1. Манлайлал
Лекц
Боловсруулсанбагш:
Дэдсэдвүүд
• Манлайлалынарга маяг, нөхцөл байдал, үрашиг
• Манлайлалынхувьхүнийшинж чанарынхандлага
• Манлайлалынүйл хөдлөлийнхандлага
• Манлайлалыннөхцөл байдлынхандлага
Үндсэн ойлголтууд:
• Автократба демократудирдлага
• Лайкертын4 систем
• Удирдлагынтор
• Фидлерийннөхцөл байдлынзагвар
• Зам-Зорилгоонол
• Амьдралынмөчлөгийнонол
• Врум-Иеттоныудирдагчийншийдвэргаргалтынзагвар
Манлайлал
• Манлайлах чадвар – бусдын үйл хөдлөлдөөрчлөлторуулах чадвар
• Манлайлах чадварыг эрт үед төрөлхийнчадваргэж үзэжбайсан бол өнөөдөрманайлах ур
чадварыг удирдахуйнухааны үүднээсолжэзэмшижболногэж үзэж байна.
• Манлайлагч, Удирдагч гэсэнбайр сууриудижил ойлголтуу,ондооойлголтуу?
• Манлайлагч бүхэнудирдагчбайвал зохино,харинудирдагч бүхэнманлайлагчбайх албагүй
юм.
Манлайлалынхөгжлийнхандлагууд
• Хувийн шинж чанарын хандлага – манлайлагч хүн цаанаасаа заяадаг

2. • Энэ хандлагань 1930-1940 оны зааг дээрэрчимтэйхөгжижбайсан юм. Энэ үед тухайн
удирдагчийн мэдлэг,боловсрол,шударгазан төлөв,идэвхитэйбайдал,эрүүл саруул
ухаан, өөртөөитгэлтэйбайдал зэрэгнь хувьхүнийгманлайлагчболгодоггэсэн санаан дээр
үндэслэгдэжбайв. Өөрөөрхэлбэл манлайлагчхүнтөрөлхийнбуюуцаанаасаазаяадаг гэж
үзэж байв. Энэ бол мэдээжөрөөсгөл дүгнэлтболох ньойлгомжтойтул удалгүйэнэ
хандлагамөхсөнбайна.
Манлайлалынхөгжлийнхандлагууд
• Зан байдлынхандлага – харилцааны чадвар сайтай хүн манлайлагч
• 1960-1970 оны үедШУТД-нхурдацаас үүдээдхувийншинжчанарын онол мөхөжзан
байдлынэнэ хандлагагарч ирсэнбайна. Энэ хандлагындагуу манлайлагчхүнгэдэгбол зан
байдлынба харилцаанычадвар өндөртэйхүнюм гэсэнсанааг гаргаж иржээ.Харилцааны
чадвар гэдгийн цаана
– удирдах арга барил
– бусадтай харьцах чадвар урчадваруудыг багтааж байлаа.
• Энэ хандлагынсул тал нь удирдлагыноновчтойнэг хэлбэрбайнагэдэгторшижбайлаа.
Манлайлалынхөгжлийнхандлагууд
• Нөхцөл байдлынхандлага – дасан зохицох чадвар, тактик сайтай хүн манлайлагч
• 1980-д оноосхойш.Янз янзын нөхцөл байдалддээрх буюу өмнөх хоёрхандлагууд
өөрчлөгдөх болдогтөдийгүйөөрчлөгддөгтул энэ байдлынулмааснөхцөл байдал гэсэн
нөлөөллийгавчүзэх болсонбайна. Өөрөөрхэлбэл нөхцөл байдал яажөөрчлөгдөжбайна
түүнийгээ дагаад манайлагчбас өөрчлөгдөжбайх ёстойгэсэнсанаан дээртулгуурлаж
байна. Энэ үүднээснь авч үзвэл нөхцөл байдал бүртдасан зохицох чадварсайтай хүн
манлайлагчбайж таарч байгаа юм. Гэхдээ өөрчлөлтбүртуусан,даганзохицох бусхариу
үйлдэл үзүүлэнзохицдогбайх хэрэгтэйюм.
Удирдлагынарга барилын төрлүүд
• Автократ - захиргаадалт,дарамт, шахалт,хүчирхийлэл,мөлжлөг/ажлынүрдүн лүү
чиглэсэн/
• Демократ – харьцангуйэрх чөлөөгөгсөн,төлөвшсөн /ажил:хүн/
• Либерал – эрх чөлөөтэй,хүнээ бодсон,/хүнлүүчиглэсэн/
• Холимог – дээрх аргуудыгнөхцөл байдалд тохирууланхослууланхэрэглэсэнаргабарил
Манлайллынзан үйлийн онолууд

3. • МакгрегорынХ, У онол
• Левинысудалгаа
• Лейкартын4-тынсистем
• Мичиганы их сургуулийнсудалгааныдүгнэлт
• Огоягийн их сургуулийнсудалгааныдүгнэлт
Макгрегорын Х, У онол
Х онол
• Дундаж хүнбол угаас ажилд дургүй бөгөөдболж өгвөл ажлаас зайлсхийхийгхичээнэ.
• Ажилд дургүй,ажил хийхийгхүсдэггүйхүмүүсбайдагболохоорзохионбайгуулалтын
зорилтыгхэрэгжүүлэхийнтулдтэдгээрийнхүчинчармайлтыгзохих хэмжээгээрдайчлах
зорилгоортэднийгхүчилжсүрдүүлэх,албадах,хянах,удирданчиглүүлэх хэрэгтэйболдог.
• Дундаж хүнхариуцлагаасзайлсхийхийгхичээдэг.Идэвхисанаачлагагаргадаггүй,юуны
түрүүндбиеийнамрыг бодож,хал балгүй байхыгэрхэмлэдэгболохоор өөрийгньзалж
чиглүүлжбайвал дээрбайдаг байна.
Ийм үед:
• хатуухяналтынсистем,сөрөгсэдэлжүүлэлтийгашиглах хэрэгтэйгэжээ.
Энэ үедудирдагч хүн:
• асар их хэмжээнийбүрэнэрхийгтөвлөрүүлсэн
• шийдвэргаргалт дээдшатандаа төвлөрсөн
• айлган сүрдүүлэх хэлбэрээрэрх мэдэлтэйболжавах хэрэгтэйгэсэнбайна.
• Нэг ёсондоошууд цэвэравтократарга барилааражилчдыг удирд гэж зөвлөсөнбайна.
Макгрегорын Х, У онол
УдирдлагынZ онол, түүний санаа
• Калифорныих сургуулийндэргэдэх Удирдлагындээдсургуулийнбагшпроф.Уильям
Г.Оучи-гийнсудалгааныүр дүнд энэ онол нь гарчээ./Япон/

4. • томоохонкомпаниудажилчдыгнасаар нь хөлсөлжавдаг. Энэ нь зөвхөнажлыг
баталгаажуулдагтөдийгүй,орлогоямагт өсч, нийгэм соёлынбусад хангамжч нэгэн адил
баталгааждаг хэдхэдэндавуу талтай.
• аж ахуйн зарчим,цалин хангамж/компаниудад/юуны өмнө ажилласанжил, мэргэжлийн
түвшин,ажлынүр дүнгээсхамаардаг.
• ажилтнуудыгбайнга сургаж чадваржуулдаг.Ингэснээрхүнбүрийнбайнынөсөлтийг
мэргэжлийнхувьдч, албантушаалынхувьдч хангадаг.
• ажилтнуудыгнэгнэгжээс нөгөөдзориудаарсэлгэнажиллуулжсэдлэгдадлагыг нь
баяжуулж,хамтранажиллах,хэннэгнээ ойлгох өргөнсболомжбийболгодог.
• элдэвзөвлөл,хорообайгуулжажилтнуудынхоорондынхэвтэжхолбоохарилцааг
хөгжүүлдэг.
• шийдвэрбэлтгэжгаргах эрх, үүрэгбүхийтусгай штабажиллуулж,тэрньпүүсийнбодлогыг
бүхэлдньболовсруулдаг.
• шийдвэрийгдоод шатанд нухацтайхэлэлцэжболовсруулаад,нэншуурхайхэрэгжүүлдэг.
Шийдвэргаргахад түүндхамаатай хожимнь хэрэгжүүлэххүмүүсийгоролцуулдаг.
Левины судалгаа
• ЭрдэмтэнэтгээдЛевинудирдлагынарга барилынтөрлүүдгарцад яаж нөлөөлдөгвэ гэдгийг
тодруулах үүднээссудалгаахийсэнбайна.Судалгааныхааявцад ажилчдыг 3 бүлэгболгон
хувааж автократ,демократ,либерал удирдлагынаргабарилаартустус удирдаж
судалгааны үйл ажиллагааг явуулсанбайна.
• Автократ арга барил – асар их хэмжээнийажил хийжчадсан, сэдэлжүүлэлтбага,бүлгийн
сэтгэлгээ хөгжөөгүй,бүтээлчбусхандлагатайбайсан. Гарц, чанар бага байсан.
• Демократарга барил – тоймтойдүгнэлтгаргаж ирж чадаагүй, бүтээмжөндөрболовч
чанар маш бага байсан.
• Либерал арга барил – энэ ангид сургалтынөгөөжмуу,олж авсан мэдлэгмуубайсан. Ийм
учирлиберал арга барилыгоюуныхувьдтөлөвшсөн,ШУТ-нөндөрдэвшилттэй,асар өндөр
ёс суртахуунтайүедхэрэглэвэлзохимжтойгтодорхойлсон.
Лейкартын 4-тынсистем
• ЭтгээдЛейкартудирдах арга барилын4-н түвшиндхуваасан.
• Мөлжигч автократ – цэвэрмөлжих шинж чанартайхүнд хэлбэрюм.

5. • Нааштай автократ – шийдвэргаргалтандажилчдыг татна,эерэгсдэлжүүлэлтийнхэлбэрийг
ашиглана.
• Зөвлөх демократ – Ажилчиддаа итгэдэг,эргэх холбоогбийболгдог,гэхдээ шийдвэр
гаргалтыгнэг түвшиндбарьдаг.
• Оролцоон дээртулгуурласанарга барил – бүлгийншийдвэргаргалт давамгайлна,
байгууллагынорчиннь нөхөрсөгбуюушогбайна.
Мичиганы их сургуулийн судалгааны дүгнэлт
• Энэ судалгааныгол зорилгонь хөдөлмөрийнбүтээмжинднөлөөлжбуйудирдлагынарга
барилынталааравч үзэхийгоролдсон.
• А/ Хүн дээртулгуурласанаргабарил – Демократ
• Удирдлагынанхаарлынтөвд хүнээ тавиадсудалгааг явуулсанбөгөөд хүмүүсхоорондын
харилцаагбүрдүүлэх,шийдвэргаргалтандоролцуулах зэрэгаргаархөдөлмөрийн
бүтээмжийгдээшлүүлэх боломжтойгэжүзсэн.
• Б/ Ажил дээртулгуурласанаргабарил – Автократ
• Удирдлагынанхаарлынтөвд ажлынүр дүнг тависан бөгөөддаалгавар нь ойлгомжтой,
энгийнхэлбэрээрилэрхийлэгдэжбайвал энэ арга барил оновчтойюм байна. Тэгээд
гүйцэтгэлтэйньхолбоотойгоорурамшууллынсистемийгбүрдүүлжнэвтрүүлвэл
хөдөлмөрийнбүтээмжөснөгэдгийгилрүүлсэнбайна.
Огоягийн их сургуулийн судалгааны дүгнэлт
• Энэ судалгаагаар хоёрхэмжүүртэйудирдлагынаргабарилыгхослуулааднэгдмэл нэгарга
барилыггаргаж ирэх гэж оролдсонбайна.