Antzinaroa. erromatarrak

1. AITOR LOPEZ,
ANDER GURREA,
ANE OÑATE
NORA FERNANDEZ.

4. Britaniako erromatar konkista Klaudio
enperadorearen agintaldian 43. urtean enperadore
honek eta Aulio Plauzio jeneralak burutu zuten.
Aurretik, K. a. 55-54 bitartean Julio Zesar
enperadoreak ere porrotean amaitu zen konkista
saiakera bat ere burutu izan zuelarik.

5. Kaligularen inbasio saiakeraren porrotaren ondoren, enperadore
postuan bere ondorengoa zen Klaudioren txanda iritsi zen.
Klaudiok ziurrenik Kaligularen gudarosteak erabili eta inbasioa
gauzatu nahiz atrebates britoi tribuko Verika errege-ohia bere
postuan berrezartzeko erabili zituen..[6]

6. Plauzioren inbasio-indar nagusiena
hiru dibisiotan banatua itsasoratu
zen.
Orokorrean, Mantxako kanala
zeharkatzeko gudaroste haren
abiapuntua garai hartako Galiako eta
gaur egungo Frantziako Boulogne
udalerria izan zela uste da.

7. 44. urtean Tito Flavio Vespasiano jeneralak gudaroste txiki baten buru
gisa mendebaldeko tribuen aurka jo eta bidean zehar hainbat oppidum
bereganatu zituen.
Vespasianoren ibilbidea gutxienez Exeterrera ailegatu zen, eta ziurrenik
Bodmin eskualdera ere bai.[13

8. 47. urte amaieran, Britaniako gobernadore berria zen
Publio Ostorio Eskapulak Gales eta Cheshire Gaplautadako
tribuen aurkako kanpainia bati ekin zion.
Galesko hego-ekialdean kokatutako siluriar tribuak
Eskapulari buruhauste handiak eragin eta galestar muga
irmoki zaintzera behartuarazi zuen.

9. Klaudio enperadoreak, Aulo
Plauzio militar eta senatari
garrantzitsua 20.000 gudari
inguru zituen lau legioz
osatutako gudarostearen buru
jarri zuen, denera 40.000
gudari inguru zirelarik.
Plautioren legioak honako
hauek ziren:
a II. Augustar LegioaII. Augustar Legioa
IX. Hispaniar LegioaIX. Hispaniar Legioa
XIV. Geminar LegioaXIV. Geminar Legioa
XX. Valeria Victrix LegioaXX. Valeria Victrix Legioa

10. Hiru urte lehenagoko Kaligularen inbasio saiakeraren
porrotaren ondoren, enperadore postuan bere ondorengoa zen
Klaudioren txanda iritsi zen.
Klaudiok ziurrenik Kaligularen gudarosteak erabili eta inbasioa
gauzatu nahiz atrebates britoi tribuko Verika errege-ohia bere
postuan berrezartzeko erabili zituen.

11. Plauzioren inbasio-indar nagusienaPlauzioren inbasio-indar nagusiena
hiru dibisiotan banatua itsasoratuhiru dibisiotan banatua itsasoratu
zen.zen.
Orokorrean, Mantxako kanalaOrokorrean, Mantxako kanala
zeharkatzeko gudaroste harenzeharkatzeko gudaroste haren
abiapuntua garai hartako Galiakoabiapuntua garai hartako Galiako
eta gaur egungo Frantziakoeta gaur egungo Frantziako
Boulogne udalerria izan zela usteBoulogne udalerria izan zela uste
da, aldiz helmuga edo lehorreratzeda, aldiz helmuga edo lehorreratze
puntua Kent konderriarenpuntua Kent konderriaren
ekialdeko kostaldeko Rutupiaeekialdeko kostaldeko Rutupiae
(Richborough) kokalekua.(Richborough) kokalekua.
Halere, bi kokaleku hauekHalere, bi kokaleku hauek
zinezkoa izan zirenik ez da frogatuzinezkoa izan zirenik ez da frogatu
ahal izan.ahal izan.

12. Dion Casiok ez du abiapuntuko porturik aipatzen, eta nahiz eta SuetoniokDion Casiok ez du abiapuntuko porturik aipatzen, eta nahiz eta Suetoniok
bigarren indarra Klaudioren agindupean Boulognetik abiatu zela aipatubigarren indarra Klaudioren agindupean Boulognetik abiatu zela aipatu
izan,horrek ez du esan nahi gudaroste osoa handik itsasoratu zenik.izan,horrek ez du esan nahi gudaroste osoa handik itsasoratu zenik.

13. ORAIN
HISPANIAREN
ANTOLAKETA
IKUSIKO DUGU

15. Erromatarrak, konkistatu eta gero hispaniak 5 probintzia zituen:
Gallecia.
Tarrakonensis.
Lusitania.
Kartagotarrak.
Betikoak

16. Hiriak sortzea Hispaiako erromanizazioaren ezaugarri bat da.
Hiri hauetako batzuk honakoak izan ziren:
 Kartago Nova (Kartagena)
 Tarrako (Tarragona)
 Gades (Cadiz)
 Korduba ( Kordoba)
 Emerita Augusta (Merida)
 Cesaraugusta (Zaragoza)
 Legio (Leon)

17. GADES (KADIZ)

19. ERROMATAR
HISPANIAKO
GIZARTEA
Microsoft PowerPoint 2010.lnk

20. GLADIADOREA
•Eromatar garaian pertsona askeek
eta esklaboek osatzen dute
gizaarte.
•PERTSONA ASKEEN artean
,baziren oso gizon –emakume
aberatsak (merkatari handiak lur
eremu zabalen jabeak Erromatik
etorritako familiak) eta baziren
ondasun gutxiagoko hainbat
pertsona ere (aritsuak , merkatari
txikiak, lurraren jabe ziren
nekazariak).
•ESKLABOAK beste pertsona
baten jabetzakoak ziren , eta
soroan ,etxean , meategietan egiten
zuten lan edo zirkulo gladiadoren
aritzen ziren.

21. •Antzinako Erroma Erroma hiriaren inguruan sortu zen zibilizazioa
izan zen.
•12 mendetan zehar, zibilizazioak hiru sistema politiko izan zituen:
monarkia, oligarkian oinarritutako errepublika eta, azkena, inperioa.
•Mediterraneo itsasoko ingurua menderatu zuen armada eta
asimilazio kulturalaren bidez.
•Hala ere, hainbat kausa zela eta, zibilizazioak gainbehera jasan
behar izan zuen, eta, azkenean, mendebaldeko erdia behintzat, V.
mendean desagertu zen.
•Ekialdeko erdia, Bizantziar Inperioa bilakatu zen, Konstantinopolis
hiriburua zuela.
•Antzinako Greziarekin batera, Erromako zibilizazioak
Antzinate Klasikoa osatzen du, egungo mendebaldeko zibilizazioaren
oinarri garrantzitsu bat. izan ere, Erromak legea, gerra, artea,
literatura, arkitektura eta gramatika (besteak beste) izugarri garatu
zituen.

22. ERROMAKO FOROA

23. •1. Hispania romana ies arrasate
bilinguae latinae departamentum
•2. INDEX. Introito. Hispania ante
Romanos. Romani in Hispania Hispaniae
Romanitatio. Hispani praeclari in Roma..
Romani in Vasconum terris. Bibliographia
•3. I. Introito Erromatarrak Mendeko
bukaeran Hispania konkistatzen hasi
ziren, Bigarren Gerrate Punikoa zela
medio. Mendeko erdirarte egon ziren.
Hispania Romana ”, “ Erromatar aroa ” “
Romanizazioko aroa ” aro honi deitzen
diogu.
4. Hasieran “ bi probintzitan ” banaturik
zegoen, Augustoren aurretik “ hirutan ”
eta Behe Inperioan “ bost ” probintzi
ziren. Erromako historiaren parte bat
Hispanian garatzen da eta gainera
hispaniarrek erromatar historian parte
aktiboki hartu zuten. Hasieran menperatu
bezala, gero hiritar bezala eta este
batzuk kultura edo politika eragile
bezala: Seneka, Martzial, Trajano,
Adrinao, Teodosio...
5. Erromatarren “ menperatu guztiekiko”
kanpoko politika bera zela kontuan
izanda, oso interesgarri iruditzen zaigu
puntu garrantzitsuenak aurkeztea. Zazpi
mende nahikotxo dira aztarna batzuk
lagatzeko ; nolakoak diren, onak,
txarrak... oso subjetiboa iruditzen
zaigunez, autore gehienek aipatzen
dutenak aipatuko ditugu:

24. ERROMA

25. •Tiber ibaiko ibi baten ondoan sortu
zen. Horren trafiko eta
merkataritzarengatik hazi zen hiria.
•Arkeologiak erakusten duenaren
arabera, K. a. IX. mendean sortu zen
Erroma, Palatino, Kapitolino eta
Kirinal muinoetan hain zuzen ere.
•Lehenengo iztanleak latinoak eta
sabinoak omen ziren.
•Etruriarrek K. a. VII. mendean
Erroma haren menpe eduki zuten,
aristokrazia eta monarkia osatuz.
Eskualde horretan boterea galdu
zuten K. a. VI. menderako.
Erromatarrek gobernu-sistema berritu
zuten, errepublikasortuz.
•Sistema berrian, gobernatzaileek
borondatea gauzatzerakoan
eragozpenak aurkitzen zituzten,
monarkia ekiditeko nahian.

26. GOBERNUA:
• Erroma erregeek gobernatu zuten.
• Botere honen sorrera eta natura ez dago argi.
• Baliteke botere osoa edukitzea edo Senatu eta Herriaren buru
betearazlea baino ez izatea.
• Gerrari dagokionez, erregearen autoritatea absolutua zen. Erregea
hiriko erlijio ofizialaren burua ere bazen.
LEGEA:
• Erromako legegintzaren garapenak mila urte baino gehiago iraun
zuen.
• XVIII. mendera arte, Europako herrialde gehienetan Antzinako
Erromako lege-sistema zaharra zen indarrean zegoena. Europan
eta Europatik kanpo ere, egungo legedi modernoek erromater
legeen eragin handia daukate, batik bat zuzenbide pribatuari
dagokionez.

27. Romulo eta Remo Marte gerra jainkoaren semeak ziren.Romulo Erromaren fundatzaile
eta errege mitologikoa zen.
Leiendaren arabera, Amuliok, Alba Longa hiriko erregea izateko nahian, Numitor, bikien
aitona eta benetako erregea, hiritik bota zituzten.Romulo eta Remo haztean aitonaren
postua eskatu ez zezaten, hiltzea erabaki zuen Amuliok.
Hala ere, bikiak hil behar zituen morroiak sehaska batean jarrita, ibaian utzi zituen.
Tiberinok, ibaiko jainkoak salbatu zituen bikiak, eta Palatino Muinoko otseme batek
bularra eman zien.

28. •Esklaboak, legez, ez zeukan inolako
eskubiderik. Ezin zuen ezeren jabe izan
edo oinordetzaz ezer jaso edo eman;
legez, ezin zen ezkondu. Esklabo baten
seme-alabak ez-legitimotzat hartzen ziren,
aita gizon askea bazen ere.
•Jabeak esklaboa zigortu, kartzelatu edo hil
zezakeen arrazoirik eman beharrik gabe,
eta inolako kontrolik gabe.
• Esklabo batek ihes egitekotan,
harrapatzean, markatu edo gurutziltza
zezaketen. Esklaboren batek nagusia
hiltzen bazuen, legeak nagusiaren esklabo
guztiak hiltzeko eskatzen zuen (adibidez,
Pedanius Secundus hil zutenean, epai
baten bidez, haren laurehun esklabo
hiltzeko agindua eman zen).

30. GIZONEN JANTZIAK
Errepublikan gizonek subligakulm izeneko
jantziak erabiltzen zituzten baita togak eta
tukinak ere.
Inperioan bi tunika erabiltzen zituzten; subusula
bata eta kanpoko tunika bestea
Tunika: Grekoengandik zetorren eta gizartearen
oihaturen arabera adaptatu zituzten eta lan
bakoitzarako, tunika bakoitzak ezaugari
bereziak zituzten, langillentzat erosoagoak
izateko haien lana ondo egiteko.
Gizarte planoan, tunika etxeko arropa zen eta
familiak ez zituzten tunikak erabiltzen togak
nahiago zituztelako tradizionalagoak zirela
demostratu nahi zutelako.
Tunika desberdinak zeuden baina denak
antzekoak ziren azken finean.
Togak: Simbolo nazionala izan zen
erromatarrek bakarrik erabiltzen
baitzituzten.
Hasieran emakumeak eta gizonak erabiltzen zituzten
baina denbora pas ahala gizonek bakarrik erabiltzen
hazi zituzten.
Arropa hau oso deserosoa omen zen eta, beraz,
jendea lanerako eta bileretarako hazi zituzten
erabiltzen.
EMAKUMEZKOEN MODA:
Barruko arroparen gainetik tunikak janzten zituzten.
Honen gainetik, stola izeneko tunika luze bat
zeramaten. Stolaren gainetik palla izeneko tela bar
janzten zuten.
Emakumeak ez zuten togarik janzten, eta janzten
bazituzten edo prostituak edo adulterak izateagatik.
BITXIAK ETA OINETAKOAK: Bitxien materialak; urrea,
zilarra, carey-a, harri bitxiak etab. Bitxirik presiatuenak
perlak ziren. Eta simbolo erabilienak hegazti
mitologikoak edo kupido ziren.
Lau motatako oinetakoak zeuden: Suela bat kordoiei
lotuta, sandalia bat sokekin ingurutik, eta caligeak.
Calceia da erabiliena. Hau erromatarren oinetakoa zen.
Suela batzuk clabuak zituzten hobeto ibili eta lan
egiteko.

32. • GOBERNUA:
• Erroma erregeek gobernatu zuten. Botere honen sorrera eta natura ez dago argi. Baliteke
botere osoa edukitzea edo Senatu eta Herriaren buru betearazlea baino ez izatea. Gerrari
dagokionez, erregearen autoritatea absolutua zen. Erregea hiriko erlijio ofizialaren burua ere
bazen.
• Horretaz gain, hiru biltzar administratibo ere bazeuden: Senatua, erregeari aholkuak ematen
zizkiona; Comitia Curiata, erregeak proposatutako legeak onartzen zituena; eta Comitia
Calata, jai-egunak ezartzen zituen apaiz-asanblada.
• LEGEA:
• Erromako legegintzaren garapenak mila urte baino gehiago iraun zuen. XVIII. mendera arte,
Europako herrialde gehienetan Antzinako Erromako lege-sistema zaharra zen indarrean
zegoena. Europan eta Europatik kanpo ere, egungo legedi modernoek erromater legeen
eragin handia daukate, batik bat zuzenbide pribatuari dagokionez.

33. • Erromatarrak, Italiatik kanpoko lurraldeak konkistatu ahala,
administrazioa itxuratuz zihoazen haietan.
• Hala, Iberiako penintsulan, Bigarren Gerra Punikoak ekarri zuen
lehen konkista bultzadaren ondoren, lurralde aniztasuna zela eta,
• K. a. 197.ean bi probintzia berri sortu zuten Erromako Estatuan
(ordura arte bi bakarrik ziren, Sardinia eta Sizilia): Hispania Citerior
(konkistatua zuten Ebroko haranaren ingurukoa) eta
Hispania Ulterior (Guadalquivirreko harana).
• Gehienbat, orduan Hispanian ziharduten erromatar gudarosteko bi
buruzagiei lurralde bana izendatzea zen kontua.
• Ia bi mende geroago, erromatar estatuaren egitura bera aldaturik
zegoen, eta Hispaniaren konkista hain aurreratua zegoen, non
Augustok beste probintzia zatiketa bat egin baitzuen.

34. •Erromatarrek era desberdinetako gobernuak izan
zituzten.
•Hasieran erregeak ziren agintari, hauen atzetik
errepublika jarri zen, gobernu era honetan herritarrek
bozkatzeko eskubidea zuten eta haien ardura zen
agintariak aukeratzea.
•Agintari hauek urte bat edo bi egon ahal izaten ziren.
•Agintari hauetako batzuk botereari gustua hartu
zioten eta ez zuten boterea galdu nahi eta pertsona
bakar baten esku utzi zuten botere guztia,
enperadorea deitzen zen.
•Emperadore asko eta asko izan ziren: Augusto,
Caligula, Neron, Claudio, Marco Aurelio, Caracalla,
Trajano, Adriano...
•Denak ez ziren Erroman jaioak, batzuk Adriano esate
baterako Espanian jaioa zen.
•Adriano K.o.go 117-138. urteen bitartean izan zen
enperadore. Adrianoren aurretik egon zen
enperadorea Trajano izan zen.

35. •Plebeioek ez zuten pribilegio txikienik ere.
•Jatorriz edo jaiotzaz bereizten dira patrizioengandik.
•Menpean hartutako herrietako eta Erromara emigratutako pertsonen oinordeko ziren.
Plebeioek ezin zuten erabaki politikoetan parte hartu; hori dela eta, Errepublikaren hasieratik,
patrizioen aurka jarri ziren berdintasun politikoa lortu nahi zutelako.
•Liskar horien eraginez, magistratura berri bat (plebearen tribunoa) sortu zen, eta hain zuzen,
magistratura horretan, plebeioek soilik har zezaketen parte.
•Harrezkero, plebeioak magistratura guztietara joan zitezkeen.
• Patrizioen eta plebeioen arteko berdintasuna lortu zela adierazteko, K. A. 451. urtean,
Hamabi Taulen legea aldarrikatu zen.
•Lege horren arabera, guztientzat lege bakarra ezarri zen, eta patrizioak eta plebeioak
elkarrekin ezkontzea ere onartu zen.
•Hala ere, plebeioen taldearen baitan, izugarrizko aldeak zeuden aberastasunari dagokionez.
- Atzerritarrak pertsona libreak ziren, baina ez zuten erromatar herritartasun eskubiderik.

41. • Erromanizazioa Erromak beste lurralde bat bereganatzeko
prozesuari deitzen zaio. Erromarena ez zen izan konkista militarra
bakarrik, bere kultura, hizkuntza eta ezaugarri orokorrak ere
ezartzen baitzituen imperio osoko egoera bateratuz.

42. • Erromanizazioa euskal lurraldeetan
• Erromanizazioa ez zen modu berean egin leku guztietan.
Iparraldean adibidez, nahiko ahula izan zen, hegoaldean berriz
sakona eta eraginkorra izan zen.

43. • Erromatarrek lurraldea bi multzo nagusitan antolatu zuten: ager
vasconum eta saltus vasconum.

44. • Ager delakoa, gutxi gorabehera, isurialde mediterraneoak hartzen
duen lurraldea izango litzateke. Lur horiek egokiak ziren, gaur egun
ere hala dira, erromatarrek lantzen zuten nekazaritzarako, ardoa,
garia eta olioa lantzeko, alegia.

45. Saltus delakoa, isurialde atlantikoa alegia, menditsuagoa eta basoz
betea zegoen. Uste zenaren aurka, azken urteotako indusketa
arkeologikoetan laboreak, garia, garagarra, oloa, eta abar aurkitu
dituzte; beraz maila apalean bada ere, nekazaritza mota hori ere
ezagutzen zuten .

46. Erromanizazioa Antzinako Erromak mendean hartu zituen herrietan
izandako akulturazio-prozesua da, latina eta erromatar kulturaren
bereganatuz, hala nola bertakoei latinezko izenak jarriz eta erromatar
zuzenbideko erakundeak baliatuz.

47. • Erromanizazioa Nafarroan

48. ORAIN ERROMATAR ARTEAR

50. Erromatarrak, herri konkistatzaile eta zentzu praktiko handikoak ziren.
Ez ziren sortzaileak baina bai antolatzaileak eta tekniko ezin
hobeak (arte sinkreikoa). Honela, beraien kultura eta artean elementu
orijinal gutxi agertzen dira, kultura eklektiko bat izan zen, elementu
greziar eta etruriarrak jaso zituelarik gehienbat.

51. Octabio Augusto.

53. Segobiako akueduktua.
Ingeniaritza lan izugarriak egiten zituzten. Obra handiak,
monumentalak dira, baina bereziki ura eramateko, kanalizatzeko
erabiliak, akueduktuak.
Oso ezagunak ere erromatar galtzadak eta zubiak.

57. .

58. ZIRKOA. Lasterketak egiteko tokia. Geziarren estadioan oinarrituta.
Eraikuntza luzea zen, albo kurbatuekin eta erdian espina zeukan.

59. ANTZOKIA. Ikuskizun publikoen artean garrantzizkoena. Eredu
moduan antzoki grekoak hartu zituzten. Baina ez zituzten
mendien aldapak aprobetxatzen, orkestra zatia ikusleentzat
zen eta eskenatokia zabalagoa.

61. Erromatar mausoleoa.
 Hilobiak: etruriarrak eta grekoak imitatuz, 2 motatakoak ziren:
Hilobiak edo Nitxoak, errautsak sartezko. Batez ere
enperadorerentzako hilobiak egiten ziren.
 Mausoleoak. Karratuak, piramidalak edo zirkularrak ziren. Atari
bat izan ohi zuen sarrera gisa eta gelaz inguraturiko pao bat.

63. Julio Cesar

67. MOSAIKOA barrualdeetan
erabiltzen zen zoriak eta hormak
apaintzeko.
Erromatarrak eraikitzaile bikainak
ziren. Bi material berri erabiltzen
zituzten, zementua eta hormigoia
(harriz, hareaz eta zementuz
egindako nahaste bat).
Zoruak eta hormak apaintzeko,
erromatarrek pinturak harri txikiz
edo koloretako kristal txiki osatutako
mosaikoak egiten zituzten.

68. BELTZA: GREZIA
URDINA: ERROMA