AÇIK VEUZAKTAN ÖĞRENME VE ÖĞRETİM TASARIMI MODELLERİ

1. İHTIYAÇ ANALIZI VE ÖĞRETIM TASARIMI
MODELLERI
HAZIRLAYAN: HAVVA NUR ÖZDEMIR
DANIŞMAN: DOÇ. DR. AĞAH TUĞRUL KORUCU

2. İHTİYAÇLARIN BELİRLENMESİ
İhtiyaçların belirlenmesi program geliştirme çalışmalarının en önemli bölümünü
oluşturur. Eğitim programını hazırlayıp uygulamaya koymak için bireyin,
toplumun ve konu alanının ihtiyaçlarının öncelikle belirlenmesi gerekir.
Programlı bir eğitim çalışmasının ilk adımını oluşturur.

3. İhtiyaç belirleme süreci “ne” ile “ne olmalı” arasındaki farkın belirlenmesi
sürecidir. İzlenecek yol şöyledir:
• Hazırlık: İhtiyacın değerlendirilmesi için hazırlık yapmak, öncelikli işlemlerin
belirlenmesi.
• Bilgi toplama: İhtiyacın değerlendirilmesi için bilgi uygun veri toplama
araçlarıyla toplamak.
• Bilgilerin Analizi: Toplanan bilgilerin değerlendirilmesi ve analiz edilmesi.
• Bilgilerin Rapor Edilmesi: Analiz edilen yorumların ve sonuçların bir araya
getirilerek raporlaştırılması.
• Bilgilerin Kullanımı: Sonuçların ilgililerle paylaşılması ve gerektiğinde işe
koyulması.

4. Eğitim ihtiyaçlarını belirlemede bazı teknikler vardır:
FARKLAR YAKLAŞIMI: Gözlenen ile beklenen başarı düzeyi (mevcut durum
ile olması gereken) arasındaki farkı tespit etmeyi gerektirir. Buna göre ihtiyaç
beklenen beceri düzeyi ile gerçek beceriler arasındaki farkla ortaya çıkar.
Programın bireylere kazandırması gereken özellikler ile bireyin sahip olduğu
özellikler arasındaki fark, programın ihtiyacını gösterir. Bu farkın boyutu
mevcut bir problemin varlığını ya da yokluğunu ortaya koymaya yarar.

5. DEMOKRATIK YAKLAŞIM: İhtiyaç, toplumdaki baskı gruplarının isteklerine
göre belirlenir. Toplumu temsil etme kabiliyeti olan başat grupların isteği göz
önüne alınır (çoğunluğun istediği ve referans grupları). Birçok insanın fikrini
almak ihtiyaçların ortaya çıkarılması için geçerli bir yoldur.
ANALITIK YAKLAŞIM: Gelecekte ortaya çıkması muhtemel durumların
analiz edilmesi ve ihtiyaçların buna göre tespit edilmesi anlayışına dayanır
(varsayımlarla hareket edilir). Ulusal ve uluslararası şartlara bağlı
değişmelerle ilgili yönelimlerin incelenmesi ve gelecekte karşılaşılacak olası
durumlardan yola çıkarak ihtiyacın belirlenmesi sürecidir (bilgisayar eğitimi,
cnc makineleri). Varsayımlara göre hareket edilir. Yani bugünkü mevcut
duruma ait veriler kullanılarak geleceğe yönelik varsayımlar ortaya konulur.
Eleştirel düşünceden yola çıkılarak problemlere çözüm aranır.

6. BETIMSEL YAKLAŞIM: Bir nesnenin yokluğu ile ortaya çıkan zararla, o
nesnenin veya becerinin varlığının ortaya koyacağı fayda hesaplanır ve buna
göre ihtiyaçlar belirlenir (mevcut durumun analizi). Bu bir kar / zarar hesabıdır.
Mevcut durumun iki olasılığından hareket edilir. Belirli olgu veya eğitim
yaşantılarından ortaya çıkan durumla ilgilenen ihtiyaç analizi yaklaşımıdır. Bir
grubun eksiklerinin gözlemlenerek hedeflerin belirlenmesi.
SÜREÇ YAKLAŞIMI: Bugünkü koşullara bakarak ihtiyaçları belirleyelim
anlayışıdır.
KRITIK DURUM YAKLAŞIMI: Normal olmayan koşullar ve durumlar için
kullanılan yaklaşımdır. Toplumda savaş, doğal afet, yönetim sisteminin değişimi
gibi normal olmayan durumlarda yapının yeniden düzenlenmesi ve kişilerin
rehabilitasyonu için belirlenen konular ve etkinlikler ihtiyaç olarak belirlenir.

7. İHTIYAÇ BELIRLEME VE DEĞERLENDIRME TEKNIKLERI
İhtiyaç belirleme teknikleri;
1. Ne tür bilgi istenildiğine,
2. Ne kadar bilgiye ihtiyaç duyulduğuna
3. Ne kadar sürede istenilen bilgiye ihtiyaç duyulduğuna göre belirlenir.

8. DELPHI TEKNIĞI – ANKET GELIŞTIRME: Konu ile ilgili seçilmiş uzmanlar
(genellikle en az 100 kişi); teknik bir dizi anketin kontrollü dağıtımı sonucu
elde edilen bilgileri tartışarak ortak bir ihtiyaçlar listesi hazırlar. İlk aşamada
yazılı olarak görüşleri alınan bu uzmanların birbirlerinden bağımsız ve habersiz
olmalarına özen gösterilmelidir. Saptanan ihtiyaçlar bugüne değil geleceğe dair
ihtiyaçları belirler. Sonuçları kesin olarak ortaya koymasından çok tahminler ve
varsayımlara dayalıdır. Parasal açıdan ekonomiktir. Görüşler etki altında
kalmadan açıklanır. Grup kararları alınırken baskın kişilerden etkilenme söz
konusu değildir. Anlamsız ve konu dışı tartışmalara girilmez. Bağımsız
düşünmeyi sağlar. Uzun bir zaman gerektirmesi dezavantajıdır.

9. PROGEL – DACUM TEKNIĞI: Eğitim çevrelerinde en son geliştirilen ve
kullanılan modeldir. İlk kez Kanada'da kullanılmıştır. Bir iş için gerekli işlemleri,
söz konusu işteki deneyimli ve uzman kişilerle birlikte belirleme sürecidir. İzin
uzmanları tarafından bir işin yapıldığı ortamda kullanılan tekniktir. Komisyon
çalışmalarına dayanır (panel, beyin fırtınası, alan taraması, gözlem) ve kısa
sürede hazırlanır. Mesleklerin yeterlilik derecelerini belirlemek üzere iş analizi
çalışmalarına dayanır. Genellikle mesleki beceri alanları belirlenir. Progel Dacum
tekniğinde, ekipler oluşturulur. Gözlem yapılır. Alan taraması, beyin fırtınası,
panel, seminer vb. Çalışmalar yapılır. Beceri profili – yeterlik alanları belirlenir.
Meslek analizinde ise mesleğin dayandığı işlemler belirlenir. Unlar alt becerilere
ve davranışlara ayrılır. Önem sırasına göre yıllara ve sınıflara ayrılır.

10. MESLEK ANALIZI: İş tanımından yola çıkarak o mesleğin gerektirdiği
ihtiyaçlar işlem basamaklarına ayrılır. Meslek işlem basamaklarına göre analiz
edilir ve gerekli davranış düzeyleri belirlenir. Her iş alanı gerçek işlem
basamaklarına göre sıralı ve ayrıntılı olarak belirlenir. İş analizi süreci, iş
ortamında çalışan, alanlarında usta bireylerden oluşur.
KAYNAK TARAMA: Raporları değerlendirme, literatür taraması, mevcut
programı ve arşiv incelemeyle gerçekleşir.

11. GÖRÜŞME / MÜLAKAT: Kişilerden sözlü olarak bilgi alma yoluyla
gerçekleşir. Öğretmen, veli, yönetici görüşleri ile ilgili verileri almak için
kullanılır.
GÖZLEM: Bir olayı, kişiyi, nesneyi gerçek durumu ile izlemektir. En çok
psiko-motor alanla ilgili ihtiyaçların değerlendirilmesinde kullanılır.
ÖLÇME ARAÇLARI VE TESTLER: Öğrencide aranan özelliklerin ne derece
var olduğunu saptamak üzere kullanılır. Sınavlar, yetenek ölçekleri vb.

12. ÖĞRETİM TASARIMI MODELLERİ
Öğretim tasarımı, eğitimi alacak hedef kitlenin, eğitim gereksinimleri göz
önünde tutularak, verimli öğrenme deneyiminin gerçekleştirilmesi için
sistematik bir sürecin tasarlanmasıdır. Öğrenmeyi destekleyecek koşulları
içeren etkili bir sistem ortaya koymak için yapılır.
Öğretim tasarımı modelleri eğitsel hedeflerin belirlenmesi, eğitim-öğretim
süreçlerinin planlanması, bu süreçte kullanılacak materyallerin tasarlanması,
sürecin değerlendirilmesi ve gerekli düzenlemelerin yapılması süreçlerini
içermektedir. Bu amaçla pek çok öğretim tasarımı modeli geliştirilmiştir
(Şimşek, 2014). Bunlar öğretme-öğrenme yaklaşımlarının, öğrenenlerin
gereksinimlerinin ya da hedeflenen öğrenme çıktılarının farklılıklarından
kaynaklanmaktadır.

13. WEB TABANLI ÖĞRENME ORTAMLARININ TASARIMI
Web tabanlı öğretim ortamları için bir tasarım modeli önermişlerdir. Bu model
yön, kullanılabilirlik, tutarlılık, etkileşimlilik, çok yönlülük, uyarlanabilirlik ve
sorumluluk olmak üzere 7 temel öğeden oluşmaktadır. İlk temada (hedefler,
bağlam, yön, öğrenci) öğrenciler amaçlar ve içeriğin dikkatli bir şekilde göz
önünde bulundurulması ilerleyen aşamalar için bir kılavuz oluşturur.

14. 2. Temada uygun tasarım, basitlik ve karmaşıklık ögeleri arasında mükemmel
denge ile uyum sağlanır.
3. Temada (sorumluluk, öğrenci, önlemler, yöntem, sonuç) tamamlayıcı ve
biçimlendirici ölçme değerlendirme herhangi bir tasarım sürecinin temel
parçasıdır. Sorumluluk, öğrenci değişkenleri, deneyimsel metodolojiler, öğrenme
çıktıları ve ölçmeler olmak üzere 4 boyutta incelenir.
Bu model yön kullanılabilirlik, tutarlık, etkileşimlilik, çok modluluk,
uyarlanabilirlik ve sorumluluk olmak üzere 7 temel öğeden oluşmaktadır.

15. • Yön, öğretim tasarımında ve geliştirme sürecinde en önemli adımdır.
• Kullanılabilirlik, yazılım tasarımında öğrencinin deneyimini daha basit ve stressiz hale
getiren tüm faktörleri ifade eder.
• Tutarlık, tasarım modelindeki sitenin tasarımında ki üst düzey ögelerin sadeliğini ifade
eder.
• Etkileşimlilik, pasif okuma ve dinleme yerine öğrenme aktivitelerinin en etkili şekilde
gerçekleşmesini sağlayan unsurdur.
• Çok modluluk, web tabanlı öğretim araçlarının geleneksel metin biçimlerine kıyasla bir
diğer avantajı web tabanlı materyallerin çeşitli yöntemlerle sunulabilmesidir.
• Uyarlanabilirlik, eğitim toplulukları tarafından popüler bir terim olarak görülür,
öğrencilerin tercih ettiği öğrenme stiline uygun öğrenme ortamı sunmayı amaçlar.

16. DICK VE CAREY MODELI
Dick ve Carey tarafından 1978 yılında geliştirilen bu model öğrenmeyi çeşitli
bireysel bileşenler yerine kapsamlı bir sistem olarak görmesi sayesinde en
popüler öğretim tasarım modellerinden biri olmuştur.

17. 1. Aşama: Öğretim Hedeflerinin Belirlenmesi
2. Aşama: Öğretim Analizinin Yapılması
3.Aşama: Giriş Davranışlarının Ve Öğrenci Özelliklerinin Belirlenmesi
4. Aşama: Performans Hedeflerinin Yazılması
5. Aşama: Açık Ve Uzaktan Öğrenme İçin Örgü Tabanlı Ölçme Değerlendirme Araçlarının Geliştirilmesi
6. Aşama: Açık Ve Uzaktan Öğrenme İçin Öğretim Stratejisinin Geliştirilmesi
7. Aşama: Öğrenme Materyalleri Ve Çevrimiçi Etkinliklerin Seçimi
8. Aşama: Biçimlendirici Değerlendirmenin Yapılması
9. Aşama: Düzey Belirleyici Değerlendirmenin Yapılması

18. ARCS MODELI
Motivasyon etkili ve yeterli bir öğrenme için en önemli unsurlardan biridir.
Motivasyonu artırmak ve sürdürmek için 4 adım vardır.
1. DIKKAT: Öğrencilerin dikkati algılanan uyarılma, sorgulama uyarısı ve
değişkenlik olmak üzere üç şekilde çekilebilir.
2. UYGUNLUK: Öğrencilerin aşina olduğu dil ve örnekler kullanılarak
oluşturulmalıdır. Üç büyük stratejisi; hedef tanıtımı, güdü eşleşmesi ve
benzerliktir.

19. 3. GÜVEN: Güven unsuru öğrenciler arasında başarı elde etmek için olumlu
beklentiler sağlamaya odaklanmaktadır. Güven artırıcı stratejiler;
• Performans gereksinimleri,
• Başarı olanakları,
• Kişisel denetim.
4. DOYUM: Öğrenciler bir öğrenme tecrübesinden bir miktar memnuniyet,
doyum ve ödül elde etmelidir. Doyumun artırılması için üç ana strateji vardır;
• İçsel pekiştirme,
• Dışsal ödüller,
• Eşitlik.

20. ASSURE MODELI
ASSURE modeli daha etkili öğrenme öğretme ortamı ve uygulamaları için 6 aşamalı bir öğretim sistemi
tasarım sürecidir.

21. KEMP, MORRISON VE ROSS MODEL
Bu model çok sayıda disiplinden çeşitli yaklaşımlar içerirken doğrusal olmayan
yapısı ve bileşenlerinin iç içe geçmiş doğası nedeniyle öğretim tasarımına
yenilikçi bir yaklaşım sunmaktadır.

22. Dick ve Carey modeli gibi diğer modellerin aksine Kemp tasarım modeli,
doğrusal olandan ziyade dairesel bir yapıya sahiptir. Bu döngüselliğe, modelin
dokuz temel unsurunun tekil ve bağımsız değil, birbirine bağımlı olarak
bakılmasıyla ulaşılmaktadır. Bu, eğitim tasarımcılarına önemli derecede
esneklik sağlar çünkü tasarım sürecine doğrusal bir şekilde çalışmaktan
ziyade dokuz bileşen veya aşamadan herhangi biriyle başlayabilirler. Başka bir
deyişle, tasarımcıların bileşenleri “öğretici öğrenme sistemleri tasarımını
gerçekleştirmenin düzenli bir yolu” olarak belirtilen herhangi bir şekilde
dikkate almaları gerekli değildir (Akbulut, 2007).

23. Gerlach ve Ely Tasarım Modeli
Bu modelde ilk iki unsur sırasıyla içerik ve hedeflerin belirlenmesine
odaklanmıştır. İdeal olan hedeflerin belirlenmesinin ilk sırada bulunmasıdır.
Fakat modelin tasarımcıları bunun her zaman mümkün olmadığını, içeriğin ve
hedeflerin belirlenmesinin sınıf içinde aynı anda gerçekleşip birbirine
bağlandığına ve sentezlendiğine dikkat çekerler. Üçüncü adım öğrencilerin
önceki bilgi ve beceri seviyelerinin değerlendirilmesidir. Dördüncü adım
kullanılacak olan öğretim stratejilerinin seçimi ile ilgilidir. Bir sonraki adım
hangi grupların bireysel çalışacağı, hangi grupların tartışma, sunum gibi
etkinlikler yapacağının belirleneceği, grupların organize edilmesidir. Sonraki iki
adımda zaman ve mekân tahsisleri yapılır. Bir sonraki adım uygun öğrenme
kaynaklarının seçilmesi ve elde edilmesi ile ilgilidir. Planlama sürecinin bu
bölümü tamamlandıktan sonra, öğrencilerin performansının değerlendirilmesi
ile ilgili kararlar alınabilir. Son adım, önceki tüm kararların gözden geçirildiği
geri bildirim analizinin yapıldığı adımdır.

24. Gerlach ve Ely Tasarım Modeli Şeması