Z tego powodu wiele firm z Białegostoku i regionu notuje znaczne spad-
ki dochodów. Prowadząca bar z restauracją i hotel w Waliłach-Stacji (16
km od Bobrownik) Barbara Kułakowska powiedziała Radiu Białystok,
iż „w przypadku baru stara się ratować sytuację, między innymi dowo-
żąc posiłki do Białegostoku, ale od roku hotel stoi całkowicie pusty”. Ta
firma jest jedną z nielicznych, które otrzymały roczne wsparcie na utrzy-
manie działalności, ale ta pomoc właśnie się kończy.
Wojewoda podlaski Jacek Brzozowski poinformował, że stara się, by
pomoc rządowa, przyznana na rok poszkodowanym firmom, była konty-
nuowana. – Nie wiem, czy jest w Polsce ktokolwiek, kto wie, kiedy otwo-
rzymy zamknięte granice z Białorusią – powiedział dziennikarzom.
Jeszcze do niedawna nieliczni Białorusini docierali do nas przez Litwę,
ale i oni zrezygnowali, gdy zamknięto większość litewsko-białoruskich
przejść granicznych.
Фота
з
Інтэрнэту
►

7. 7
IV.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Na listach kandydatów w kwietniowych wyborach
samorządowych znalazło się też wielu przedstawicie-
li naszej mniejszości. Ubiegając się o stanowiska wój-
tów, burmistrzów, radnych każdego szczebla, nikt z
nich jednak swej przynależności narodowościowej nie
akcentuje. W ich programach wyborczych niewiele jest
też postulatów, adresowanych konkretnie do społecz-
ności białoruskiej, przede wszystkim na rzecz kultury
i tożsamości. Taki punkt znajduje się zwykle na końcu
i sprowadza się do deklaracji o „wspieraniu działań na
rzecz tutejszej wielokulturowości”. Jednocześnie wszy-
scy ci kandydaci w kampanii wyborczej koncentrują się
przede wszystkim na elektoracie naszej mniejszości.
Wyjątkiem jest Sławomir Nazaruk, który ponownie
startuje do Sejmiku w okręgu obejmującym miasto Bia-
łystok. W kampanii wyraźnie deklaruje się jako prawo-
sławny i Białorusin. Stara się też być obecny na wszyst-
kich ważniejszych imprezach i spotkaniach naszego
środowiska w Białymstoku i regionie. Często też, co
jest ewenementem, publicznie wypowiada się po bia-
łorusku. Trudno mu tylko przełamać barierę nieufno-
ści znacznej części prawosławno-białoruskich wybor-
ców do PiS, z list którego startuje.
W stolicy Podlasia, podobnie jak poprzednio, piątkę
kandydatów do Rady Miasta – po jednym w każdym
okręgu na tej samej trzeciej pozycji na listach Koalicji
Obywatelskiej – wystawiło Forum Mniejszości Pod-
lasia. Kampania też jest podobna, koncentruje się na
prawosławnych parafiach w mieście. Trzeba jednak za-
uważyć, że obecnie wystawieni przez Forum kandyda-
ci mają o wiele ściślejsze związki ze społecznością bia-
łoruską niż poprzednicy. Tak jak prawnik Marek Ku-
łakowski czy przewodniczący stowarzyszenia AB-BA
Tomasz Gierasimiuk.
FMPzgłosiło także swego kandydata do Sejmiku, dy-
rektora Eleosu Marka Masalskiego oraz – po raz pierw-
szy – do powiatu białostockiego (ma być to krok, by
rozszerzyć działalność poza Białystok).
Prawosławni kandydaci do Rady Miasta Białegosto-
ku znaleźli się też na listach Trzeciej Drogi. Wśród nich
są dotychczasowi radni, którym FMPcofnęło swoją re-
komendację po ich konflikcie ze środowiskiem wokół
białoruskiego przedszkola.
Na start wyborach samorządowych nie zdecydował
się Aleksander Wasyluk, który jako prawosławno-bia-
łoruski kandydat ubiegał się jesienią o mandat posła z
listy Trzeciej Drogi. Czeka do wiosny przyszłego roku,
licząc na to, że Szymon Hołownia zwycięży w wybo-
rach prezydenckich i wtedy on zajmie po nim miej-
sce w Sejmie.
Poza Białymstokiem wśród „naszych” kandydatów
także nie ma zbytniej afirmacji białoruskością. Rów-
nież w Bielsku i Hajnówce, gdzie aktywne niegdyś na-
sze środowiska w życiu publicznym wtopiły się już nie-
mal całkowicie w polskość.
Jerzy Chmielewski
Bez wyraźnych białoruskich akcentów
Kandydaci Forum Mniejszości Podlasia w kwietniowych wyborach samorządowych podczas jednej z narad
organizacyjnych w sztabie (фота з Фейсбука)

8. 8 IV.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
rządowcy, jednocześnie kandy-
daci w kwietniowych wyborach
z miasta i powiatu – są przeciw-
ni projektowi ustawy, zaprezento-
wanemu w lutym w Senacie. Ich
przedstawicielką jest m.in. kan-
dydatka PiS do podlaskiego sej-
miku Anna Łabędzka, kojarzona
ze środowiskami, które organizo-
wały w Hajnówce marsze żołnie-
rzy wyklętych, gloryfikujące Ro-
mualda Rajsa ps. „Bury”, odpo-
wiedzialnego za pacyfikację w
1946 r. białoruskich wsi w regio-
nie. Mimo to do inicjatywy przy-
łączyli się starający się o reelekcję
wójtowie okolicznych gmin oraz
radni powiatowi, w tym urzędu-
jący starosta.
■14 marca w powiecie hajnowskim,
w lesie nieopodal granicy polsko-
białoruskiej, Straż Graniczna od-
nalazła zwłoki młodego męż-
czyzny (nielegalnego imigran-
ta). To prawdopodobnie kolejna
59. ofiara kryzysu migracyjne-
go i humanitarnego, jaki trwa od
lata 2021 r.
■14 marca podczas prac ziemnych
na budowie obwodnicy Bielska
Podlaskiego natrafiono na pale-
nisko, pochodzące prawdopodob-
nie z czasów rzymskich (II-III w.
n.e.). Położone jest ono niespeł-
na sto metrów od przebadanej
2021 r. podczas kompleksowych
wykopaliskowych badań arche-
ologicznych osady kultury trzci-
nieckiej z epoki brązu (1700-1000
r. p.n.e.).
■17 marca w prawosławnej para-
fii św. Apostoła Jana Teologa w
Dąbrowie Białostockiej odbył
się wernisaż wystawy „Kolory
prawosławia”. Wielkoformato-
we fotografie ze zbiorów prawo-
sławnego serwisu fotograficznego
OrthPhoto.net zostały umieszczo-
Мітынг у Беластоку на перэдадні 106. угодкаў абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі
Беларуская
дыяспара
Беластока
Адзіная такая алімпіяда ў Польшчы
21 сакавіка ў Бельскім белліцэі адбыўся фінал ХХХ Алімпіяды па
беларускай мове. У выніку ранейшых акруговых элімінацый прыняло
ў ім удзел 17 вучняў з Бельска, Гайнаўкі і Беластока.
Алімпіяда па беларускай мове паглыбляе веды па літаратуры і
граматыцы беларускай мовы, але прыносіць таксама іншыя карысці.
Фіналісты звольнены з матуральнага экзамену па беларускай мове,
атрымоўваючы максімальную колькасць балаў. Пераможцы могуць
без экзаменаў паступіць на некаторыя факультэты ўніверсітэтаў ва
ўсёй Польшчы.
ГэтаадзінаяўПольчыалімпіядапамовахнацыянальныхменшасцей.
З самога пачатку арганізуе яе кафедра беларусістыкі Варшаўскага
ўніверсітэта пры падтрымцы Міністэрства адукацыі і навукі.
►

9. 9
IV.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ne na ogrodzeniu świątyni. Moż-
na na nich zobaczyć zdjęcia z Pol-
ski, Kenii, Bułgarii czy Serbii.
■21 marca Sąd Okręgowy w Bia-
łymstoku skazał 17 osób (Pola-
ków i Białorusinów), w tym cel-
ników, na kary od trzech mie-
sięcy więzienia w zawieszeniu
do dwóch lat i dziesięciu mie-
sięcy bez zawieszenia za prze-
myt (głównie papierosów) w la-
tach 2017-2018 na przejściu gra-
nicznym w Połowcach. Oskarżo-
no ich ponadto o przynależność
do zorganizowanej grupy prze-
stępczej.
■22 marca zarząd wojewódz-
twa podlaskiego zadecydował o
wsparciu łączną kwotą blisko 900
tys. zł. z budżetu województwa fe-
stiwale, publikacje, działania edu-
kacyjne i inne inicjatywy w obsza-
rze działalności mniejszości naro-
dowych i etnicznych oraz języka
regionalnego. Dotacje przyznano
na 69 działań mniejszości biało-
ruskiej, ukraińskiej, litewskiej
i romskiej, a także na projekty
związane z prawosławiem.
■Książka „Jezus umarł w Polsce”
Mikołaja Grynberga oraz to-
mik poezji „Obóz zabaw” Justy-
ny Kulikowskiej zostały uhono-
rowane ex aequo Nagrodą Lite-
racką Prezydenta Miasta Białe-
gostoku im. Wiesława Kazanec-
kiego za rok 2023. Joannę Łępic-
ką wyróżniono nagrodą za „Ze-
szyt ćwiczeń” – najlepszy ogólno-
polski poetycki debiut roku. Uro-
czysta gala wręczenia nagród od-
była się 22 marca.
■24 marca w białostockiej cerkwi
św. Apostoła Jana Teologa odbył
się molebień w intencji białoru-
skiego narodu. Wydarzenie było
jednym z elementów obchodów
białoruskiego Dnia Wolności
– 25 Sakawika.
■Tego samego dnia na Rynku Ko-
ściuszki w Białymstoku odby-
ła się pikieta z okazji 106. rocz-
nicy ogłoszenia niepodległości
przez Białoruską Republikę Lu-
dową. Wzięli w niej udział za-
równo przedstawiciele białoru-
skiej mniejszości narodowej na
Podlasiu, jak i białoruska diaspo-
ra Białegostoku – Białorusini,
którzy musieli wyjechać ze swo-
jej Ojczyzny w obawie przed re-
presjami ze strony reżimu Alek-
sandra Łukaszenki.
■Głównym punktem obchodów
Dnia Woli był koncert „Biało-
ruski muzyczny krajobraz. Opo-
wieść o wolności”. 25 marca w
Filharmonii Podlaskiej przygo-
tował go komitet organizacyjny
106. rocznicy Proklamacji Nie-
podległości Białorusi 25 marca
1918 r. , w którego skład wcho-
dzi m.in. nowo powstałe Cen-
trum Kultury Białoruskiej w Bia-
łymstoku. Wystąpiła specjalna na
tę okoliczność utworzona biało-
rusko-polska orkiestra symfo-
niczna „Classic-Modern Orche-
stra”. W programie koncertu zna-
lazły się słynne kompozycje wy-
bitnych kompozytorów Białorusi
i Polski różnych epok. Zabrzmia-
ły też utwory napisane specjalnie
na to wydarzenie, poświęcone bia-
łoruskim więźniom politycznym i
bohaterom walki o niezależność
Białorusi.
■25 marca II Liceum Ogólno-
kształcące z Białoruskim Języ-
kiem Nauczania im. Bronisława
Taraszkiewicza w Bielsku Podla-
skim obchodziło jubileusz 80-le-
cia działalności. Szkoła powsta-
ła we wrześniu 1944 r. jako 4-let-
nie Państwowe Gimnazjum Bia-
łoruskie i 2-letnie Państwowe Li-
25 сакавіка старшыня Беларускага саюза ў РП Яўген Вапа (злева)
традыцыйна ўручыў бел-чырвона-белыя букеты кветак асобам, якія
ў мінулым годзе праявілі асаблівыя заслугі для беларускай справы.
Такія ўзнагароды атрымалі: тэхнічны рэдактар тыднёвіка„Ніва” Адам
Паўлоўскі (непрысутны), кіраўнік хабу„Новая зямля” ў Беластоку На-
дзея Салаўёва, сакратар аб’яднання АБ-БА Пётр Мулярчык ды стара-
ста Гайнаўскага павету Андрэй Скепка, якога прадстаўляў дырэктар
Гайнаўскага белліцея Ігар Лукашук (пры мікрафоне).
Фота
Юркі
Хмялеўскага
►

10. 10 IV.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ceum Białoruskie. Było pierw-
szym w Polsce liceum, w którym
wprowadzono dodatkową naukę
języka białoruskiego.
■Muzeum Ikon w Supraślu powięk-
szy się o dodatkowy budynek. Po-
wstanie on na działce sąsiadują-
cej z monasterem, którą otrzy-
mało w ubiegłym roku jako daro-
wiznę. Znajduje się na niej budy-
nek, w którym wcześniej mieści-
ła się siedziba Parku Krajobrazo-
wego Puszczy Knyszyńskiej. Mu-
zeum dodatkową przestrzeń prze-
znaczy na działania wystawienni-
cze i edukacyjne. Do przetargu na
dokumentację projektową (prze-
znaczono na to 800 tys. zł) stanęło
czternaście podmiotów. Wyłonio-
ny wykonawca będzie miał osiem
miesięcy na wykonanie projektu
architektonicznego.
■Straż Graniczna powołała ze-
społy poszukiwawczo-ratowni-
cze migrantów. Ich zadaniem jest
poszukiwanie i udzielanie pomo-
cy osobom nielegalnie przedosta-
jącym się do Polski z Białorusi.
Jednostki powstaną w Podlaskim
i Nadbużańskim Oddziałach Stra-
ży Granicznej. W ich skład wej-
dą funkcjonariusze, bardzo do-
brze znający teren, wyposażeni
w odpowiedni sprzęt i posiada-
jący kwalifikacje w udzielaniu
pierwszej pomocy.
■Straż Graniczna udaremniła kilka
prób przemytu przez granicę pol-
sko-białoruską przy użyciu balo-
nów. W jednej z takich przesyłek
w powiecie sokólskim znajdowa-
ło się 500 paczek papierosów bez
polskich znaków akcyzy o warto-
ści 8 tys. złotych.
У Польшчы
■25 lutego w centrum Warszawy
została brutalnie zgwałcona i po-
bita 25-letnia Białorusinka. Zmar-
ła 1 marca w szpitalu nie odzy-
skawszy przytomności. Sprawcą,
który został zatrzymany jeszcze w
dniu napaści, okazał się 23-latek,
który zrabował też swojej ofierze
dwa telefony komórkowe, kilka
kart płatniczych oraz portfel. Gro-
zi mu dożywocie. 6 marca przez
Warszawę przeszedł marsz mil-
czenia, będącym protestem prze-
ciwko przemocy wobec kobiet.
■7 marca 2024 r. arcybiskup wro-
cławski i szczeciński prof. dr. hab.
Jerzy (Pańkowski) ponownie zo-
stał wybrany rektorem Chrześci-
jańskiej Akademii Teologicznej
w Warszawie na drugą kadencję
2024-2028.
■12 marca, po 17 latach kierowa-
nia stacją, została odwołana ze
stanowiska dyrektora TV Biełsat
Agnieszka Romaszewska-Guzy.
Jej obowiązki przejął dotych-
czasowy zastępca i jeden z za-
łożycieli stacji Białorusin Aleksy
Dzikawicki. Odejście Romaszew-
skiej-Guzy związane jest z plana-
mi zmiany finansowania działal-
ności stacji – dotychczas więk-
szą część jej budżetu stanowiły
środki z polskiego MSZ. Mini-
sterstwo nie zaakceptowało kon-
cepcji przeprowadzenia procesu
wydzielenia Biełasatu ze struktur
TVP i zwiększenia jego budżetu,
który lansowała dotychczasowa
szefowa stacji. Czyt. obok
■Białorusinka Maria Żodzik, czo-
łowa skoczkini wzwyż na świe-
cie, decyzją prezydenta Andrze-
ja Dudy otrzymała polskie oby-
watelstwo – przekazał 20 marca
w oficjalnym komunikacie Pol-
ski Związek LekkiejAtletyki. Za-
wodniczka na co dzień trenuje w
KS Podlasie Białystok. Od 2022
r. mieszka w Polsce, skąd pocho-
dzą jej dziadkowie. Pod koniec
2023 r. wystąpiła o polskie oby-
watelstwo. 27-latka wyraziła na-
dzieję, że uda jej się wystąpić w
polskich barwach na igrzyskach
olimpijskich w Paryżu.
■24 marca w centrum Warszawy
odbyły się uroczystości poświę-
cone 106. rocznicy proklamowa-
nia niepodległości przez Białoru-
ską Republikę Ludową 25 marca
1918 r. Uczestnicy spotkali się na
mityngu na Placu Trzech Krzyży,
a następnie na Placu Zamkowym
wysłuchali koncertu znanych bia-
łoruskich muzyków. Głównym or-
ganizatorem wydarzenia był dzia-
łający na emigracji białoruski
Zjednoczony Gabinet Przejścio-
wy. Obchody „Dnia Woli” odby-
Kwiaty i znicze w centrum Warszawy – w miejscu tragedii, jaka dotknęła
25-letnią Lizę z Białorusi
Фота
з
Інтэрнэту
►

11. 11
IV.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ły się też w innych miastach Pol-
ski, w tym w Gdańsku.
■25 marca Rada Ministrów przy-
jęła rządowy program rozwoju
północno-wschodnich obszarów
przygranicznych na lata 2024-
2030. Przewiduje on wsparcie fi-
nansowe dla terenów, które naj-
bardziej ucierpiały na skutek
kryzysu na granicy polsko-bia-
łoruskiej oraz agresji Rosji na
Ukrainę. Program swoim zasię-
giem obejmuje cztery wojewódz-
twa – podlaskie, warmińsko-ma-
zurskie, lubelskie i podkarpackie.
Każdy samorząd będzie mógł zło-
żyć po dwa wnioski, maksymalnie
na 2 mln zł każdy. Środki te zosta-
ną przeznaczone na poprawę in-
frastruktury drogowej, infrastruk-
turę wodno-kanalizacyjną, inwe-
stycje związane z turystyką oraz
działania w sferze edukacyjnej,
zdrowotnej i społecznej. Dyspo-
nentem tych pieniędzy będą wo-
jewodowie.
■Według danych Eurostatu import
towarów z Białorusi do Polski w
2023 r. był najniższy od pięciu
lat, a jego wartość wyniosła 438
mln euro. W porównaniu z lata-
mi 2019-2022 zmniejszył się oko-
ło dwa-trzy razy (w 2019 r. było
to 1,17 mld euro). Jednocześnie
znacząco wzrósł eksport samo-
chodów z Polski do Białorusi
(skąd zapewne trafiają do Rosji),
podbijając jego wartość z 1,82
mld euro w 2022 r. do 2,73 mld
euro w 2023. Eksperci przewidu-
ją jednak znaczący spadek wymia-
ny handlowej między Białorusią a
Polską w 2024 r.
У Беларусі
■28 lutego w mediach społecz-
nościowych pokazano kolejne-
go obywatela Białorusi, który po
powrocie do ojczystego kraju zo-
stał potraktowany jak wróg i za-
trzymany. To pracujący w Polsce
elektryk. Opuścił on kraj na fali
emigracji w 2020 r. Obecny re-
żim Łukaszenki nakłania swoich
obywateli do powrotu, nie prze-
dłużając im ważności dokumen-
tów. Niestety wielu uchodźców
prosto z granicy trafia do więzień
(szacuje się, że w 2023 r. było to
125 osób).
■4 marca Aleksander Łukaszenka
podpisał dekret „O przejściu or-
ganów państwowych i innych in-
stytucji w tryb pracy w warunkach
czasu wojny”. Dokument ma re-
gulować tryb przejścia organów
12 marca dyscyplinarnie w trybie natychmiasto-
wym została zwolniona założycielka i dyrektor Tele-
wizji Biełsat TVAgnieszka Romaszewska. Kierowała
ona stacją przez 17 lat, od początku istnienia. Nie przy-
jęła propozycji rozwiązania umowy o pracę na własną
prośbę, a co z tym się wiąże na korzystnych finanso-
wo warunkach.
Formalnie decyzję o zwolnieniu kojarzonej z PiS Ro-
maszewskiej uzasadniono „potrzebą nowego otwarcia
w sytuacji redukcji budżetu stacji w 2024 r. (z plano-
wanych 70 mln do ok. 40 mln zł)”.
Nieoficjalnie odwołanie Romaszewskiej to pierw-
szy krok w kierunku ograniczenia działalności Bieł-
satu wraz ze zmniejszeniem jego finansowania przez
MSZ. Jak poinformował Onet, impuls do tego wy-
szedł z USA. Waszyngton w tym roku znacznie ogra-
niczył finansowanie białoruskich opozycyjnych me-
diów i miał w tej sprawie naciskać na Warszawę w
imieniu Kijowa.
Według Onetu na zmiękczenie relacji świata zachod-
niego wobec Białorusi i ograniczenie wsparcia dla bia-
łoruskiej opozycji i niezależnych mediów na Waszyng-
ton mają naciskać władze Ukrainy. Kijów prowadzi bo-
wiem skomplikowaną grę z Łukaszenką. Z jednej stro-
ny utrzymuje na swoim terytorium pułk im. Konstan-
tego Kalinowskiego, liczący prawie pięć tysięcy biało-
ruskich żołnierzy-ochotników, którzy jako największa
formacja cudzoziemska Sił Zbrojnych Ukrainy biorą
czynny udział w walkach z Rosjanami. Z drugiej stro-
ny prowadzi ostrożny, dyskretny, zakulisowy dialog z
reżimem w Mińsku.
To dlatego między innymi nie doszło do tej pory do
spotkaniaWładimira Zełenskiego z przywódczynią bia-
łoruskiej opozycji Swiatłaną Cichanoŭską. Za rządów
PiS szczególnie nalegała na to Warszawa. Według in-
formacji Onetu za tymi naciskami miała stać Agniesz-
ka Romaszewska.
Na decyzję o redukcji dotychczasowego modelu Bieł-
satu, zatrudniającego kilkaset osób – w większości Bia-
łorusinów, Ukraińców i Rosjan – z pewnością wpły-
nęło też to, że w obecnej sytuacji stacja nie jest w sta-
nie zbytnio oddziaływać na rzeczywistość w Białorusi.
Jak napisał Onet, w ocenie donatorów z USA działają-
ce za granicą antyłukaszenkowskie media są „całkowi-
cie nieskuteczne”. Straciły bowiem źródła informacji w
Białorusi i „w coraz większym stopniu skupiły się na
wzajemnym przedrukowywaniu materiałów”.
Obowiązki szefa Biełsat TV obecnie pełni dotych-
czasowy zastępca Romaszewskiej i jeden z założycieli
stacji, białoruski uchodźca Alaksiej Dzikawicki.
Kulisy ograniczenia działalności Biełsatu
►

12. 12 IV.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
i instytucji państwowych z pracy
w czasie pokoju do pracy w wa-
runkach wojennych.Wrazie ogło-
szenia stanu wojny osoby kieru-
jące określonymi organami i in-
stytucjami państwowymi otrzy-
mają stopnie wojskowe zgodne
z ich stanowiskiem. W białoru-
skim systemie urzędnicy zostają
dowódcami miejscowych struk-
tur obrony terytorialnej.
■5 marca na 15 dni aresztu został
skazanyAlaksandr Zarecki, biało-
ruski pastor ze wspólnoty ewange-
lickiej w Nowołukomlu w obwo-
dzie witebskim. Ukarano go, po-
nieważ wezwał swoich parafian
do modlitwy o pokój w Ukra-
inie i za więźniów politycznych
w Białorusi.
■7 marca Alaksandr Jahoraŭ zo-
stał powołany przez Łukaszenkę
na stanowisko zastępcy szefa ad-
ministracji prezydenta Białorusi.
Do tej pory był on prezesem za-
rządu Banku Rozwoju Republiki
Białorusi.
■11 marca siły zbrojne Białorusi
rozpoczęły test gotowości bojo-
wej. Szef Sztabu Generalnego ge-
Represje w Białorusi nie ustają
Фота
ПЦ
„Вясна”
Раней лазні дзейнічалі амаль у кожнай вёсцы ў
ваколіцы. Аднак у апошнія гады іх пазачынялі, бо
засталося ў тых вёсках усяго па некалькі сталых
жыхароў. Адзіная лазня працуе зараз, ды і тое па
выходных, у гэтак званым аграгарадку, які адна-
часова з’яўляецца цэнтрам калгасу. Некалі ў лазні
хадзілі галоўнае па тое, каб памыцца, бо шмат у
якіх хатах не было гарачай вады, душавой кабіны
ці ванны. Але калі з’явіліся ў вяскоўцаў гэтыя вы-
годы, то ў лазню працягваюць хадзіць у асноўным
аматары правесці там вольны час.
Сярод вясковых мужыкоў не прынята шмат раз-
маўляць, тым больш з малазнаёмымі. Адно з не-
шматлікіх месцаў, дзе „развязваюцца” языкі – гэта
менавіта ў лазні. Там можна пачуць розныя гісто-
рыі ды анекдоты. Паляўнічыя расказваюць пра па-
ляванне, рыбакі пра рыбалку, кіроўцы пра рамонт
аўтамабіляў і цэны на запчасткі, працаўнікі калгасу
пра сельскагаспадарчыя работы. Усё залежыць ад
таго, хто прыйшоў папарыцца.
Гэтым вечарам у лазні было толькі сем навед-
вальнікаў, якія ўжо здаўна добра ведалі адзін адна-
го. Мужчыны толькі што выйшлі з парылкі, адпа-
чывалі на лаўках, хтосьці піў піва. Таму гутарка
ішла поўным ходам.
– Людзі гінуць за метал, – расказваў, усміхаючыся
стары ляснік, сам напэўна не ведаючы, што цытуе
оперу Гуно. – Вось нядаўна адзін такі папрасіў у
мяне пілу-„балгарку”. – Для чаго? – пытаю яго.
А той адказвае: каб рэйкі бясхозныя распілаваць
ды здаць.
Вясковая адзінота
Санітары лесу
►

13. 13
IV.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
А хто ж гэтыя рэйкі прыме? – спытаў ляснік
сам сябе, вядома, гэта ж тэхнічны лом, адразу спы-
таюць, адкуль ты яго ўзяў! Мужыкі, што сядзелі
вакол, гучна засмяяліся.
– Яно так, – уступіў у гутарку ягоны прыяцель,
– яны зараз усё, што можна пачысцілі, калі я пры-
язджаю ў пасёлак, дык заўсёды заходжу ў пункт
прыёму. Дзіву даешся, чаго туды толькі не прыно-
сяць! Там табе і гайкі выдатныя, нямецкія, ацын-
каваныя, розныя інструменты. Ажно шкада, сабе
б такое забраў ды прыладзіў бы дзе ў гаспадарцы.
Вось аднойчы нават швелер бачыў. Каму ў галаву
прыйшло яго здаваць?
Некалькі мужыкоў размаўлялі дагэтуль пра ры-
балку, але як пачулі пра металалом, таксама да-
лучыліся.
– Раней, пад вёскай М. у лесе пакідалі зламаную
сельскагаспадарчую тэхніку, – пачаў расказваць ад-
зін з іх. – Калі я рамантаваў свой грузавік, дык
адтуль прывёз капот ад МТЗ (трактар беларускай
вытворчасці). А зараз там усё стэрыльна. Нават
таго, што закапалі, ужо даўно няма. Панапакуп-
лялі сабе металашукальнікаў ды вычысцілі абса-
лютна ўсё. Вось неяк па дарозе на ферму спаткаў
двух такіх. Адзін стаіць каравуліць, а другі капае.
Падыходжу да іх – а там яма метры паўтары-два ў
глыбіню, цыстэрну пакінутую знайшлі. Таксама
каля чыгункі хлопцаў бачыў. Відаць, дрэнны пры-
бор у іх быў, бо добрыя металашукальнікі дзесьці
каля чатырохсот даляраў каштуюць. Сігналіў ён у
іх, сігналіў, а знайсці нічога не могуць. А сігнал
той ішоў, як аказалася, ад пустой каністры, што
недалёка ляжала.
– Санітары лесу! – падсумаваў, смеючыся, ляснік
і ўсе наведвальнікі гучна зарагаталі.
Тэкст і фота Сяргея Александровіча
Даведка
Цэны на металалом у Беларусі пачынаюцца
ад 0,58 рубля (0, 70 злотых) за кілаграм лому
чорных металаў і дасягаюць 19,45 (23,71 зло-
тых) і 20,84 (25,40 злотых) за лом адпаведна
нікелю і медзі. Менавіта вырабы з апошніх
двух металаў з’яўляюцца найбольш жада-
най„здабычай” для шукальнікаў лому, сярод
якіхшматжыхароўвёсакціневялікіхгарадоў,
якія,шукаюцьдадатковыхкрыніцдаходу.Ня-
гледзячы на сур’ёзныя пакаранні, жадаючыя
падзарабіць на металаломе уламваюцца, бы-
вае, у пакінутыя ці нежылыя хаты ў малых
вёсках і дачных пасёлках, каб вынесці адтуль
металёвыя рэчы.
nerał major Wiktar Hulewicz za-
powiedział, że jest to odpowiedź
na ćwiczenia NATO „Steadfast
Defender”, w które od stycznia
do maja zaangażowanych zosta-
ło ponad 90 tys. żołnierzy z róż-
nych państw członkowskich Soju-
szu Północnoatlantyckiego.
■13 marcaAleksander Łukaszenka
podpisał dekret nr 91 pozwalają-
cy na konfiskatę mienia obywate-
li z „nieprzyjaznych krajów”. Nie
muszą oni nawet popełniać wy-
kroczenia – reżim po prostu we-
dle uznania zabiera wybraną wła-
sność. „Nieprzyjazne kraje” to:
Australia, państwa członkowskie
Unii Europejskiej, Kanada, Liech-
tenstein, Norwegia, Nowa Zelan-
dia,Albania, Islandia, Macedonia
Północna, Wielka Brytania, USA,
Czarnogóra i Szwajcaria.
■Mieszkaniec Grodna został ska-
zany za złożenie kwiatów i por-
tretu Aleksieja Nawalnego przed
konsulatem generalnym Federacji
Rosyjskiej. Zatrzymali go dyżu-
rujący obok funkcjonariusze mi-
Pomnik Lenina i szesnastowieczny ratusz w Nieświeżu
Фота
Сяргея
Аляксандровіча
►

14. 14 IV.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
licji. Mężczyzna przyznał się do
„winy” i został skazany na 10 dni
aresztu.
■21 marca na 2,5 roku pozbawie-
nia wolności w kolonii karnej o
zaostrzonym rygorze został ska-
zany niezależny kamerzysta An-
drej Tołczyn. Aresztowano go we
wrześniu 2023 r. i od tego czasu
przebywał w areszcie. Od 2010
r., gdy związał się z niezależny-
mi mediami, Tołczyn był wielo-
krotnie karany, w 2020 r. relacjo-
nował demonstracje po sfałszowa-
nych wyborach prezydenckich.
■Jak poinformowało Centrum
Praw Człowieka Wiasna, w su-
mie co najmniej 67 osób skazano
w Białorusi za wpłaty na rzecz or-
ganizacji, które władze uznają za
wrogie, w tym np. pomagających
więźniom politycznym. Za tego
rodzaju „nielegalne” datki grozi
kara do pięciu lat więzienia.
У свеце
■29 lutego szwedzki Urząd ds.
Wsparcia Gmin Wyznaniowych
poinformował, że Rosyjska Cer-
kiew Prawosławna w Szwecji nie
otrzyma w 2024 r. dotacji organi-
zacyjnej. Zdaniem władz, wspól-
nota religijna patriarchatu Mo-
skiewskiego nie spełnia tzw. kry-
terium demokracji, zawartego w
ustawie o wsparciu związków
wyznaniowych. Decyzja ta opie-
ra się na opinii Säpo (Policji Bez-
pieczeństwa, odpowiedzialnej za
kontrwywiad cywilny). Wynika z
niej m.in., że przedstawiciele tej
wspólnoty w Szwecji mieli kon-
takt z osobami pracującymi dla
rosyjskich służb i wywiadu i kil-
kukrotnie otrzymywali „znacz-
ne fundusze” od państwa rosyj-
skiego, a ponadto podżegają-
co, wspierając inwazję Rosji na
Ukrainę. W analizie Säpo znala-
zły się również stwierdzenia, iż
Cerkiew w Szwecji jest wykorzy-
stywana przez państwo rosyjskie
jako platforma do „gromadzenia
informacji wywiadowczych i in-
nych działań zagrażających bez-
pieczeństwu”.
■1 marca Litwa zamknęła dwa ko-
lejne przejścia graniczne z Bia-
łorusią: Lavoriškės (Ławarysz-
ki) – Katłoŭka i Raigardas (Raj-
gród) – Przewałka. Granicę bia-
łorusko-litewską będzie można
„Prognozy są pesymistyczne”
W Białorusi odbywa się wyłanianie tysiąca dwustu delegatów na VII
Ogólnobiałoruskie Zgromadzenie Narodowe, które zbierze się w Mińsku
24-25 kwietnia. W większości będą nimi podporządkowani władzy urzęd-
nicy średniego i niższego szczebla, a także lojalni przedstawiciele załóg
dużych przedsiębiorstw państwowych.
Takie zgromadzenia odbywają się co pięć lat i poprzedzają wybory pre-
zydenckie. Kolejne odbędą się w 2025 roku. Aleksander Łukaszenka już
zapowiedział, że znowu będzie kandydował. Teraz polecił, aby kwietnio-
we Ogólnobiałoruskie Zgromadzenie Narodowe było „szczególnie uro-
czyste, znaczące, zapadające w pamięć”. Po raz pierwszy bowiem gre-
mium to zgodnie ze zmienioną rok temu konstytucją będzie mieć status
organu władzy państwowej z uprawnieniami m.in. mianowania urzędni-
ków i sędziów.
Zdaniem przedstawiciela białoruskiej opozycji Pawła Łatuszki to reży-
serowane przez reżim wydarzenie ma przede wszystkim pokazać, że Łu-
kaszenka ma poparcie społeczeństwa. W rzeczywistości – uważa – on go
się boi. Dlatego póki nie zostanie prezydentem na kolejną kadencję, nie
zdecyduje się na wyzwolenie więźniów politycznych, których jest już po-
nad 1400. Łatuszka taką opinię sformułował na podstawie słów wysokie-
go szczebla zachodniego dyplomaty, z którym rozmawiał. Miał usłyszeć,
że „prognozy są pesymistyczne”. Taki bowiem wynik jak na razie przy-
noszą negocjacje zachodnich dyplomatów z przedstawicielami obozu Łu-
kaszenki w sprawie uwolnienia więźniów politycznych.
Akt terroru pod Moskwą
22 marca w sali koncertowej Crocus City Hall w Krasnogorsku pod Mo-
skwą doszło do zamachu terrorystycznego. Uzbrojeni napastnicy otworzy-
li ogień do publiczności, w budynku doszło do eksplozji i wybuchł pożar.
Do zamachu, w którym zginęło co najmniej 139 osób, przyznało się tzw.
Państwo Islamskie. Był to najbardziej śmiercionośny akt terroru w Rosji
od ataku na szkołę w Biesłanie w 2003 r.
Rosyjskie FSB poinformowało, że zatrzymano jedenaście osób, w tym
czterech terrorystów bezpośrednio zaangażowanych w zamach w Kra-
snogorsku. Aleksander Łukaszenka poinformował, że „pomógł Władi-
mirowi Putinowi zatrzymać podejrzanych”. Według niego mieli oni pró-
bować początkowo przedostać się na Białoruś, ale wskutek zaostrzonych
środków bezpieczeństwa zawrócili i pojechali w kierunku granicy rosyj-
sko-ukraińskiej.
Wersji Łukaszenki Kreml nie potwierdził, utrzymując że terrorystów
schwytano, gdy jechali w kierunku Ukrainy, która od początku miała być
ich celem.
►

15. 15
IV.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
przekroczyć tylko przez dwa po-
zostałe przejścia graniczne: Mia-
dininkai (Miedniki Królewskie)
– Kamienny Łuh i Šalčininkai
(Soleczniki) – Bieniakonie. Jed-
nak nawet w tych punktach zosta-
ną wprowadzone bardziej rygory-
styczne środki kontroli, w tym za-
kaz przekraczania granicy przez
pieszych i rowerzystów.
■6 marca w Karelii (autonomicz-
nej republice Federacji Rosyj-
skiej – na północy kraju) został
zastrzelony przez Federalną Służ-
bę Bezpieczeństwa 49-letni Biało-
rusin Mikałaj Alaksiejeŭ. Rosyj-
skie władze poinformowały, iż
przygotowywał on zamach ter-
rorystyczny oraz że utrzymywał
kontakt z broniącym Ukrainy bia-
łoruskim Pułkiem Kalinowskiego.
Nikt inny nie potwierdził tych in-
formacji.
■11 marca Aleksander Łukaszenka
swoim dekretem odwołał szereg
ambasadorów w państwach euro-
pejskich (Szwecji, Norwegii, Da-
nii, Finlandii, Niemczech) i Kir-
gistanie nie powołując nikogo w
zamian. Mińsk nie podał też żad-
nych powodów tego kroku.
■17 marca odbyły się w Rosji wy-
bory prezydenckie. Zgodnie z
oczekiwaniami wygrał je do-
tychczasowy przywódca Rosji
Władimir Putin. Według oficjal-
nych wyników otrzymał popar-
cie 87 proc. głosujących. Wyni-
ków wyborów nie uznały państwa
zachodnie, a polskie władze po-
wiedziały wprost, że zostały sfał-
szowane.
■20 marca w Parlamencie Europej-
skim zorganizowano Dzień Bia-
łorusi. W ramach jego obchodów
Swiatłana Cichanoŭskaja, liderka
białoruskiej opozycji na emigra-
cji, otworzyła wystawę „Ja się nie
boję, niech oni się boją” poświę-
coną Alesiowi Bialackamu, bia-
łoruskiemu nobliście i prezeso-
wi Centrum Obrony Praw Czło-
wieka „Wiasna”. W Brukseli wy-
stąpił również słynny Białoruski
Wolny Chór. Wydarzenie zorga-
nizowała Europejska Partia Lu-
dowa przy współpracy z Białoru-
skim Domem w Warszawie.
■22 marca Komisja Europejska
skierowała do Rady Unii Eu-
ropejskiej oficjalną propozycję
podwyższenia ceł na import do
UE z Rosji i Białorusi zbóż, na-
sion oleistych, produktów zbożo-
wych. Taka decyzja ma zapobiec
destabilizacji rynku UE w związ-
ku z możliwym przyszłym zna-
czącym przekierowaniem rosyj-
skich produktów zbożowych na
rynek europejski. Ponadto pro-
ponowane cła są niezbędne do
zwalczania rosyjskiego eksportu
nielegalnie przywłaszczonego z
terytorium Ukrainy zboża.
■22 marca w Wilnie odbyła się
Konferencja Kalinowskiego na
temat strategii wolnej Białorusi.
Wzięli w niej m.in. udział parla-
mentarzyści z Litwy, Łotwy, Es-
tonii, Niemiec, Islandii, Estonii,
USA, Włoch, Parlamentu Euro-
pejskiego, dyplomaci z krajów
europejskich, w tym także przed-
stawiciele Polski i Ukrainy. Orga-
nizatorami konferencji byli komi-
sja do spraw zagranicznych litew-
skiego Sejmu oraz biuro Swiatła-
ny Cichanoŭskiej. Tego same-
go dnia odsłonięto pomnik po-
wstańców styczniowych. Uro-
czystość odbyła się w 160. rocz-
nicę egzekucji Konstantego Ka-
linowskiego, jednego z przywód-
ców powstańców na Litwie.
■Ukraiński dokument „20 dni w
Mariupolu”, pokazujący pierw-
sze dni wojny w oblężonym mie-
ście, otrzymał statuetkę Amery-
kańskiej Akademii Filmowej w
kategorii „najlepszy film doku-
mentalny”. Jest to pierwszy Oscar
przyznany ukraińskim twórcom.
Film to debiut reżyserski Mstysła-
wa Czernowa, korespondenta wo-
jennego z Charkowa, który pod-
czas jego powstawania współpra-
cował z zespołem agencji Asso-
ciated Press – fotografem Jewhe-
nem Małoletką i producentką Wa-
silisą Stepanenko. ■
Nowo odsłonięty pomnik Konstantego Kalinowskiego w Wilnie
Фота
з
Інтэрнэту

16. 16 IV.2024
Czasopis
n
Losy
Jak Anna
W dokumentach, które obecnie znajdują się w archi-
wum Instytutu Pamięci Narodowej, po raz pierwszy na-
trafiłam na ślad Włodzimierza Martyszewskiego – ojca
Anny, którego znałam z jej opowieści. Przypadkowo na-
trafiłam tam na ślad jego aresztowania.Anna, nie wierząc
w rozstrzelanie swego ojca, była zaskoczona tą wzmian-
ką o ojcu w dokumentach, w których był on wymienio-
ny z imienia i nazwiska.
Pewnego razu usłyszałam w Radiu Białystok infor-
mację o odkrytych grobach na terenie więzienia w Bia-
łymstoku.Aby zidentyfikować ludzkie szczątki, proszo-
no o materiał genetyczny członków rodzin osób zaginio-
nych w czasie wojny. Przekazałam tę informacjęAnnie.
Pojechała do Białegostoku z materiałem genetycznym.
Okazało się, że wśród szczątków nie było jej ojca. Pro-
kurator IPN, któremu Anna opowiedziała swoją histo-
rię, przejął się sprawą i postanowił pomóc Annie w po-
szukiwaniach ojca. W taki to sposób po niespodziewa-
nym telefonie z Muzeum w Stuthofie z sensacyjną in-
formacją o dokładnej dacie śmierci Włodzimierza Mar-
tyszewskiego w obozie koncentracyjnym Anna otrzy-
mała dokumenty z archiwum IPN, związane z areszto-
waniem jej ojca.
15 września 2019 r. doręczono jej też postanowienie
o umorzeniu śledztwa przez Oddziałową Komisję Ści-
gania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Bia-
łymstoku w sprawie niemieckich zbrodni wojennych
przeciwko ludzkości dokonanych przez funkcjonariu-
szy III Rzeszy Niemieckiej „wobec niewykrycia spraw-
ców przestępstw”. Zawarto w nim wykaz 303 spraw, w
których było prowadzone śledztwo.
Sprawa nr 230 dotyczyła pozbawienia wolności miesz-
kańców wsi Majdan od 19 stycznia 1942 r. oraz osadze-
nia w areszcie budynku żandarmerii niemieckiej w Mi-
chałowie, a następnie w Białymstoku do kwietnia 1943
r. w białostockim więzieniu Władysława Trochimczuka,
Aleksandra Konończuka, Konstantego Jarockiego, Wło-
dzimierza Martyszewskiego, Władysława Konończuka,
Eudokii Zrajkowskiej, Dziedzickiego, Pisaka, Piotra
Czabatarowa, osób cywilnych z obszaru okupowanego,
„gdzie pokrzywdzonym stworzono warunki życia grożą-
ce biologicznym wyniszczeniem, poprzez głodzenie po-
krzywdzonych, nie zapewnienie im opieki lekarskiej, co
stanowiło naruszenie art. 46 Regulaminu dotyczącego
praw i zwyczajów wojny lądowej IV Konwencji Haskiej
– Konwencji z 18.10.1907 r. dotyczącej praw i zwyczajów
wojny lądowej, przy czym sprawcy tych przestępstw mie-
li świadomość, iż działają w strukturach państwa totali-
tarnego, posługującego się na wielką skalę terrorem dla
realizacji celów politycznych i społecznych, aprobowali
taki sposób realizacji polityki władz III Rzeszy Niemiec-
kiej, co powodowało, że brali świadomy udział w poważ-
nych prześladowaniach określonych grup narodowych,
grup politycznych – tj. o czyny określone w art. 118 &
2 kk w zb. Z art.124 & 1 kk w zw. z art. 3 ustawy z dnia
18.12.1998 roku o Instytucie Pamięci Narodowej”.
Aresztowani i sądzeni po wojnie
Rok wcześniej, pod koniec czerwca 2018 r., z IPN
w Białymstoku Anna otrzymała kopie akt spraw prze-
ciwko Edwardowi Miniakowskiemu i Michałowi Ko-
nończukowi oraz Eugeniuszowi Konończukowi, sołty-
sowi Majdanu w czasie okupacji niemieckiej. Przeciw-
ko dwóm pierwszym sprawę założono 21 grudnia 1949
r. a ukończono 27 września 1950 r. Rozpatrywał ją Sąd
Apelacyjny w Białymstoku jako I instancja.
E. Miniakowski urodził się 24 kwietnia 1918 r. we
wsi Płoska w powiecie mińskim w katolickiej rodzinie
Konstantego i Zofii z Terechowiczów. W okresie mię-
dzywojennym i wojennym mieszkał z matką w Majda-
nie. Po wojnie wstąpił do wojska polskiego i brał udział
w walkach z Niemcami nad Odrą i Nysą Łużycką. Po
wojnie w 1946 r. wrócił do Majdanu, ale szybko stam-
tąd wyjechał na Ziemie Odzyskane. Osiadł w Grodzisz-
czu w województwie wrocławskim. 25 lipca 1949 r. zo-
stał aresztowany. 15 lipca przesłuchiwał go prokurator
Sądu Okręgowego w Białymstoku J. Zygała.
E. Miniakowski był wówczas żonaty, miał dwoje dzie-
ojca szukała (cz. 4)

17. 17
IV.2024
Czasopis
n
ci – 2 letnie i sześciomiesięczne. Na Ziemiach Odzyska-
nych prowadził 8-hektarowe gospodarstwo rolne.
Michała Konończuka aresztowano 6 października
1949 r.
Urodził się on 26 marca 1890 r. w Majdanie w pra-
wosławnej rodzinie Józefa iAleksandry z domu Bogda-
nowicz. Był żonaty z Jadwigą Prończuk z Rafałówki i
miał dwoje dzieci w wieku 24 i 29 lat. W Majdanie go-
spodarzył na 26 hektarach.
4 października 1949 r. przesłuchiwał go Borys Kar-
powicz – starszy sierżant Powiatowego Urzędu Bezpie-
czeństwa Publicznego w Białymstoku.
Wobec E. Miniakowskiego i M. Konończuka 7 grud-
nia 1949 r. prokurator Sądu Okręgowego w Białymsto-
ku sformułował akt oskarżenia, w którym zarzucał im,
że „idąc na rękę władzy państwa niemieckiego” wska-
zali na „szereg osób spośród ludności cywilnej jako na
osoby bądź pozostające w kontakcie z oddziałami par-
tyzanckimi, bądź prześladowane z tytułu wrogiego usto-
sunkowania się do Niemiec hitlerowskich”. Wśród tych
osób wymieniono zatrzymanych w Majdanie K. Jaroc-
kiego, W. Martyszewskiego, W. Konończuka i Eudokię
Chwiedzienię. O ile tych pierwszych uznano za zaginio-
nych jako świadek występowała E. Chwiedzienia. Jesz-
cze 20 października 1947 r. przesłuchiwał jąAndrzej Kot
– starszy referent Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa
Publicznego w Białymstoku. Urodziła się ona 1 marca
1909 r. w Orenburgu w Rosji. Od 1932 r. mieszkała w
Majdanie u wdowca Włodzimierza Trochimczuka, któ-
ry miał dwóch synów. Pomagała mu prowadzić dom i
gospodarstwo rolne. 19 czerwca 1942 r. została aresz-
towana, trafiła do więzienia w Białymstoku, skąd była
wysłana na roboty przymusowe do Niemiec. Wróciła
po wojnie, wyszła za mąż i zamieszkała w Białymsto-
ku przy ulicy Wiktorii 21. Podczas przesłuchania wy-
mieniła współpracowników władz niemieckich z Majda-
nu: sołtysa Eugeniusza Konończuka, podsołtysa Micha-
ła Konończuka i Edwarda Miniakowskiego. To ona jako
pierwsza powiedziała o „rozstrzale” W. Martyszewskie-
go, W. Konończuka i K. Jarockiego. Jej udało się unik-
nąć rozstrzelania ponoć dzięki pomocy jednego z pra-
cowników więzienia – Polaka Solnika.
Początkowo postępowanie wobec E. Konończuka zo-
stało zawieszone. Na rozprawę w sprawie przeciwko
E. Miniakowskiemu i M. Konończukowi wezwano 14
świadków: E. Chwiedzienię, Konstantego Trofienczuka,
Władysława Wawraszka, Kazimierza Mentzela i Grze-
gorza Krętowskiego z Gołdapi, Józefa Łukaszyka z Ko-
bylanki, Lidię Szeremetę, Paulinę Jarocką, Włodzimie-
rza Trochimczuka, Nieoniłę Konończuk i Józefa Mar-
tyszewskiego z Majdanu, Leokadię Siemieńczuk i Józe-
fę Lorenz z Michałowa oraz Jana Kozłowskiego, który
przebywał w więzieniu w Białymstoku. M. Konończuk
nie przyznał się do współpracy z Niemcami w okresie
okupacji oraz wyjaśnił:
Po wkroczeniu Niemców latem 1941 roku na sołtysa
naszej wsi został postawiony przez zebranie gromadz-
kie Konończuk Eugieńjusz, który źle odnosił się do lud-
ności. W marcu 1942 roku w/w został napadnięty przez
partyzantów i pobity. Zaraz potem na drugi dzień Ko-
nończuk Eugieńjusz zabrał swoje rzeczy i wyjechał do
Michałowa. Z nim razem wybrał się do Michałowa Mi-
niakowski Edward. Konończuk Eugieńjusz nadal pozo-
stawał sołtysem. W dzień w/w i Miniakowski Edward
przyjeżdżali z Michałowa pracować na gospodarstwie,
na noc wyjeżdżali do Michałowa. W czasie okupacji nie-
mieckiej do naszej wsi bardzo często przychodzili par-
tyzanci sowieccy, i zachodzili do wszystkich domów. W
styczniu 1942 roku przez Niemców został aresztowany
mój brat Konończuk Aleksander, za co dokładnie nie
wiem, oraz nie wiem, kto go wydał w ręce gestapo. W
czasie władzy sowieckiej w/w pracował nauczycielem
w Michałowie.
M. Konończuk przedstawił własną wersję tego, co się
zdarzyło w Majdanie 19 czerwca 1942 roku:
Rodzina Anny: babcia Anna Petelska, rodzice Anna i
WłodzimierzMartyszewscy, braciaJani Aleksander (na
kolanach). Lata 30.
Ze
zbiorów
rodzinnych
►

18. 18 IV.2024
Czasopis
n
Losy
► Dokładnej daty nie pamiętam lecz było to przy końcu
maja czy na początku czerwca 1942 roku, rano prawie
wszyscy ludzie jeszcze spali, gdy wychodziłem z domu
na swoje podwórze, natknąłem się u wyjścia na Niem-
ca i zobaczyłem, że nasza wieś jest okrążona oraz duża
ilość Niemców znajduje się na moim podwórzu. Było w
tym czasie w naszej wsi około 50 osób. W tym czasie nie-
znajomy mi Niemiec kazał mi zaprowadzić Niemców i
pokazać kol. Martyszewskich. Zgodziłem się na to i po-
prowadziłem Niemców. Szło za mną w tym czasie około
15 Niemców. Gdy byliśmy już na wpół drogi, skąd wi-
dać było kol. Martyszewskich, połowa Niemców usia-
dła ze mną na ziemi, zaś druga połowa poszła do Mar-
tyszewskich, gdzie aresztowali Martyszewskiego Włodzi-
mierza i Konstantego i przyprowadzili ich do wsi Maj-
dan. Gdy już wróciłem z Niemcami, ludność naszej wsi
była zegnana na podwórze Konończuk Nieoniły, jeden
z Niemców przemówił do ludności, że utrzymuje łącz-
ność z bandytami i źle jest ustosunkowana do Niemców.
Po nim drugi Niemiec z kartki wyczytał nazwiska Mar-
tyszewskiego Włodzimierza, Jarockiego Konstantego i
Konończuka Wieczesława.
Paulina Jarocka, żona aresztowanego Konstantego Ja-
rockiego, podczas przesłuchania w Michałowie 31 stycz-
nia 1949 r. przez sierżanta Rutkowskiego z Komendy
Powiatowej MO w Białymstoku zeznała, że:
(...) Wiadomo mi jest, że Miniakowski Edward współ-
pracował z gestapo i wydawał ludzi do gestapo. Minia-
kowski wydał ze wsi Majdan mego męża Konstantego Ja-
rockiego, Konończuka Czesława, Martyszewskiego Wło-
dzimierza, Trochymowicz Włodzimierza i jego narzeczo-
ną na imię Eudokia.
E. Miniakowski nie przyznał się do winy, wyjaśnia-
jąc, że:
Martyszewskiego znałem jako sąsiada. O co on był
aresztowany – nie wiem. Niemcy pewnego dnia otoczy-
li wieś i aresztowali jego oraz niektórych mieszkańców.
Jak mi wiadomo – między Włodzimierzem Martyszew-
skim a sołtysem Eugeniuszem Konończukiem były często
spory. Być może – a nawet słyszałem, jak sołtys odgra-
żał się, że wszystkich wymienionych pozamyka.
E. Miniakowski, szukając argumentów, za co został
oskarżony, przypuszczał, że „być może to zemsta Bia-
łorusinów:
(...) Moja rodzina była jedyną „polską”, która miesz-
kała we wsi Majdan.
WłodzimierzaTrochimczuka, urodzonego 22 września
1893 r. w Majdanie, przesłuchiwał 9 września 1949 r. w
Michałowie starszy sierżant Borys Karpowicz z Powia-
towego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Białym-
stoku. Gospodarzył on na 13 hektarach ziemi. Świad-
czył, że zarówno E. Miniakowskiego jak i M. Konończu-
ka znał dobrze i obaj oni współpracowali z Niemcami.
Podejrzewał E. Miniakowskiego o wydanie go Niem-
com – rzekomo podsłuchiwał go pod oknem oraz orga-
nizował w swoim domu bale z udziałem Niemców oraz
sołtysa i podsołtysa. Zeznał, że M. Konończuk „posia-
da narzędzia rolnicze, które otrzymał od Niemców jako
ich człowiek”.
Tenże starszy sierżant przesłuchiwał 30 września 1949
r. w Majdanie Józefa Martyszewskiego, urodzonego 28
maja 1931 r., bratanka aresztowanego przez Niemców
W. Martyszewskiego. Był on świadkiem aresztowania
stryja – jak zeznał – „za łączność z partyzantką sowiec-
ką”. Tego samego dnia B. Karpowicz przesłuchał też
w Majdanie Nieoniłę Konończuk, urodzoną 6 listopa-
da 1892 r. w Szarajiwo koło Odessy. Winą za wydanie
Niemcom jej syna Wiaczesława obarczała ona Micha-
ła Konończuka. Uważała, że on, sołtys E. Konończuk,
E. Miniakowski i jego matka Zofia Miniakowska do-
nosili Niemcom o obecności partyzantów sowieckich
w Majdanie.
Rozprawa główna odbyła się w Sądzie Wojewódzkim
w Białymstoku 15 marca 1950 r. Oskarżonych Edwarda
Miniakowskiego i Michała Konończuka doprowadzono
z więzienia. Stawili się też ich obrońcy z wyboru: E. Mi-
niakowskiego – adwokat Stanisław Rogowski i M. Ko-
nończuka – adwokat Mikołaj Klajewski. Oskarżeni do
winy się nie przyznali. Z wezwanych świadków stawili
się wszyscy poza L. Siemieńczuk, K. Mendzlem, J. Ko-
złowskim, J. Lorenc, B. Stankiewiczem i M. Kasporo-
wiczem. Przed sądem zeznawali jako świadkowie: Eu-
dokia Chwiedzienia, Konstanty Trofieńczuk, Józef Łu-
koszyk, Lidia Szeremeta, Paulina Jarocka, Władysław
Wawrzaczek, Grzegorz Krętowski, Józef Lorenc, Wło-
dzimierz Trochimczuk, Nieoniła Konończuk, Olga Ka-
zberuk, Józef Martyszewski. Dokończenie nastąpi.
Helena Głogowska ■
Aleksander Konończuk, nauczyciel z Majdanu, aresz-
towany przez Niemców w styczniu 1942 r.
Ze
zbiorów
wnuczki
Taissy
Subiety

19. 19
IV.2024
Czasopis
n
Янка Шутовіч і Мар’ян Пецю-
кевіч былі равеснікамі. Першы
з іх нарадзіўся на тэрыторыі су-
часнай Смаргоншчыны, другі –
на Браслаўшчыне. Пасля ГУЛА-
Гу Янка Шутовіч жыў у Вільні,
а Мар’ян Пецюкевіч – у Торуні.
Вось некалькі штрыхоў з іх бія-
графій.
Восенню 1919 года Янка Шу-
товіч апынуўся ў Вільні. Маючы
ўжо пэўную адукацыю, быў за-
лічаны адразу ў чацвёрты клас
Віленскай беларускай гімназіі. У
1924 годзе ён скончыў Віленскую
беларускую гімназію і паступіў
на юрыдычны факультэт Вілен-
скага ўніверсітэта. З дыпломам
магістра права ў той Польшчы
ўладкавацца па спецыяльнасці
выпускніку-беларусу было амаль
немагчыма, і таму быў вымуша-
ны юнак выконваць самую разна-
стайную працу, што часам зусім
не адпавядала яго адукацыі. Але
асноўным напрамкам дзейнасці
Янкі Шутовіча ў гэты перыяд
становіцца публіцыстыка.
Першыя яго артыкулы былі
прысвечаны Таварыству бела-
рускай школы ў Вільні, падпісаны
крыптанімам Я. Ш-ч. Яны з’яві-
лася ў 1927 годзе ў „Беларускім
календары”, але большасць арты-
кулаў (пра Цішку Гартнага, Ада-
ма Гурыновіча, Паўлюка Труса,
Міхася Машару, Язэпа Драздо-
віча, Шота Руставелі) датуюцца
1932–1939 гадамі. Яны друкава-
ліся ў газеце „Беларуская крыні-
ца”, у часопісах „Шлях моладзі”,
„Калоссе”.
З 1935 па 1939 гады Янка Шуто-
вічбыўадказнымрэдактарамівы-
даўцом аднаго з самых вядомых
заходнебеларускіх перыядычных
выданняў – літаратурна-навукова-
га часопіса „Калоссе”, дзе друка-
валі свае творы Максім Танк, Ва-
лянцін Таўлай, Міхась Машара,
Анатоль Іверс, Адам Станкевіч,
Рыгор Шырма ды іншыя. За ак-
тыўную дзейнасць у справе бела-
рускага нацыянальнага адраджэн-
ня Янка Шутовіч быў зняволены
польскімі ўладамі ў Картуз-Бяро-
заўскі канцэнтрацыйны лагер, ад-
куль быў вызвалены ў 1939 годзе
савецкімі войскамі.
З 1940 года Янка Шутовіч сумя-
шчаў пасаду выкладчыка ў Бела-
рускай настаўніцкай семінарыі з
працай навуковага супрацоўніка,
а потым і дырэктара Беларуска-
га гісторыка-этнаграфічнага му-
зея імя Івана Луцкевіча ў Вільні.
Падчас фашысцкай акупацыі му-
зей быў выселены з Базылянскіх
муроў, дзе знаходзіўся з моманту
свайго ўтварэння. У канцы вайны
стала вядома, што фондам музея
пагражае адпраўка ў Германію.
Таму Янка Шутовіч разам са
сваімі супрацоўнікамі, а такса-
ма з дапамогай неабыякавых да
ЭПІСТАЛЯРЫЙ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
З Вільні – ў Торунь
У Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Якуба Коласа
Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі ў аддзеле рэдкіх
кніг і рукапісаў (Ф.1, вопіс 1, адзін. зах. 151) захоўваюцца
пісьмы беларускага грамадска-культурнага дзеяча, лі-
таратуразнаўца, былога рэдактара віленскіх часопісаў
„Калоссе” і„Шлях моладзі” Янкі Шутовіча (1904-1973) да
Мар’янаПецюкевіча(1904-1983)–беларускагаэтнографа,
публіцыста, грамадска-культурнага дзеяча.
Сябры маладосці. Мар’ян Пецюкевіч, Вераніка Шутовіч і Янка Шутовіч.
1930-я гады
►

20. 20 IV.2024
Czasopis
n
ЭПІСТАЛЯРЫЙ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
лёсу Беларускага музея людзей,
здолеў найбольш каштоўныя му-
зейныя экспанаты перавезці на за-
хаванне ў склеп касцёла Святога
Міхала ў Вільні, адміністратарам
якога ў той час быў вядомы дзе-
яч беларускага нацыянальнага ад-
раджэння ксёндз Адам Станкевіч
(1891-1949).
У лістападзе 1944 года Янка
Шутовіч быў арыштаваны ор-
ганамі НКУС і асуджаны на 10
гадоў зняволення. Пакаранне ад-
бываў у Унжлагу Горкаўскай воб-
ласці і ў Пясчанлагу Карагандзін-
скай вобласці. У 1958 годзе бела-
рус быў рэабілітаваны, справа ў
адносінах да яго была спынена за
недаказанасцю віны.
Аднак вызваленне і зварот на
радзіму прынеслі не толькі ра-
дасць. Былому ссыльнаму, да таго
ж з падарваным здароўем, было
вельмі складана ўладкавацца на
працу. Нарэшце пашчасціла атры-
маць месца пажарніка ў Вільнюс-
кім дзяржаўным мастацкім музеі.
Цяжкія выпрабаванні, што выпалі
на долю гэтага чалавека, не злама-
лі яго патрыятычны дух. Адданы
беларускай справе, даследчык па
прызванні, ён шмат часу аддаваў
працы ў архівах і бібліятэках, ад-
шукваў цікавыя дакументы. Такім
чынам быў знойдзены і рукапіс
рамана-хронікі Максіма Гарэцка-
га „Віленскія камунары”.
Янка Шутовіч рыхтаваў матэ-
рыялы пра вядомых дзеячаў бела-
рускайкультуры:рэвалюцыянера,
паэта-дэмакрата, фалькларыста
Адама Гурыновіча, класіка бела-
рускай літаратуры Максіма Га-
рэцкага, выдатнага спевака Мі-
хала Забэйду-Суміцкага і іншых.
Жывучы ў Літве, Янка Шуто-
віч падтрымліваў сувязі з Бела-
руссю, з’яўляўся пазаштатным
карэспандэнтам органа Саюза
пісьменнікаў БССР часопіса
„Полымя”, супрацоўнічаў з Ака-
дэміяй навук БССР, пісаў арты-
кулы, прысвечаныя беларускай
мове, захаванню помнікаў бела-
рускай культуры і іншыя. Разам з
жонкай, літоўскай паэткай Онай
Міцютэ, Янка Шутовіч займаўся
перакладамі твораў беларускіх і
літоўскіх пісьменнікаў.
Асоба Мар’яна Пецюкевіча
таксама вартая светлай памяці.
У 1922 годзе ён паступіў у Ві-
ленскую беларускую гімназію.
Падчас вучобы разгарнуў асвет-
ніцкую дзейнасць у вясковым
асяроддзі па прапагандзе друка-
ванага беларускага слова, бела-
рускіх народных песень, твораў
беларускіх пісьменнікаў. Пасля
заканчэння гімназіі ў Вільні ву-
чыўся ў 8-м класе Радашковіцкай
гімназіі. Паспрабаваў выехаць у
Прагу, каб працягнуць вучобу, але
намяжыбыўзатрыманыпольскай
паліцыяй і пад прымусам узяты ў
войска, дзе спачатку быў накіра-
ваны ў Цешынскую афіцэрскую
школу, а потым – у пяты полк
легіянераў. Звольніўся са служ-
бы Мар’ян Пецюкевіч напачатку
1929 года. У 1929 годзе паступіў
у Віленскі ўніверсітэт на гумані-
тарны факультэт, дзе вывучаў гі-
сторыю, этнаграфію, этналогію,
славістыку, археалогію.
Пасля вучобы Мар’ян Пецю-
кевіч жыў у Вільні, працаваў у
Беларускім інстытуце гаспадаркі
і культуры, быў сябрам Беларус-
кага навуковага таварыства, рэ-
дактарам маладзёжнага часопіса
«Шлях моладзі» у 1930–1935 га-
дах, супрацоўнічаў з Беларускім
музеем імя Iвана Луцкевіча.
У 1939 годзе быў першым рэ-
дактарам беларускіх перадач
на Віленскім радыё, выконваў
абавязкі дырэктара дзяржаўнай
бібліятэкі імя Урублеўскіх і ак-
тыўна ўдзельнічаў у дзейнасці
прафсаюза працаўнікоў культуры
Вільні. У кастрычніку 1939 года
быў прызначаны дырэктарам Бе-
ларускага музея.
У першыя дні гітлераўскай аку-
пацыі беларус выехаў у вёску да
сям'і, потым па загаду Беларуска-
га нацыянальнага камітэта аргані-
заваў у Вільні беларускія настаў-
ніцкія курсы, дзе выкладаў бела-
рускую мову і літаратуру.
У 1949 годзе Мар’яна Пецю-
кевіча рэпрэсіравалі за «нацыя-
налізм» і разам з сям'ёй саслалі
ў Сібір (г. Ужур Краснаярскага
краю), да 1957 года ён знаходзіў-
ся на катаржных работах у Варку-
цінскім лагеры. Паводле пастано-
вы Спецыяльнай Маскоўскай ка-
місіі, быў вызвалены і выехаў у
Польшчу да жонкі.
3 1959 да 1970 гады Мар’ян Пе-
цюкевіч працаваў у Этнаграфіч-
ным музеі ў Торуні. Часта выяз-
джаў у творчыя камандзіроўкі, су-
стракаўся з беларускімі дзеячамі
культуры, сабраў каштоўны наву-
ковы і мастацкі матэрыял. Пісаў
артыкулы на самыя разнастайныя
тэмы,аленайчасцей –этнаграфіч-
ныяматэрыялы.Шматдрукаваўся
ў беларускім друку ў Польшчы і
ў Беларусі. Пасля смерці выйшлі
з друку кнігі Мар’яна Пецюкеві-
ча „У пошуках зачараваных скар-
баў” (Вільня, 1998), „Лісты (1956-
1982)” (Беласток, 2005), „Кара за
службу народу” (Беласток, 2001)
і „Сляды незабыўных продкаў”
(Мінск, 2007).
Лісты Янкі Шутовіча да
Мар’яна Пецюкевіча былі дасла-
ныя з Вільні ў Торунь у 1965-1966
гадах. Яны цікавыя тым, што іх
аўтар піша пра свае жыццёвыя
справы і захапленні, пра сяб-
роўства з прафесарам Янінай
Гурыновіч, пра тое, як ён вядзе
пошукі пра беларускага паэта-рэ-
валюцыянера Адама Гурыновіча
(1869-1894) і г.д.
Падборка гэтых пісем будзе
апублікаваная ў наступным ну-
мары. З’явяцца яны ў друку ўпер-
шыню.
Сяргей Чыгрын ■
►

21. 21
IV.2024
Czasopis
n
Reportaż
Ewa Zwierzyńska
UROK
zamawia się na wodę
(cz. 1)
...Z biełoho tiela, z żowtych kostiej…. Anhiele Bożyj… IIsusie Christie Sy-
nie Bożyj… chrani od złych niedobrych liudej… nerwy zostańtie… more
more w more weliki kamień… na kameniu światy Piotr i Paweł… pa ka-
stiach nie chadzi, serca nie tomi… siad’ na piesoczku…
–W szeptuchy uwierzyłem, gdy
pojechałem do Hanny z Rutki
– przyznaje Jerzy. – Byłem wtedy
po operacji brzucha, ale nadal
miałem dolegliwości. Zamiast
odpowiedzieć „dzień dobry”
Hanna powitała mnie słowami:
„Co, przyszedłeś brzuch
leczyć?”.
Nie wiem, skąd wiedziała. Nie
znaliśmy się. Potem odprawiała
nade mną różne obrzędy.
Wodziła rękoma nad całym
ciałem, jakby zdejmowała jakąś
energię, szeptała, różne rzeczy
robiła.
Trwało to godzinę. Gdy
skończyła, była tak słaba, że
usiadła na ziemi. Nie była w
stanie podnieść się. Od tego
czasu poczułem się lepiej.
Potem byłem kilka razy u
różnych szeptuch. Za każdym
razem czułem ulgę. Stawało mi
się lekko, jakby ktoś ze mnie
zdjął ciężar – mówi Jerzy.
Do Ludmiły [imiona bohaterek
zostały zmienione – aut.]
trafiliśmy z nim w niedzielne
popołudnie. Drzemała w letniej
kuchni. O tej porze dnia czuła
się już zmęczona. Nie chciała
nas przyjąć. Jej zachowanie
– szorstkie, wręcz żołnierskie
– odgradzało kolczastym
płotem nieufności. Żadnych
grzecznościowych konwenansów.
Szeptuchy nie podlegają
politycznej poprawności. Mówią
to co myślą bez oglądania się na
rozmówcę. Zbyt dużo spotyka
je przykrości, by otwierały się
przed każdym. Łagodnieją, gdy z
czasem zadzierzgają się osobiste
więzy. Nabierają zaufania powoli.
– Jest niedziela. W niedzielę nie
pracuje się – odcina się krótko
Ludmiła.
– Ale to modlitwa przecież,
rzecz święta, to i w niedzielę
można – przekonujemy.
Ludmiła waha się, wykręca,
lecz w końcu ulega. Wpuszcza
nas do środka. To mały pokoik,
letnia kuchnia. W kaflowym piecu
pali się ogień. Na plicie stoi
sagan, a w nim pyrkocze dżem
malinowy. Ludmiła miesza w nim
od czasu do czasu drewnianą
chochlą i pilnuje, by się nie
przypalił. Obok pieca stoi koliśni
kredens, stara wersalka, na
ścianie ikona, za ikoną wetknięta
palma z bukszpanu. Tą palemkę
poświęciła w niedzielę palmową w
cerkwi. Asekuruje się. Tłumaczy,
że ona nie leczy i nie daje
gwarancji, że pomoże. Ona modli
się, a uzdrawia Bóg. Jeśli kogoś
chce uzdrowić, to uzdrawia. Jak
nie chce, to nie uzdrowi. Ona
tylko pomaga.

22. 22 IV.2024
Czasopis
n
Reportaż
Co dolega? Nerwy. Nerwy to waż-
na sprawa. Kiedyś nazywało się to
kołtun. Taki kołtun potrafił bar-
dzo groźny być, całe życie zmar-
nować.
– I baba jedna męczy mnie – po-
wiada Jerzy. – To od tego też za-
mówcie, jeśli możecie.
– Ja już wiem, od czego zama-
wiać – ucina kobieta. – Co umiem,
to zrobię. Siadaj na taborecie, tyłem
do mnie – instruuje.
Potem przynosi drewnianą dzieżę,
taką do rozczyniania chleba, a w niej
popiół z pieca. Wygląda jak mąka,
tylko ma szary kolor. Jest drobniut-
ki, pozbawiony wszelkich niedopał-
ków. Stawia ją na podłogę, nachy-
la się i dłonią nasypuje popiół do
szklanki. Gdy jest już pełna, szklan-
kę ciasno obwiązuje lnianą szmat-
ką i zaczyna przesuwać tą szklan-
ką dookoła Jerzego. Głowa, ramio-
na, dłonie, plecy, klatka piersiowa.
Szepcze. Chwilami całkiem gło-
śno i wyraźnie. Nie jest to modli-
twa, chociaż od czasu do czasu po-
jawia się w niej imię Boga i anio-
ły. To raczej rymowany wierszyk,
z wplecionymi modlitwami prawo-
sławnymi, dość jednak swobodnie
skonstruowanymi .
Z biełoho tiela, z żowtych ko-
stiej…. Anhiele Bożyj… IIsu-
sie Christie Synie Bożyj… chrani
od złych niedobrych liudej… ner-
wy zostańtie… more more w more
weliki kamień… na kameniu świa-
ty Piotr i Paweł… pa kastiach nie
chadzi, serca nie tomi… siad’ na
piesoczku…
Modlitwy prawosławne wyma-
wia wyraźnie, a gdy przechodzi
na zamawianie, ścisza głos, moż-
na wyłowić tylko pojedyncze sło-
wa i frazy.
W odróżnieniu od innych szep-
tuch nie ma u niej nieskończonej
liczby ikon, przed którymi odpra-
wia obrzędy. Zresztą, nawet na tę
jedną nie za bardzo zwraca uwagę.
Jej oczy są utkwione gdzieś w prze-
strzeni, w jakimś niewidzialnym
punkcie, który dla naszych oczu
jest niedostępny. Ludmiła znajduje
się w innej rzeczywistości. Szepcze
szybko, na wdechu i wydechu, jak-
by w transie.
– A skąd wiedzieliście, jak do
mnie przyjechać? – przerywa na-
gle.
– Ludzie nas pokierowali z są-
siedniej wsi – odpowiadamy zgod-
nie z prawdą.
Odwiązuje szmatkę i sprawdza,
czy w popiele porobiły się szczeli-
ny. Jeśli tak, to dobrze. Znaczy, że
popiół zły wiatr wyciąga. Wysypu-
je popiół z powrotem do dzieży i
napełnia kolejną szklankę. Obrzęd
zaczyna się od początku. Tak trzy
razy. Potem treść modlitw się zmie-
nia, zaczyna przypominać modlitwy
z cerkiewnego modlitewnika. Lud-
miła dotyka palcami skroni Jerzego
i uciska tak mocno, że końcówki jej
palców stają się białe. Jerzy ma za-
mknięte oczy i od czasu do czasu
głośno wzdycha.
– Już mi lżej – stwierdza w pew-
nej chwili.
Rytuał trwa jakieś 15 minut.
– To wszystko. Tylko mi nie dzię-
kujcie – Ludmiła siada na krzeseł-
ku i stwierdza, że osłabła. Dzieje
się z nią tak od czasu, gdy zacho-
rowała na covid. Pewnego dnia po-
szła do łazienki i zauważyła, że nie
czuje zapachu płynu. Innych obja-
wów nie miała. Ale od tamtej pory
jakaś słabsza zrobiła się. A może to
wiek? Już ma prawie 90 lat.
Zamawianiem zajmuje się od pra-
wie dwudziestu. Zaczęła szeptać po
śmierci męża. Daru nikt jej nie prze-

23. 23
IV.2024
Czasopis
n
kazał. Od Boga ma dar. Sama zaczę-
ła zamawiać. Jeden podpowiedział,
drugi coś pokazał. Resztę sama uło-
żyła. Bóg jej dał słowa. Dużo ludzi
do niej przyjeżdża. Z zagranicy na-
wet. Raz z Masiewa babcia nakie-
rowała swoją córkę z Londynu, któ-
rej dziecko wiatr przewiał. Maleńkie
jeszcze było. Lekarze dali tylko leki
przeciwbólowe, więc przyjechała do
niej. Dziecko wyzdrowiało. Komu
pomoże, komu nie pomoże, Bóg je-
den wie, co zrobić. Trzeba wierzyć.
Jeden wierzy, drugi nie. Bóg decy-
duje. I z Warszawy przyjeżdżają. Po
siedem godzin jadą. I pielęgniarki
nawet przyjeżdżają.
– Męża miała dobrego, ale bar-
dzo ciężko pracowała. Mieli krowy
i hektary. Roboty było co niemiara.
No i nie miała córki, tylko dwóch
synów. Matki, które nie mają có-
rek, są nieszczęśliwe. Tak ludzie
mówią i to jest prawda. Synowska
miłość jest wielka. Mówię do syna:
ty mnie powinieneś pożałować cza-
sem. I on stara się. Ale mężczyzna
po męsku żałuje. Tylko kobieta zro-
zumie kobietę.
Bardzo dobre wnuczki ma. Dba-
ją o nią bardzo. Pewnego razu, gdy
zachorowała, jedna wnuczka zapa-
kowała ją do samochodu i zawio-
zła do lekarza aż do Białegostoku.
Za wszystko zapłaciła.Anie zawsze
tak jest. Nierzadko wnuki albo dzie-
ci nie dość że nie płacą, to jeszcze
zabiorą. –Alekarz to kazał zawołać
wnuczkę do gabinetu i osobiście po-
dziękował, że tak o babcię dba.
Także jest z dzieci bardzo zado-
wolona.
– Największy grzech to matki nie
szanować – stwierdza. – To grzech
niewybaczalny. Jest jeden alkoholik
we wsi, co matką pomiata, awantu-
ruje się, pieniądze zabiera, a i ude-
rzy czasem. On przeklęty będzie na
wieki – mówi – oj, straszne będzie
miał bytowanie po śmierci, a może
jeszcze i za życia Bóg pokarze. Nie
chciałabym być w jego skórze. Naj-
gorsze cierpienia czekają go.
W tym momencie jej wzrok pada
na aparat fotograficzny Jerzego i
Ludmiła wpada we wściekłość.
– Gdybym go zauważyła wcze-
śniej, nie przyjęłabym was w ogó-
le! – krzyczy. – Żadnych zdjęć!
Kiedyś przyjechał jeden reporter i
zrobił jej zdjęcie do gazety. Ludzie
we wsi zaczęli się z niej śmiać.
– Po co mi to? – denerwuje się.
– Ja wam dobro chcę zrobić, modlę
się za was, to i wy zła nie róbcie dla
mnie. I tak sąsiedzi obgadują, może
i wyśmiewają za plecami. Im mniej
ludzi wie, tym lepiej.
Z trudem udaje nam się ją udobru-
chać i zapewnić, że żadnych zdjęć
robić nie będziemy. Zapisuje nasze
imiona na kartce, bo jedna zamo-►