Recommended
More Related Content
Similar to Czasopis №363 Сьнежань 2022
Similar to Czasopis №363 Сьнежань 2022 (20)
More from JahorViniacki
More from JahorViniacki (12)
Czasopis №363 Сьнежань 2022
- 1. Czasopis n Беларускі грамадска-культурны штомесячнік www. czasopis.pl Nakład 600 egz. „Heta jašče nie kaniec, heta tolki pačatak..." (star. 3, 13) Nr 12 (363). Снежань 2022 ■ Cena 5 zł (w tym 5% VAT)
- 2. У НУМАРЫ 3 АД РЭДАКТАРА Дзённік рэдактара 6 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за XI 2022) Наша хроніка – на Падляшшы, у Польшчы, у Беларусі, у свеце ■У памяць ліквідацыі гетаў (стар. 7) ■У рэгіён вярнулася важнае шматкультурнае мерапрыемства (стар. 8) ■Лукашэнкаўскі рэжым прадаў канфіскаваную маёмасць (стар. 10) 13 FESTIWAL „Bardaŭskaja wosień”w Gródku 15 МЯСЦОВЫ ПРАДУКТ Сыры з манастыра 17 У ГЛЫБІНЦЫ Пісьменніца з Дзятлава піша жыццёвінкі Лаві шчасце, Маня! (апавяданне) 20 REPORTAŻ Autochtoni zepchnięci na margines (сz. 2) 22 КАЛЯНДАР НА 2023 г. 35 PRAWDA I MITY „Prorok”Ilja.Historiaprawdziwa(cz. 10) 38 КАЛЕНДАРЫЮМ Гадоў таму ў сьнежні 39 KALIŚ PISALI Da Biełaruskaho Narodu 40 OPOWIEŚCI BIAŁOWIESKIE Pierwsi fotograficy w Puszczy Białowieskiej 42 PAMIAĆ Płacz zwanoŭ 12. Muki Żydoŭ 43 ROZKAZ Ne može byti! Pameť na trochu dovš 45 ZAPISKI Dni i myśli 48 WYSTAWA Różnorodność społeczna senatorów II Rzeczypospolitej 50 ФЕЛЬЕТОН Калі яшчэ не позна... На вокладцы – Яўген Барышнікаў Фота Юркі Хмялеўскага Адышоў Ян Чыквін (стар. 4) Wystawa w Senacie (стар. 48) Падпіска – prenumerata Czasopisu na 2023 r. Zachęcamy do prenumeraty naszego pisma. Przypominamy, że wy- starczy odpowiednio do liczby zamawianych egzemplarzy i okresu prenumeraty wpłacić wielokrotność 9 zł (w cenie zawarty jest już koszt wysyłki) na rachunek wydawcy – Stowarzyszenia Dziennika- rzy Białoruskich w Banku PEKAO S.A.: 30 1240 5211 1111 0000 4928 9343 Uwaga! Można też zaprenumerować nasz miesięcznik w wersji elektronicznej (w formacie PDF). W tym przypadku koszt wyno- si jedynie 30 zł za cały rok i jest to najszybszy dostęp do kolejnych numerów, od razu pierwszego dnia miesiąca. W tytule operacji bankowej należy podać dokładny adres – poczto- wy bądź elektroniczny – na który ma być wysyłany „Cz”. (red.) INFORMACJA Czytelnikom, obchodzącym Święta Bożego Narodzenia w grudniu, życzymy wiele radości i pogody ducha. Redakcja
- 3. 3 XII.2022 Czasopis n АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ 30 кастрычніка 2022 г. На завяршальным канцэрце „Бардаўскай восені” ў „Zmianie Klimatu” ў Беластоку адчуў я сябе крыху як у Мінску. У пабе былі амаль адны эмігранты, што прый- шлі на жыва паслухаць беларускай спяванай паэзіі ў духу сваёй айчыны. Але два выступы маладых выка- наўцаў ува мне таксама пакінулі глыбейшыя ўражанні і мастацкія адчуванні. Гэты фестываль пасля двухгадовага перапынку адна- віў Фонд Тутака, памяняўшы крыху яго формулу. Раней з пачатку дзевяностых гадоў арганізатарам быў Зьвяз беларускай моладзі, а пасля наследнік – цэнтр „Шчы- ты”. Імпрэза ў асноўным адбывалася ў Бельскім доме культуры і была двухдзённай, прытым з конкурснай часткай. І вось у гэтым годзе „Бардаўская восень” вярнулася ў Бельск у новы ўжо будынак дому культуры, але па- асобныя мерапрыемствы адбыліся яшчэ ў Беластоку і ў Гарадку. Апрача музычнай часткі былі літаратурныя сустрэчы і сцэнічная праграма. Такая разнастайная формула лепш адпавядае сучаснасці. Па зразумелых прычынах конкурс выканаўцаў арганізаваць цяпер не- магчыма. Безумоўна, вялікай падзеяй сёлетняга фестывалю быў удзел у ім „Купалаўцаў”. Акцёры драмтэатра імя Янкі Купала, якія пасля пратэстаў 2020 г. пакінулі Беларусь, у Бельску далі музычны канцэрт „Я гавару” на вершы сучасных беларускіх паэтаў з удзелам класічнай і элек- трагітары, фартэпіяна і двух жаночых галасоў. Пасля была дыскусія з удзелам музыкі Змітра Вайцюшкевіча, старшыні Беларускай рады культуры Сяргея Будкіна, старшыні беларускага Пэн-цэнтра Таццяны Нядбай і дырэктара Гайнаўскага белліцэя і заадно шматгадовага арганізатара „Бардаўскай восені” Ігара Лукашука, якія ўспаміналі Міхала Анемпадыстава. Падсумаваннем было ўручэнне прэміі імя гэтага выдатнага мастака, які між іншым шмат гадоў апрацоўваў графічнае афармлен- не фестывалю. Атрымаў яе Анатоль Лазараў за вокладку кніжкі„Нерасстраляныя”.Назаканчэннебельскайчасткі выступіў гурт WZ TRIO Змітра Вайцюшкевіча. На другі дзень у рамках фестывалю адбылася ў Бела- стоцкім лялечным тэатры прэм’ера мастацкага праек- ту „Купалаўцаў” пад загалоўкам „37-22” у пастаноўцы Андрэя Саўчанкі. Прымеркаваны ён да „Ночы расстра- ляных паэтаў”, у памяць закатаваных пры Сталіне ў 1937 г. беларускіх літаратараў. Пасля спектакля прай- шла прэзентацыя кнігі Сяргея Будкіна „Нерасстраля- ныя” і дыскусія на тэму сучаснай беларускай турэм- най паэзіі. Апошні трэці дзень „Бардаўскай восені” пачаўся ў Гмінным цэнтры культуры ў Гарадку. Выступіў там Зміцер Вайцюшкевіч, а пасля яго мясцовы музыкант Ян Карповіч, дарэчы – як адзіны ўдзельнік усяго фе- стывалю ад беларускай меншасці ў Польшчы. Ён са- праўды крыху напамінае даўніх бардаў. На фінальным канцэрце ў „Zmianie Klimatu” я ўважлі- ва прыслухоўваўся словам, што плылі са сцэны. Лавіў глыбейшыя думкі асабліва ў дачыненні да сённяшняй зняволенай рэжымам Беларусі. Даволі моцным быў кан- цэрт Яўгена Барышнікава, пераможцы „Бардаўскай во- сені” ў 2010 г. Ён цяпер эмігрант. Год таму пераехаў у Львоў. Калі пачалася вайна ва Украіне, дапамагаў бе- жанцам. Вёў таксама дзённік пра штодзённае жыццё ў ваенны час. Цяпер знаходзіцца ў Польшчы. У „Zmianie Klimatu” Барышнікаў прадставіў пера- важна свае новыя песні. Паэтычна разважае ў іх пра новую беларускую нацыянальную ідэю. Называе яе ад- ным словам – імітацыя. Паводле яго беларусы маюць цяпер шанец пабудаваць сваю дзяржаву без тэрыторыі. Вось такія радкі з яго песень я запісаў у сваім нататніку падчас канцэрту: ...Гэта яшчэ не канец, гэта толькі пачатак. Тое, што лёгка прыходзіць, лёгка згубіць. А пакуль рабі што можаш... У той нядзельны вечар выступіла яшчэ Palina, якая ў Беласток прыехала з Мінска. Як Паліна Рэспубліка перамагда яна на „Бардаўскай восені” ў 2011 г. Пасля стала ў Беларусі даволі папулярнай маладой спявачкай. Прытым крыху эксцэнтрычнай. Летам дзеля новага дос- веду правяла ноч у мінскім гатэлі „Рэнесанс”. Нумар каштаваў $160, яшчэ $20 яна аддала за сняданак. Palina піша музыку, якая гучыць лагодна. Яе песні меладычныя, нават меланхалійныя. На завяршэнне сёлетняй „Бардаўскай восені” праспявала некалькі► Юрка Хмялеўскі Галоўны рэдактарc Дзённік рэдактара
- 4. 4 XII.2022 Czasopis n АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ кампазіцый болей ангажаваных эмацыйна, як „Краіна ў слязах”. Яе выступ поўнасцю пад электронную музы- ку кантраставаў з канцэртам Барышнікава, які таксама дапамагаў сабе камп’ютарным гукам, але на першым плане была ў яго гітара. Як у сапраўднага барда. 16 лістапада 2022 г. Сёння ў Бельску пахавалі Яна Чыквіна. Вядомы наш беларускі паэт, універсітэцкі прафесар, пасля цяжкай і працяглай хваробы памёр 14 лістапада на 83-ім годзе жыцця. Нарадзіўся ён у Дубічах-Царкоўных, жыў у Бе- ластоку, а пасля ў Бельску ў доме пабудаваным бацькамі, якія сюды пераехалі. Спачыў пры іх на праваслаўных могілках па Дубяжынскай вуліцы. Ян Чыквін па адукацыі быў русістам. З 1969 г. праца- ваў як выкладчык у філіяле Варшаўскага ўніверсітэта ў Беластоку, у 1985-1997 гг. у Варшаўскім універсітэце, а з 1998 г. у самастойным ужо Універсітэце ў Беласто- ку. Як беларус сваё жыццё прысвяціў аднак перадусім беларускай літаратуры, стаўшы выдатным паэтам, та- ленавітым рэдактарам, плённым выдаўцом і грамад- скім дзеячом. Дэбютаваў (як празаік) на старонках „Нівы” ўжо ў 1957 г., неўзабаве пасля заснавання тыднёвіка. З самога пачатку быў у літаб’яднанні „Белавежа”, што ўзнікла год пазней. Пасля, з 1989 г., стаў яго старшынёй. Як паэт пакінуў па сабе звыш дзесятка зборнікаў паэзіі, м.інш. „Іду”, „Святая студня”, „Свет першы і апошні”. Змест яго вершаў – глыбокі, філасафічна-сімвалічны, з загадкавай душой. Апошні зборнік „Трохкрылыя птуш- кі” – на гэты раз апавяданняў – выйшаў у 2019 г. З 1970 г. Ян Чыквін быў сябрам Саюза польскіх пісь- меннікаў, а пасля таксама стаў ганаровым сябрам Са- юза беларускіх пісьменнікаў. Пісаў крыху і па-польску, м.інш. перакладаў беларускую паэзію, а на беларускую мову перакладаў вершы Чэслава Мілаша, Віславы Шымборскай ці Станіслава Бараньчака. Для майго пакалення і малодшых Ян Чыквін гэта перадусім літаратурнае аб’яднанне „Белавежа”. Мена- віта дзякуючы яму, яго напрузе, арганізацыя на праця- гу апошняіх звыш трыццаці гадоў трымалася і плённа дзейнічала. Як старшыня ладзіў семінары, у тым ліку з удзелам аўтараў і даследчыкаў з Беларусі. У 1990 г. для сяброў-„белавежцаў” заснаваў бібліятэчку лі- таб’яднання і ў гэтай серыі выдаў каля дзевяноста кні- жак. У канцы дзевяностых гадоў пачаў яшчэ выдаваць ► Ян Чыквін (1940-2022) быў рыцарам беларускай літаратуры ў Польшчы Фота Юркі Хмялеўскага Palina як бард нашых часоў. Не з гітарай, але поўнасцю пад электронную музыку Фота Міры Лукшы
- 5. 5 XII.2022 Czasopis n АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ як галоўны рэдактар надта змястоўны літаратурна-ма- стацкі і беларусазнаўчы часопіс „Тэрмапілы”. Ян Чыквін амаль трыццаць гадоў таму на старон- ках „Часопіса” выказаўся, што беларуская літаратура ў Польшчы (на Беласточчыне) мае немінаючую вартасць. Не памыліўся, а сваёй выдатнай творчасцю і дзейнасцю толькі гэта пацвердзіў. Яшчэ ў 1977 г. Сакрат Яновіч як літаратурны рэдак- тар трэцяга зборніка Чыквіна „Неспакой” у прадмове заўважыў, што аўтар – „Паэт задуменняў. Паэт пытан- няў. Лірык інтэлекту”. Вершы яго маюць глыбіню пад- тэкстаў. (...) Такі свет можна любіць мудрасцю старога чалавека. Або маючы вялікую культуру”. Ян Чыквін як літаратуразнаўца аналізаваў таксама паэзію іншых. У сваіх ацэнках не пабойваўся нават па- рушаць святасц беларускіх класікаў, у тым ліку самога Янкі Купалы. Заўважыў, што яго творчасць ад пачатку да канца надта не роўная, а некаторыя вершы проста наіўныя і інфантыльныя. Прычына – класіку не хапала акуратнай адукацыі. На жаль жыццё Яна Чыквіна не абышлося без заблы- танасці ў рэчаіснасці часоў Народнай Польшчы. Але гэта ўжо другарадная рэч, бо па сабе пакінуў намнога больш панадчасовых дасягненняў і заслуг, чымсьці не- аднойчы інтэлектуалы, якія лічаць сябе абсалютна „чы- стымі”. Хаця, як вядома, такіх не бывае наогул. Адшукаў я сабе вось верш Яна Чыквіна з мастацкай арыгінальнасцю слоў і стылю, у якім адкрывае ён сваю сапраўдную душу: Не камень я, не векавечны – Таму згартаю святло да святла, Таму збіраю цяпло да цяпла. І свет трымаю ў абдымку хлапечым. Насустрач людзям душа ўсё імкне – І, можа, гэта і ёсць жыццятворнасць ва мне? Маўклівы сэрца чаўнок – ён трапеча І тчэ кілім з невагомага жалю З выяваю болю на дрогкіх скрыжалах. Калісьці песняй для сэрца была агнеча Цвітучай любасці ў садзе пачуццяў – Цяпер адно сны тускноты мярэжкаю ткуцца. Наводдаль спеўна змяркаецца вечнасць – А я – аскепкі цяпла да цяпла, А я – агніцы святла да святла. Безумоўна можна сказаць, што адышоў рыцар бела- рускай літаратуры ў Польшчы. Гэта бадай апошні аўтар са славутай эпохі „белавежцаў” як Георгій Валкавыці, Віктар Швед, Сакрат Яновіч ці Алесь Барскі. Такога фармату беларускіх літаратараў у нас, хіба, ужо не бу- дзе. Гэта вялікая страта для беларускай літаратуры, культуры ды нашай меншасці. Вечная памяць... 20 лістапада 2022 г. Ізноў у беластоцкай ў „Zmianie Klimatu”. Нядзельным вечарком адбыліся там дзве аўтарскія сустрэчы. Меў я ўрэшце нагоду асабіста пазнаёміцца з Матфеем Стыр- чулям, які супрацоўнічае звыш дзесяці гадоў з „Часопі- сам”. Гэта ён – як другі – прэзентаваў сваю дэбютную кніжку пра перасяканне межаў. Выйшла яна нядаўна ў выдавецтве „Paśny Buriat”. У кніжку ўвайшлі рэпарта- жы з Польшчы, Балканаў, Эфіёпіі, Усходняй Еўропы, Каўказу і Святой Зямлі. Большасць з іх была апубліка- ваная раней у „Часопісе”. Сустрэчу вёў Андрэй Байгуз – журналіст Польскага Радыё Беласток. Яго бацькі родам з Паўночнага Востра- ва, што па-суседску з маёй роднай вёскай. Я не ведаў, што Матфей надта займальны расказчык. Ён распавёў пра свае падарожжы па Польшчы, усходняй і паўднё- вай Еўропе, Азіі і Афрыцы. Яго выснова – межы хутка не знікнуць. Наадварот, шмат якія дзяржавы жорстка аддзяляюцца ад суседзяў высокімі і шчыльнымі му- рамі. Польшча, Літва, Латвія, Украіна, Ізраіль ад Па- лестыны... Аднёсся ён таксама да папярэдняй размовы сяброўкі з радыё Андрэя Байгуза, Дароты Сакалоўскай, з Войце- хам Каранкевічам, які прэзентаваў сваю трэцюю кніжку „У гэтым садзе не збіраюць яблыкаў” пра паслядоўна- сці пагромаў яўрэяў у Радзілаве, Шчучыне і Ядвабным. Матфей заўважыў, што на жудасныя злачынствы паў- плывалі перадусім сімпатыі насельніцтва ломжынскага наваколля ў міжваенны час да польскай эндэцыі. Юрка Хмялеўскі■ Матфей Стырчуля і рэд. Андрэй Байгуз Фота з Фейсбука
- 6. 6 XII.2022 Czasopis n ЗАПІСЫ ЧАСУ (XI.2022) Наша хроніка На Падляшшы ■W dniach 28-30 października od- był się 27. Festiwal Białoruskiej Poezji Śpiewanej i Piosenki Autor- skiej „Bardaŭskaja Wosień”. Im- preza powróciła za sprawą Fun- dacji Tutaka, organizatora przed- sięwzięcia. W nowej odsłonie fe- stiwal połączył muzykę, literaturę i teatr. Wydarzenia odbywały się w Hajnówce, Bielsku Podlaskim, Gródku i Białymstoku. Na scenie można było zobaczyć i usłyszeć takich artystów jak Zmicier Waj- ciuszkiewicz, Kaciaryna Vadano- sava, Jaŭhien Barysznikaŭ, PA- LINA. Pojawił się też znany bia- łoruski pisarz i poeta Uładzimir Arłoŭ, a w Białostockim Teatrze Lalek odbyła się premiera spek- taklu Kupałaŭcy – „37-22”, w reż. Andreja Saŭczanki. W Biel- sku Podlaskim przyznano Nagro- dę im. Michała Aniempadystawa za najlepszą okładkę książkową. W tym roku wpłynęły 32 propo- zycje, a nagrodę otrzymał Anatol Łazar – autor okładki zbioru pod redakcją Siarhieja Budkina i Wik- tara Żybula „(Nie)rozstrzelani” o białoruskich ludziach kultury – ofiarach represji stalinowskich. Czyt. str. 3, 13 ■Nawet ponad sto osób dziennie próbowało nielegalnie przekraczać polsko-białoruską granicę w listo- padzie. Niektóre z tych prób miały dramatyczny przebieg. Na przykład w nocy z 7 na 8 listopada 10 mi- grantów (obywateli Sri Lanki, Pa- kistanu i Indii) utknęło na mokra- dłach w rejonie Zalewu Siemianów- ka. Dzięki współpracy wielu służb, w tym Straży Granicznej i Straży Pożarnej udało się ich ewakuować z niebezpiecznego obszaru. Tragicz- nie zakończyła się natomiast pró- ba przekroczenia granicy dla 21- letniego Sudyjczyka. Pod koniec października wyłowiono jego cia- ło z granicznej rzeki Świsłocz. We- dług oficjalnych danych to 19. ofia- ra trwającego wciąż kryzysu huma- nitarnego. ■3 listopada zarząd województwa podlaskiego podjął decyzję o przy- znaniu nagród za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycz- nej, upowszechniania i ochrony kultury za sezon artystyczny 2021/ 2022. Otrzyma je sześć osób, jed- na fundacja i dwa zespoły ludo- we. Wśród nagrodzonych jest Je- rzy Chmielewski, redaktor naczel- ny „Czasopisu” („za dokonania w działalności redaktorskiej, publi- cystycznej i badawczej na rzecz zachowania i rozwoju tożsamo- ści kulturowej mniejszości biało- ruskiej”). Wyróżniono też Włady- sława Pietruka – grafika, rysowni- ka, malarza, który utrwala podlaskie zabytki i świątynie (w szczególno- ści cerkwie), a którego prace publi- kowaliśmy na naszych łamach. Na- grodzonym gratulujemy! ■6 listopada w Białymstoku odbył się koncert galowy z udziałem laure- atów tegorocznej edycji ogólnopol- skiego festiwalu „Piosenka Białoru- ska”. Wzięło w niej udział w sumie około dwustu wykonawców (soli- stów, zespołów, chórów), laureatów w poszczególnych kategoriach. Te- goroczna edycja festiwalu odbywa- ła się pod hasłem „Piosenka Biało- ruska 2022 – solidarni z Ukrainą”. Organizatorem Festiwalu jest Bia- łoruskie Towarzystwo Społeczno- Kulturalne w Polsce. ■13 listopada w Akademii Supra- skiej otwarto wystawę „Ekspery- ment ikonowy. Prawosławna gra- fika dawnej Rzeczypospolitej koń- ca XVI-XVIII ww.”. Ekspozycja jest poświęcona książkowej grafi- ce cerkiewnej tego okresu. Prezen- towane w Supraślu grafiki pocho- dzą ze zbiorów Muzeum Narodo- wego w Warszawie, Muzeum War- szawskiej Metropolii Prawosław- nej oraz Muzeum Zamku w Łań- БГКТгалоўныканцэртсвайгонайбольшагамерапрыемствасарганізавала ў гэтым годзе ў зале Вышэйшай школы фінансаў і кіравання ў Беластоку. На здымку калектыў„Арляне”, які сёлета адзначае 75-годдзе Фота Міры Лукшы
- 7. 7 XII.2022 Czasopis n ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ ► cucie. Organizatorem wydarzenia, współfinansowanego przez Woje- wództwo Podlaskie, jest Fundacja Oikonomos,. ■14 listopada w wieku 82 lat zmarł w Bielsku Podlaskim Jan Czykwin, znany poeta, tłumacz i historyk li- teratury białoruskiej. Urodził się Dubiczach Cerkiewnych. Debiuto- wał na łamach tygodnika „Niwa” w 1957 r. Ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1969 r. pracował w filii UW w Białymstoku, od 1985 r. do 1997 r. na Uniwersytecie Warszawskim, a od 1998 r. Uniwersytecie w Bia- łymstoku. Przez wiele lat był pre- zesem Białoruskiego Stowarzysze- nia Literackiego „Białowieża”. Był autorem wielu tomików wierszy, w tym „Idu” (1969), „Swiataja stud- nia” (1970), „Niespakoj” (1977), „Swietły mih” (1989), „Kruhawa- ja czara” (1992), „Swiet pierw- szy i aposzni” (1997). Tłumaczył też wiersze polskich poetów. Jan Czykwin był członkiem Związ- ku Literatów Polskich i redakto- rem naczelnym pisma „Termopi- le”. Czyt. str. 4 ■14 listopada oddano oficjalnie do użytkowania 21-kilometrowy od- cinek bariery elektronicznej na pol- sko-białoruskiej granicy. Znajduje się na nim ponad trzysta kamer, w tym termowizyjnych oraz centrum mieszczące się w specjalnym kon- tenerze. Docelowo na granicy ma się znaleźć około trzech tysięcy. ta- kich kamer i 11 kontenerów elek- troteletechnicznych; centrala syste- mu ulokowana zostanie w komen- dzie Podlaskiego Oddziału SG w Białymstoku. Budowa 202-kilo- metrowej zapory elektronicznej na granicy polsko-białoruskiej trwa od czerwca, jej całkowity koszt wynie- sie 1,6 mld zł. ■20 listopada w Białymstoku odbyły się prezentacje z cyklu „Białoruski obrzęd na scenie”, w wykonaniu ze- społów z Podlasia. Organizatorem imprezy jest Białoruskie Towarzy- stwo Społeczno-Kulturalne. ■Straż Graniczna chce, aby w związ- ku z trwającym kryzysem migracyj- nym, zakaz przebywania w odległo- ści mniejszej niż 200 m od linii gra- nicy państwowej z Białorusią został przedłużony do końca roku. Zgod- nie z rozporządzeniem wojewody podlaskiego taki zakaz miał obo- wiązywać do końca listopada. ■Białoruski dom z otoczeniem z Krainy Otwartych Okiennic może stać się wkrótce jedną z propozycji słynnych klocków Lego. Właśnie ta okolica między Zabłudowem a Narwią i jej trzy wsie – Trześcian- ka, Soce i Puchły, stała się inspira- cją dla Łukasza Więcka z Białego- stoku, który zbudował taki dom z klocków Lego, po czym wystarto- wał z sukcesem w programie Lego У памяць ліквідацыі гетаў У першых днях лістапада мінула 80 гадоў ад жудаснай гітлераўскай аперацыі вывазу яўрэйскага насельніцтва нашых мястэчак ў лагеры смер- ці. Сумную гадавіну ліквідацыі гетаў у сваіх мясцовасцях адзначылі між іншым у Орлі, Крынках, Гарадку і Васількаве каля Беластока. Прадстаў- нікі ўладаў, грамадскіх арганізацый ды жыхары склалі доўг памяці, на- ведаўшы гістарычныя яўрэйскія месцы і кіркуты-могілкі. Асабліва насычанай была праграма ў Орлі. 4-6 лістапада адбыліся там трохдзённыя „Дні памяці” з адмысловым музычным настальгічным кан- цэртам, прэзентацыяй кнігі пра арлянскіх яўрэяў ды шэсцем на кіркут. Дэлегацыя з Васількава пабывала ў Трэблінцы, куды 2 лістапада 1942 г. на заўсёды вывезлі яўрэяў з мястэчка, яго кожнага трэцяга жыхара. Праект беларускай хаты з Падляшшя з кубікаў LEGO, аўтарства Лукаша ВенцказБеластока,якіскладаеццазкалятрохтысячдэталяў.Унутрыёсць печ і мэбля, а звонку фігуркі людзей і хатняй жывёлы Фота з Фейсбука
- 8. 8 XII.2022 Czasopis n ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ У рэгіён вярнулася важнае шматкультурнае мерапрыемства Пасля чатырох гадоў Дом літоўскай культуры ў Пуньску зноў саргані- заваў Сустрэчы нацыянальных меншасцяў. Імрэза адбылася 6 лістапа- да. Выступілі спявачыя і танцавальныя калектывы беларускай, рускай, татарскай, украінскай і, вядома, літоўскай мяншыняў у Польшчы, а на самой справе ў Падляшскім ваяводстве. Гледачы мелі асаблівую нагоду палюбавацца разнастайнымі песнямі і народнымі касцюмамі. Нашу беларускую культуру на гэты раз прадставілі ў Пуньску вакаль- ны калектыў „Знічка” і танцавальны „Лявоніха” з Гайнаўскага белліцэя. На другі дзень пасля ўдалых выступленняў гайнаўская моладзь сустрэ- лася з аднагодкамі ў Пуньскім літоўскім ліцэі. Былі супольныя спевы ды матч валейболу. Першы раз Сустрэчы нацыянальных меншасцяў у Пуньску адбыліся ў 1994 г. Былі яны тады вялікай падзеяй, размеркаванай ажно на тры дні. З увагі на недастатковыя фінансавыя сродкі з часам мерапрыемства скарацілі да двух дзён, а пасля толькі да аднаго. У 2019 г. і чарговыя тры гады запар Міністэрства ўнутраных спраў і адміністрацыі адмовілася ад фінансавання такой імпрэзы з увагі на яе шматнацыянальны характар. Цяпер гэта на шчасце памянялася. Фота з Фейсбука Ideas. Jego projekt już w ciągu kil- ku dni zdobył wymagane 10 tys. głosów internautów i trafi teraz do kolejnego etapu konkursu, w któ- rym oficjalne jury może zadecydo- wać o wprowadzeniu zestawu do produkcji. У Польшчы ■1 listopada z okazji święta Dzia- dów ulicami Warszawy przeszedł marsz białoruskich emigrantów i uchodźców politycznych. Trady- cyjnie tego dnia środowiska nie- zależne i opozycyjne corocznie od końca lat 80. XX w. organizowały w Białorusi pochód pamięci do Ku- ropat – miejsca masowych egzeku- cji NKWD pod Mińskiem. Od 2020 r., w związku z represjami po wy- borach prezydenckich, jest to nie- możliwe. WWarszawie Białorusini mogli swobodnie nieść biało-czer- wono-białe narodowe flagi, których eksponowanie jest karane przez re- żim Łukaszenki. Zgromadzeni nie- śli też zdjęcia swoich przodków oraz innych osób, zamordowanych przez sowieckie i łukaszenkow- skie służby. ■Paulina Siegień została laureat- ką Nagrody Conrada za rok 2021. Otrzymała ją za debiutancką książ- kę – zbiór reportaży – „Miasto baj- ka. Wiele historii Kaliningradu” (Wydawnictwo Czarne). Autorka, mieszkająca w Czechach Orlań- skich (gmina Dubicze Cerkiewne), jest z wykształcenia etnografką i fi- lolożką rosyjską, absolwentką Stu- dium Europy Wschodniej Uniwer- sytetu Warszawskiego, doktorantką na Wydziale Filologicznym Uni- wersytetu Gdańskiego, z zawodu dziennikarką i tłumaczką. Nagro- da Conrada jest częścią miejskie- go programu Kraków Miasto Li- teratury UNESCO. Zwyciężczyni konkursu otrzymała statuetkę oraz 30 tys. zł. Nagroda obejmuje także miesięczny pobyt rezydencjalny w Krakowie i kampanię promocyjną wyróżnionej książki na łamach „Ty- godnika Powszechnego”. ■W dniach 18-20 listopada w kinie „Iluzjon” w Warszawie odbył się 8. Festiwal Filmów Białoruskich Bul- bamovie 2022. Przez trzy festiwalo- we dni zaprezentowano obrazy nie- zależnych białoruskich twórców, opowiadające o problemach współ- czesnych Białorusinów (w kraju i na emigracji). Wśród twórców po- jawili się m.in. Pawał Możar, Sasza Kułak, Andrej Kuciła, Mara Tam- kowicz,Alaksiej Pałujan. Głównym organizatorem festiwalu jest Janusz Gawryluk wraz z Kinem „Iluzjon” i Filmoteką Narodową. Wydarzenie sfinansowały ministerstwo kultury ►
- 9. 9 XII.2022 Czasopis n ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ Запусты ў праваслаўнай школе 16 лістапада ў непублічнай школе святых Кірыла і Мяфодзія ў Бела- стоку адбыліся традыцыйныя запусты перад калядным постам. На свя- та завіталі настаўнікі з Грэцыі, якія прыехалі па міжнароднай праграме Эразмус. Вучні прынеслі стравы падрыхтаваныя бацькамі і дзядулямі, многія прыйшлі ў школу апранутыя ў народную вопратку. Прайшоў свя- точны канцэрт, на якім госці з Грэцыі пачулі беларускія песні. Фота з інтэрнет-старонкі школы 17 лістапада ў Гайнаўскім белліцэі прайшоў дэкламатарскі конкурс праваслаўнай паэзіі. Ад- бываецца ён ад 17-ці гадоў. На гэты раз конкурс сарганізаваў праваслаўны прыход Успення Багародзіцы ў Дубінах у рам- ках праекту „Паэзія крыніцаў – культурная спадчына нацыя- нальных меншасцяў у мастац- кай літаратуры”. У конкурсе прыняло ўдзел 76 вучняў у роз- ным узросце з Гайнаўшчыны і Беластока. Вершы дэкламавалі яны на беларускай, украінскай, рускай і польскай мовах. Фота Гайнаўскага белліцэя i dziedzictwa narodowego oraz mi- nisterstwo spraw zagranicznych RP, patronatem medialnym objęła jeTe- lewizja Biełsat. У Беларусі ■Z końcem października Białoruś wypowiedziała międzyrządową umowę z Polską, dotyczącą uzna- wania dokumentów związanych z edukacją (w tym uzyskanych stop- ni naukowych oraz artystycznych). Niepodanobezpośrednichprzyczyn zakończenia 17-letniej współpracy między krajami. Umowę podpisa- no w Warszawie 28 kwietnia 2005 r., a w życie weszła ona 12 grudnia tego samego roku. ■Łukaszenka znacząco wspiera Ro- sję w jej agresji na Ukrainę – wyni- ka z informacji ukraińskiego szta- bu. Białoruś zapewnia jej swoją in- frastrukturę, terytorium i przestrzeń powietrzną. Trwa też formowanie rosyjsko-białoruskiego zgrupo- wania wojsk, a w ramach oddzia- łów białoruskiej straży granicznej kompletowane są jednostki dronów szturmowych. Ponadto białoruskie organy ścigania zaostrzyły represje względem obywateli, którzy popie- rają Ukrainę i krytykują inwazję ro- syjską. Natomiast z informacji po- danych przez Biełaruski Hajun, niezależny projekt monitorujący ruchy wojsk na terytorium Biało- rusi, wynika,że tylko w paździer- niku władze w Mińsku dostarczy- ły Rosji 211 jednostek sprzętu woj- skowego, w tym 98 czołgów, któ- re prawdopodobnie trafiły na front w Ukrainie. ■3 listopada sąd w Mińsku wydał wy- rok dotyczący trójki liderów opozy- cyjnej Zjednoczonej Partii Obywa- telskiej. Na 2,5 roku kolonii karnej skazano przewodniczącego Mika- łaja Kazłowa, liderka mińskiej or- ganizacji partiiAksanaAlaksiejewa►
- 10. 10 XII.2022 Czasopis n ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ dostała 1,5 roku, a prawniczka orga- nizacji Antanina Kawalowa – rok. Zostali oni ukarani za udział w „Marszu Nowej Białorusi” w Miń- sku w sierpniu 2020 r. (zatrzymano ich dopiero w lipcu 2022 r.) ■Na początku listopada prezydium Narodowej Akademii Nauk Bia- łorusi poleciło dyrektorom instytu- tów zwolnienie z pracy tych osób, które popierały opozycję i które w wyniku niedawnej „obławy” trafi- ły do aresztu. Mowa o ponad czter- dziestu naukowcach, którzy odwie- dzali serwisy internetowe nieprzy- chylne Łukaszence i jego reżimo- wi, czego ślady odkryły służby w ich telefonach. ■Po biało-czerwono-białej fladze i Pogoni przyszedł czas na słyn- ne zawołanie „Żywie Biełaruś!” – znane na całym świecie słowa, które często padają w białoruskich kręgach patriotycznych, kojarzone z walką o wolność i demokrację w Białorusi. Obecne MSW dodało ha- sło „Żywie Biełaruś!” do swojego wykazu „symboliki nazistowskiej”. W ten sposób dąży do zdyskredy- towania opozycji poprzez skojarze- nia tych słów z „nazistowskim” po- zdrowieniem, używanym pod ko- niec II wojny światowej przez 30. Dywizję Grenadierów SS. W swo- im tropieniu „nazistów w każdej lodowce” władze zapomniały, kto jest autorem wspomnianych słów. Pochodzą one z wiersza Janki Ku- pały, słynnego białoruskiego poety, napisanego w latach 1905-1907. W pierwszej dekadzie XX w. wezwa- nie to przejęli publicyści białoru- skiego odrodzenia, jako wyrażają- ce budzącą się tożsamość i nieza- leżność narodową. ■PowprowadzeniuprzezŁukaszenkę w październiku zakazu podwyższa- nia cen na produkty krajowe, roz- poczęło się ściganie przedsiębior- ców, którzy nie przestrzegają no- wego rozporządzenia. I tak han- dlowiec z Mohylewa, który pod- wyższył cenę sera sprzedawanego w swoim sklepie, może teraz z tego powodu trafić za kraty na okres od 2 do 6 lat. W uzasadnieniu swego działania władze podały, iż przed- siębiorca naraził autorytet państwa oraz wyrządził znaczą szkodę inte- resom obywateli. ■7 listopada w Białorusi obchodzo- no uroczyście 105. rocznicę rewo- lucji październikowej – przewrotu bolszewickiego w Rosji z 1917 r. Białoruś jest jedynym krajem byłe- go ZSRR, gdzie data ta jest oficjal- nym świętem państwowym – dniem wolnym od pracy (od 1998 r.). W Mińsku władze stolicy wraz z rad- nymi i komunistami złożyły kwia- ty pod pomnikiem Lenina na Pla- cu Niepodległości. Podobne im- prezy odbyły się w innych mia- stach Białorusi. ■10 listopada przed polską ambasadą w Mińsku, a 11 listopada przed kon- sulatem w Grodnie odbyły się wiece wsparcia dlaWojciecha Olszańskie- go, faszyzującego i, jak podają me- dia, prorosyjskiego lidera ruchu Ro- dacy Kamraci. W sierpniu Olszań- Пасля таго, як за ўдзел у 2020 годзе ў вулічных пра- тэстах легендарнай пенсіянеркі Ніны Багінскай налі- чылі ёй штрафы агулам у пералічэнні каля 14 тыс. зл., каб спагнаць іх суд канфіскаваў яе лецішча ў Смаля- вічах у Пухавіцкім раёне. Зямельны ўчастак памерам сямі соткаў і садовы домік плошчай 27 квадратных метраў быў выстаўлены летам гг. на аўкцыён. Стар- тавая цана – 10 тыс. рублёў (каля 20 тыс. зл.). Першы аўкцыён быў назначаны на 17 жніўня, але не знайшоўся ніводзін ахвотны пакупнік. Тое ж паў- тарылася 26 жніўня. Родныя пенсіянеркі, якая прынцыпова адмаўляецца не плаціць штрафаў, заклікалі не ўдзельнічаць у гэтых аўкцыёнах. Але 18 лістапада, у трэці раз, ахвотныя знайшліся. Стартавая цана была паніжана ажно да 693 рублёў. На лецішча актывісткі палакоміліся за малыя грошы чатыры асобы. У выніку было яно прададзена за ўсяго 727 рублёў. Выглядае на тое, што патэнцый- нымі пакупнікамі былі падстаўленыя асобы. 75-гадовая Ніна Багінская верыць, што ўлада зме- ніцца і яе канфіскаваную маёмасць тады вернуць. – У мяне ёсць дзеці, унукі і праўнукі, – кажа яна, перакана- на, што калі не ёй, то яе сям’і гэта напэўна ўдасца. Нядаўна Багінскую зноў аштрафавалі за „несанкцы- янаванае пікетаванне”. За ўдзел у акцыі 1 кастрычні- ка далі ёй 840 рублёў штрафу. Такім чынам агулам атрымала ўжо каля 9,4 тыс. рублёў штрафаў. – Але не плаціла і плаціць не буду, – заяўляе легендарная актывістка. Лукашэнкаўскі рэжым прадаў канфіскаваную маёмасць Ніна Багінская ў дзвярох свайго лецішча ►
- 11. 11 XII.2022 Czasopis n ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ ski został oskarżony o zorganizo- wanie antysemickiego spotkania w Kaliszu, doszły też do tego kolejne zarzuty związane z zaatakowaniem i naruszeniem nietykalności biało- ruskiego opozycjonisty, który pro- testował przeciwko reżimowi Łuka- szenki i Putina. Policja zatrzymała Olszańskiego 1 listopada. Manife- stacje wsparcia dla „prześladowa- nego polskiego opozycjonisty” zo- stały zorganizowane przy wspar- ciu władz i państwowych białoru- skich mediów, które nagłaśniały te wydarzenia. ■11 listopada, z okazji Święta Nie- podległości,Aleksander Łukaszen- ka przesłał „narodowi polskiemu” życzenia. Jak zwykle zapewnił w nich o swojej przyjaźni i otwarto- ści do polskich obywateli, zaś wła- dze w Warszawie obarczył odpo- wiedzialnością za wrogie działa- nia wobec Białorusi i Rosji i do- prowadzenie Polaków i Europej- czyków do pogorszenia poziomu życia. „Spokojnego nieba, solidar- ności oraz samodzielnego wyboru swojego losu i przyszłości” – za- kończył swój kuriozalny wywód białoruski dyktator. ■Jak ujawniła Telewizja Biełsat, w wyniku dziennikarskiego śledz- twa odkryto, iż wysoki rangą ofi- cer milicji przez 9 miesięcy uda- wał zwolennika opozycji, admini- strując opozycyjnym kanałem. Jego działalność doprowadziła do dzie- siątków zatrzymań i wieloletnich wyroków. Niewykluczone też, że brał on udział w zatrzymaniu Ra- mana Pratasiewicza i Sofii Sapiegi w samolocie, zmuszonym do lądo- wania na rozkaz Łukaszenki. Fał- szywy opozycjonista, który zaka- muflował się pod nazwiskiem Ar- tur Barojeŭ, okazał się Arturem Hajko, funkcjonariuszem Główne- go Wydziału do Walki z Przestęp- czością Zorganizowaną i Korupcją (HUBAZiK). ■Śledczy poinformowali o zakończe- niuśledztwawsprawieTUT.by,naj- większego niezależnego portalu w Białorusi. Jego redaktorzy i dzien- nikarze zostali oskarżeni o przestęp- stwa finansowe oraz o „rozniecanie nienawiści na tle rasowym, narodo- wościowym, religijnym i innym”. Jak poinformowały państwowe me- dia, prawie wszyscy poprosiliAlek- sandra Łukaszenkę o ułaskawienie oraz „zrekompensowali szkody w pełnej wartości i wypłacili odszko- dowanie karne”. Wszyscy dzienni- karze, którzy współpracowali, zo- stali zwolnieni z aresztu i obecnie za kratami znajdują się dwie osoby: dyrektorka generalna TUT.by Lud- miła Czekina i redaktorka naczelna Maryna Zołatawa. O losach wszyst- kich oskarżonych zadecyduje osta- tecznie sąd. ■Kolejny polski cmentarz w Biało- rusi zagrożony. Tym razem cho- dzi o XVIII-wieczną nekropolię w Lidzie, gdzie spoczywają również uczestnicy powstania styczniowe- go oraz żołnierze Armii Krajowej. Władze usunęły niedawno tablice informujące po białorusku i pol- sku o jego restauracji, którą dwa lata temu przeprowadzono dzięki wsparciu polskiego Ministerstwa Kultury, Senatu oraz Fundacji Gdańskiej. Krążą pogłoski, że za- bytkowy cmentarz ma zostać zli- kwidowany, a teren przeznaczony będzie na park. ■Według ostatnich informacji o sy- tuacji gospodarczej w październiku PKB Białorusi zmniejszył się o 4,7 proc. w porównaniu z tym samym miesiącem zeszłego roku (we wrze- śniu spadek ten wyniósł 3,3 proc.). Eksperci z Euroazjatyckiego Ban- Aleksander Łukaszenka wystąpił w super teledysku „Bulba-dance”, który miał premierę 15 listopada w bia- łoruskich mediach. Piosenka wykonywana jest przez 12- letniąAngelinę Wołkową, a występuje w nim łącznie (jak podają źródła) prawie 4 tysiące osób. Prezydent jak gospo- darz idzie polem obok kopaczki do ziemniaków, po czym zawiązuje pełne worki pięknych bulw. Radość, szczęście i beztroska, można zapomnieć o wojnie za miedzą, po- nad 1400 więźniach politycznych, czy rozpędzającym się kryzysie gospodarczym. ► Ютуб-канал
- 12. 12 XII.2022 Czasopis n ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ ku Rozwoju, który podał te infor- macje, zwrócili uwagę, że kurczą się wszystkie wskaźniki, w tym pro- dukcja przemysłowa i rolnicza, in- westycje i obroty detaliczne. ■Marka McDonald’s opuszcza Bia- łoruś – poinformowały władze białoruskiego oddziału koncernu. Z Rosji amerykański fastfood wy- cofał się już w marcu, gdzie jego placówki przejął nowy właściciel, otwierając je pod nazwą „Wkusno i Toczka”. Ta sama rosyjska marka ma pojawić się w Białorusi. У свеце ■Ukraińskie władze poinformowa- ły, iż rozpoczęły budowanie muru na białorusko-ukraińskiej granicy – w obwodach wołyńskim, żyto- mierskim i rówieńskim. Białoru- skie władze skrytykowały to dzia- łanie, zarzucając Ukrainie eskalo- wanie napięcia. ■Jak wynika z informacji francuskie- go portalu śledczego Disclose, co najmniej 10 podwykonawców Ikei z Białorusi w ciągu ostatnich 10 lat współpracowało z lokalnymi kolo- niami karnymi. Według dziennika- rzy do pracy wykorzystywani byli m.in. więźniowie polityczni. Obec- nie Ikea oficjalnie zerwała wszel- kie biznesowe kontakty z Rosją i Białorusią, jednak prawdopodob- nie wciąż białoruscy poddostaw- cy dostarczają drewno szwedzkie- mu koncernowi. ■W dniach 7-9 listopada w siedzibie Rady Europy w Strasburgu odby- ło się Światowe Forum dla Demo- kracji. Wzięła w nim udział lider- ka białoruskiej opozycji Światłana Cichanoŭskaja, której przemówie- nie otworzyło całe spotkanie. Za- apelowała ona do przywódców de- mokratycznych państw o zdecydo- waną postawę wobec tyranii, uosa- bianej m.in. przez Aleksandra Łu- kaszenkę. Zwróciła się też o wspar- cie dla Białorusinów walczących o wolność, w tym o pomoc dla więź- niów politycznych w jej kraju. ■14 listopada Światłana Cichanoŭskaja wzięła udział w spotkaniu ministrów spraw zagra- nicznych UE. Do Brukseli zapro- sił ją Wysoki Przedstawiciel UE do Spraw Zagranicznych Josep Borrell. Cichanoŭskaja zaapelo- wała do UE o wsparcie Białoru- sinów i dalsze sankcje sektorowe dla reżimu oraz zlikwidowanie luk prawnych, które umożliwiają ich obchodzenie. ■Międzynarodowy Komitet ds. Ba- dania Tortur na Białorusi wydał ra- port na temat działalności Głów- nego Wydziału do Walki z Prze- stępczością Zorganizowaną i Ko- rupcją (HUBAZiK). To pierwszy dokument, który systematyzuje i podsumowuje materiał dowodowy dotyczący zbrodni HUBAZiK na podstawie 33 przesłuchań świad- ków. Wynika z nich, że zatrzyma- ni byli torturowani w pomieszcze- niach tej struktury, poddawani upo- karzającym procedurom przeszuka- nia, zmuszani do składania zeznań. Tworzono tzw. taśmy skruchy, na których zatrzymani przyznawali się do winy za czyny, których nie moż- na uznać za przestępcze. ■Międzynarodowy Komitet Para- olimpijski (IPC) na nadzwyczaj- nym Zgromadzeniu Ogólnym za- wiesił członkostwo Rosji i Białoru- si. Za zawieszeniem Białorusi gło- sowało 54 delegatów, 45 było prze- ciw, a 18 wstrzymało się od głosu. Członkostwo Rosji zostało zawie- szone 64 głosami za, 39 przeciw i 16 wstrzymującymi się. Jak poin- formował IPC na stronie interne- towej, powodem zawieszenia jest „niewypełnienie przez oba kraje swoich zobowiązań”. ■ Новы год у беларускіх санаторыях будуць адзначаць расіяне Раскуплена ўжо больш за палову месцаў у беларускіх санаторыях на перыяд навагодніх святаў. У некаторых поўнасцю. Амаль палова забра- ніравана іншаземцамі, пераважна расіянамі. Стандартны двухмясцовы нумар каштуе зімой ў сярэднім 93 рублёў за суткі (па-за сезонам 76). Да- даткова за навагодні банкет з канцэртнай праграмай і выступамі артыстаў трэба заплаціць каля 200 рублёў. 21 лістапада Святлана Ціханоўская падчас свайгоо візіту ў Канадзе ў Атавае сустрэлася са старшынёй Рады Беларускай Народнай Рэспублікі Івонкай Сурвілай ►
- 13. 13 XII.2022 Czasopis n Festiwal Uładzimir Arłoŭ Wszedł na scenę. Prowadzący spotkanie Mikołaj Waw- rzeniuk zanim zadał swoje pytania, uchylił drzwi do jego twórczości, przywołując własne intelektualne doświadcze- nia ze studenckich czasów, stawiając go w jednym szere- gu z najbardziej znaczącymi twórcami białoruskiego odro- dzenia końca lat 80.i lat 90. XX wieku. – To było jak po- wiew świeżego powietrza z Białorusi – mówił – uosabiany dla nas przez trzy postaci. Po czym wymienił poetę Ale- ha Milkina, legendarnego barda Siarżuka Sakałoua-Wo- jusza, twórcę niezapomnianych pieśni „Aksamitny, letni wieczar…” czy „Cok, cok, wierszniki na koniach…” oraz Uładzimira Arłoua i jego prozę. To między innymi napi- sane przez niego książki wskazywały drogę ucieczki bia- łoruskości z sowietyzmu – ociężałej i ocenzurowanej kul- tury moskiewskiego imperium. Uładzimir Arłoŭ mieszka w Białymstoku, jest emigran- tem. I tworzy. Dziś białoruska kultura powstaje bowiem poza Białorusią, a większość jej niezależnych twórców mu- siała opuścić ojczyznę. On, tak jak wielu innych Białoru- sinów, buduje przestrzeń wolności poza Białorusią zarzą- dzaną przez Łukaszenkę. Na scenie w GródkuArłoŭ oczy- wiście nie śpiewał. Opowiadał, cytował, recytował. Przez godzinę płynęły słowa, których chciało się słuchać. I to za- równo wtedy, gdy mówił jak ważne jest dla niego Podlasie z całym wachlarzem wielkich postaci w białoruskiej histo- rii, jak również gdy wspominał swoje „miejsce na Ziemi”, czyli Połock, gdzie się urodził i wychowywał. Ileż to nie- samowitych scenek rodzajowych, historycznych tajemnic i postaci, zasiedlających teraz strony jego utworów, można było przywołać w ciągu kilkudziesięciu minut! Uładzimir Arłoŭ, historyk z wykształcenia, opowiadał też historyczne anegdoty. Jedna z nich: „Pod Wietbskiem, rok 1812. Oto Napoleon, który ze swo- ją Wielką Armią najechał carskie imperium, postanowił wsłuchać się w głos tutejszego ludu. Zeskoczył z konia, podszedł do białoruskiej babuli i za pośrednictwem tłuma- cza zapytał ją grzecznie: – Komu, babciu, życzysz zwycię- stwa, nam – Francuzom, czy Rosjanom?Ababula odrzekła tak: – Chciałabym, żebyście wy, Francuzi, zapędzili Moska- li tak daleko, skąd już ani oni, ani wy nie wrócicie!”. Uładzimir Arłoŭ jest poetą, choć na pewno więcej miej- Żywie Haradok! „Bardaŭskaja wosień” w Gródku Mikołaj Wawrzeniuk i Uładzimir Arłoŭ – rozmowa o poezji i wolności Fot. Gminne Centrum Kultury w Gródku ►
- 14. 14 XII.2022 Czasopis n Festiwal sca na półkach bibliotek zajmuje jego proza.Ale to za swoje wiersze w 2010 r. otrzymał prestiżową nagrodę Europejski Poeta Wolności, ufundowaną przez Miasto Gdańsk. Wrę- czył mu ją wtedy prezydent PawełAdamowicz, który kilka lat później zginął w dramatycznych okolicznościach. Roz- mowa z poetą ma, jak wiadomo, swój „inny wymiar”, jak- by sama jego obecność oznaczała obcowanie z poezją. I to chyba zdarzyło się w Gródku. Arłoŭ czytał swoje wiersze. Jeden z nich miał tytuł brzmiący jak imię: „Kława”. – Kła- wa – tłumaczył Arłoŭ – to kobieta, która latem 1915 r. na półtora miesiąca stała się muzą naszego genialnego poety Maksima Bahdanowicza…Arłoŭ czytał jakby w lekkim po- śpiechu – bo i wiersz był długi – swoją liryczną opowieść o miłości i namiętności. Prawdziwą historię, która przed stu laty wydarzyła się na Krymie. „Ty wychodzisz na hanak…” Janek Karpowicz Całe swoje muzyczne życie związał z Gródkiem. Po- nad dwadzieścia lat temu założył tu z innymi miejscowy- mi muzykantami zespół Chutar, który gra białoruskie pio- senki wszędzie, gdzie się da. Jego największym atutem jest autentyczność i naturalność. Proste akordy, znane me- lodie, przewidywalne, wpadające w ucho kompozycje. Do śpiewania, słuchania, do tańca. Na Bardaŭskaj Wosieni w Gródku proponuje jednak poezję. – Dobry wieczar – rozpoczyna Janek swój występ. – Witaju ŭsich, znajomych… Prysutnych u hety wieczar. „Bardaŭskaja wosień” była ŭ Haradku wialikaj padziejaj ŭ swój czas. I dobra, szto jana wiarnułasia. Na początek proponuje poezję Łarysy Hieniusz. Opowia- da publiczności o jej synu – Jurka Hieniusz był w Gród- ku lekarzem, leczył dzieci – po czym śpiewa własną kom- pozycję do wiersza poetki „Dziawoczyja sny. Tkaczycha”. Zrobiło się swojsko i… poetycko oczywiście. Trochę smut- no, lirycznie. Janek też pisze. Dał się poznać między innymi jako zdol- ny twórca krótkich opowiadań w języku białoruskim, dru- kowanych na łamach miejscowego miesięcznika „Wiado- mości Gródeckie – Haradockija Nawiny”. Wspomina w nich najczęściej dawne czasy, ludzi, wydarzenia, których dziś już nie ma. Przypomina też niegdysiejsze białoruskie śpiewanie. Jak w jednym z utworów, który wykonał dla gródeckiej publiczności. Pieśni naszy, pieśni, z rodnaj starany Pieśni naszy, pieśni, z hłybiny duszy… Zmicier Wajciuszkiewicz Wchodzi na scenę jak do swego pokoju. Widać, że sce- na to jego żywioł. Porusza się swobodnie, spogląda na pu- bliczność, od razu zagaduje – jakby odwiedzał znajomego, ot, powiedzmy, wpadł wieczorem na herbatę – i tak rozpo- czyna swój spektakl, zanim jeszcze wybrzmiały pierwsze akordy i słowa. Siada, niby coś tam jeszcze poprawia ze strojeniem gitary i mówi, że wszyscy powinni być dzisiaj z jego występu zadowoleni, bo zagra stare, znane utwory, ale i pojawi się też coś nowego. Wajciuszkiewicz to dla mnie jeden z najciekawszych białoruskich artystów, które- go talent sceniczny dopełnia świetny, mocny głos. Chce się go słuchać, najpierw, gdy coś tam mówi, opowiada i jesz- cze bardziej potem, gdy gra i śpiewa. To ten rodzaj artysty, który nigdy, nomen omen, nie zawodzi, chyba że śpiewa świetny kawałek „Ja niaszkodnywołk, ja hałodny wołk… uuuuu…”. Nie pamiętam, bym kiedykolwiek był nieza- dowolony po jego koncercie, a moje wrażenia za każdym razem potwierdza publiczność, nagradzając artystę długi- mi brawami. I tak było na „Bardaŭskaj wosieni” w Gród- ku. Tu zresztą Wajciuszkiewicz występuje nie pierwszy raz. Nie dalej jak dwa lata temu miał swój koncert w GCK z okazji jubileuszu „Wiadomości Gródeckich – Haradoc- kich Nawinau” i od tamtej pory ma tu wiernych fanów. Co do fanów, to warto dodać, że do Gródka ściągnęli oni i z Hajnówki, i spod Krynek. W chłodną noc, dla kilku pio- senek… Ale za to jakich! Wykonanie „Sarajewa” Jaromi- ra Nohavicy i wspólne nucenie niesamowitego głównego motywu… Nic nie trzeba więcej, niepotrzebne żadne ko- mentarze. Na koniec były bisy. „Bardaŭskaja wosień” przed laty gościła w Gródku. Pa- miętam udany akustyczny koncert LawonaWolskaha w ma- lutkiej, nieistniejącej już dziś knajpce „Hades”. Teraz po- wróciła w nowej formule, nadanej jej przez nowego głów- nego organizatora. – Jak tylko pojawiła się propozycja Fun- dacji Tutaka, od razu chętnie do niej dołączyliśmy – Mag- dalena Łotysz, dyrektorka Gminnego Centrum Kultury w Gródku, nie ukrywa satysfakcji z takiej decyzji. – Biało- ruska kultura jest szczególnie ważna dla naszej społeczno- ści – dodaje. Wajciuszkiewicza osobiście bardzo ceni jako artystę o niezwyklej sile scenicznego przekazu i wielkiej charyzmie. – Wystarczy jego śpiew i gitara, nie potrzeba żadnej dodatkowej otoczki dla tego co tworzy. Na sce- nie jest magia i nawet jeśli ktoś nie zna białoruskiego, to Janek Karpowicz Fot. Gminne Centrum Kultury w Gródku ►
- 15. 15 XII.2022 Czasopis n МЯСЦОВЫ ПРАДУКТ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ Сыры з манастыра Сёння айца Паісія на рыначку ў Бельску-Падляшскім няма. Затое ёсць у краме з манастырскімі вы- рабамі, зусім побач з бельскім ма- гістратам. – Але таксама ў некаторыя нядзе- лі нас можна сустрэць у парафіях у Беластоку, Варшаве, Чаромсе, Засцянках ці Сямятычах. Пасля лі- тургіі прадаем нашы вырабы, – за- ахвочвае а. Паісій. Тварог з радыятара? Адкуль узяліся сыры ў мана- стыры? Меркавалася, што месца ў Саках будзе ў значнай ступені самадастатковым і заснаваным на працы ўласных рук братоў. Адсюль некалькі гадоў таму ўзнікла ідэя за- везці жывёл у Саках. – З каровамі было б значна больш працы і патрэбна было б значна больш месца, таму ўзнікла ідэя з козамі, – успамінае а. Паісій. – Мне з жывёламі заўсёды было па дарозе, бо хоць я з горада, з Бельска-Пад- ляшскага, але ў вёсцы ў бабулі і дзя- дулі заўсёды бегаў а то да каня, а то да цялят. Таму я параіў настаяцелю козак, а калі яны з'явіліся ў манасты- ры, заняўся імі, – тлумачыць ён. – Памятаю свой першы дзень на Бельскім рынку з нашы- мі сырамі. Было шмат эмоцый, пытанняў, бо рэдка калі духоўны чалавек гандлюе на рынку, – смяецца а. Паісій з манастыра св. Дзмітрыя Салунскага ў Саках (Кляшчэ- леўская гміна), дзе браты вырабляюць сыр з казінага і каровінага малака. człowiek wszystko rozumie i czuje, zakochuje się w jego piosenkach, w tym jak je interpretuje. GCK i sama Magdalena Łotysz bardzo chcieli, aby na scenie pojawił się Janek Karpowicz, miejscowy artysta, żeby ten gródecki, białoruski element zaistniał na scenie podczas koncertu „Bardaŭskaj wosieni”. – Myślę, że dla takich ludzi jak on, bliskich, mieszkających tu na co dzień, warto angażować się w takie wydarzenia. Ale współpra- ca z Fundacją Tutaka w tym przypadku otwiera dodatko- we możliwości, przyciąga uwagę ludzi z zewnątrz, którzy słuchają muzyki na najwyższym artystycznym poziomie i tworzy nową jakość dla naszego domu kultury – podsu- mowuje. Gródek na muzycznej mapie regionu pozostaje waż- nym miejscem. Potwierdził to tegoroczny koncert w ra- mach „Bardaŭskaj włosieni” na scenie Gminnego Centrum Kultury. Była dobra literatura i czołowy białoruski twórca Uładzimir Arłoŭ, najwyższej jakości muzyka i świetny ar- tysta, czyli Zmicier Wajciuszkiewicz i swój, autentyczny, białoruski muzyk spotykany na co dzień w Gródku – Ja- nek Karpowicz. Wszyscy się spotkali. Jerzy Sulżyk ■ Koncert Zmiciera Wajciuszkiewicza do Gródka przyciągnął też fanów artysty z Hajnówki i spod Krynek Fot. Gminne Centrum Kultury w Gródku ►
- 16. 16 XII.2022 Czasopis n МЯСЦОВЫ ПРАДУКТ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ Першымі былі Гіська і Зузька – ахвяраваныя вернікамі. Потым далучыліся іншыя і з цягам часу статак вырас да некалькіх дзясят- каў галоў. Памятаю, як мы цешыліся пер- шай гладышкай малака, потым былі дзве гладышкі, потым 20 літраў, 50 і 100... – успамінае ён. – І мы пачалі думаць, што з гэтым рабіць, як гэтае малако перапрацоўваць. Вырашылі рабіць сыры. Першыя спробы былі нейкія дзіўныя: маца- рэла з мікрахвалеўкі, тварог зроб- лены на радыятары. Сёння айцец Паісій, успамінаючы гэта, шчыра смяецца. – У нас не было ніякіх ведаў, акрамя таго, што з Інтэрнэту, – тлумачыць ён і дадае: – Таму мы нарэшце паехалі на навучанне ў Ту- сінэк, да спадара Сільвестра Вань- чыка, сырароба з вялікімі ведамі і велізарным вопытам. Там упершыню ўбачылі прафе- сійнае сыраробнае абсталяванне, набылі шмат ведаў, неабходных для вытворчасці тварагу, ёгуртаў, кісла- сычужных сыроў. Вытворчасць у Саках рушыла поўнай парай. Праект з дапаможніка – Мы зарэгістравалі сельска- гаспадарчы рознічны гандаль, але неўзабаве пайшлі далей па MLO [мясцовая вытворчасць і продаж, гранічныя і абмежаваныя], – кажа а. Паісій.– Нам не хапала рук для работы, а з жывёлай яе заўсёды шмат, і тут да нас прыехаў сябар з Саколкі, у якога быў вялікі статак коз і вырабляў ён малако. Манахі вырашылі, што сакоўскія павандруюць пад Саколку, а яны бу- дуць пастаяннымі атрымальнікамі казінага малака ад іхняга новага апекуна. Затым яны звярнуліся ў ветэрынарыю, каб выканаць усе фармальнасці, звязаныя з MLO. Неабходна было падумаць і аб па- шырэнні вытворчай пляцоўкі. – Захацелі мы пабудаваць сапра- ўдны сыраробны завод. Таму мы замовілі для яго тэхналагічны пра- ект. Карысталіся таксама дапамож- нікам,выдадзенымМаршалкоўскай управай, – рассакрэчвае а. Паісій [дапаможнік «Прынцыпы вытвор- чага працэсу і гігіены ў афіцыйна зацверджанай фермерскай і рамес- най сыраварні», 2018 год; зацвер- джаны галоўным ветэрынарным урачом, даступны ў Дэпартаменце сельскай гаспадаркі і рыбалоўства Маршалкоўскай управы ў папяро- вым выглядзе і ў файле PDF на сай- це: pcpl.wrotapodlasia.pl]. – У 2021 годзе з'явілася магчымасць выкары- стання сродкаў ЕС у рамках ПРР. І такім чынам мы стварылі кансор- цыум вытворцаў, якія супрацоўні- чаюць адзін з адным. Вытворчасць з малітвай Сакоўскія браты за кошт сродкаў і ўласных зберажэнняў пашыраюць сыраробны цэх у сутарэннях мана- стыра. Асобнае памяшканне для паспявання, лядоўня, вытворчае памяшканне, усё з электронным кіраваннем і вымярэннем тэмпе- ратуры. – Гэта не традыцыйная форма вы- творчасці, бо ў Саках такой трады- цыі не было. Мы вучыліся гэтаму з нуля. Але, нягледзячы на тое, што ў нас ужо ёсць сучаснае абсталяванне і лепшыя і больш прафесійныя ўмо- вы, гэта ўсё ж вытворчасць, ручная, а не прамысловая вытворчасць, да таго ж акрапленая малітвай, што таксама вельмі важна для нас і многіх нашых кліентаў, – падкрэ- слівае а. Паісій. Сыры ў Саках вырабляюць з казі- нага і каровінага малака. Апошняе дастаўляе ў манастыр прыхаджа- нін, у якога па суседстве ёсць не- вялікі статак кароў, якія ўтрымліва- юцца ў традыцыйнай гаспадарцы, на лугах, пашы і на гаспадаровых кармах. – Мы малако для нашых прадук- таў пастэрызуем пры нізкай тэмпе- ратуры. Яно высокай якасці, але мы выкарыстоўваем пастэрызацыю з- за меркаванняў бяспекі, каб пазбег- нуць непажаданых бактэрый, – тлу- мачыць а. Паісій. – Гігіена вельмі важная для якасці нашай прадукцыі не толькі падчас самой вытворча- сці, але і з моманту даення. Важны і корм, якім кормяць жывёл. Давя- раем сваім пастаўшчыкам, наведва- ем адзін да аднаго і падтрымліваем сувязь. Тавар ад кансорцыума Сырныя вырабы з манастыра ў Саках можна купіць у краме ў Бельску-Падляшскім. Называецца ён «Niezapomniane smaki», так як брэнд прадуктаў, створаны мана- хамі. Ёсць ёгурты і тварог з садаві- най і без, цэльнае малако, кісла-сы- чужныя сыры са спецыямі. Таксама ёсць – праўда, па запыце – ялавічы- на і вяндліны члена кансорцыума, створанага браццю з Сакоў, які дзя- куючы ўдзелу ў праекце ЕС пачаў вытворчасцьвяндліннаасновемяса сваіх кароў. Кансорцыум таксама супрацоўнічае з гадоўцамі курэй і вытворцамі яек перапёлак. Ёсць і селянін, які вырошчвае сланечнік і мае намер адціскаць алей. – Гэта было амаль цудам, што ўдалося хутка сабраць групу лю- дзей, напісаць зусім няпросты праект і падпісаць дамову на фі- нансаванне. Усе мы тут добра ла- дзім і кожнаму з нас гэта прыносіць карысць, – кажа а. Паісій. – А прад- укцыю членаў нашага кансорцыума ўжо можна купіць у нашай краме ў Бельску, – запрашае. (лук) ■ А. Паісій з сырам з манастыра ў Са- -ках facebook.com/Niezapomnianesmaki ►
- 17. 17 XII.2022 Czasopis n ► Углыбінцы Пісьменніца з Дзятлава піша жыццёвінкі Леанарду Юргілевіч (на здымку) у Дзятлаве ведаюць многія дзятлаў- чане. Усё жыццё яна адпрацавала ў дзятлаўскай раённай газеце „Пера- мога”, а гэта ажно 37 гадоў. Піса- ла пра людзей, пра зямлю, пра тое, што хвалявала чытачоў. І цяпер спадарыня Юргілевіч не пакідае сваё пяро. Яна піша і публікуецца ў некаторых газетах і часопісах. Праўда, розных інфармацый і рэ- партажаў даўно нікому не дасылае, не шукае іх, не публікуе. Леанарда Юргілевіч актыўна спрабуе свае сілы ў чыста пісьменніцкай спра- ве: піша гумарэскі, фельетоны і апавяданні. Гэтымі творамі проста зачытваюцца чытачы, асабліва тыя, хто жыве ў глыбінцы. І калі каму трапляюць на вочы яе жыццёвыя гісторыі, то дачытваюцца яны ад пачатку і да канца. Тут трэба ад- значыць уменне пісьменніцы ства- раць ілюзію спісвання з рэальнасці, з натуры. Гэтаму, вядома ж, дапама- гае здольнасць аўтаркі стаць убаку і глядзець. І яшчэ – слова, багацце яго народна-гутарковых пластоў. Слова ў творах Леанарды Юргіле- віч свеціцца ўсімі адценнямі жыц- ця, і ствараецца ўражанне, быццам перад намі не літаратура, а аповеды бывалага чалавека, што як след ва- лодае народна-побытавай лексікай, фразеалогіяй і на хаду прыдумвае нечаканыя трапныя слоўцы і афа- рызмы. Прафесар Гродзенскага ўніверсітэта Аляксей Пяткевіч, які памёр у сакавіку 2022 г., неяк пра дзятлаўскую пісьменніцу сказаў, што яна выпрацавала ў творчасці сваю адметную форму – сціслае апавяданне-замалёўку. Такая фор- ма зусім не абмяжоўвае магчы- масці ўвасабляць самыя розныя праявы жыцця. І творы яе гучаць на самых розных эмацыянальных нотах – гумарыстычна-сатырыч- ных, паэтычных, журботных, дра- матычна-балючых. Бо, сапраўды, такое наша жыццё… Нарадзілася Леанарда Юргілевіч (дзявочае прозвічша Гардынец) у вёсцы Рагалёўшчына на Валожын- шчыне ў сям’і Станіслава і Анэты Гардынец. Але так склаўся лёс, што дзяўчына рана засталася сіратою. Спачатку вучылася ў Іўеўскай, а пасля ў Свіслацкай школах-інтэр- натах. Скончыла факультэт журна- лістыкі БДУ і ў 1966 годзе прыеха- ла ў Дзятлава. Тут выйшла замуж і асела назаўсёды. У 2000 годзе ў серыі „Біблія- тэка „Вожыка” пабачыла свет яе першая кніга гумарэсак „Грэшная душа”. Глыбокае веданне вяскова- га, местачковага побыту, талент вы- свеціць істотнае, важнае, цікавае, смешнае ў псіхалогіі і паводзінах сваіх герояў, сакавітая самабытная мова робіць творы Леанарды Юр- гілевіч сапраўднымі літаратурнымі жамчужынкамі. Некалькі разоў аўтарка станаві- лася лаўрэатам часопіса „Вожык”. ЖывеўДзятлавенаГродзеншчынесціплаяжанчына.Яна ніколі не імкнулася ў вялікія пісьменнікі і журналісты, а проста жыве, як усе яе землякі, працуе на агародзе, да- глядаеўнукаў,сустракаеццазчытачамі,якіяяезапраша- юць. Завуць гэту жанчыну – Леанарда Юргілевіч. Фота аўтара
- 18. 18 XII.2022 Czasopis n Углыбінцы Была ўдзельніцай Усебеларускага фестывалю сатыры і гумару „Аўцю- кі-2000”, дзе атрымала дыплом „За развіццё традыцый беларускага гу- мару”. У 2003 годзе з друку выходзіць новая кніга прозы Леанарды Юргі- левіч „Восеньскае танга”, якую мне прыйшлося рэдагаваць і пісаць да яе прадмову. Гэту кнігу склалі апа- вяданні аўтаркі, сюжэты якіх узяты з жыцця тых людзей, што жывуць побач. У тужлівых і простых здавалася па сюжэту апавяданнях, аўтарка распавядала пра нялёгкі чалавечы лёс. У многіх з іх бачыцца сама аўтарка з яе перажываннямі і ра- дасцямі. Магу шчыра прызнацца, што сярод усіх апавяданняў, якія мне прыйшлося прачытаць, трап- лялі і хрэстаматыйныя, такія, як „Блакітная посцілка”, „Восеньскае танга”, „Чаму ты, мама, не паміра- еш?” і іншыя. У 2002 годзе Леанарда Юргіле- віч была ўдастоена спецыяльнага дыплома і прэміі амерыканскай кампаніі „Філіп Морыс” за пера- могу ў конкурсе для журналістаў, якія пішуць на сацыяльную тэма- тыку. Менавіта гэта тэма скразною лініяй праходзіць праз усе жыццё- выя гісторыі пісьменніцы. А іх на- пісана яшчэ вельмі шмат, якія шчы- ра просяцца пад адну вокладку. І праз пэўны час свет пабачылі яе новыя кнігі „Доўгі калідор” і „На лясной дарозе”. І тут у тужлівых і простых па сюжэту апавяданнях Леанарда Юргілевіч распавядае пра нялёгкі чалавечы лёс. У многіх з іх бачыцца сама аўтарка з яе перажы- ваннямі і радасцямі. Яна, як і ран- ні Кузьма Чорны, умее назіраць за працэсам чалавечай свядомасці. Аўтарка добра адчувае псіхалогію сваіх герояў, яна разам з імі думае і разважае, перажывае і перамагае. Ды і самой пісьменніцы ў жыцці давялося перажыць нямала выпра- баванняў. У 2020 г. выйшла з друку кніга Леанарды Юргілевіч „Калі адля- туць журавы”. Кніга складаецца з 34 кароткіх апавяданняў-замалёвак, аб’яднаных агульнай тэмай нялёг- кага чалавечага жыцця. Ці можна вымераць шчасце? Як змянілася адвечная праблема ўзаемаадносін бацькоў і дзяцей? У чым моц на- дзеі?.. Леанарда Юргілевіч пры да- памозе сакавітай самабытнай мовы, абраўшы ў якасці месца дзеяння су- часную беларускую вёску (аграга- радок), паказвае тое, што хаваецца за безліччу пакут, якімі напоўнена жыццё, і дае чытачам магчымасць самім зразумець, што ж сярод гэта- га ўсяго найбольш істотнае. „Czasopisu” прапаную дзве жыц- цёвінкі Леанарды Юргілевіч. На сто працэнтаў упэўнены, што яны спа- дабаюцца чытачам. Сяргей Чыгрын Цёплым ліпеньскім адвячоркам Валя і Міхась Тры- пуці выйшлі пасядзець на ганку. Не мінула і пяці хві- лін, як скрыпнула брамка і да іх далучылася суседка Маня Капустка. – Добра вам удвайгу, – не то пазайздросціла, не то па- скардзілася. – А я во адна пяты гадок. Як мой Сымон кінуў то і адна. Так самотна і маркотна, што не перадаць словамі. Зараз мохам абрасту, нібы які камень… – То чаму ты адна? Ішла б замуж, пакуль яшчэ тавар- ны выгляд не страціла, – параіў Міхась, скасавурыўшы вока на стройную вабную суседку. – То ёй жа, як і мне, шэсцьдзесят адзін год споўніў- ся, – уставіла слова Валя. – А я хіба страціла таварны выгляд? – Латвей уладкавала на ступеньцы сваю тоў- стую фігуру. – Не пра цябе размова, – не адказаў на жончына пытанне Міхась. – Я, так ужо і быць, дапамагу табе, пазнаёмлю з добрым чалавекам. Век удзячна будзеш. Згодна, Маня? – То чаму ж не! А хто такі? – Са мной разам у райцэнтры працуе. Удавец, бяздзет- ны, не стары, можа, тваіх гадоў. Завуць Вінцук. – А як гэта зрабіць? – Маніны вочы загарэліся на- дзеяй. – Скажу яму, што ёсць добрая кабета, дам тэлефон. Пазвоніць і сустрэнецеся. – А як гэта? Мы ж ніколі не бачыліся, то мо і раз- мінёмся? – Нічога! Ты будзеш трымаць у руках газету. Гэта ўмоўны знак. Не бойся, усё будзе як трэба. Лаві шча- сце, Маня! Сусед не падмануў. Назаўтра пазваніў той невядо- мы Вінцук. Перакінуліся словам-другім, а потым ён і кажа: – Трэба сустрэцца заўтра вечарам у нашым райцэнт- раўскім парку, на бярозавай алеі, там, дзе статуя дзеўкі з вяслом. Ведаеце? – Знайду. Я буду трымаць у руках газету. Так Міхась навучыў. – Вельмі добра. У восем гадзін чакаю, – сказаў Він- цук і паклаў трубку. Цалюткую ноч і цалюткі дзень Маня не мела спа- кою, усё думала, якую сукенку апрануць, якія басанож- кі абуць і чым твар намаляваць, каб выглядаць мала- дзейшай і прыгыжэйшай. Нават прыбягала да Валі на параду, але тая з зайздрасці, што ў суседкі будзе новы муж, нічога не падказала. Ледзь толькі сонца схілілася з палудня, Маня напра- сткі па сенажаці патэпала са сваіх Лубянцоў у райцэнтр. Знарок не пайшла дарогай, каб хто не ўбачыў ды не су- рочыў. Ды з непатрэбнымі роспытамі не прычапіўся. Пакуль дайшла да парку, звечарэла. Знайшла бяро- Лаві шчасце, Маня! ►
- 19. 19 XII.2022 Czasopis n завую алею і на ёй статую – дзеўку з вяслом. Села не- падалёку і пачала чакаць. І раптам нібы яе хто варам абліў, загарэлася як рабіна: – А газета дзе?! – пранеслася ў галаве. – Забылася з дому ўзяць і тут нідзе не купіш, бо кіёскі пазачыняны! Вечар жа! Яна падхапілася і подбегам кінулася да шматква- тэрнага дома, што быў непадалёку. Ускочыла ў першы пад’езд. Спачатку пазваніла ў дзверы, а потым ад не- цярпення кулаком у іх забарабаніла. Адчыніла пажылая кабета з бігудзямі на галаве: – Хто ты такая і чаго хочаш? – спытала незадаволе- на. – Дайце хутчэй газету! – Якую?! – Хоць якую! Толькі хутчэй! На іхнія галасы з суседняй кватэры выглянула дру- гая баба. – Чаго яна хоча? – спытала. – Кажа, дайце газету… – Гані прэч, бо гэта, няйначай, наводчыца! Паглядзіць, ці багатая ў цябе кватэра, а потым прыйдуць зладзеі і абдзяруць як ліпку. Ведаем мы такіх! Газету ёй трэба! Дзверы абедзьвух кватэр з ляскам зачыніліся. Маня была ў адчаі. Яна выскачыла з першага пад’езда і памкнулася да другога. Шчасце вісела на тоненькім валаску, які гатовы быў абарвацца! У другі пад’ездзе яна ўжо не званіла, а стала лупіць кулакамі ў двое дзвярэй, якія былі побач. Адных ніхто не адчыніў, а з другіх высунуўся малажавы таўсматы мужчына ў сямейных трусах, і, нахмурыўшы кусцістыя бровы, пацікавіўся: – Што скажаш, мадам? Ёсць праблемы? – Дайце хутчэй газету! – Мадам мае звычку пачытаць перад сном? Пахваль- на. Якой прэсе аддаеш перавагу? Жоўтай ці белай? – Газету, кажу, дай! Любую! – А санітараў табе не паклікаць? Лупіць у дзверы як апантаная і дай ёй газету… А то зайдзі. І газету пачы- таем, і тэлевізар паглядзім… Маніна сэрца апусцілася ў пяты і там ледзь варушы- лася. Яна пабрыла ў парк і была цвёрда ўпэўнена, што правароніла сваё шчасце. Ды з-за чаго?! З-за нейкай газеты! Чорт умяшаўся і ўсе карты зблытаў… Як і баялася, на бярозавай алеі мужчыны не было. Толькі паціху сунуўся нейкі дзядок, моцна абапіраю- чыся на кіёк. Але гэта быў не той чалавек. Зусім не той… Маня села на лаўку. Сядзела да таго часу, пакуль цемра не ахінула гарадок, а потым пасунулася ў сваю вёску. Назаўтра сусед Міхась прыйшоў да яе з пытаннем: – Нешта я не разумею, Маня, дзе цябе ўчора чэрці насілі? – Чаму? – Па качану! Сёння Вінцук падыходзіць да мяне і кажа: – З добрай кабетай пазнаёміўся я ўчора. Дзякуй табе. Маладая, модная. Як я прыйшоў, яна ўжо сядзела на лаў- цы. Праўда, замест газеты чытала часопіс. Ды, урэшце, якая розніца… – Не можа быць, – кажу. – Маня павінна быць з газе- тай. Апішы яе аблічча. З першых слоў зразумеў, што гэта была не ты… Пе- радумала, ці што, знаёміцца? Але ж мая Валя казала, што ты пайшла ў горад… – Пайшла ды не дайшла… Нагу падвярнула. Прый- шлося вярнуцца… – Ну і ўсё, галубка! Вінцук ўпадабаў тую… Але не бядуй, як кажуць, яшчэ не вечар. Знойдзем табе другога кавалера, яшчэ лепшага… Леанарда Юргілевіч ■
- 20. 20 XII.2022 Czasopis n W latach 1960-1970 zaczęto wyznaczać granice parków narodowych, do których wstęp mieli wszyscy – turyści, na- ukowcy i organizacje pozarządowe – tylko nie odwieczni ich mieszkańcy. Lasy podzielono na rezerwaty, lasy chro- nione i lasy stałej produkcji. Ludy zbieracko-łowieckie uznano za szkodników i grupy nieużyteczne w budowaniu ekonomii państwa. Zaczęto ich z rezerwatów wypędzać i zabraniać do nich dostępu, pomimo że od tysiącleci stano- wili oni ważne ogniwo ekosystemu, korzystające w sposób naturalny i zrównoważony z bogactwa lasu. Pigmejów pozbawiano miejsca do życia i tradycyjnych terenów łowieckich. W oczy Pigmejów zajrzał głód, który zmuszał ich do wyjścia z lasu. Program osiedlania Pigme- jów w stałych osadach wspierała polityka państwa, mają- ca na celu „cywilizowanie dzikich”. Pigmeje nie posiada- jący umiejętności rolniczych ani zdolności funkcjonowa- nia poza lasem szybko wypadali na margines i stawali się kozłem ofiarnym. Kolor ich skóry przystosowany do pół- cienia okazał się śmiertelnym wrogiem w otwartej prze- strzeni. Wystawieni na silne działanie promieni słonecz- nych, umierali z powodu udarów cieplnych. Tym niemniej dzisiaj Pigmeje zmuszeni są wieść życie półkoczownicze. Przez kilka miesięcy rezydują w stałych osadach na obrze- żach lasu, przez kolejne wędrują w dżungli. Pomimo De- klaracji ONZ w zakresie praw ludów tubylczych z 13 wrze- śnia 2007 r. i Rezolucji Parlamentu Europejskiego z 3 lipca 2018 w sprawie łamania praw rdzennej ludności na świe- cie, w tym masowego wykupu gruntów rolnych, proceder wywłaszczania i wyganiania Pigmejów z ich ziemi trwa do dzisiaj, a stałych osad, w których zmuszeni są żyć przez cały rok, przybywa. *** Kim jest Pigmej, który traci las? Nikim. Staje się czło- wiekiem zbędnym. W głębi dżungli był myśliwym. Po- trafił zapewnić byt rodzinie. Świetnie radził sobie w wa- runkach, w których inni ludzie dawno by zginęli. Pigmeje kochają las ponad wszystko. Nazywają go swoim Ojcem i Matką. Dżungla jest ich domem, supermarketem i apte- ką. Nie boją się lasu, są z nim zżyci od łona matki. Las jest ich ojczyzną, podstawą ich tożsamości i wierzeń. Tam ro- dziły się i trwały przez tysiąclecia zręby ich kultury. Gdy Pigmej jest zmuszony opuścić las i osiedlić się w wiosce, staje się niepewnym siebie, słabym, pogardzanym i prze- śladowanym członkiem społecznej mniejszości. Pozosta- je „na rozdrożu” i „pomiędzy”, rozdarty między dawnym a nowym stylem życia, w którym coraz bardziej odciska- ją piętno globalne przemiany cywilizacyjne. Nieprzygoto- wani do nich mentalnie, skonfrontowani nagle z obcym, Pigmeje nie są w stanie zaadaptować się pomyślnie w no- wych warunkach. Utrudniony dostęp do ziemi, brak umie- jętności rolniczych, trudności w przyjęciu nowych warto- ści i modeli życia pogłębiają procesy wykluczenia społecz- nego. Uznawani za istoty gorsze nie tylko przez Bantu, ale i przez państwo, które odmawia wydawania im dowodów tożsamości i aktów urodzenia, a co za tym idzie prawa do edukacji, opieki medycznej, głosowania w wyborach, ko- rzystania z urzędów i dochodzenia swoich praw w sądach, a nawet podróżowania, które bez paszportu jest niemożli- we w świecie wszechobecnych granic państwowych. Sta- ją się niewidzialni – dla państwa i sąsiednich ludów. Chy- ba że chodzi o ograbienie myśliwych z mięsa po powro- cie z polowania albo zapędzenie kobiet do roboty na cu- Ewa Zwierzyńska Autochtoni zepchnięci na margines (cz. 2) Duch dżungli Jengi Reportaż Rozdarta tożsamość
- 21. 21 XII.2022 Czasopis n dzym polu. Nie mogąc odnaleźć się w nowej rzeczywisto- ści, stają się wyrzutkami, bezdomnymi i imigrantami na własnej ziemi. Osiadły tryb życia w hierarchicznych wioskach przyczy- nia się do dezorganizacji pradawnych form życia i rozpa- du rdzennej kultury. Młodzi Bayaka, nie posiadając wy- kształcenia, zawodu, często nie znając języka francuskie- go, podejmują się najgorzej opłacanych prac, próbują go- spodarować na poletkach (z różnym powodzeniem), stają się poszukiwaczami diamentów lub wyjeżdżają za pracą do miast, co oznaczę, długotrwałą rozłąką z rodziną. Przemo- delowaniu ulega rodzina, tradycyjnie monogamiczna, dziś coraz częściej rozbita lub niepełna. Część z nich z pomo- cą ekologicznych organizacji jak WWF, przeobraża się w strażników parków narodowych i przewodników turystów. To oni wytropili i zaprowadzili mnie do ukrytych w dżun- gli goryli. Doskonale znający las i obyczaje zwierząt nie zapomnieli o procedurach bezpieczeństwa i profesjonalnie dopilnowali wszelkich formalności. WWF robi świetna ro- botę w Dzanga Sanga. Wszyscy pamiętamy czasy naszych rodzimych „wiej- skich kawalerów” którzy nie mogli znaleźć sobie żon. Pro- ducenci telewizyjni wyczuli dobrą koniunkturę na reality show a program „Rolnik szuka żony” bije rekordy oglądal- ności. Niegdyś bez większych ambicji i aspiracji, niewy- kształceni, mogący zaoferować ciężką pracę na roli za mar- ne pieniądze, nie byli atrakcyjnym „materiałem dla męża”, ulegali degeneracji, staczali się w nałogi i biedę. Wiejskie dziewczyny w powojennych latach PRLaspirowały do lep- szego życia, czyli do miejskości, a to oznaczało zerwanie z tradycyjnym modelem życia. Kształciły się lub wycho- dziły za mąż „za miastowego”, który dawał im lepsze per- spektywy na przyszłość. Białoruska młodzież migrująca do miast skrzętnie zacierała ślady różnic, zmieniła imiona na brzmiące bardziej po polsku – nagle Ludmiła stawała się Lucyną a Zinaida Zenobią. Masowo przestawiono się na język polski, uważając rodzimą gwarę za coś stygmatyzu- jącego, gorszego, upośledzającego szanse na znalezienie dobrej pracy i społeczny szacunek. Nie było to przekona- nie pozbawione podstaw. Nie inaczej dzieje się wśród kobiet Bayaka. Zbieracz- ki uznały byłych myśliwych za mało atrakcyjną opcję na przyszłość. W lesie myśliwy cieszył się szacunkiem i po- ważaniem. Musiał wykazywać się szeregiem cech takich jak odwaga, wytrzymałość, sprawność i umiejętności ło- wieckie, gdyż dawało to gwarancję zapewnienia bytu ro- dzinie. Wykorzenieni myśliwi, zamieszkujący obrzeża wio- sek, nie posiadający pola uprawnego, niezaradni, biedni, spędzający czas w gronie kolegów i staczający się alko- holizm, nie stanowią wymarzonego kandydata na głowę rodziny. Dziewczyny zerkają na rolniczych Bantu lub de- cydują się na samotne rodzicielstwo. Wychodząc za mąż za mężczyznę Bantu kobieta podnosi swój status społecz- ny i materialny. Bantu są zamożniejsi, mają ziemię, lep- sze i większe domy, zapewniają kobietom dostatek i wię- cej pożywienia dla dzieci, ale są poligamistami i decydują się na żonę Pigmejkę jedynie w stanie wyższej konieczno- ści. Taką konieczność stanowi bezpłodność pierwszej żony lub jej niechęć do pracy. Pigmejki uważane są za płodne i pracowite, ale zostają najczęściej drugimi lub trzecimi żo- nami. Piętno „tej gorszej” będzie towarzyszyć im do koń- ca życia, a ich dzieci nie zostają uznane za pełnoprawnych Bantu. Nazywane będą jedynie „lepszymi Pigmejami”, a ich matka pozostanie w domu osobą wykonująca najgor- sze i najbardziej niewdzięczne prace. Jest to cena, jaką ko- biety pigmejskie płacą za „bycie jak Bilo”. Wykluczenie Pigmejów rozpoczyna się już w szkole, o ile dziecko ma szczęście do niej uczęszczać. Mali Pigme- je są w niej dyskryminowani, wyśmiewani, wykluczani ze wspólnych zabaw, przydzielane są im ostatnie ławki, przy- bory szkolne dzielone niesprawiedliwie, są zmuszane do pracy w czasie przeznaczonym na naukę na rzecz swoich kumu (noszenie wody, drewna na opał, żmudne i długotrwa- łe przygotowywanie pasków kory liany z której wyrabia- ne są sznurki). Ich ojczysty język – Sanga jest używany je- dynie w obrębie rodziny, w domu. W innych społecznych przestrzeniach nie jest akceptowany. Żyjąc między światem wioski i ścianą lasu, pomiędzy tradycją przodków a życiem jakie niesie współczesna cywilizacja, stają się ludźmi z ro- zerwaną lub nieokreśloną tożsamością, którzy coraz bar- dziej pragną pozbyć się „gorszości”. Imponują im cywili- zacyjne gadżety, nowe ubrania, telefony komórkowe, jaz- da motocyklem. O ile pokolenie 30-40 latków wciąż utoż- samia się z tradycjami przodków i nieobce są mu sposo- by funkcjonowania w lesie, o tyle młodzież wyraźnie od- rzuca tradycyjny styl życia i dąży do tego, by stać się ta- kimi „jak Bantu”. Starają się uwolnić od tego co czyni ich Bayaka, wypalić to piętno, pozbyć się stygmatu. Patrząc obiektywnie - trudno im się dziwić. Raporty naukowców i organizacji pozarządowych wykazują, że Pigmeje pozo- Dokończenie na str. 34 ► Pigmejskie dziecko w tradycyjnej chacie