LIÊN BANG NGA VÀ NỘI CHIẾN TẠI SYRIA TỪ NĂM 2011 ĐẾN NAY.pdf

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------------------
NGUYỄN ĐỨC HẬU
LIÊN BANG NGA VÀ NỘI CHIẾN TẠI SYRIA
TỪ NĂM 2011 ĐẾN NAY
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUỐC TẾ HỌC
uyễ
h Thủ
y
Hà Nội - 2017

2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------------------
NGUYỄN ĐỨC HẬU
LIÊN BANG NGA VÀ NỘI CHIẾN TẠI SYRIA
TỪ NĂM 2011 ĐẾN NAY
Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Quan hệ quốc tế
Mã số: 60310206
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Vũ Dương Huân
uyễ
h Thủy
Hà Nội - 2017

3. 1
MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...............................................................................3
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................4
1. Mục đích, ý nghĩa của đề tài ...................................................................................4
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.......................................................................................5
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..........................................................................7
4. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................7
5. Cấu trúc của luận văn..............................................................................................7
Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ CUỘC NỘI CHIẾN TẠI SYRIA ..........................9
1.1. Diễn biến của cuộc nội chiến................................................................................9
1.1.1. Vài nét về Cộng hòa Ả-rập Syria ......................................................................9
1.1.2. Các giai đoạn phát triển chính của cuộc nội chiến ........................................11
1.2. Đặc điểm của cuộc nội chiến..............................................................................15
1.3. Nguyên nhân và hệ quả của cuộc nội chiến.....................................................18
1.3.1. Nguyên nhân....................................................................................................18
1.3.2. Hậu quả của cuộc nội chiến............................................................................23
1.4. Phản ứng quốc tế .................................................................................................31
Tiểu kết:........................................................................................................................32
Chương 2: CHÍNH SÁCH CỦA LIÊN BANG NGA ĐỐI VỚI XUNG ĐỘT
TẠI SYRIA ..............................................................................................................34
2.1. Các nhân tố chính tác động đến chính sách của Liên bang Nga.................34
2.1.1. Tình hình thế giới và khu vực Trung Đông.....................................................34
2.1.2. Tình hình Liên bang Nga và chính sách đối ngoại của Liên bang Nga thời
gian gần đây..............................................................................................................38
2.1.3. Lợi ích của Liên bang Nga tại Trung Đông và Syria......................................43
2.2. Mục tiêu và biện pháp triển khai chính sách của Liên bang Nga đối với
cuộc xung đột tại Syria...............................................................................................46
2.2.1. Mục tiêu chính sách ........................................................................................46
2.2.2. Biện pháp triển khai chính sách và kết quả ....................................................48
2.3. Tác động của việc Liên bang Nga can thiệp quân sự trực tiếp tại Syria ....59

4. 2
2.3.1. Đối với Syria và Trung Đông..........................................................................59
2.3.2. Đối với Liên bang Nga....................................................................................61
Tiểu kết:........................................................................................................................63
Chương 3: VAI TRÒ CỦA LIÊN BANG NGA ĐỐI VỚI TRIỂN VỌNG GIẢI
QUYẾT XUNG ĐỘT TẠI SYRIA ........................................................................66
3.1. Tình hình giải quyết xung đột cho đến nay....................................................66
3.1.1. Liên bang Nga trong tương quan lực lượng trên chiến trường ......................66
3.1.2. Vai trò của Liên bang Nga trong các tiến trình Geneva, Astana ...................70
3.1.3. Sự can thiệp của các nhân tố bên ngoài .........................................................72
3.2. Triển vọng giải quyết xung đột và vai trò của Nga ........................................76
3.2.1. Các nhân tố chính tác động đến giải quyết xung đột......................................76
3.2.2. Dự báo các kịch bản giải quyết xung đột tại Syria.........................................87
Tiểu kết:........................................................................................................................94
KẾT LUẬN..............................................................................................................97
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................100

5. 3
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
EU
European Union
Liên minh châu Âu
FSA
Free Syrian Army
Quân đội Syria tự do
GCC
Gulf Co-operation Council
Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh
GDP
Gross Domestic Product
Tổng sản phẩm quốc nội
HĐBA Hội đồng Bảo an
IS
Islamic State
Nhà nước Hồi giáo tự xưng
LHQ Liên hợp quốc
NATO
North Atlantic Treaty Organization
Khối Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương
OPCW
Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons
Tổ chức Cấm vũ khí hóa học
OPEC
Organization of Petroleum Exporting Countries
Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ
SDF
Syrian Democratic Forces
Lực lượng Dân chủ Syria
SNC
Syrian National Council
Liên minh Dân tộc Syria
SNG
Содружество Независимых Государств
(SodrujestvoNezavisimykhGosudarstv)
Cộng đồngcácquốcgia độclập
SOHR
Syrian Observatory for Human Rights
Tổ chức Giám sát nhân quyền Syria
UAE
United Arab Emirates
Các Tiểu vương quốc Ả-rập thống nhất
UNHCR
United Nations High Commissioner for Refugees
Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn
USD
United States Dollar
Đô-la Mỹ
WB
World Bank
Ngân hàng thế giới
YPG
The Kurdish People's Protection Units
Lực lượng Bảo vệ nhân dân người Kurd

6. 4
MỞ ĐẦU
1. Mục đích, ý nghĩa của đề tài
Từ tháng 12/2010, những bất ổn tại khu vực Trung Đông, đặc biệt là phong
trào “Mùa xuân Ả-rập” bùng phát từ Tunisia, lan ra các nước Ả-rập ở Tây Á và
Bắc Phi (Ai Cập, Libya, Yemen…) đã trở thành một trong những khởi nguồn của
phong trào biểu tình chống Chính quyền Tổng thống Asaad tại Syria đòi cải cách
chính trị và dân chủ (từ ngày 15/3/2011). Đáp trả biện pháp đàn áp cứng rắn của
chính quyền, các phong trào phản kháng nhanh chóng lan rộng, các nhóm đối lập
bắt đầu tổ chức các phe phái chính trị và quân sự chống chính quyền. Đến năm
2012, căng thẳng giữa hai phe leo thang thành cuộc nội chiến, lôi cuốn sự tham
gia của cộng đồng quốc tế. Có hàng trăm quốc gia từng cử đoàn tham gia các hội
nghị về Syria1
. Vấn đề đặc biệt nghiêm trọng khi trên lãnh thổ Syria, Iraq xuất
hiện tổ chức IS, tâm điểm của chủ nghĩa khủng bố quốc tế, gây chấn động khu vực
và thế giới.
Với vị trí địa chiến lược quan trọng, khủng hoảng tại Syria đang ngày càng
cho thấy rõ việc các nước lớn, các nước trong khu vực sử dụng Syria làm nơi thỏa
thuận, tranh giành chiến lược phục vụ lợi ích của mình. Mâu thuẫn về cách thức xử
lý cuộc khủng hoảng Syria đã khiến các nước phân chia thành hai phe rõ rệt với một
bên là Mỹ, phương Tây cùng với Israel, các đồng minh Ả-rập, Thổ Nhĩ Kỳ muốn
xóa bỏ Chính quyền Tổng thống Assad và bên kia là Nga, Trung Quốc, Iran… kiên
quyết phản đối mọi sự can thiệp vào Syria. Xung đột tại Syria bị quốc tế hóa
nghiêm trọng.
Đối với Nga, Syria có vị trí đặc biệt quan trọng cả về an ninh, chính trị và kinh
tế. Cùng với Iran, Syria nằm trong chiến lược cân bằng quan hệ quốc tế của Nga với
Mỹ và phương Tây, là nhân tố để Nga gia tăng ảnh hưởng tại Trung Đông, kiềm chế
Mỹ xâm nhập khu vực Đông Âu, Trung Á và Kavkaz, vốn được xem là khu vực ảnh
hưởng truyền thống để Nga lấy lại vị thế đã mất sau khi Liên Xô tan rã. Nga cũng
muốn thông qua Syria để gia tăng ảnh hưởng tại Iraq sau khi Mỹ rút quân, kiềm chế
liên minh Mỹ - Thổ Nhĩ Kỳ (thông qua việc sử dụng vấn đề người Kurd tại Syria).
1
Lê Văn Cương, “Cuộc chiến tranh ở Syria: 5 năm nhìn lại”, Tạp chí Thế giới toàn cảnh, số 59, tháng
3/2016.

7. 5
Bên cạnh đó, Nga xem Syria là cầu nối thâm nhập vào thị trường Trung Đông và
Bắc Phi, thúc đẩy hợp tác quân sự, đặc biệt là việc duy trì căn cứ quân sự tại cảng
Tartus của Syria nhằm bảo vệ các lợi ích trên biển của Nga và lợi thế quân sự duy
nhất của Nga so với NATO ở Địa Trung Hải.
Có thể nói, cuộc nội chiến kéo dài tại Syria đã, đang và sẽ tác động mạnh tới
cục diện tình hình khu vực Trung Đông, ảnh hưởng trực tiếp tới lợi ích và tương
quan lực lượng giữa các bên. Trong bối cảnh đó, diễn biến của nội chiến Syria và
vai trò của Nga đang thu hút mạnh mẽ sự chú ý của cộng đồng quốc tế, trở thành
một trong những mối quan tâm hàng đầu của chính giới, các cơ quan phân tích
chiến lược nhiều nước và giới nghiên cứu quan hệ quốc tế trong và ngoài khu vực,
trong đó có Việt Nam.
Syria có quan hệ truyền thống với Việt Nam, tích cực ủng hộ sự nghiệp đấu tranh
giải phóng dân tộc của nhân dân ta trước đây. Bất ổn kéo dài tại Syria không tác động
nhiều đến Việt Nam về mặt lợi ích kinh tế, nhưng có ảnh hưởng gián tiếp đến tình
hình xã hội của nước ta. Nội chiến tại Syria là vấn đề nhạy cảm trong quan hệ quốc
tế. Với diễn biến tình hình phức tạp hiện nay, vấn đề Syria và vai trò, chính sách của
các bên liên quan sẽ còn được thảo luận nhiều tại các diễn đàn của LHQ. Do vậy, việc
nghiên cứu, phân tích tình hình có ý nghĩa quan trọng phục vụ công tác đối ngoại,
tham mưu ứng xử ngoại giao và định hướng công tác thông tin tuyên truyền, tránh để
ảnh hưởng đến lợi ích các mặt của Việt Nam tại Syria và khu vực về lâu dài. Nga là
“Đối tác chiến lược toàn diện” của Việt Nam, qua nghiên cứu này, ta sẽ hiểu sâu
thêm đối tác quan trọng của mình. Bên cạnh đó, luận văn cũng là tài liệu tham khảo
bổ ích cho công tác giảng dạy và nghiên cứu ở các cơ sở đào tạo chuyên ngành quan
hệ quốc tế. Việc lựa chọn đề tài Liên bang Nga và cuộc nội chiến tại Syria tại Syria
từ năm 2011 đến nay mang tính lý luận và thực tiễn.
Với ý nghĩa như trên, đề tài đặt mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực chất chính
sách của Nga đối với cuộc nội chiến tại Syria, đặc biệt là ý đồ, thành công cũng như
hạn chế và tác động đối với khu vực, thế giới của việc triển khai chính sách.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
- Ở trong nước: Cuộc nội chiến tại Syria và vai trò của Nga được phản ánh
trong các công trình, bài viết: Đề tài khoa học cấp Nhà nước “Những biến động

8. 6
chính trị - xã hội tại Bắc Phi - Trung Đông và tác động đến Việt Nam”, đề tài cấp
Bộ “Cục diện chính trị - an ninh mới tại khu vực Trung Đông - Bắc Phi, tác động
đối với thế giới, khu vực và Việt Nam” (Chủ nhiệm: Nguyễn Thanh Hiền, Chủ trì:
Viện Nghiên cứu châu Phi và Trung Đông); các bài viết được đăng trên Tạp chí Thế
giới toàn cảnh (số 59, tháng 3/2016) như: “Cuộc chiến tranh ở Syria: 5 năm nhìn
lại” của Lê Văn Cương, “Geneva-3 về hòa bình cho Syria: Đi vào bế tắc” của Lê
Thị Nga, “Giải mã quyết định rút quân khỏi Syria của Tổng thống Nga” của Lê
Thế Mẫu; các bài viết về chính sách Trung Đông của Nga trên các tạp chí chuyên
ngành như “Chính sách đối ngoại Nga tại Trung Đông dưới chính quyền Putin -
Medvedev” của Lê Duy Thắng - Trần Minh Hùng (Tạp chí Nghiên cứu châu Âu, số
tháng 8/2012), “Liên bang Nga nỗ lực duy trì lợi ích ở Trung Đông” của Vũ Thụy
Trang (Tạp chí Nghiên cứu châu Phi & Trung Đông, số tháng 7/2013)…
- Ở nước ngoài: Các chuyên gia, học giả quốc tế, với những công trình, bài viết
phân tích khá cụ thể, chi tiết như: “Russia and Middle East Policy: Story of Success
and Growing Clout” (Andrey Akulov, Strategic-culture Journal, 21/11/2013);
“Russia’
s Role in the Middle East” (Carleton J. Anderson; The Brookings institution,
Brookings DOHA Center, 12/2013); Диссертация на соискание ученой
степени кандидата политических наук “Политика Сирии в отношении России
на современном этапе” (Мырзаибраимов Самаган Абдыразакович, 2011),
“Глобальная динамикаконфликтав Сирии” (Московский Центр Карнеги, 2015);
“Политика России по Сирии на этапе военного вмешательства” (Екатерина
Степанова, Институт мировой экономики и международных отношений,
28/3/2016) …
Ngoài ra, nhiều bài viết của các tác giả nước ngoài được dịch và đăng tải trong
“Tài liệu tham khảo đặc biệt” của Thông tấn xã Việt Nam. Có thể kể đến: “Nguồn
gốc sâu xa của cuộc chiến tại Syria” (TLTKĐB số 287, ngày 22/10/2012), “Tác
động từ tình hình Syria tới khu vực và Trung Đông” (TLTKĐB số 308, ngày
12/11/2012), “Vai trò của Nga trong cuộc khủng hoảng Syria” (TLTKĐB số 189,
ngày 21/7/2012), “Syria trong tính toán của các cường quốc khu vực và thế giới”
(TLTKĐB số 267, ngày 02/10/2012)…
Mặc dù chưa phản ánh một cách độc lập hoặc chưa nghiên cứu toàn diện,

9. 7
xuyên suốt về cuộc nội chiến tại Syria và vai trò, chính sách của Liên bang Nga đối
với cuộc nội chiến từ năm 2011 đến nay, nhưng đây là những nguồn tư liệu quý, có
ý nghĩa nền tảng, giúp học viên phát triển tư duy nghiên cứu trong quá trình triển
khai thực hiện đề tài luận văn.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng của luận văn là quan hệ Nga - Syria liên quan đến xung đột tại
Syria. Về thời gian, từ thời điểm xảy ra nội chiến Syria (tháng 3/2011) cho đến nay
và đưa ra một số dự báo triển vọng giải quyết tình hình nội chiến cũng như vai trò
của Nga. Về nội dung, tác giả chú trọng đề cập và phân tích vai trò, chính sách của
Nga đối với cuộc nội chiến tại Syria trong tổng thể chính sách Trung Đông của Nga.
4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp luận: Chủ nghĩa Mác-Lênin, quan điểm của Đảng ta về các vấn
đề quốc tế, khu vực; các nhân tố tích cực của các lý thuyết quan hệ quốc tế phương
Tây như Chủ nghĩa hiện thực, Chủ nghĩa tự do…
- Trên cơ sở phương pháp luận trên, luận văn vận dụng các phương pháp
nghiên cứu phân tích - tổng hợp, dự báo, so sánh, các phương pháp định lượng,
chuyên gia… là chủ yếu và ở các mức độ khác nhau, phương pháp lịch sử - logic hỗ
trợ các phương pháp trên.
- Mọi nhận định, đánh giá trong luận văn đều được xây dựng trên cơ sở phân
tích, khái quát những dữ kiện thực tế và những công trình khoa học trong và ngoài
nước đã được công bố.
5. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu
thành 3 chương như sau:
- Chương 1: Mô tả tổng quan về cuộc nội chiến tại Syria, trong đó tập trung
đánh giá nguyên nhân, bản chất của cuộc nội chiến và những hệ quả gây ra cho
Syria cũng như khu vực và thế giới.
- Chương 2: Phân tích làm rõ những nhân tố tác động, các bước triển khai
chính sách cụ thể của Liên bang Nga trong từng giai đoạn; thành công, hạn chế và
tác động của chính sách đối với Syria, Nga, khu vực và thế giới. Thông qua đó, làm

10. 8
sáng tỏ vai trò và vị thế của Liên bang Nga trong cuộc nội chiến tại Syria nói riêng
và đời sống quan hệ quốc tế ở khu vực Trung Đông nói chung.
- Chương 3: Tập trung phân tích, dự báo triển vọng giải quyết cuộc nội chiến
tại Syria, các nhân tố chính tác động tới cục diện tình hình và vai trò Nga cùng các
bên liên quan trong tiến trình mang lại hòa bình cho Syria.

11. 9
Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ CUỘC NỘI CHIẾN TẠI SYRIA
1.1. Diễn biến của cuộc nội chiến
1.1.1. Vài nét về Cộng hòa Ả-rập Syria
Cộng hòa Ả-rập Syria có diện tích 185.170 km2
, là quốc gia nằm ở khu vực
Trung Đông, án ngữ phía Đông biển Địa Trung Hải (ngã ba đường hàng hải quan
trọng và tuyến đường của các hệ thống dẫn dầu); có chung biên giới đất liền với
Thổ Nhĩ Kỳ (822 km), Iraq (605 km), Israel (76 km), Jordan (375 km) và Lebanon
(375 km). Syria có vị trí địa chính trị quan trọng ở khu vực Trung Đông.
Địa hình Syria chủ yếu là sa mạc, đồng bằng duyên hải nhỏ hẹp, vùng núi
thuộc phía Tây. Tài nguyên thiên nhiên của Syria không quá lớn, trong đó trữ lượng
dầu mỏ khoảng 2,1 tỷ thùng (đứng thứ 35 trên thế giới), khí đốt khoảng 240 tỷ m3
(đứng thứ 45 trên thế giới)2
. Ngoài ra, còn có các loại tài nguyên như phốt phát,
quặng crom, sắt và mangan…
Với dân số khoảng 23 triệu người (số liệu 2014), trong đó người Ả-rập chiếm
hơn 90%, người Kurd 9% và một số dân tộc thiểu số khác. Về tôn giáo, Đạo Hồi
chiếm 87%, Thiên chúa giáo chiếm 10% và một số tôn giáo khác.3
Về chính trị - đối ngoại, Syria có thể chế chính trị Cộng hoà Tổng thống. Hệ
thống pháp luật dựa trên các luật của Pháp, luật Ottoman và luật Hồi giáo.
Ngày 17/7/2000, Hafez al-Assad trở thành Tổng thống. Từ đó, Chính quyền
của Tổng thống Assad thực hiện đường lối đối nội, đối ngoại theo hướng coi trọng
độc lập dân tộc, chống chủ nghĩa đế quốc và chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, tích cực
trong phong trào không liên kết, cải thiện quan hệ với các nước Vùng Vịnh, tăng
cường quan hệ với các đồng minh như Iran, Hebollah, Hamas, tranh thủ sự ủng hộ
của Nga, Trung Quốc và các chính phủ cánh tả ở Mỹ La-tinh… trong phát triển đất
nước và hiện đại hóa quốc phòng, đồng thời thực hiện chính sách cứng rắn với Mỹ,
Israel và phương Tây.
Về kinh tế, nhìn chung, dưới thời Tổng thống Assad, kinh tế Syria có nhiều
tiến bộ, bất chấp việc Mỹ và phương Tây siết chặt cấm vận. Từ năm 2005 - 2010,
nền kinh tế Syria liên tục phát triển khoảng 4,5 - 6%/năm. Năm 2010, GDP đạt 59,3
2
Bộ Ngoại giao, Tài liệu cơ bản về Cộng hòa Ả-rập Syria và quan hệ với Việt Nam,
http://www.mofa.gov.vn/vi/cn_vakv/nr040830134623/nr040830160854/ns150421174746, tháng 9/2017.
3
Bộ Ngoại giao, Tlđd.

12. 10
tỷ USD tăng trưởng 3,2%, GDP bình quân đầu người 2.823 USD/năm, thất nghiệp
8,4%, thâm hụt ngân sách 5,1%, lạm phát 4,4% và nợ chính phủ 29,7% GDP4
. Tuy
nhiên, kể từ khi khủng hoảng chính trị và xung đột bùng phát, cùng với chính sách
bao vây cấm vận của Mỹ và đồng minh, kinh tế Syria rơi vào khó khăn nghiêm
trọng, sản xuất kinh doanh đình trệ, GDP tăng trưởng âm, lạm phát nhảy vọt, hàng
triệu người thất nghiệp, nguồn thu chủ yếu từ xuất khẩu dầu mỏ bị ngăn chặn, đồng
tiền mất giá…
Về quân sự, Quân đội Syria bao gồm 178.000 quân thường trực và 314.000
quân dự bị.
Lục quân gồm: 390.000 quân (thường trực:110.000, dự bị 280.000) được biên
chế thành 7 sư thiết giáp; 3 sư cơ giới; 4 lữ nhẹ; 4 lữ biên phòng; 2 lữ pháo binh; 3
lữ phòng không; 1 lữ tên lửa FROG-7, 1 lữ Scud-B/C. Vũ khí trang bị gồm: khoảng
5.000 tăng (T55, 62, 72); 1.500 bọc thép chở quân; 3.500 khẩu pháo (122 và
152mm); 2.600 súng, pháo chống tăng; 4.200 quả tên lửa đất đối không
(SA8,9,11,13,17,22) và 1.200 pháo phòng không5
.
Hải quân có 5.000 quân thường trực và một số tàu tuần tiễu ven bờ.
Không quân có 27.000 quân thường trực và 10.000 quân dự bị. Tổ chức biên
chế gồm 6 phi đội MiG (2 phi đội MiG-23; 2 phi đội MiG-25; 2 phi đội MiG-29); 6
phi đội MiG-21MF; 4 phi đội Su-22; 1 phi đội Su-24; 4 phi đội vận tải, 5 phi đội
trực thăng tấn công. Trang bị gồm 365 máy bay chiến đấu6
.
Lực lượng phòng không có 36.000 quân thường trực, biên chế thành 2 sư đoàn
và 01 lữ đoàn. Vũ khí trang bị gồm 200 quả tên lửa SA-6; 470 quả tên lửa SA-2/3;
44 quả SA-5; khoảng 4.000 quả tên lửa vác vai. Nhiều khả năng, Quân đội Syria đã
được trang bị một số hệ thống tên lửa S-3007
.
Trước khi thỏa thuận tiêu hủy vũ khí hóa học được thực hiện, Tạp chí quốc
phòng Italia (RID) đánh giá, Syria sở hữu kho vũ khí hóa học lớn thứ tư trên thế
giới và lớn nhất ở Trung Đông, từ 500 - 1.000 tấn các loại hóa chất tại các nhà
máy,trải rộng trên nhiều khu vực. Syria có khoảng 50 - 100 tên lửa đạn đạo mang
4
IMF, World Economic Outlook April 2010, http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/pdf/text.pdf
5
IISS, The Military Balance 2013, The International Institute of Strategic Studies.
6
IISS, Tlđd.
7
IISS, The Military Balance 2013, The International Institute of Strategic Studies.

13. 11
đầu đạn hóa học, có thể được lưu giữ tại Homs, Latakia, Panmira, Hama và
Anxaphiara.
1.1.2. Các giai đoạn phát triển chính của nội chiến
- Xung đột bùng nổ (năm 2011 - 2012):
Năm 2011, những bất ổn tại khu vực Bắc Phi - Trung Đông, đặc biệt phong
trào “Mùa xuân Ả-rập” tại Tunisia, Ai Cập và Libya đã truyền cảm hứng cho phong
trào biểu tình chống chính quyền tại Syria. Người Syria bày tỏ thái độ bất mãn với
tiến trình chính trị và đòi một cuộc cải cách dân chủ.
Tháng 3/2011, biểu tình nổ ra tại thành phố Daraa phản đối việc lực lượng an
ninh giam giữ một nhóm học sinh bị cho là đã vẽ tranh graffiti có nội dung chống
chính phủ trên các bức tường ở trường học. Ban đầu chỉ là một cuộc biểu tình trong
hòa bình, kêu gọi trả tự do cho nhóm học sinh và rộng hơn là đòi chính quyền trao
nhiều quyền tự do hơn cho dân chúng. Căng thẳng bắt đầu gia tăng giữa người biểu
tình và chế độ Tổng thống Assad.
Ngày 18/3/2011, Quân đội Syria nổ súng vào người biểu tình, khiến 4 người
thiệt mạng. Ngày hôm sau, đoàn người tham gia đám tang của các nạn nhân bị bắn
và một người khác thiệt mạng. Diễn biến này đã gây ra cú sốc và bạo động nhanh
chóng bao trùm khắp nơi trên đất nước Syria.
Tháng 4/2011, hàng nghìn người biểu tình chiếm giữ trung tâm Homs - thành
phố lớn thứ ba của Syria và tuyên bố bám trụ cho tới khi Tổng thống Assad phải ra
đi. Theo các nhân chứng, lực lượng an ninh đã bắn người biểu tình.
Các phong trào phản kháng nhanh chóng lan rộng, các nhóm đối lập bắt đầu tổ
chức các phe phái chính trị và quân sự chống chính quyền. Tháng 7/2011, tổ chức
chống chính quyền Assad chính thức được thành lập từ các quân nhân đào ngũ
trong quân đội Syria mang tên “Quân đội Syria tự do” (FSA). Trong khi đó, dân tộc
Kurd ở miền Bắc Syria cũng hình thành một đơn vị quốc phòng riêng biệt để chống
phá Chính phủ Assad.
Ngày 18/8/2011, Tổng thống Mỹ Obama kêu gọi Tổng thống Assad từ chức
và yêu cầu đóng băng tài sản của Chính phủ Syria.
Đến năm 2012, căng thẳng giữa 2 phe leo thang thành cuộc xung đột. Các
cuộc xung đột vũ trang đầu tiên nổ ra giữa những người ủng hộ chính phủ, FSA và

14. 12
Mặt trận al-Nursa (một nhánh của al-Qaeda ở Syria) mới được thành lập. Lực lượng
người Kurd bắt đầu tham gia vào cuộc xung đột với FSA, nhưng tránh tham chiến
trực tiếp với Chính quyền Tổng thống Assad.
Ngày 12/4/2012, FSA và Chính phủ Syria lần đầu tiên đạt được một thỏa
thuận ngừng bắn. Nhưng thỏa thuận sớm bị phá vỡ vào ngày 05/5/2012 khi quân
nổi dậy tấn công vào Quân đội Chính phủ trên khắp lãnh thổ Syria.
Ngày 12/5/2012, Chính phủ Syria thông báo hàng loạt biện pháp cải cách mới,
đáp ứng một phần yêu sách của người biểu tình.
Mùa hè năm 2012, chiến tranh lan đến Aleppo, thành phố lớn nhất Syria. Từ
tháng 7 - 10/2012, chiến sự diễn ra ở Damascus và Aleppo, cả hai bên đều chịu tổn
thất nặng nề trong giao tranh. Bất chấp lệnh ngừng bắn đã được thỏa thuận vào dịp
lễ hiến sinh (lễ Eid al-Adha; cuối tháng 10/2012), quân nổi dậy vẫn tấn công vào
quân Chính phủ Syria.
Tình hình càng trở nên phức tạp khi các thế lực bên ngoài bắt đầu can thiệp
bằng cách hỗ trợ các nhóm khác nhau. Trong khi Iran và Hezbollah ủng hộ Chính
quyền Assad, thì Mỹ hỗ trợ lực lượng FSA.
- Vũ khí hóa học và phản ứng của phương Tây (năm 2013)
Ngày 19/3/2013, Chính phủ Syria cáo buộc lực lượng đối lập sử dụng vũ khí
hóa học làm chết 26 người, trong đó hơn 10 lính thuộc Quân đội Chính phủ tại thị
trấn Khan al-Assal, miền Bắc Syria. Cuộc điều tra của LHQ sau đó phát hiện khí
sarin được sử dụng nhưng không xác định được thủ phạm.
Ngày 21/8/2013, một vụ tấn công bằng vũ khí hóa học xảy ra bên ngoài thủ đô
Damascus của Syria do quân nổi dậy kiểm soát, gây ra làn sóng phản ứng từ nhiều
nước. Mỹ buộc tội Chính phủ Syria sử dụng vũ khí hóa học.
Ngày 31/8/2013, Tổng thống Obama đề xuất Quốc hội Mỹ thông qua kế hoạch
tấn công nhằm trừng phạt Chính phủ Syria. Tuy nhiên, ông Obama đã không nhận
được sự hỗ trợ cần thiết từ cơ quan lập pháp.
Những cuộc thảo luận diễn ra nhằm tìm giải pháp chấm dứt hành động này và
đưa người chịu trách nhiệm ra ánh sáng. Đến tháng 9/2013, LHQ xác nhận vũ khí
hóa học đã được sử dụng tại Syria nhưng không nêu rõ bên chịu trách nhiệm. Cả
Chính phủ Syria và phe nổi dậy đều đổ lỗi cho nhau.

15. 13
Vấn đề trở nên căng thẳng khi Mỹ và Anh lấy cớ Chính quyền Assad sử dụng
vũ khí hóa học đàn áp nhân dân, đe doạ sẽ can thiệp quân sự vào Syria. Ngay lập
tức, Nga - đồng minh thân cận của Chính quyền Assad phản đối và cho rằng Mỹ
cần tính toán hậu quả nếu muốn giải quyết chuyện nội bộ của Syria. Sau đó, Nga đã
đề xuất việc Chính phủ Syria cho phép phá hủy các nhà máy vũ khí hóa học để
tránh xung đột gia tăng.
Ngày 27/9/2013, HĐBA LHQ ra nghị quyết yêu cầu Syria tiêu hủy kho vũ khí
hóa học. Dưới áp lực từ Nga, Chính phủ Assad đã thực hiện bàn giao vũ khí hóa
học để ngăn chặn sự can thiệp quân sự trực tiếp từ Mỹ.
Ngày 14/10/2013, Syria ký Công ước về vũ khí hóa học, chính thức phá hủy
kho vũ khí hoá học của mình. Vào thời điểm này, Hezbollah và Quân đội Iran bắt
đầu tham gia cuộc chiến.
- IS trỗi dậy và sự can thiệp của quốc tế (năm 2014)
Đầu năm 2014, một nhóm Hồi giáo cực đoan nổi lên tại Iraq, tự xưng là IS và
nhanh chóng gây ra nhiều hành động khủng bố tàn bạo đối với những ai phản đối
quan điểm cực đoan của chúng. IS nhanh chóng chiếm nhiều vùng lãnh thổ ở Iraq
và tràn sang Syria, lợi dụng tình hình bất ổn, giành quyền kiểm soát nhiều vùng
rộng lớn trên khắp Syria. Cuộc chiến lúc này không còn là “chuyện tay đôi” giữa
Chính quyền Assad và phe nổi dậy.
Trong khi đó, người dân Syria bị mắc kẹt giữa cuộc chiến, buộc phải rời bỏ
nhà cửa. Dòng người tị nạn tiếp tục kéo về các nước lân cận như Lebanon, Jordan,
Iraq và Thổ Nhĩ Kỳ, bất chấp nguy hiểm và tính mạng vượt biển để đến được các
nước châu Âu nhằm tìm kiếm cuộc sống tốt hơn. Hơn 4 triệu người đã rời Syria kể
từ khi cuộc xung đột bắt đầu, hầu hết là trẻ em và phụ nữ. Trên hành trình tị nạn đã
có hàng nghìn người chết.
Đến tháng 9/2014, Mỹ, Anh và các quốc gia Vùng Vịnh thành lập liên minh
chống khủng bố, thực hiện các cuộc không kích nhằm ngăn chặn và tiêu diệt IS tại
Syria và Iraq.
Ngày 23/9/2014, Mỹ khởi động cuộc không kích vào các mục tiêu của IS ở
Syria. Dưới sự hỗ trợ của không quân từ liên minh do Mỹ đứng đầu và lực lượng
người Kurd ở Iraq, lực lượng người Kurd tại Syria đã nhanh chóng ngăn chặn cuộc

16. 14
tấn công của IS tại Kobane sát biên giới Thổ Nhĩ Kỳ. Thời điểm này, lực lượng người
Kurd tại Syria tiếp tục liên minh với các nhóm FSA để chiến đấu chống lại IS.
- Từ năm 2015 đến nay
Đầu năm 2015, lực lượng FSA giành được ưu thế đáng kể so với quân Chính
phủ Syria.
Ngày 07/8/2015, HĐBA LHQ cho phép các chuyên gia thuộc Tổ chức Cấm vũ
khí hóa học (OPCW) và LHQ điều tra về việc sử dụng loại vũ khí này ở Syria, khi
xuất hiện các cáo buộc lực lượng Chính phủ Syria đã sử dụng khí Clo trong các hoạt
động quân sự.
Ngày 30/9/2015, Nga chính thức can thiệp quân sự vào Syria khi tiến hành
chiến dịch không kích chống IS. Tuy nhiên, hành động của Nga bị Mỹ cáo buộc là
để che đậy cho việc không kích vào các lực lượng đối lập với Chính quyền Assad.
Tháng 11/2015, Pháp không kích các mục tiêu IS ở Syria sau vụ khủng bố làm
130 người thiệt mạng tại thủ đô Paris.
Ngày 24/8/2016, Ủy ban điều tra chung LHQ - OPCW kết luận khí Clo có thể
đã được sử dụng trong những cuộc giao tranh tại nhiều khu làng do lực lượng đối
lập Syria kiểm soát, làm ít nhất 13 người thiệt mạng, nhưng không khẳng định bên
nào là thủ phạm thực hiện hành vi này. Đây là xác nhận chính thức đầu tiên về việc
sử dụng vũ khí hóa học tại Syria kể từ khi nước này chấp nhận tiêu hủy hoàn toàn
kho vũ khí hóa học.
Ngày 28/02/2017, Nga và Trung Quốc phủ quyết một nghị quyết của HĐBA
LHQ cho phép áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với Chính phủ Syria liên quan
đến việc sử dụng vũ khí hoá học.
Ngày 04/4/2017, ít nhất 58 người thiệt mạng trong vụ tấn công được cho là có
sử dụng khí độc vào thị trấn Khan Sheikhoun thuộc tỉnh Idlib do quân nổi dậy kiểm
soát... Tổng thống Trump tuyên bố hành động “tàn ác” của Chính phủ Assad là kết
quả trực tiếp của “sự yếu đuối” từ thời Chính quyền Obama.
Ngày 05/4/2017, Tổng thống Trump tuyên bố Chính phủ Assad đã “vượt qua
nhiều lằn ranh đỏ” khi tiến hành vụ tấn công bị nghi ngờ là sử dụng vũ khí hóa học
nhằm vào dân thường.

17. 15
Ngày 06/4/2017, Mỹ đã bắn một loạt các tên lửa hành trình vào Syria. Theo
các quan chức Mỹ, hành động này là để trả đũa cho vụ tấn công hóa học ngày
04/4/2017. Đây là cuộc tấn công trực tiếp đầu tiên của Mỹ vào Chính phủ Syria và
là mệnh lệnh quân sự lớn nhất của ông Trump kể từ khi trở thành Tổng thống. Ông
Trump tuyên bố cuộc tấn công vào Syria là “vì lợi ích an ninh quốc gia quan trọng
của Mỹ, để ngăn chặn và răn đe việc phổ biến vũ khí hóa học chết người”8
.
1.2. Đặc điểm của cuộc nội chiến
Khái niệm “nội chiến” và “xung đột”:
“Nội chiến” (civil wars), theo định nghĩa của các từ điển (cả tiếng Việt lẫn
ngôn ngữ nước ngoài), là cuộc chiến tranh giữa các thành phần, phe nhóm chính
trị bên trong một quốc gia; giữa những người đồng bào cùng ngôn ngữ nhưng
tranh chấp với nhau vì nhiều lý do khác nhau như tôn giáo, chính trị, kinh tế…
Các cuộc nổi dậy hay khởi nghĩa cũng được xếp trong loại hình nội chiến. Theo
nghĩa này, thế giới đã xảy ra nhiều cuộc nội chiến ở các quốc gia như nội chiến ở
Anh (1642 - 1651); nội chiến ở Mỹ (1861 - 1865)… Lịch sử Việt Nam cũng đã
diễn ra nhiều cuộc nội chiến, như thời loạn 12 sứ quân; thời Trịnh - Nguyễn phân
tranh; cuộc chiến giữa nhà Tây Sơn với nhà Nguyễn ở Đàng Trong và nhà Trịnh ở
Đàng Ngoài…
“Xung đột” là sự va chạm, tranh giành giữa hai hay nhiều nhóm người, tập
đoàn người hay giữa các quốc gia, dân tộc vì những mâu thuẫn đối địch về tư tưởng,
ý thức hệ, quyền lợi vật chất, tôn giáo, chủng tộc hay lãnh thổ… Xung đột có thể
dừng lại ở mức “Chiến tranh Lạnh” (vấn đề được giải quyết thông qua đối thoại,
hòa giải), nhưng cũng có thể bùng nổ thành các cuộc bạo loạn, ẩu đả bằng bạo lực,
thành những cuộc nội chiến hay chiến tranh đẫm máu, nhất là những xung đột về
tôn giáo và sắc tộc.
Trong “Sổ tay Thuật ngữ Quan hệ quốc tế”, tác giả Đào Minh Hồng và Lê
Hồng Hiệp cho rằng, trong thời hiện đại, nhiều cuộc nội chiến mang tính quốc tế rõ
rệt, bởi sự phụ thuộc lẫn nhau trong môi trường an ninh quốc tế cũng như có sự liên
8
M.Anh - Tú Anh, Syria: tên lửa Mỹ chỉ giúp cho khủng bố, https://tuoitre.vn/syria-ten-lua-my-chi-giup-cho-
khung-bo-1293756.htm, 07/4/2017.

18. 16
hệ trực tiếp hoặc gián tiếp với các quốc gia bên ngoài9
. Áp dụng vào bối cảnh tình
hình Syria, có thể thấy cuộc nội chiến ở Syria đã trở thành cuộc chiến tranh giành
ảnh hưởng giữa một bên là người Shiite (ở Lebanon, Iraq, Iran) với sự hỗ trợ của
Nga, Iran cùng lực lượng Hezbollah ở Lebanon và một bên là quân nổi dậy gồm
phần lớn người Sunni được các nước Ả-rập, Mỹ và phương Tây ủng hộ. Nói cách
khác, nội chiến Syria đã biến thành một “cuộc chiến ủy nhiệm” của các cường quốc
thế giới10
.
Khác với những biến động chính trị ở Liên Xô, Đông Âu trước đây, biến động
chính trị ở khu vực Bắc Phi - Trung Đông nói chung và tại Syria nói riêng có một số
đặc điểm chủ yếu sau:
Một là, về lực lượng tiến hành: Các cuộc bạo loạn chính trị không có thủ lĩnh
lãnh đạo, lực lượng phản kháng không thuộc các tổ chức chính trị nào, chủ yếu là
thanh niên, sinh viên, dân nghèo thành thị.
Hai là, về phương thức, cách thức tổ chức: Lực lượng phản kháng thường tổ
chức mít tinh, biểu tình, lấy áp lực số đông và bạo lực, đồng thời tận dụng lợi thế từ
sự hậu thuẫn chính trị và can thiệp vũ trang từ bên ngoài để lật đổ thế lực cầm quyền.
Ba là, mục tiêu của các phong trào phản kháng chuyển rất nhanh từ các yêu
cầu về dân sinh, dân chủ, việc làm sang mục tiêu chính trị.
Bốn là, tất cả các nước bị khủng hoảng mạnh nhất lại là các nước có tăng
trưởng kinh tế khá.
Năm là, phản ứng quốc tế khá bị động, chia rẽ, tùy theo diễn biến tình hình để
điều chỉnh thái độ.
Đáng chú ý nhất, các tổ chức đối lập ở các nước Bắc Phi - Trung Đông đây
chưa đủ sức tổ chức, lãnh đạo phong trào. Tại các quốc gia có biểu tình phản kháng
lớn nhất là Tunisia và Ai cập, Lybia cũng không thấy rõ vai trò của lực lượng chính
trị đối lập. Diễn biến ở Ai Cập cho thấy lực lượng “Anh em Hồi giáo” và các đảng
đối lập cũng bị động và chậm chân. Tại Tunisia, phong trào Hồi giáo “Nahda” đối
lập lưu vong ở nước ngoài chỉ trở về tham gia chính phủ chuyển tiếp sau khi Tổng
9
Đào Minh Hồng - Lê Hồng Hiệp (chủ biên), Sổ tay Thuật ngữ Quan hệ Quốc tế, Khoa QHQT - Đại học
KHXH&NV TPHCM, 2013.
10
Bùi Hùng/VOV online, Nội chiến Syria - Cuộc chiến ủy nhiệm của các cường quốc, http://vov.vn/the-
gioi/quan-sat/noi-chien-syria-cuoc-chien-uy-nhiem-cua-cac-cuong-quoc-267954.vov, 25/6/2013.

19. 17
thống Ben Ali ra đi. Tại Lybia, hầu như không có lực lượng đối lập có tổ chức nào
tồn tại được dưới Chính quyền Gaddafi. Một số tổ chức cấp tiến như tổ chức công
đoàn, nghiệp đoàn thanh niên có số thành viên khá đông nhưng cũng không được tổ
chức chặt chẽ và không có sự chỉ huy thống nhất. Chỉ khi được các thế lực bên
ngoài hậu thuẫn, lực lượng đối lập mới thể hiện rõ vai trò của mình và phụ thuộc
vào bên ngoài.
Sau khi Liên Xô tan rã, hệ thống các nước Xã hội Chủ nghĩa ở Đông Âu sụp
đổ đầu những năm 90 của thế kỷ trước, tại châu Âu và các châu lục khác, cục diện
chính trị đều có sự điều chỉnh lớn thì tại Bắc Phi - Trung Đông, hầu như không có
sự biến động về ý thức hệ chính trị - tư tưởng. Vốn là các nước chậm hoặc đang
phát triển, từng chịu ách nô lệ thực dân hàng thế kỷ, nhiều nước Bắc Phi - Trung
Đông đã đứng lên giành độc lập tự do, chủ quyền dân tộc. Dưới sự lãnh đạo của các
lực lượng dân tộc, trong đó có những nhân vật tài năng và có tầm ảnh hưởng rộng
lớn, nhiều nước đã đạt được những thành tựu quan trọng về chính trị, kinh tế và các
lĩnh vực khác.
Nhìn nhận lại các cuộc bạo loạn xảy ra ở Bắc Phi - Trung Đông, có thể thấy
nguyên nhân cơ bản và cốt lõi của cuộc khủng hoảng chính trị này rất đa dạng và
phức tạp nhưng tập trung nhất là sự bất bình của dân chúng về việc Tổng thống mất
lòng dân, sự tha hóa, nạn tham nhũng lộng hành của bộ máy cầm quyền, mất dân
chủ trầm trọng, gia đình trị và tham quyền cố vị… Ngoài ra, chính phủ các nước bị
lật đổ đã sai lầm cơ bản trong xử lý nội bộ, sử dụng vũ lực quá mức cần thiết để đàn
áp người biểu tình, gây phẫn nộ đối với người dân cũng như dư luận quốc tế.
Bên cạnh những nguyên nhân xuất phát từ trong lòng xã hội, còn có những
nhân tố tác động từ bên ngoài làm ảnh hưởng không nhỏ tới tình hình khu vực. Đó
là: Thứ nhất, đây là hệ quả của “Đề án Đại Trung Đông” và học thuyết “trách nhiệm
bảo vệ” của Mỹ đã được áp dụng từ lâu; thứ hai, tại hầu hết các nước xảy ra chính
biến, chính quyền không có quan hệ tốt với phương Tây; thứ ba, xuất phát từ những
tranh giành nguồn lợi dầu mỏ lớn của các nước tại khu vực; thứ tư, Mỹ âm mưu giải
quyết “trục ma quỷ” để rút ngắn con đường kiểm soát toàn bộ lục địa Á - Âu. Tuy
làn sóng biểu tình ở mỗi nước diễn ra có những tình tiết khác nhau, song tất cả các

20. 18
cuộc biểu tình đều có những đặc điểm chung làm cục diện chính trị, kinh tế, xã hội
tại Bắc Phi - Trung Đông thay đổi mau lẹ và sâu sắc.
Tại Syria, vấn đề IS là kẻ thù của cả phe Chính phủ Assad và phe đối lập làm
cho tình hình rất phức tạp. Ngoài ra, sự chồng chéo lợi ích các nước lớn (Nga, Mỹ
và Trung Quốc) và các nước trong khu vực (Iran, Ả-rập Xê-út, Thổ Nhĩ Kỳ,
Israel…), sự đan xen các mâu thuẫn về dân tộc và tôn giáo… khiến nội chiến tại
Syria rất khó để giải quyết tận gốc.
1.3. Nguyên nhân và hệ quả của cuộc nội chiến
1.3.1. Nguyên nhân
Cuộc nội chiến ở Syria là kết quả của nguyên nhân song trùng cả bên trong lẫn
bên ngoài, cả trực tiếp lẫn sâu xa.
1.3.1.1. Nguyên nhân bên trong
Thứ nhất, sự yếu kém trong xử lý khủng hoảng của Chính quyền Assad
nên khủng hoảng biến thành nội chiến: Thực tế tình hình Syria không có nhiều
tiền đề cho các cuộc nổi dậy. Nhưng chính đường lối chính trị, cách thức lãnh đạo,
điều hành đất nước sai lầm của nhà cầm quyền là nguyên nhân dẫn tới bùng nổ
khủng hoảng và nội chiến.
Về chính trị, trong 42 năm cầm quyền của dòng họ Assad, Syria không có
chiến tranh mặc dù không ngừng đấu tranh đòi giải phóng những vùng đất bị Israel
chiếm đóng trong điều kiện chưa ký hiệp định hòa bình. Syria “đơn thương độc mã”
đối phó với các cuộc xung đột của Israel khi không còn các đồng minh Ả-rập. Quân
đội Syria là người bảo vệ duy nhất chống lại nguy cơ xâm lược từ Israel. Tổng
thống Assad không ngừng giúp đỡ người dân Palestin. Về quốc phòng, Syria xây
dựng được hệ thống phòng không tương đối mạnh theo mô hình của Liên Xô. Hiện
trình độ công nghệ của hệ thống này vẫn không bị lạc hậu và có khả năng tiêu diệt
các mục tiêu từ cự ly xa bên ngoài lãnh thổ Syria. Với sự giúp đỡ của Nga, Syria đã
xây dựng được hệ thống tên lửa phòng thủ bờ biển có thể bảo vệ toàn bộ khu vực
lãnh hải của Syria. Không quân Syria là một trong những quân chủng hiện đại nhất
Trung Đông, có đủ năng lực đối phó với cuộc tiến công của bất kỳ đối thủ nào. Về
kinh tế - xã hội, dưới sự lãnh đạo của ông Assad, Syria là quốc gia có trình độ phát
triển cao trong khu vực. Syria thăm dò, phát hiện được các mỏ dầu; tiến hành điện

21. 19
khí hóa; xây dựng hệ thống giao thông tiêu chuẩn quốc tế; nông nghiệp, nông thôn
phát triển, đổi mới. Người dân Syria được phổ cập giáo dục phổ thông toàn dân; có
quyền ra nước ngoài học tập và công tác. Về văn hóa - tôn giáo, chính quyền
khuyến khích phát triển các tôn giáo, nên người Hồi giáo (cả dòng Sunni và Shiite),
Thiên chúa giáo, Ấn Độ giáo, Phật giáo… cơ bản hòa hợp. Syria cũng phổ biến
Internet, có truyền hình vệ tinh…
Tuy nhiên, việc dòng họ Assad duy trì hệ thống quyền lực gia đình trị tại Syria
cũng gây mâu thuẫn sâu sắc giữa bộ tộc cầm quyền và các bộ tộc khác. Hệ thống
quyền lực gia đình trị, không công bằng khiến mâu thuẫn bộ tộc, tôn giáo gia tăng,
tham nhũng phát triển. Thực tế, tất cả quyền lực tại Syria đều do bộ tộc Alawite
(thuộc dòng Shiite; chiếm khoảng 15% dân số) nắm giữ, trong khi người Hồi giáo
Sunni chiếm khoảng 80% dân số Syria. Sự hình thành và mâu thuẫn giữa các nhóm
lợi ích làm nảy sinh bất đồng trong chính phủ. Sự trung thành, ủng hộ của quân đội
và an ninh bị chia rẽ sâu sắc.
Đặc biệt, trong xử lý biểu tình, bạo loạn, không chỉ Chính quyền Syria mà
chính quyền một số nước Trung Đông - Bắc Phi khác đã mắc sai lầm nghiêm trọng,
khiến cho tình hình đất nước càng lún sâu vào khủng hoảng. Các nhà lãnh đạo này
đã sử dụng quân đội, cảnh sát và tình báo để đàn áp người dân, bắt bớ, bỏ tù, thậm
chí giết hại những người tham gia biểu tình. Tại Syria, có thể nói, Chính quyền
Assad trong khi chưa nỗ lực hết mức có thể trong việc áp dụng các biện pháp chính
trị nhằm làm dịu tình hình căng thẳng và làn sóng biểu tình của người dân, đã áp
dụng ngay các biện pháp đàn áp mạnh tay. Chính hành động này đã làm trầm trọng
thêm tình hình, đồng thời đặt dấu chấm hết cho sự thương lượng, đàm phán và cải
cách chính trị, kinh tế và xã hội. Sau hàng loạt các cuộc biểu tình trên cả nước, cuộc
khủng hoảng chính trị - xã hội tại Syria chính thức chuyển thành nội chiến khi Quân
đội Chính phủ Syria sử dụng vũ lực, bắn vào đoàn người biểu tình, từ đó châm ngòi
cho một cuộc nổi dậy vũ trang toàn diện ở Syria.
Thứ hai, sự cạnh tranh quyền lực và tôn giáo tại khu vực Trung Đông và
Syria. Tại Trung Đông, Ai Cập, Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và Ả-rập Xê-út là những nước
lớn, có mô hình phát triển khác nhau và ảnh hưởng mang tính tạo ra các giá trị đối
lập. Cùng với Israel, quan hệ giữa các nước vừa cạnh tranh, vừa hợp tác, biểu hiện ở

22. 20
hai trục cơ bản là các nước đồng minh với Mỹ và các nước chống Mỹ. Sau “Mùa
xuân Ả-rập”, cán cân quyền lực giữa các nước này chuyển sang cạnh tranh và kình
địch, mở rộng cả phạm vi và mức độ. “Mùa xuân Ả-rập” đã xác định lại hệ thống
quyền lực nước lớn trong khu vực bằng việc mở ra ba trục: Thổ Nhĩ Kỳ - “Anh em
Hồi giáo”; “Vòng cung Iran - Shiite”; các nước quân chủ xoay quanh Ả-rập Xê-út.
Trong các trục này, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran và Ả-rập Xê-út là các nước đi đầu, cạnh tranh
ngôi vị bá chủ khu vực. Trong cuộc cạnh tranh vai trò cường quốc lãnh đạo Trung
Đông, Syria - mắt xích yếu nhất trong liên minh Shiite của Iran, trở thành bàn đạp,
vùng đệm cho Ả-rập Xê-út, Iran và Thổ Nhĩ Kỳ. Trong khi Syria là đồng minh của
Iran, thì Ả-rập Xê-út và Thổ Nhĩ Kỳ lại muốn thay đổi chế độ chính trị ở Damascus
để biến Syria thành đồng minh của mình trong thế trận địa chính trị ở Trung Đông.
Israel cũng không muốn Syria tồn tại như một nhà nước độc lập có thể là vật cản
đối với Israel trên con đường mở rộng biên giới quốc gia và ảnh hưởng trên toàn bộ
khu vực. Do đó, Iran muốn bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền của Syria, thì Ả-
rập Xê-út, Thổ Nhĩ Kỳ và Israel lại chủ trương không để Syria tồn tại và phát triển
ổn định như một quốc gia có chủ quyền.
Mâu thuẫn giữa phe Hồi giáo dòng Sunni (chiếm khoảng 70% tổng số dân
Trung Đông - Bắc Phi) và phe Hồi giáo dòng Shiite (chiếm khoảng 25%)11
đã tồn
tại hàng thế kỷ và ngày càng phức tạp khi được cộng hưởng thêm tác động từ những
nhân tố mới. Cách mạng Hồi giáo ở Iran năm 1979 đã đưa người Shiite lên nắm
quyền và tư tưởng của cố Lãnh tụ tinh thần tối cao Ruhollah Musavi Khomeini, gây
lo lắng đối với chính quyền các nước Hồi giáo Sunni. Iran đã lập ra “trục Hồi giáo
Shiite” gồm Iran - Syria - Hezbollah và lực lượng Shiite ở các nước khác trong khu
vực. Để ngăn chặn ảnh hưởng của Hồi giáo Shiite, các chế độ Ả-rập Hồi giáo Sunni
cũng tập hợp lại với nhau. Liên minh Sunni được hình thành rõ nét ở Trung Đông,
với hai nhánh chính là Ả-rập Xê-út cùng các nước quân chủ Hồi giáo, trừ Qatar và
Thổ Nhĩ Kỳ - Qatar - “Tổ chức Anh em Hồi giáo”... Cuộc xung đột tại Syria là biểu
hiện rõ nhất cho sự cạnh tranh của các phe phái, giáo phái. Lực lượng Hồi giáo
Shiite từ Iran, Lebanon, Iraq… không ngừng hỗ trợ Chính quyền Assad. Trong khi
11
Ngọc Diệp, Tại sao ít người di cư Syria chọn các nước giàu Trung Đông? http://vneconomy.vn/the-
gioi/tai-sao-it-nguoi-di-cu-syria-chon-cac-nuoc-giau-trung-dong-20150921040344105.htm, 21/9/2015.

23. 21
đó, phe Sunni với Ả-rập Xê-út là đầu tàu, liên tục cung cấp vũ khí và huấn luyện lực
lượng đối lập.
1.3.1.2. Nguyên nhân bên ngoài
Một là, ảnh hưởng từ hiệu ứng lan tỏa của phong trào “Mùa xuân
Ả-rập”: “Mùa xuân Ả-rập” khởi đầu từ cuộc biểu tình của lực lượng lao động
Tunisia, vào ngày 18/12/2010 nhằm bày tỏ sự đoàn kết và cảm thông với một người
thanh niên bán trái cây đã tự thiêu trước trụ sở chính quyền một thành phố của
Tunisia để phản đối cảnh sát tịch thu hàng hóa và phương tiện kiếm sống của mình.
Hình ảnh người thanh niên tự thiêu được ghi lại và tung lên các trang mạng xã hội
như Facebook, Twitter, YouTube… đã châm ngòi làm bùng phát phong trào chống
chính phủ. Các cuộc biểu tình, tuần hành kêu gọi lật đổ chính quyền nhanh chóng
chuyển thành bạo loạn. Ngày 14/01/2011, Chính quyền Tổng thống Tunisia Ben Ali
chính thức sụp đổ. Được cổ suý bởi sự thành công của “Cách mạng hoa Nhài” ở
Tunisia, các cuộc biểu tình bạo loạn đã nhanh chóng lan rộng, gây nên hội chứng
biểu tình, bạo loạn lật đổ và chống đối chính quyền đương nhiệm ở hầu khắp các
nước khu vực Bắc Phi - Trung Đông, trong đó có Syria.
Hai là sự can dự và tranh giành ảnh hưởng giữa các nước lớn tại Trung
Đông: Sau Chiến tranh Lạnh, nhu cầu về nguồn cung cấp nguyên nhiên liệu là vấn
đề trọng tâm trong chiến lược an ninh của các nước, đặc biệt là các nước lớn. Là
khu vực có địa chiến lược, kinh tế quan trọng, nhất là trữ lượng dầu khí khổng lồ,
nên Trung Đông - Bắc Phi luôn giành được sự quan tâm, cạnh tranh của các nước
lớn. Các cường quốc, nhất là Mỹ luôn có tham vọng độc quyền kiểm soát nguồn
dầu mỏ và khí đốt ở khu vực bằng mọi giá.
Mỹ đã và đang trong quá trình triển khai “Đề án Đại Trung Đông”. Là khu vực
có vị trí địa chiến lược quan trọng nên Mỹ luôn coi Trung Đông - Bắc Phi là trọng
điểm trong chiến lược toàn cầu. Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, nhất là sau sự
kiện 11/9/2001, các đời Tổng thống Mỹ đã đề ra và triển khai thực hiện “chiến lược
Đại Trung Đông”, thông qua con bài “dân chủ hóa”. Những năm gần đây, Chính
quyền cựu Tổng thống Obama có những điều chỉnh nhất định trong chính sách đối
với khu vực, nhưng mục tiêu chiến lược cơ bản đối với khu vực không thay đổi, đó
là: Củng cố vai trò lãnh đạo, kiểm soát nguồn dầu mỏ ở khu vực; giải quyết những

24. 22
vấn đề đe dọa đến an ninh và vị thế siêu cường của Mỹ; ngăn chặn, từng bước loại
bỏ ảnh hưởng của các nước lớn khác; đảm bảo thị trường cho các doanh nghiệp Mỹ;
áp dụng “quyền lực thông minh”, linh hoạt hơn trong các hoạt động tại khu vực
thông qua những khái niệm “đối tác mới”, “ngoại giao đa phương”, “cam kết bền
vững”12
, ưu tiên sử dụng biện pháp ngoại giao, kinh tế.
Mỹ triển khai thực hiện hàng loạt biện pháp trên tất cả các lĩnh vực (chính trị -
ngoại giao, kinh tế - thương mại - đầu tư, quốc phòng - an ninh, viện trợ…) để củng
cố, tăng cường sức mạnh, ảnh hưởng và bảo vệ các lợi ích của mình tại khu vực.
Mỹ đẩy mạnh can dự về chính trị, kinh tế, quân sự, văn hóa, giáo dục, truyền thông
vào khu vực; tăng cường ngoại giao công chúng, sử dụng các tổ chức phi chính phủ
(NGOs); dùng chiêu bài “dân chủ, nhân quyền” thúc đẩy quá trình tự diễn biến,
tuyên truyền, vận động, lôi kéo chính phủ và người dân hướng tới nền dân chủ và
các giá trị phương Tây; cung cấp viện trợ quân sự, kinh tế và phát triển, lấy kinh tế
để thúc đẩy dân chủ; tập hợp, xây dựng lực lượng, đào tạo, huấn luyện các “lực
lượng nòng cốt”, chủ yếu là lớp tri thức trẻ nhưng bất bình với chính quyền, kích
động tinh thần biểu tình, bạo loạn chống chính phủ của dân chúng; khai thác và sử
dụng truyền thông, Internet. Mỹ coi đây là những phương tiện, cách thức hữu hiệu
để phổ quát các giá trị dân chủ, nhân quyền phương Tây. Mỹ luôn sẵn sàng thúc đẩy
và thực hiện các cuộc cách mạng dân chủ, “cách mạng màu” để lật đổ các chính thể
thù nghịch, hoặc thay đổi thể chế ở các nước (kể cả đồng minh) theo ý đồ của Mỹ.
Trong khi đó, để mở rộng vai trò, ảnh hưởng và bảo vệ lợi ích của mình, Nga
cũng tích cực can dự vào khu vực Trung Đông. Mục tiêu của Nga là thúc đẩy lợi ích
kinh tế; tăng cường ảnh hưởng; ngăn ngừa tác động của Hồi giáo cực đoan đến
nước Nga và các khu vực “sân sau”. Nga thực thi chính sách thực dụng, xây dựng
quan hệ tốt với tất cả các đối tác; tăng cường quan hệ kinh tế, năng lượng; thúc đẩy
hợp tác quốc phòng; cạnh tranh với Mỹ và phương Tây. Nhờ đó, vai trò, ảnh hưởng
của Nga ở khu vực đang ngày càng được khẳng định.
Mục tiêu cơ bản trong chính sách của Trung Quốc với khu vực Trung Đông là
đảm bảo nguồn cung cấp dầu mỏ; thâm nhập, mở rộng ảnh hưởng, khẳng định vị
12
Đặng Việt Hùng, Thế kỷ Thái Bình Dương của Mỹ, https://dangviethung.wordpress.com/2011/10/25/the-
ky-thai-binh-duong-cua-my/, 25/10/2011.

25. 23
thế của một nước lớn. Để đạt được mục đích, Trung Quốc không ngần ngại lôi kéo
các nước (sử dụng con bài viện trợ kinh tế và lợi dụng tâm lý “ghét” Mỹ và phương
Tây); thực dụng trong các mối quan hệ, sẵn sàng “đi đêm” với lực lượng đối lập;
phối hợp với các nước khác trong những vấn đề có cùng lợi ích...
Việc các nước lớn tăng cường can dự, cạnh tranh nhưng cũng luôn sẵn sàng
mặc cả, thỏa hiệp lợi ích với nhau khiến cho tình hình khu vực Trung Đông, trong
đó có Syria thêm phức tạp, rối loạn.
Ba là Mỹ/phương Tây âm mưu can dự lật đổ các chế độ đối nghịch, bất
hợp tác: Mục tiêu của Mỹ đối với Trung Đông là củng cố vai trò lãnh đạo, kiểm
soát nguồn dầu mỏ ở khu vực phục vụ cho chiến lược an ninh năng lượng; giải
quyết những vấn đề đe doạ đến an ninh và vị thế siêu cường của Mỹ như chủ nghĩa
khủng bố, Hồi giáo cực đoan, phổ biến vũ khí hủy diệt, các quốc gia cứng đầu,
phong trào bài Mỹ; ngăn chặn và từng bước loại ảnh hưởng của các nước lớn khác;
đảm bảo thị trường vững chắc cho các doanh nghiệp Mỹ. Chính phủ Mỹ đưa ra khái
niệm “đối tác mới”, “ngoại giao đa phương”, “cam kết bền vững”, trong đó ưu tiên
sử dụng biện pháp chính trị - ngoại giao và kinh tế. Cựu Tổng thống Obama đề ra
chiến lược phát triển giá trị dân chủ Mỹ cổ vũ làn sóng “dân chủ hóa” Trung Đông -
Bắc Phi. Mỹ đẩy mạnh hoạt động can dự trên các lĩnh vực, tích cực sử dụng chiêu
bài dân chủ, nhân quyền thúc đẩy quá trình tự diễn biến tại các nước; ưu tiên viện
trợ quân sự, kinh tế và hỗ trợ phát triển cho các nước, lấy kinh tế để thúc đẩy dân
chủ; tập hợp, xây dựng lực lượng, chủ yếu là lớp trẻ bất bình với chính quyền; thúc
đẩy dân chủ kiểu phương Tây, kích động tinh thần chống chính phủ; sử dụng
Internet để điều hành, phối hợp, vượt qua sự kiểm soát của chính quyền; mua chuộc,
chi phối giới lãnh đạo quân đội và sẵn sàng can thiệp quân sự lật đổ.
1.3.2. Hậu quả của cuộc nội chiến
1.3.2.1. Đối với Syria
- Về kinh tế: Syria hiện đang trong giai đoạn kiệt quệ nhất kể từ khi nổ ra nội
chiến vào tháng 3/2011, khiến mọi nỗ lực xây dựng tương lai trở nên khó khăn. Do
sử dụng nguồn tài chính khổng lồ cho cuộc chiến trong suốt hơn 6 năm qua, ngân
sách của Syria đã cạn kiệt, trong khi nguồn hỗ trợ kinh tế từ đồng minh chủ chốt
khu vực là Iran ngày một suy giảm. Theo Giáo sư kinh tế Omar Dahi (người Syria,

26. 24
giảng viên Đại học Hampshire của Mỹ), xét về khía cạnh kinh tế, những tổn thất ở
Syria là vô cùng lớn khi tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Syria từng đạt mức
60,2 tỷ USD vào năm 2010, song con số này trong năm 2016 đã giảm hơn một nửa,
xuống còn 27,2 tỷ USD; nếu tính đến tỷ lệ tăng trưởng thực, tổng thiệt hại kinh tế
của Syria lên tới ít nhất 430% GDP (tính theo giá năm 2010)13
. Theo Ngân hàng
Thế giới (WB), cuộc xung đột ở Syria đã gây thiệt hại cho nền kinh tế của quốc gia
này khoảng 224 tỷ USD, gấp khoảng 4 lần tổng GDP năm 201014
. Chiến tranh và
xung đột đã tàn phá nặng nề ngành công nghiệp và nông nghiệp của Syria.
Hiện nay, Syria đang phải đối mặt với tình trạng thiếu nhiêu liệu sưởi ấm,
xăng dầu, điện và nước sinh hoạt. Điều kiện khó khăn đã làm đình trệ hoạt động
công nghiệp ở những khu vực do chính phủ kiểm soát. Tình trạng thiếu nước đã
xuất hiện từ tháng 12/2016 khi giao tranh tại các vùng ngoại ô Damascus, cắt đứt
nguồn cung cấp nước chủ chốt của thủ đô từ suối Ayn al-Fijah. Khan hiếm khiến
giá nước sinh hoạt tăng vọt lên tới 50 USD/45 lít trên thị trường chợ đen. Cuộc
khủng hoảng nhiên liệu khiến giao thông công cộng ở thủ đô Damascus tê liệt. Hậu
quả là giá xăng dầu tăng 450% lên mức 225 Bảng Syria/lít (khoảng 1,05 USD/lít;
tháng 3/2017) so với 5 năm trước (năm 2012, giá xăng được nhà nước trợ giá chỉ
bán ở mức 50 Bảng Syria/lít, với nguồn cung ứng luôn có sẵn trên thị trường)15
.
Chính phủ Syria hiện không có khả năng cung ứng xăng dầu, điện, nước sinh hoạt
và nhiêu liệu sưởi ấm cho tất cả các thành phố và thị trấn mà các lực lượng chính
phủ giành quyền kiểm soát. Ngoài một số nhà máy điện ở miền Bắc và miền Trung
vẫn duy trì phát điện, các nhà máy điện chủ chốt của Syria đã ngừng hoạt động kể
từ năm 2012 do thiếu nhiên liệu. Các nhà máy này cần tới 8.500 tấn nhiên liệu mỗi
ngày để hoạt động, nằm ngoài khả năng của chính phủ.
Bất ổn chính trị và an ninh khiến đồng nội tệ mất giá trầm trọng, đời sống của
đại bộ phận người dân ngày càng khó khăn. Năm 2012, tỷ giá đồng Bảng Syria so
với USD chỉ ở mức 50 Bảng Syria đổi 01 USD, nhưng đến tháng 3/2017 đã tăng lên
13
Thế giới & Việt Nam, Kinh tế Syria kiệt quệ sau 6 năm chiến tranh, http://baoquocte.vn/kinh-te-syria-kiet-
que-sau-6-nam-chien-tranh-46752.html, 29/3/2017.
14
TTXVN/Tin Tức, Xung đột tại Syria gây thiệt hại 226 tỷ USD, https://baotintuc.vn/the-gioi/xung-dot-tai-
syria-gay-thiet-hai-226-ty-usd-20170710225651693.htm, 11/7/2017.
15
Thế giới & Việt Nam, Kinh tế Syria kiệt quệ sau 6 năm chiến tranh, http://baoquocte.vn/kinh-te-syria-kiet-
que-sau-6-nam-chien-tranh-46752.html, 29/3/2017.

27. 25
550 Bảng Syria đổi 01 USD16
. Tất cả hàng hóa trên thị trường đều tăng gấp nhiều
lần, nhất là nước sinh hoạt, xăng dầu và điện. Tất cả các nguồn thu của chính phủ
như dầu mỏ và du lịch gần như không còn. Nhiều mỏ dầu và khí đốt ở khu vực
Đông Bắc vẫn nằm trong tay IS hoặc lực lượng đối lập, buộc Chính quyền Syria
phải mua nhiên liệu từ thị trường chợ đen. Các công ty nhà nước từng đem lại
nguồn thu ngân sách đáng kể cho chính phủ đã bị giải thể hoặc ngừng hoạt động vì
chiến tranh. Các nguồn thuế bị thất thu. Với một nền kinh tế suy sụp, bị ảnh hưởng
nặng nề trong chiến tranh, Syria đang đứng trước thách thức cực lớn trong việc tái
thiết đất nước sau chiến tranh. Với chi phí tái thiết đất nước ước tính vào khoảng
200 tỷ USD (hiện có những ước tính trên 300 tỷ USD)17
, Syria chỉ có thể bắt tay
vào công cuộc tái thiết đất nước trong trung hạn.
- Về xã hội: Cuộc nội chiến tại Syria đã và đang trở thành một trong những
cuộc xung đột phức tạp và bi thảm nhất trong thế kỷ XXI. Cao ủy LHQ về người tị
nạn (UNHCR) cho biết cuộc xung đột tại Syria đã dẫn tới thảm họa nhân đạo lớn
nhất trong thời đại này. Ngày 16/7/2017, Tổ chức Giám sát nhân quyền Syria
(SOHR) có trụ sở tại Anh cho biết, trong vòng 6 năm (từ 15/3/2011 - 15/7/2017) đã
có tới 331.765 người Syria thiệt mạng, trong đó có 99.617 dân thường, 18.243 trẻ
em và 11.427 phụ nữ18
.
Phụ nữ, thanh niên và trẻ em thường xuyên phải đối mặt với bạo lực, bị
tước đi các quyền cơ bản của con người, bị bắt cầm súng ngoài ý muốn. Theo
báo cáo mới nhất của SOHR, 116.774 thành viên lực lượng Chính phủ Syria và
những người ủng hộ Chính quyền Damascus đã thiệt mạng, trong số này có
61.808 binh lính và 1.408 thành viên phong trào Hezbollah do Iran hậu thuẫn19
.
Cuộc xung đột cũng khiến 57.000 phiến quân, trong đó có thành viên SDF do
Mỹ ủng hộ và hơn 58.000 phần tử thánh chiến thuộc IS và nhánh al-Qaeda tại
16
Thanh Hằng, Chạy đua tái thiết ở Syria, http://www.sggp.org.vn/chay-dua-tai-thiet-o-syria-468593.html,
18/9/2017.
17
Thanh Hằng, Tlđd.
18
Nhật Đăng, Hơn 330.000 người đã chết, Syria vẫn chưa yên ổn, http://tuoitre.vn/hon-330000-nguoi-da-
chet-syria-van-chua-yen-on-1353550.htm, 17/7/2017.
19
Nhật Đăng, Hơn 330.000 người đã chết, Syria vẫn chưa yên ổn, http://tuoitre.vn/hon-330000-nguoi-da-
chet-syria-van-chua-yen-on-1353550.htm, 17/7/2017.

28. 26
Syria trước đây thiệt mạng20
.
Báo cáo của Trung tâm nghiên cứu chính sách Syria (một tổ chức nghiên cứu
độc lập) cho biết, tuổi thọ trung bình của người dân Syria đã bị sụt giảm từ 70 tuổi
(năm 2010) xuống còn 55,4 tuổi (năm 2015), khiến dân số nước này giảm đi khoảng
21%21
. Tính riêng trong năm 2015, tỷ lệ đói nghèo ở Syria đã tăng mạnh lên 85%,
ước tính có khoảng 13,8 triệu người dân nước này bị mất nguồn thu nhập22
. Xung
đột đã khiến gần một nửa dân số Syria trong tổng số 23 triệu người phải rời bỏ nhà
cửa. Những người tị nạn chạy trốn chủ yếu sang các nước láng giềng như Jordan,
Thổ Nhĩ Kỳ, Lebanon, Iraq và châu Âu.
Nhiều thành phố bị tàn phá, trong đó có Aleppo, thành phố lớn nhất và từng là
trung tâm thương mại của Syria; Homs, thành phố lớn thứ ba Syria, gần như không
có người ở. Những thị trấn xung quanh thủ đô Damascus như Jobar, Douma và
Harasta không còn nguyên vẹn. Các nhà thờ Hồi giáo với kiến trúc độc đáo bị tàn
phá. Hầu hết tất cả các di sản thế giới của Syria được Tổ chức Giáo dục, Khoa học
và Văn hóa của LHQ (UNESCO) công nhận đã bị hư hỏng hoặc bị phá hủy. Nhiều
địa điểm khảo cổ ở Syria là mục tiêu khai quật, cướp phá của bọn tội phạm và các
nhóm vũ trang23
.
- Về chính trị - đối ngoại: Với tính chất phức tạp của cuộc chiến Syria, giới
chính trị phương Tây và thế giới đã dùng khái niệm “cuộc chiến tranh ủy nhiệm” để
mô tả về cuộc chiến này. Tuy nhiên, khi đặt vấn đề cuộc chiến tranh ủy nhiệm thì sẽ
liên quan đến vấn đề chủ quyền quốc gia, bởi nói tới ủy nhiệm thì sẽ phải có bên ủy
nhiệm và bên nhận ủy nhiệm. Với một quốc gia thì chỉ có nhà nước, thực thể đại
diện chủ quyền quốc gia mới có đủ điều kiện là bên ủy nhiệm cho một thực thể khác
giúp mình, thay mình thực hiện những vấn đề mà nhà nước đó không thể thực hiện.
Những thực thể được ủy nhiệm của một nhà nước hợp hiến thì mới là thực thể được
ủy nhiệm hợp pháp. Như vậy, tại Syria, Chính quyền Tổng thống Assad và Liên
20
TTXVN/VIETNAM+, Nội chiến kéo dài 6 năm ở Syria khiến hơn 330.000 người thiệt
mạng,https://www.vietnamplus.vn/noi-chien-keo-dai-6-nam-o-syria-khien-hon-330000-nguoi-thiet-
mang/456444.vnp, 17/7/2017.
21
Huy Bình-Lan Phương, 5 năm nội chiến: Syria tàn tạ bởi bàn tay phương Tây, http://baodatviet.vn/the-
gioi/quan-he-quoc-te/5-nam-noi-chien-syria-tan-ta-boi-ban-tay-phuong-tay-3300226/?paged=2, 14/02/2016.
22
Huy Bình-Lan Phương, Tlđd.
23
Lê Hồ, Syria: Cái giá của một cuộc chiến, Thế giới và Việt Nam, http://baoquocte.vn/syria-cai-gia-cua-
mot-cuoc-chien-28024.html, 14/3/2016.

29. 27
bang Nga là hai thực thể trong cuộc chiến tranh ủy nhiệm, đồng thời đóng vai trò
quyết định cho một nền hoà bình ủy nhiệm. Điều đó cho thấy những thành phần
khác, đã không tôn trọng chủ quyền quốc gia, luật pháp quốc tế khi xuất hiện, can
dự trong cuộc chiến Syria. Do bị việt vị trong nước cờ “vũ khí hoá học của Syria”,
Chính quyền Mỹ đã lấy danh nghĩa tấn công IS để can thiệp vào Syria và qua đó
ủng hộ phe đối lập. Có thể khẳng định rằng, cuộc chiến Syria bị quốc tế hóa, đất
nước Syria bị “chia năm xẻ bảy” trong một cuộc chiến đẫm máu kéo dài đã gần 7
năm, có nguyên nhân quan trọng nhất là chủ quyền quốc gia của Syria đã không
được tôn trọng. Nhà nước Syria bị tấn công vì bị nhận diện là chứa chấp khủng bố,
nuôi dưỡng khủng bố hay thậm chí có hành động khủng bố. Kết quả là quốc gia này
hỗn loạn và trở thành địa bàn lý tưởng để các phần tử khủng bố tử thủ và phô
trương sức mạnh.
1.3.2.2. Đối với khu vực Trung Đông và thế giới
- Cuộc nội chiến ở Syria và phong trào “Mùa xuân Ả-rập” khiến cục diện
chính trị và an ninh khu vực Trung Đông biến đổi mạnh mẽ. “Mùa xuân Ả-rập”
đã khiến Syria rơi vào một cuộc nội chiến kéo dài chưa có hồi kết giữa lực lượng
Chính phủ Syria (do Nga và Iran hậu thuẫn) và lực lượng đối lập (do Mỹ, Ả-rập Xê-
út và Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn). Sự can dự của nhiều nhân tố bên ngoài vào cuộc nội
chiến khiến Syria trở thành “thùng thuốc súng” của Trung Đông và thế giới; là nơi
phô trương sức mạnh quân sự và thử nghiệm các loại vũ khí, trang bị quân sự của
các nước lớn, nhất là Nga và Mỹ. Nội chiến Syria đã khiến các nước láng giềng bị
ảnh hưởng nghiêm trọng bởi làn sóng người Syria tị nạn đổ sang. Chỉ riêng Thổ Nhĩ
Kỳ, Lebanon và Jordan đang tiếp nhận khoảng 4,4 triệu người tị nạn từ Syria. Tại
Lebanon, người tị nạn chiếm tới hơn 1/5 dân số nước này. Xung đột ở Syria cũng
làm suy yếu các nước láng giềng vốn đã lạc hậu như Lebanon; làm căng thẳng thêm
tình trạng mâu thuẫn sắc tộc ở Thổ Nhĩ Kỳ - nước đang đối mặt với cuộc chiến với
người Kurd.
Những hệ lụy từ nội chiến ở Syria và phong trào “Mùa xuân Ả-rập” đã làm
cho quá trình chuyển đổi chính trị tại Trung Đông ngày càng phức tạp do mâu thuẫn
sâu sắc giữa các lực lượng thế tục, phi tôn giáo với lực lượng tôn giáo; mâu thuẫn
giữa hai dòng Sunni và Shiite của Hồi giáo ngày càng quyết liệt; sự can dự của các

30. 28
thế lực bên ngoài vào Syria và Trung Đông ngày càng trực diện và đối chọi nhau.
Cuộc chiến quyền lực giữa các bên tại Trung Đông diễn ra ngày càng công khai và
mạnh mẽ. Trong bối cảnh tình hình khu vực ngày càng phức tạp, người dân Trung
Đông càng thêm bi quan, lo ngại và tâm lý luyến tiếc về trật tự cũ có xu hướng lan
rộng trong khu vực.
- Nội chiến Syria tạo ra nguy cơ, thách thức đối với nền an ninh và chính
trị của khu vực và thế giới. Lợi dụng chiêu bài chống khủng bố, Mỹ và phương
Tây đã bất chấp luật pháp quốc tế, tiến hành hàng loạt các cuộc không kích vào một
quốc gia có chủ quyền như Syria. Cùng với Lybia, Iraq và Yemen, Syria được Mỹ
cho là nơi trú ngụ của lực lượng khủng bố Hồi giáo cực đoan, nhất là IS. Chủ nghĩa
khủng bố và sự man rợ của IS đã trở thành “cớ” hợp lý để Mỹ và phương Tây công
khai can thiệp, tấn công vào các mục tiêu ở những quốc gia có chủ quyền. Cơ sở hạ
tầng bị phá hủy, dân thường thiệt mạng và thương vong tăng lên hàng ngày theo số
lần tấn công của Mỹ và đồng minh. Đây là một tiền lệ nguy hiểm, bởi với chiêu bài
chống khủng bố, không chỉ Syria, mà bất kỳ quốc gia có chủ quyền nào trên thế giới
cũng có thể bị Mỹ và phương Tây tấn công.
Nguy cơ mất ổn định an ninh, chính trị - xã hội tại nhiều khu vực trên thế giới
trở nên hiện hữu sau những tác động tiêu cực từ tình hình bất ổn ở Trung Đông và
Syria. Hiện nay, không chỉ riêng Syria, mà nhiều nước Trung Đông - Bắc Phi khác
vẫn đang trong tình trạng bất ổn, bạo lực như Iraq, Lybia, Yemen… Sự can thiệp
của các nước lớn chưa cải thiện được triệt để tình hình, trong khi đó tình trạng bạo
lực, bất ổn gia tăng phức tạp. Sự trỗi dậy của các tổ chức khủng bố Hồi giáo cực
đoan đe dọa an ninh khu vực và thế giới. Hoạt động khủng bố diễn ra hàng ngày,
lan rộng ra khắp các châu lục và thách thức môi trường an ninh thế giới. Đặc biệt,
trước sự gia tăng tấn công của cộng đồng quốc tế, các tổ chức khủng bố có xu
hướng liên kết với nhau, khiến cuộc chiến chống khủng bố ngày càng khó khăn.
- Cuộc nội chiến tại Syria ảnh hưởng sâu sắc đến diện mạo chính trị và
chiến lược quốc tế; vị thế và chính sách đối ngoại của các cường quốc thế giới
cũng như khu vực Trung Đông. Trong bối cảnh bị phương Tây cô lập, chèn ép,
cuộc chiến ở Syria là cơ hội không thể tốt hơn để Tổng thống Putin đưa nước Nga
trở lại chính trường quốc tế. Thông qua cuộc chiến tại Syria, Nga muốn gửi thông

31. 29
điệp rằng, trái ngược với Mỹ, Nga kiên định với mục tiêu chống IS và biết làm thế
nào để thực thi mục tiêu này.
Cuộc chiến Syria đánh dấu sự thay đổi vị thế và chính sách đối ngoại của Mỹ.
Việc Chính quyền Mỹ để mặc Chính quyền Assad hai lần vượt quá giới hạn “lằn
ranh đỏ”, cũng như để Nga qua mặt trong cuộc khủng hoảng Ucraina đã tổn hại
nghiêm trọng đến uy tín của Mỹ.
Cuộc khủng hoảng Syria đã đẩy EU vào bất đồng nội bộ với các cuộc tranh
luận gay gắt về chiến lược sử dụng vũ lực và hợp thức hóa các cuộc can thiệp quân
sự, cũng như cách thức đối phó với cuộc khủng hoảng di cư. Việc nhiều công dân
châu Âu gia nhập IS và quay lại tấn công chính châu Âu cho thấy thực tế lo ngại về
tình trạng xã hội, thách thức an ninh mà châu lục này đang phải đối mặt.
Cuộc khủng hoảng Syria cũng làm suy yếu một số cường quốc Trung Đông,
nhân tố quyết định sự thịnh vượng và vai trò của khu vực trên trường quốc tế. Ai
Cập thất bại trong việc giải quyết các vấn đề kinh tế và đảm bảo an ninh nội địa.
Thổ Nhĩ Kỳ đối mặt với nhiều lỗ hổng an ninh ở biên giới; chuyển ưu tiên từ lật
đổ Assad sang kiềm chế lực lượng người Kurd, cải thiện quan hệ với Nga và Iran.
Ả-rập Xê-út đánh mất dần vai trò nước lớn do giá dầu giảm và nghi ngờ của cộng
đồng quốc tế về chính sách mập mờ của nước này đối với IS. Iran đang tái hòa
nhập chính trường quốc tế nhưng chưa trở thành nước hùng mạnh khi tồn tại nhiều
căng thẳng chính trị nội bộ liên quan đến chủ trương giải quyết khủng hoảng tại
Syria và Iraq.
- Khủng hoảng chính trị tại Trung Đông và nội chiến Syria là nguyên
nhân chính dẫn đến làn sóng di cư tự do của người dân Trung Đông sang châu
Âu. Chiến tranh, nghèo đói, mối đe dọa về an ninh, khủng bố… làm cho tình hình
Trung Đông thêm bất ổn, đời sống người dân ngày càng khó khăn. Điều này khiến
lượng người tị nạn từ Syria và Trung Đông - châu Phi vào châu Âu gia tăng đột
biến, tạo ra cuộc khủng hoảng di dân lớn nhất kể từ sau Chiến tranh Thế giới lần thứ
hai. Hàng triệu người đã phải bỏ nhà cửa để đi tị nạn trong cảnh nghèo đói do chiến
tranh ở Syria. Theo Cơ quan tị nạn LHQ, kể từ khi nội chiến bùng phát đến tháng
3/2016, khoảng 4,8 triệu người Syria đã chạy sang các nước khác để tránh chiến
tranh. Làn sóng người Syria đổ vào đã khiến châu Âu lâm vào cuộc khủng hoảng

32. 30
người di cư tồi tệ nhất kể từ sau Chiến tranh Thế giới lần thứ hai. Cuộc khủng
hoảng người di cư đã tác động mạnh đến EU cả về kinh tế, an ninh và chính trị, gây
chia rẽ, mất đoàn kết nội bộ EU khiến các nước châu Âu đối mặt với nhiều khó
khăn, thách thức mới, đặc biệt là nguy cơ khủng bố.
- Sự xuất hiện của tổ chức IS: Sau phong trào “Mùa xuân Ả-rập”, đặc biệt tại
Syria, Hồi giáo cực đoan và chủ nghĩa khủng bố có xu hướng phát triển, gây chia rẽ,
tranh chấp quyền lực tại khu vực. Chính phủ suy yếu, thể chế an ninh lỏng lẻo đã
tạo cơ hội cho các nhóm vũ trang, lực lượng khủng bố củng cố sức mạnh, phát triển.
Đầu năm 2014, một nhóm cực đoan nổi lên tại Iraq tự xưng là IS và gây ra
nhiều hành động khủng bố tàn bạo. Mục tiêu tối thượng của IS là thiết lập một “nhà
nước Hồi giáo” thống nhất toàn Trung Đông, áp dụng luật Hồi giáo Sharia. Người
Hồi giáo dòng Shiite bị IS coi là những kẻ phản đạo và sẽ phải bị trừng trị nếu
không cải đạo sang Hồi giáo Sunni. IS đặc biệt chú trọng tuyên truyền và sử dụng
hệ thống thông tin điện tử, mạng xã hội. IS chiếm nhiều vùng lãnh thổ ở Iraq và lợi
dụng bất ổn giành kiểm soát nhiều vùng rộng lớn tại Syria.
IS được tổ chức chặt chẽ, theo mô hình “nhà nước Hồi giáo” thần quyền 3 cấp:
(1) Thủ lĩnh và ban lãnh đạo; (2) Các đơn vị tác chiến phụ trách từng khu vực; (3)
Cấp quản lý 16 tỉnh.
Phương thức hoạt động của IS ngày càng chuyên nghiệp và thực dụng hơn
thông qua kết hợp giữa hoạt động khủng bố và hành động quân sự. Các chiến dịch
của IS thường tập trung vào các trung tâm đô thị, hệ thống giao thông và khu vực
giàu tài nguyên tại Iraq và Syria. IS thường hoạt động nhỏ lẻ, phân tán lực lượng
thành nhóm nhỏ, trà trộn vào dân chúng, thường xuyên thay đổi phương tiện, hình
thức tác chiến, vận dụng cách đánh du kích. IS liên tục mở rộng hoạt động khủng bố
tại Trung Đông và châu Âu nhằm kích động hận thù giữa cộng đồng phi Hồi giáo và
Hồi giáo; quảng bá sức mạnh.
Tại Syria, với IS, lật đổ Tổng thống Assad chỉ là nhiệm vụ thứ yếu so với kế
hoạch thành lập một “nhà nước Hồi giáo” ở Trung Đông. Nhưng kế hoạch này
khiến IS xung đột với lực lượng đối lập Syria và dẫn đến những tranh chấp về lãnh
thổ. Thời gian qua, do bị tấn công mạnh, IS đang mất dần lợi thế, thất thủ ở nhiều
khu vực quan trọng và dần bị cô lập trong các điểm chiếm đóng, khả năng chuyển

33. 31
và tuyển quân hạn chế. Ngoài ra, do bị kiểm soát mạnh bởi quốc tế nên nguồn thu
tài chính của IS cũng bị thu hẹp dần. Hiện chủ trương của IS và các nhóm Hồi
giáo cực đoan là tử thủ tại các khu vực chiếm cứ như Idlib, phân tán, trà trộn lực
lượng vào dân chúng và chuyển địa bàn chờ thời cơ tiến hành hoạt động khủng bố,
thánh chiến.
Thời gian gần đây, IS có xu hướng gia tăng hoạt động tại một số quốc gia Đông
Nam Á có đông người Hồi giáo (hơn 250 triệu tín đồ)24
. Những kẻ cầm đầu và các
nhóm liên kết với IS trong khu vực (Abu Sayyaf, Jemaah Islamiyah…) đang nỗ lực tổ
chức các vụ đánh bom khủng bố, lôi kéo người tham gia để gây ảnh hưởng, tranh
giành vị thế trong khu vực. Tại Đông Nam Á, IS chưa có khả năng tạo dựng “vùng
kiểm soát” như ở Trung Đông, nhưng có điều kiện để tồn tại và hoạt động.
1.4. Phản ứng quốc tế
Thế giới quan ngại sâu sắc về diễn biến chính trị tại Bắc Phi và Trung Đông và
Syria vì có thể gây ra phản ứng dây chuyền, gây hậu quả nghiêm trọng, khó lường.
Lãnh đạo các cường quốc như Mỹ, Nga, Trung Quốc, Đức, Anh, Pháp… đều ra
tuyên bố về cuộc khủng hoảng này. Trước diễn biến căng thẳng tại Syria, cộng đồng
quốc tế có phản ứng trái chiều.
Chương trình Phát triển của LHQ (UNDP) đình chỉ dự án viện trợ phát triển trị
giá 38 triệu USD cho Syria liên quan lĩnh vực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế; tăng
cường thể chế, hành chính và pháp luật; tăng cường quản lý môi trường; cải thiện
khả năng ngăn chặn và quản lý thảm họa; chống HIV/AIDS. Cơ quan nhân quyền
LHQ yêu cầu Chính phủ Syria kiềm chế, ngừng sử dụng vũ lực và bắt giữ người
biểu tình.
Mỹ và EU tuyên bố áp đặt lệnh cấm vũ khí với Syria và các biện pháp trừng
phạt với giới chức cấp cao Syria. Đức và Pháp hối thúc HĐBA LHQ ra Nghị quyết
lên án Chính quyền Assad đàn áp người biểu tình. Báo chí phương Tây đưa tin đậm
nét về diễn biến bạo động, tập trung đổ lỗi cho Quân đội Chính phủ Syria; cố tình
không đề cập vai trò nòng cốt là các chiến binh Hồi giáo, Hồi giáo cực đoan được
các cường quốc nước ngoài, trong đó có Mỹ, Ả-rập Xê-út, Thổ Nhĩ Kỳ và Israel bí
24
BTGCP, Gia tăng nguy cơ khủng bố ở Đông - Nam Á,
http://btgcp.gov.vn/Plus.aspx/vi/News/38/0/249/0/8989/Gia_tang_nguy_co_khung_bo_o_Dong_Nam_A.

34. 32
mật hỗ trợ, trang bị và huấn luyện.
Nga, Trung Quốc và nhiều nước phản đối các nghị quyết trừng phạt Chính
quyền Syria do Mỹ và đồng minh đề xuất. Venezuela ủng hộ Chính quyền Syria;
chỉ trích phương Tây muốn can thiệp quân sự vào Syria dưới danh nghĩa bảo vệ
thường dân; đề nghị cộng đồng quốc tế tìm giải pháp hòa bình cho cuộc khủng
hoảng tại Syria, tránh để Syria trở thành Lybia thứ hai.
Việt Nam hoan nghênh các sáng kiến và nỗ lực của các bên liên quan nhằm
giúp giảm bớt tình hình căng thẳng tại Syria; ủng hộ các bên tích cực triển khai các
sáng kiến nhằm giải quyết các vấn đề liên quan đến Syria bằng biện pháp hòa bình,
sớm mang lại hòa bình và ổn định cho nhân dân Syria.
Cộng đồng quốc tế tích cực tìm giải pháp cho cuộc khủng hoảng Syria. Tuy
nhiên, các quốc gia có tiếng nói quan trọng như Nga, Mỹ vẫn tiếp tục mâu thuẫn về
lợi ích, quan điểm liên quan vấn đề Syria. Nga và Trung Quốc tiếp tục bảo vệ Chính
phủ Syria. Mỹ tuy thống nhất với Nga về việc tìm giải pháp hòa bình cho cuộc xung
đột và chống khủng bố đang có chiều hướng lan rộng, nhưng không từ bỏ mục tiêu
lật đổ Tổng thống Assad, từng bước xây dựng một chính quyền thân phương Tây
thời hậu Assad. Các cường quốc khu vực cũng mâu thuẫn gay gắt về ý đồ, lợi ích
liên quan vấn đề Syria. Đối với Iran, việc duy trì sự tồn tại của Chính quyền Assad
có ý nghĩa quyết định đến việc bảo vệ ảnh hưởng của Iran và dòng Hồi giáo Shiite
trong khu vực. Trong khi Ả-rập Xê-út và Thổ Nhĩ Kỳ đều muốn lật đổ Chính quyền
Assad nhằm hạn chế ảnh hưởng của Iran và tăng cường ảnh hưởng chính trị của
dòng Hồi giáo Sunni tại Syria nói riêng và trong khu vực nói chung.
Tiểu kết:
Trung Đông nói chung và Syria nói riêngcó vị trí địa chiến lược và kinh tế
quan trọng, với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, nhất là dầu mỏ và khí đốt.
Tình hình khu vực vốn luôn phức tạp với nhiều mâu thuẫn, xung đột và nhiều cuộc
khủng hoảng. Không dễ dàng để có thể phân biệt rạch ròi và định vị chính xác
những khủng hoảng, xung đột tại khu vực bắt nguồn từ mâu thuẫn nào (tôn giáo, sắc
tộc, chính trị, xã hội hay sự cạnh tranh của các nước lớn), bởi sự đan xen lẫn nhau.
Cuộc nội chiến ở Syria đã phản ảnh khá đầy đủ và rõ nét những mâu thuẫn của
khu vực. Nó là kết quả của nguyên nhân bên trong lẫn bên ngoài, cả trực tiếp lẫn

35. 33
gián tiếp. Những vấn đề chính trị nội bộ, kinh tế và xã hội là nguyên nhân cơ bản,
trực tiếp trước tiên dẫn tới sự rối ren của cục diện chính trị; nhưng những tác động,
ảnh hưởng của các nhân tố bên ngoài, đặc biệt là Mỹ và phương Tây, cũng hết sức
quan trọng, thúc đẩy khủng hoảng bùng nổ và lan rộng. Nó cũng chỉ ra sự bất cập
của mô hình quản lý nhà nước, về những yếu kém, khiếm khuyết của thể chế, chế
độ chính trị ở Syria; cho thấy tầm quan trọng về năng lực quản lý, bảo đảm an ninh
xã hội và xử lý các biến động của các cấp chính quyền; khẳng định thêm sức mạnh
của quần chúng nhân dân. Cuộc nội chiến tại Syria cũng tái khẳng định vai trò
không thể thay thế của quân đội, cũng như yêu cầu cấp thiết chính quyền phải nắm
chắc công cụ bạo lực cách mạng này trong tay. Đồng thời, cuộc nội chiến càng làm
lộ rõ bản chất của các cường quốc. Sẽ không có nước lớn nào hy sinh lợi ích của
mình vì những nước khác và sẽ sẵn sàng thỏa hiệp, trao đổi lợi ích với nhau trên vai
các nước nhỏ.
Cuộc chiến ở Syria đã có tác động sâu sắc đến tình hình Syria, khu vực Trung
Đông và thế giới về mọi mặt, từ chính trị - đối ngoại đến kinh tế - xã hội và an ninh
- quốc phòng. Trong đó những tác động mang tính chất tích cực hầu như không tồn
tại, mà chỉ là những ảnh hưởng tiêu cực to lớn. Tuy nhiên, cuộc nội chiến tại Syria
cũng đã chứng minh sự thay đổi trong cán cân lực lượng trên thế giới. Các nước
phương Tây, trong đó có Mỹ đã đánh mất sự ảnh hưởng trước đây, trong khi vai trò
của Nga và Trung Quốc ngày tăng lên trên sân khấu chính trị thế giới. Hai siêu
cường quân sự là Mỹ và Nga đã có sự đảo chiều trong chính sách đối ngoại, nhưng
đó là sự đảo chiều có chủ định. Trong khi đó, châu Âu và Trung Đông lại đang phải
đối diện với một chu kỳ bất ổn nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh.

36. 34
Chương 2: CHÍNH SÁCH CỦA LIÊN BANG NGA
ĐỐI VỚI XUNG ĐỘT TẠI SYRIA
2.1. Các nhân tố chính tác động đến chính sách của Liên bang Nga
2.1.1. Tình hình thế giới và khu vực Trung Đông
2.1.1.1. Tình hình thế giới
Trong thập niên đầu thế kỷ XXI, thế giới chứng kiến những biến đổi to lớn,
sâu sắc, ảnh hưởng toàn diện đến đời sống chính trị - xã hội, kinh tế và an ninh -
quốc phòng của các khu vực và quốc gia, trong đó có Trung Đông và Nga. Thế giới
vẫn đang trong thời kỳ chuyển đổi, quá độ sang một trật tự mới, theo hướng từ đơn
cực sang đa cực25
. Ở đó, những biến đổi có tính chất đan xen, tác động nhiều chiều,
nhiều tuyến lên các mối quan hệ, các quốc gia và khu vực. Cục diện thế giới đa cực
ngày càng rõ nét hơn, xu thế dân chủ hóa trong quan hệ quốc tế tiếp tục phát triển
nhưng các nước lớn vẫn giữ vai trò chi phối quan hệ quốc tế.
Các mâu thuẫn cơ bản trên thế giới biểu hiện dưới những hình thức và mức độ
khác nhau vẫn tồn tại và phát triển. Hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, hợp tác và
phát triển là xu thế lớn; nhưng đấu tranh dân tộc, đấu tranh giai cấp, chiến tranh cục
bộ, xung đột vũ trang, xung đột sắc tộc, tôn giáo, chạy đua vũ trang, hoạt động can
thiệp, lật đổ, khủng bố, tranh chấp lãnh thổ, biển, đảo, tài nguyên và cạnh tranh
quyết liệt về lợi ích kinh tế tiếp tục diễn ra phức tạp. Tình hình đó tạo thời cơ phát
triển, đồng thời đặt ra những thách thức gay gắt, nhất là đối với những nước đang và
kém phát triển26
.
Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ, kinh tế tri thức và quá trình toàn cầu
hóa diễn ra mạnh mẽ, tác động sâu sắc đến sự phát triển của nhiều nước. Khủng
hoảng kinh tế, chính trị, xã hội vẫn tiếp tục xảy ra. Các nước đang phát triển, kém
phát triển phải tiến hành cuộc đấu tranh rất khó khăn, phức tạp chống nghèo nàn,
lạc hậu, chống mọi sự can thiệp, áp đặt và xâm lược để bảo vệ độc lập, chủ quyền
quốc gia, dân tộc. Thế giới đang đứng trước những vấn đề toàn cầu cấp bách có liên
quan đến vận mệnh loài người. Đó là giữ gìn hoà bình, đẩy lùi nguy cơ chiến tranh,
25
Trần Bá Khoa, Thế giới đơn cực hay đa cực, http://tapchicongsan.org.vn/Home/The-gioi-van-de-su-
kien/2008/438/The-gioi-don-cuc-hay-da-cuc.aspx, 08/6/2008.
26
Đảng Cộng sản Việt Nam, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ
sung, phát triển năm 2011), Văn kiện Đại hội XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011.

37. 35
chống khủng bố, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu, hạn
chế sự bùng nổ về dân số, phòng ngừa và đẩy lùi những dịch bệnh hiểm nghèo...
Việc giải quyết những vấn đề đó đòi hỏi sự hợp tác và tinh thần trách nhiệm cao của
tất cả các quốc gia, dân tộc.
Đặc điểm nổi bật trong giai đoạn hiện nay của thời đại là các nước với chế độ
xã hội và trình độ phát triển khác nhau cùng tồn tại, vừa hợp tác vừa đấu tranh, cạnh
tranh gay gắt vì lợi ích quốc gia, dân tộc. Cuộc đấu tranh của nhân dân các nước vì
hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ, phát triển và tiến bộ xã hội dù gặp nhiều khó
khăn, thách thức, nhưng sẽ có những bước tiến mới27
.
2.1.1.2. Tình hình khu vực Trung Đông
Trung Đông là khu vực có các hoang mạc và sa mạc cát lớn nhất thế giới; khí
hậu nắng nóng, oi bức; nguồn nước ngọt thiếu hụt trầm trọng; một trong những
khu vực có tốc độ gia tăng dân số nhanh nhất trên thế giới, khoảng 1,9%/năm.
Tính đến giữa năm 2015, tổng số dân của khu vực Trung Đông vào khoảng 239,6
triệu người28
.
Là vùng đất giao thoa giữa châu Á - Âu - Phi nên Trung Đông có sự đa dạng
về sắc tộc, trong đó người Ả-rập chiếm đa số. Trung Đông là cái nôi của ba tôn giáo
lớn là Hồi giáo, Do Thái giáo và Thiên chúa giáo, trong đó đạo Hồi ảnh hưởng đến
mọi khía cạnh của xã hội. Ngoại trừ Nhà nước Israel lấy đạo Do Thái làm quốc đạo,
còn lại các nước đều lấy đạo Hồi làm quốc giáo (đạo Hồi chiếm đến 90% dân số
khu vực). Các tôn giáo khác như Đạo Hin-đu, Phật giáo… vẫn phát triển và có các
tín đồ.
Trung Đông luôn đối mặt với mâu thuẫn, bạo lực, xung đột vũ trang và cả
chiến tranh mà nguyên nhân bắt nguồn từ sự bất bình đẳng giữa các tôn giáo, sắc
tộc. Tại Bahrain, người Hồi giáo Shiite chiếm hơn 60% dân số nhưng quyền lực lại
nằm trong 30% người Hồi giáo Sunni. Bộ tộc Alawite của Tổng thống Assad chỉ
chiếm khoảng 15% dân số nhưng lại nắm giữ quyền lực ở Syria. Tại Ả-rập Xê-út,
27
Đảng Cộng sản Việt Nam, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ
sung, phát triển năm 2011), Văn kiện Đại hội XI, Sđd.
28
The World Population Data Sheet 2015, Population Reference Bureau,
http://www.prb.org/Publications/Datasheets/2015/2015-world-population-data-sheet.aspx, tháng 8/2015.